1.
HIDROGRAFIA
ETREVAVE
SHQIPTARE

2.
PUNOI:
GRUPII DYTE
TEMA:Hidrografia e Trevave
Shqiptare.
ANETARET egrupit:

3.
Elsa Marku , Esmeralda Paloka,
Edrian Ndoka, Emanuel Alia,
Elvin Jani, Erdi Ndreu,
Ersiljo Djala, Eljan Bushpepa,
Danjela Marku.
Pranoi : DONIKA NDOJ
Trevat Shqiptare.
Trevatshqiptarendodhenne Evrope,nepjesen perendimoredhe pjeserisht
qendrorete Ballkanit.Atoshtrihenne brigjet lindorete detit Adriatiknga
Tivariederi ne gadishullineKaraburunitdhe ne brigjet lindorete detit Jon
nga Karaburunie derine gjirine Artes.Keto treva zgjerohendrej veriut, duke
depertuarne pjesen qendrorete Ballkanit.Trevatshqiptaregjendenpothuajse
te baraslarguarangaEkuatoridhe Polii Veriut.Praato bejnepjese ne zonen
klimatikemesatare te hemisferes veriore.Dukepasur dalje te gjere ne dy dete
mesdhetare (Adriatikdhe Jon),ato shtrihen ne brezinmesdhetar evropian.Per
pasoje,ne to shprehen tiparet mesdhetare te klimes,hidrografisedhete bimesise.
Ne natyrene trevavelindoreshqiptareshfaqendukurikontinentale.Trevat
shqiptarejane te copetuarane disa shtete ballkanike.Atoperbehen nga:
Republika e Shqiperise.

4.
Republika e Kosoves.
Trevat shqiptarene Republiken e Serbise.
Trevat shqiptare ne perendim te ish-RepublikesJugosllavete Maqedonise.
Trevat shqiptarene Republiken e Malit te Zi.
Trevat shqiptarene Republiken e Greqise.
Pozitagjeografike ne brigjet e detit Adriatik dhe Jon,kushtet klimatitke,
relieveii thyer kryesisht kodrinoro-malor,perhapjae madhe e shkeminjvete
pershkrueshme dhe veprimtariaenjeriut,kane kushtezuarpasurite e medha
ujore dhe larminee tyre:detet rrethuese,liqene,lumenjdheburimeujore.

5.
Ndotja e ujit
Ndotja e ujërave në Shqipëri vjen si pasojë e hedhjeve të mbeturinave në lumenj e liqene, sidhe derdhjes së ujrave të zeza të
papërpunuara. Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij ka ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë pasoja për kohë të gjatë. Sot
në botë njihen më se dyqind sëmundje që paraqiten si pasojë e përdorimit të ujit të ndotur. Sipas Organizatës Botërore të
Shëndetësisë (WHO) nga uji i ndotur, sot në botë sëmuren mbi pesëqind milion njerëz. Nga uji i papastër pasojnë një sërë
sëmundjesh, ku, ndër më të rëndësishmet janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti, tularemia etj. Këto sëmundje shpesh kanë marrë
viktima njerëzore. Ne ditët e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota, është vështirë të mendohet për një jetë në Tokë me
ujë të pastër.Krahas kësaj, mbrojtja e ujit nga ndotja mund të bëhet edhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në ujë, pastaj me
mënjanimin ose zvogëlimin e ndotësve në ujë, duke qarkulluar uji i ndotur nëpër sisteme të mbyllura, etj. Zvogëlimi i sasisë së lirimit
të materieve ndotëse në ujë është formë e rëndësishme e luftës kundër ndotjes. Kjo nënkupton vendosjen e filtrave përkatës dhe e
sistemeve për fundërrimnë vendet ku lirohen ujërat e ndotura. Një formë e mbrojtjes së ujërave rrjedhës nga ndotja është edhe
mbrojtja speciale e burimeve, planifikimi i lokacionit të deponive për hedhurina, që ato të ndërtohen sa më larg ujërave rrjedhëse,
zvogëlimi i përdorimit të pesticideve dhe plehrave kimike në bujqësi si dhe pyllëzimi dhe ruajtja e tokës nga erozioni. Me konventa
ndërkombëtare ndotja e ujërave është e sanksionuar, por, vështirë është të binden njerëzit që të mos e ndotin atë. Prandaj, është
me rëndësivetëdijesimi dhe edukimi i popullatës për shfrytëzimracionaltë resurseve ujore.

6.
Detet.
Deti Adriatik
Deti Adriatik
Harta e Detit Adriatik dhe Detit Jon
Shtetet
bregdetare
Shqipëria, Italia, Sllovenia,Kroacia, BosnjadheHercegovina, Mali i Zi
Vendndodhja Deti Mesdhe, Oqeani Atlantik
Lloji Det i brëndshëm
Sipërfaqja 160000
Thellësia
mesatare
444 m

7.
Thellësia
maksimale
1,230 m
Deti Adriatik (shk. Adriatiku) (në italisht Mare Adriatico) është një pjesë e Detit Mesdhe, që ndan Gadishullin
Apenin nga Gadishulli Ballkanik. Bregu perëndimor i Detit Adriatik është Italia, kurse në lindje deti lag brigjet
e Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjën dhe Hercegovinës, Malit të Zi dhe së fundi Shqipërisë derinë Vlorë, ky qytet në jug të së cilit
gjendet Deti Jon. Ka nji sipërfaqe 138.595 km katrorë, thellësia më e madhe arrinë 1330 m.temperatura mesatare e ujit në korrik
arrinë 23,2 gradë celsius, ndërsa ajo mesatare vjetore 17,5 gradë celsius.Në jug saliniteti arrinë 38,32 promila, dukshmëria në
bregdet është 5 m ndërsa në brendësideri 45 m.
Deti Adriatikështë njëri prejdy deteve që lag brigjet e Shqipërisë. Bregu përgjate tij është kryesisht një breg ranor. Në këtë det
derdhen shtatë lumenj që rrjedhin përmes tokave shqiptare si: Drini i Bardhë, Drini i
Zi, Vjosa, Buna, Mati, Shkumbini dhe Semani.
Etimologjia
Emri i Adriatikut, sipas disa historianëve, vjen nga qytetii Adria, pranë Rovigo, Veneto, sipas historianëve të tjerë, megjithatë, vjen
nga AtriAdriatik(formerly Hadria pastajHatria), tre mijë vjet e qyteteve të artit në krahinën e Teramo, Abruzzo, apo edhe nga Jader,
emri antik i qytetit të Zadarit. Sipas skenarit të parë, grekët i dha emrin e Adrias Kolpos të Detit të Veriut, atëherë emri ishte zgjeruar
në gjatësinë e saj të plotë, deri në ishujt e Jonit. Kur romakët pushtuan Veriore Itali në fund të shekullit të tretë pes, emri tashmë
ishte vendosur mirë.Por edhe atëherë Adriatikut në kuptim të ngushtë zgjatet vetëm sa i përket Monte Gargano, pjesën e jashtme të
quajtur Deti Jon: Emri është ndonjëherë, megjithatë, që përdoret për të përfshirë inaccuratelyGjirin e Tarentum (modern-day Gjirin e
Tarantos ), Deti e Sicili, Gjirin e Korinthit dhe madje edhe në mes të detit Kretës dhe Malta (Veprat e Apostujve xxvii. 27).
Kryesisht Deti Adriatikështë i vendosur midis bregdetit lindor të Italisë dhe Kroacisë, të cilat janë të dyja tërheqjet kryesore turistike.
Ajo është përdorur nga romakët e lashtë të transportit të mallrave (duke përfshirë kafshët dhe skllevër) në Ostia (port romak).
Vëndodhja, madhësia dhe klima
Deti Adriatikështë i gjerë nga veriperëndim të juglindje për 820 kilometra dhe një mesatare prej 160 km. Gjerësia maksimale është
rreth 220 kilometra. Ajo mbulon një sipërfaqe prej132.000 kilometra katrorë dhe është në pellgun e veriut për të veri të Monte
Gargano kep thellë mbi mesatare 40-200 metra. Pjesa jugore është dukshëm më e ulët, duke arritur midis Durrësit dhe Barit, me
1.260 metra të thellë të saj më të madh. Fundi jugor i detit është ngushticën e Otrantos, ku distanca midis Italisë dhe Shqipërisë
është 71 kilometra. Përmbajtjen e saj kripë është në gojën e lumenjve e madhe) është rreth 2,5% (sipërfaqe të ujit dhe rritjen e jugut
në 3.9% .
Pjesa veriore është e cekët me shumë laguna. Brigjet italiane po bëhet gjithnjë e më tepër malore në jug nga delta Po, ku vetë vijës
bregdetare është relativisht i drejtë dhe praktikisht nuk ka ishuj në det të hapur. Vetëmvendosur në malet e Gargano Puglia shtrihet
në një gadishull rreth 50 kilometra në lindje të Adriatikut. Bregun lindor, kryesisht në gadishullin kroate të Istrias protrudes, është
malor dhe prerë të madhe me shumë ishuj. Pjesa kryesore e bregdetit lindor zë peizazhin e jugut kroatë dalmat.
Bregun lindor në përgjithësi është i guximshëm dhe shkëmbore, me shumë ishuj.
Gjirit të Kotorrit në Mal të Zi është rreth 30 kilometra të gjatë, është më e madhe e detit. Jug ekstreme-lindje është përsëribanesë
dhe kënetor.
Në jug të Shkodrës në Shqipëri shtrihet përgjatë brigjeve të Gjirit të Drinit dhe më tej në jug, një ultësirë të gjerë me shumë, disa,
plazhet e pacenuar rërë. Në shumë estuaret kanë zgjatur lagunave formuar. Në Vlorë, bregdetit Adriatik, duke i dhënë fund vetëm
në jug të qytetit fillon Riviera shqiptare përgjatë detit Jon.
Klima karakterizohet nga vera e shumë të ngrohtë, i thatë dhe e thatë dhe të butë, nganjëherë me shi dhe i lagësht të dimrit. Në
verë, mbizotërues të qëndrueshme, pak erë motit para. Në dimër, rajonin e Adriatikut është nën ndikimin e presionit të ulët nga
zonat e Atlantikut.Kështu është ndonjëherë shumë e ngrohtë jugor dhe erërat e ftohta të veriut .
Turizmi
Oqean shkon aktual përgjatë bregdetit lindor të veridhe përgjatë bregdetit perëndimor në drejtim të jugut. Përgjatë bregdetit lindor
të disa lumenjve të shkurtër karst të çojë në Adriatikdhe barrën e ndotjes është më e ulët se përgjatë bregut perëndimor. Që verior
një ngecje në Adriatik ", atje është shkëmbimi relativisht pak ujë me pjesën tjetër të Mesdheut. Për 30 vjet, telashe të industrisë
ekuilibër delikat e rrymave të oqeanit nga veriu, degëve nga malet dhe uji me filtër nga toka në det, lumi Po çdo vit 50 miliard metra

8.
kub ujë shumë të ndotur, i hedh poshtë pjesën perëndimore të Adriatikut (kallaj, zink, Lead kromit, bakrit, arsenik, zhivë dhe vaj),
lumi sot transportuar gjithsejdy herë si kripëra shumë lëndë ushqyese, të tilla sidhjetë vjet më parë.Gjithnjë, Deti Adriatik bie në
qendër të mbrojtjes së mjedisit dhe të jetë e mundur ndryshimin e klimës. Shumica e shenjave të dukshme janë rritja e rezervave të
peshqve tropikale dhe algat e në rritje dhe shqetëson të kandil deti. Ministri i mjedisit italian Alfonso Pecoraro Scanio paralajmëroi
se ngrohja globale dhe ndotjes, "Adriatik për të bërë një pellg i mbyllur në të cilin ka tashmë në 150 metra thellësi nuk ka jetë më
shumë." Në shtator 2007, e Adriatikut është një objekt i konferencës së parë kombëtar italian për ngrohjen globale në Romë.
Kufijtë Konvencionale midis Detit Jon dhe Detit Adriatik.
Deti Adriatikështë e lidhur me detin Jon përmes kanalit të Otrantos, dmth të ngushtë në mes të detit Punta Palascia, në Salento, në
Shqipëri dhe Shef Tab (Line A në figura). Kjo vijë ndarëse është zhvendosur më në jug nga disa konventave detare, të cilat për
arsye të thjeshtësi, pas vijës së paralele. Në veçanti:
 Qëllime Meteorologjike (Meteomar) dhe informacion detar, të njoftimeve të Mariners, kufirijugor midis detit Adriatikdhe Deti
Jon në veriështë dhënë nga 40 gjerësi ° N (linjës B) i korrespondon në brigjet italiane pranë Punta Mucurune Castro.
40°00′00″N 18°25′48″E /
 Për Shënime mbetur për Mariners (detar libra, dritat dhe fenerë, Navaree III, etj). Kufi konvencionalmidis bregdetit Jon dhe
Adriatik është i vendosur në vend në Santa Maria di Leuca (Punta Melis, së bashku e lulëzim 18 ° 22 ') . Sipas konventës
fundit, kufiri midis pellgut të Detit Adriatikdhe Detit Jon veriu në jug të ndjekin paralel 39 ° 47 'N nga jashtë Punta Melis (
39°47′00″N 18°22′00″E / ) të bregut në veritë Korfuzit

9.
Deti Jon
Harta e Detit Jon
Deti Jon (greqisht Ιóνιo Πέλαγoς, italisht Mar Ionio), është një pjesë e Detit Mesdhe në jug të Kanalit të Otrantos dhe Detit
Adriatik. Në lindje kufizohet nga Shqipëria jugore dhe Greqia perendimore me një
sërë ishujsh si Korfuzi, Zákynthos, Qefallonia, Itaka dhe Leukas, kurse në perëndim kufizohet nga brigjet e Siçilisë dhe Italisë
jugore. Midis Apulies dhe Kalabrisë gjendet Gjiri i Tarentit.
Deti Jon, është njëri prej dy deteve që lag brigjet e Shqipërisë. Bregdetiështë i lartë, shkëmbor me bukuri të shumta natyrore. Deti
Jon është nga vozitësit e anijeve shumë i njohur për erërat e tij të qeta. Aiështë deri në 4206 metra i thellë. Në detin Jon
derdhen Lumi Kalama dheLumi i Artës që janë paksa më të njohur, sidhe lumenjtë Pavlla, Kalasa, Bistrica etj.
Galeriae fotografive
Deti Jon: Pamje nga Shqipëria
Himara (Shqipëri) ;Himara (Shqipëri) ; Saranda (Shqipëri) ; Himara (Shqipëri)
Deti Jon: Pamje nga Greqia

10.
Ujerat natyrore
Një aspekt i rendësishëmjanë qendrat e ujrave termale të cilat janë prezente në Shqipëri duke ofruar akomodim dhe shërbime të
tjera. Turizmi shëndetësor është njëra prejformave dhe potecialeve të shumta të turizmit.
Mund të përmendim ujërat termale të Bilajt, në Fushë Krujë, të pasura me sulfat dhe lëndë minerale, të cilat kanë efekte kurative të
reumatizmës, lëkurës dhe sistemit nervor. Për tu përmendur janë dhe llixhat e Elbasanit, ujërat e së cilës kanë vlera të larta
terapeutike ku dhe trajtohen sëmundje të shumta të rrugëve të frymëmarrjes, stomakut, lëkurës. Llixhat e Elbasanit kanë edhe vlera
për trajtime kozmetike dhe janë shfrytëzuar që nga periudha romake.
Gjithashtu dhe burimet e ujërave termale të Bënjës kanë vlera të veçanta për trajtimet e lëkurës. Llixhat e Peshkopisë përmbajnë
kalium dhe sulfate, efektet e të cilave trajtojnë sëmundjet në rrugët e frymëmarrjes, reumatizmat, sëmundjet e lëkurës dhe
problemet gjinekologjike. Ujrat termalë të Vronomeros në Leskovik, banjat e avullit të Postenamit, si dhe ujrat kurativë të pijshëm siç
janë Kroi i Bardhë në komunën e Selitës në Mirditë, Kroi i Nënës Mbretëreshë në parkun kombëtar të Qafë Shtamës etj.
Burimet e ujerave termale kurative ne Shqiperi
Burimet e ujërave termale të Biljat pranë Fushë-Krujës
Këto janë burime termale, të cilët ndodhen më pranë kryeqytetit. Ato gjenden në rrugën nacionale Vorë - Fushë Krujë në fshatin
Bilaj, pranë urës së Gjolës. Burimet e këtyre ujërave termalë dalin nga depozitimet e luginës së Ishmit. Janë ujëra të pasura
sulfurore me lëndë minerale si: Ca, Na, K, Fe, Mg etj. Temperatura e ujërave është 55 gradë C. Këto të fundit kanë efekte kurative
mbi probleme të remautizmës, lëkurës dhe sistemit nervor. Duhet të përmendim se këtu është ngritur një qendër e re dhe
bashkëkohore rehabilitimi, e quajtur "Qëndra Kurative Ibrahim Kupi". Kjo qendër ofron shërbimet e akomodimit, ushqimit, shërbimin
e specializuar të stafit mjekësor etj.
Llixhat e Elbasanit
Ndodhen pranë qytetit të Elbasanit. Këto burime janë të njohura dhe të përdorura që gjatë periudhës romake. Hoteli i parë i
ndërtuar nga sipërmarrësit privat ka qenë ai i vitit1932, i quajtur "Hotel Park", pronë e Grigor Nosit. Analizat e ujërave të këtyre
burimeve janë kryer në mënyrë të specializuar nga ana e inxhinierëve çekë, të cilët kanë evidentuar vlera të larta terapeutike. Këtu
trajtohen sëmundje të shumta të rrugëve të frymëmarrjes, sistemit nervor, të lëkurës, stomakut, etj. Llixhat e Elbasanit kanë edhe
vlera kozmetike.
Burimet e ujërave termale të Bënjës
Këto burime gjenden 14 km larg qytetit jugor të Përmetit në komunën Petran, vetëm 3 km larg nga vendiku lumi Vjosa bashkohet
me përroin e Lëngaricës. Janë gjithsej 6 burime. E veçanta e tyre është se këto janë burime të hapura në natyrë. Temepratura e
këtyre ujërave është, 26 - 32 gradë C. Njëri burim shërben për trajtimin e sëmundjeve të stomakut, një tjetër për trajtime të lëkurës.
Trajtime të tjera janë për sëmundjet kronike të remautizmës. Shfrytëzimii parë i këtyre ujërave me përmbajtje biokarbonatike është
bërë që prej vitit 1964. Në këto burime nuk ka hotele dhe shfrytëzimi bëhet në mënyrë ambulatore.
Burimet e ujërave termale të Vronomeros
Këto burime gjenden 10 km në jug të qytetit të vogëltë Leskovikut. Janë burime termale të pasura me kripëra të ndryshme, të cilat
trajtojnë disa lloje sëmundjesh. Temperatura e ujërave është nga 29 - 40 gradë C. Këtu ofrohet akomodim modern me staf të
specializuar mjekësor, sidhe me shërbim hotelerie.
Llixhat e Peshkopisë
Ndodhen pranë qytetit verilindor të Peshkopisë. Ato burojnë nga formacionet e gipseve të malit të Korabit. Janë dy burime sulfurore
me temperaturë 35 - 43,5 gradë C dhe me një prurje prej 14 litra/sek. Ato kanë përmbajtje kaliumi dhe sulfatesh. Efektet e tyre
lidhen me sëmundjet e rrugëve të frymëmarrjes: siastma bronkiale, bronshite, reamautizmën,diabetin, sëmundjet e lëkurës dhe
probleme gjinekologjike. Krahas këtyre burimeve, në Shqipëri gjenden burime ujërash të pijshëm me efekte pozitive për shëndetin,
siç është burimi i "Kroit të Bardhë" në Komunën e Selitës në rrethin e Mirditës, (i njohur për kurimin e gurëve në veshka) si dhe
banjat e avullit të Postenanit pranë Leskovikut.
Boats in Corfu (Greqi) ; Corfuz (Greqi) ;Corfuz(Greqi) ;Gjiri Tarent (Greqi)

11.
Ese: .

12.
Hidrografia e RajonitPerendimor.
Liqeni i Shkodrës
Liqeni i Shkodrës i parë nga Shiroka
Liqeni i Shkodrës është liqenimë i madh në Gadishullin Ballkanik dhe llogaritet si një nga liqenet më të vjetra në botë.
Historia
I njohur në lashtësi si PalusLabeatis. Pasqyra e tij ujore gjendet në një lartësi6 metra mbi nivelin e detit, dhe ka një sipërfaqe prej
368 km², nga të cilat 149 km² me një gjatësibrigjesh prej57 km i përkasin Republikës së Shqipërisë; ndërsa 2/3 Malit të Zi, ku me
1983 e shpalli Park Kombëtar liqenin. Ka një breg shumë të larmishëm të tipit të ultë të "marsheve" në veridhe shkëmbor në jug. Në
bregun jugor shquhen plazhet në rrugën nga Shkodra për në Shirokë e Zogaj, ku më i madhi është Zalli i bardhë. Fauna e liqenit

13.
është e shumëllojshme dhe e pasur me 45 lloje peshiqsh e 270 lloje shpendësh. Këto shpendë përbëjnë 87% të gjithë Ornitofaunës
tëShqipërisë. Një perlë e kësaj pasurie është padyshimpelikani, zogu më i madh në Europë. Pika më e thellë e liqenit është rreth
45 metra. Në skajin jug-lindor shtrihet Shkodra, nga ku merr edhe emrin.
Ndodhja
Hartë Venedikase që paraqet rajonin e Shkodrës
Në këtë liqen nga ana malazeze derdhet lumi i Moraçës e nga ana shqiptare, në mes të rrugës Shkodër-Shirokë merr formë
lumi Buna si vazhdim. Bregu i tij është 11 milje dhe shtrihet nga lindja në perëndim. Pranë liqenit është Taraboshi. Pak para
derdhjes së Drinit në Bunë, ndodhen 10 dajlane për gjuetinë e peshkut; më të famshmit janë krapi, qefulli, ngjala dhe blini. Fitimet
nga këto dajlane derdhen në arkën e kështjellës.
Parku Kombëtar “Pishat e Divjakës”
Ka një sip prej 1250 ha dhe ndodhet 5 km larg Divjakës dhe 40 km larg qytetit të Lushnjes. Ky parkështë njëkohësisht pjesë e
kompleksit Laguna e Karavastasë, që ndodhet nën mbrojtjen e Konventës Ndërkombëtare të Ramsarit, që nga viti 1994.
Buna
Grykëderdhja e Bunës Buna nga Kalaja e Shkodres
Lumi Buna ndodhet në segmentin fundor jugperëndimor të kufirit shqiptaro-malazez. Ky lum buron nga Liqeni i Shkodrës, fare
pranë qytetit të Shkodrës, ndërmjet kodrës së Kalasë Rozafa dhe Malit të Taraboshit. Buna është i vetmi emisar i Liqenit të
Shkodrës.
Buna në fillim drejtohet nga jugu, rrëzë Taraboshit, më tej ajo gjarpëron drejt perëndimit e më pas merr përsëridrejtimin drejt jugut,
derisa derdhet në Detin Adriatik. Kufiri shtetëror ndërmjet Shqipërisë dhe Malin e Zi përshkon së gjati Bunën nga fshatiSamrish në
Shqipëri dhe Goricë në Mal të Zi, duke vazhduar derinë grykëderdhje. Lumi ka gjatësi 44 km dhe rrjedh përgjatë fushave të Bregut
të Bunës ku përfshihen Fusha e Anamalit në të djathtë të lumit dhe Fusha e Trushit bashkë me fushën e Velipojës në të majtë.
Fushat e Bregut të Bunës karakterizohen nga rijë klimë mesdhetare fushore, me reshje 1600-1800 mm në vit dhe me temperaturë
mesatare të ajrit 16-18 gradë C, me ekstremin minimal absolut 0 °C derinë -4 °C. Buna është i vetmi lum i Shqipërisë me deltë

14.
natyrore të vërtetë. Në deltën e tij ndodhet ishulli Ada, i cili e ndan lumin në dy degë derdhëse për ne det. Ada dhe dega e djathtë i
përkasin Malit të Zi. Ishulli Franc Jozef dhe ishulli pa emër të cilët ndodhen fare pranë Adës, i përkasin Shqipërisë. Lumi Buna
fillimisht merr ujë nga Liqeni i Shkodrës, i cili fumizohet kryesisht nga Lumi Moraça që ndodhet në Mal të Zi, e me një degë të tij të
quajtur Lumi i Cemit, në Shqipëri. Në largësi 1,3 km nga dalja prej Liqenit të Shkodrës, Buna bashkohet me lumin Drin. Degët
kryesore të Drinit janë Lumi i Shalësnë alpet shqiptare, Valbona në verilindje të Shqipërisë, Drini i Bardhë në Kosovë dhe Drini i
Zi në Maqedoni. Ky i fundit del nga Liqeni i Ohrit, i cili siç dihet fumizohet me ujë nga Liqeni i Prespës. Në pjesën fundore të Drinit
derdhet Lumi Kir i cili buron nga Dukagjini. Siç shihet, Lumi Buna merr ujë nga një rrjet hidrografikshumë kompleks, që shtrihet gati
në 1/5 e Gadishullit të Ballkanit, në Shqipëri, Mal të Zi, Kosovë, Maqedoni dhe Greqi.
Ndonëse Buna është lum tipik fushor, ikarakterizuar sipjesërisht i lundrueshëm, ai grumbullon ujra nga një territor i theksuar malor.
Lartësia mesatare e këtij pellgu të përgjithshëm është 909 m mbi nivelin e detit. Nga Ana e Malit derdhen në Bunë një numër i madh
përrenjsh, më i gjati i të cilëve është Përroi i Millës me gjatësi 25 km dhe pas tij Përroi i Megjureçit me gjatësi21,6 km. Në Bunë
derdhen edhe ujrat e Liqenit të Shasit, në Mal të Zi, nëpërmjet Vijës së Shëngjergjit.
 Nga rrjedha, gërryerja e pakët (0,12 m/km) dhe nga masa e materialeve të ardhura nga lumi Drin, Buna ka ndërruar shpesh
herë shtratin e saj.
 Prurja mesatare vjetore e Bunës arrin 670m kub/sek, kjo e bën këtë lum të jetë me prurjen më të madhe në Mesdheun verior.
 Me këtë lum lidhet liqeni me detin, për këtë disa peshq vijnë nga deti duke ngjitur lumin hyjnë në liqen për të vëndosur vezët.
 Risurset e lumit janë pra peshqit: krapi, qefujt, karasi, njala, kubla, blini.
Lumi Erzen
Lumi i Erzenit është igjatë 108 km, me prurje rreth 102 l/sek.
Lumi Ishëm
Grykëderdhja e Ishmit në kepin e Rodonit
Lumi Ishëmrrjedh përmes Shqipërisë Qendrore (74 km i gjatë; sipërfaqja e pellgut është 673 km2 dhe lartësia mesatare mbi nivelin
e detit 357 m. Aiformohet nga bashkimi i Lumit të Tiranës, përrenjve Tërkuza dhe Zeza. Delta e tij ndodhet në Kepin e Rodonit
(Kabo, 1990-91). Prurja vjetore mesatare e Ishmit është 20,9 m3/s, me modul mesatar të rrjedhjes prej 31,0 l/s/km2. Prurja
maksimale është 1’980 m3/sek. Sasia kryesore e lëndëve të ngurta që transportohen në det është 2 milionë tonë/vit. Ishmi ushqehet
kryesisht nga ujëra sipërfaqësorë me mineralizim relativisht të lartë prej461 mg/l. Temperatura e ujit luhatet nga 6,12oC në janar
deri në 24,7oC në gusht. Ujërat e Ishmit përdoren për vaditje.
Lana
Lumi Lana
Lana është lum i vogël që përshkon Tiranën tejpërtej nga lindja në perëndim.
Lana është degë e Lumit të Tiranës, i cili kalon përmes qytetit të Tiranës. Ai buron në pjesën perëndimore të Qafës së Priskës;
është 29 km i gjatë, sipërfaqja e pellgut është 67 km², lartësia mesatare është 179 m dhe pjerrësiprej 24 m/km. Në hyrje të Tiranës,

15.
Lana rrjedh në një kanal te sistemuar betoni dhe pastaj bashkohet me lumin e Tiranës në verilindje të Bërxullës nga ku
formohet lumi i Ishmit.
Pas viteve 1990 brigjet e saju mbushën plot e përplot me kiosqe e ndërtime pa leje të cilat u prishën në vitin 2001 kur kryetar
bashkie erdhi Edi Rama.
Shkumbini
Lumi Shkumbin, ose Lumi Shkëmbi, buron në malin e Valamares (Shqipëri) dhe duke rrjedh nëpër një lugin të ngushtë e reliev të
thyer derdhet në Detin Adriatik. Gjatësia e këtij lumi është 181 km ndërsa prurja e ujit arrin vlerën mesatare vjetore prej 61 m³/s.
Shkumbini është një ndër lumenjtë më të rëndësishëmpër ekonominë shqiptare dhe që ndanë pothuajse në dy pjesë të
barabarta Shqipërinë.
Lumi Shkumbin kolon neper krahinën e Mokrës ne rrethin e Pogradecit. Lugina e Shkumbinit ka një bukuri te rralle me katarakte,
shpella, plazhe te vogla, etj. Përgjatë lumit ne krahinën e Mokrës ka edhe mjaft vende te përshtatshme për peshkim dhe vende te
tjera piktoreske që mund te vizitohen siSelca e Poshtme ne Krahinën e Mokrës me një vendbanim Ilir te lashte, ura e Golikut ne
fshatin Golik atje ku bashkohen tre dege te lumit Shkumbin, etj. Me pas Lumi kalon neper rrethin e Librazhdit dhe bukuria e luginës
nuk përfundon. Rrjedha e lumit vazhdon ne Rrethin e Elbasanit ku kalon shume pranë qytetit te Elbasanit dhe me pas vazhdon ne
Peqin e Rrogozhinë derisa derdhet ne Detin Adriatik.
Lumi Shkumbin luan një rol te madh ne jetën e banoreve te luginës se tij.
Përgjatë lumit janë ngritur shume vendbanime qe i kanë përdorur burimet e lumit ne jetën e përditshme.
Mbi te janë ngritur vepra hidrike qe përdoren për ujitje ne bujqësi si p. sh. Kanali "Naum Panxhi" ne Elbasan qe përdoret për vaditjen
e fushës mjaft pjellore te Cërrikut dhe se fundmi ne degët e tij janë projektuar edhe hidrocentrale te vegjël qe do te ndihmojnë
nevojat për energji te Vendit. Lumi i Shkumbinit e ka grykederdhjen ne nje nga plazhet me te bukura ne Shqipëri, i cili eshte Plazhi i
Vile-Bashtoves.
Lumi i Tiranës
Lumi i Tiranës është lumë që kalon në pjesën veriore të Tiranës, në zonën e quajtur Bregu i Lumit. Formon kufirin administrativ
verior të Tiranës dhe e ndan atë nga Komuna Paskuqan. Lumi i Tiranës formohet nga bashkimi i përrenjve malorë në Zall Dajt.
Rrjedha e tij është e pastër derinë Shkallën e Tujanit dhe fshatin Brar. Në rrjedhën e tij të sipërme, lumi ka një rrjedhë të pastër,
me ujëra të kristaltë e me botë ujore të pasur. Ndër llojet që veçohet të përmenden, është gaforrja e ujërave të ëmbla, Potamon
fluviatile. Pas fshatit Brar, ujërat e Lumit të Tiranës ndoten tej mase nga shkarkimet e ujrave të zeza, mbeturinave dhe mbetjeve të
ndryshme të ngruta e të lëngshme nga të dy anët e brigjeve të lumit.
Ndotja
Ujërat e Lumit të Tiranës janë tejet të ndotura pasi i afrohet Tiranës, sipasojë e derdhjeve të ujrave të zeza të Babrrusë,
Paskuqanit, gjithë pjesës veriore të Tiranës, Bathores dhe Kamzës, mbetjeve të ngurta e të lëngshme, sidhe nga gërryerja e

16.
zhavorrit nga shtratii Lumit të Tiranës. Sipas një studimi të ndërmarrë nga Instituti i Politikave Mjedisore, në ujërat e Lumit të
Tiranës, vlerat e nitriteve në të janë nga 4 deri në 32 herë më të larta sesa vlerat e direktivës së BE-së për peshqit 44(2006), ndërsa
vlerat e koliformeve të quajtura ndryshe fekale të cilat kanë mbuluar ujërat e lumit të Tiranës janë 13 herë më të larta se sa
standardet e BE-së.[1][2]
. Shkaterrimi i ekosistemit të Lumit të Tiranës është thelluar më tej nga shkarkimet e mbetjeve të ngurta drejt
e në lumë, duke ngushtuar dhe shkatërruar brigjet dhe shtratin e lumit, dhe duke e kthyer lumin në një kanal të thjeshtë të ujrave të
zeza.[3]
Brigjet e mbushuar me mbetje të ngurta janë shfrytëzuarpër ndërtime të ndryshme pa leje, të cilat kanë zënë gjitha rrugët për të
shkuar drejt lumit dhe kanë shkatërruar rrjedhën e lumit.[4]
Si pasojë e ndotjes, shumëllojshmëria biologjike e lumit është ulur
shumë, duke eliminuar peshqit, jorruazorët, dhe gjallesat e tjera ujore. Të vetmet gjallesa që mbijetojnë tani në rrjedhen e poshtme
të lumit të Tiranës janë algat dhe minjtë e kanaleve.
Lumi Erzen
Lumi i Erzenit është igjatë 108 km, me prurje rreth 102 l/sek.

17.
Hidrografia e Rajonit
Verioro – Verilindor.
Liqeni i Fierzës
Pamje nga liqeni i Fierzës
Liqeni artificial i Fierzës është krijuar në shtratin e lumit Drin në vitin 1978, në funksion të hidrocentralit të Fierzës.
Ky është një liqen oligotrof dhe ka një bosht gjatësor prej 70 kilometër dhe me një sipërfaqe maksimale prej 7 mijë hektarësh, ku 5
mijë hektarë merren në konsideratë për qëllimin e rritjes dhe kultivimit të peshkut. Ky liqen ka lartësi 167 metra, sipërfaqe të
pasqyrës së ujërave prej72,5 km², thellësinë më të madhe prej 128 metra dhe një vëllim prej 2,7 miliardë metër kub ujë. Sipërfaqja
e përgjithshme e pellgut ujëmbledhës është 11.829 km². Kapaciteti maksimal ujëmbajtës i Liqenit të Fierzës, arrin rreth 3,2 miliardë
metër kub ujë, ndërkohë që kapaciteti minimal, i cili mund të shkaktojë edhe situatat më kritike të prodhimit të energjisë elektrike,
është rreth 1,2 miliardë metër kub ujë.
Liqeni shërben edhe sinyje lidhëse mes banorëve të rretheve Kukës, Tropojë, Has dhe Pukë. Gjithashtu, ky hidrocentralshërben
si rregullator i furnizimit me ujë për dy hidrocentralet e ngritura në kaskadën e Drinit, atë të Vaut të Dejës dhe Komanit.
Flora dhe Fauna
Liqeni i Fierzës është i pasur me peshq të llojeve të ndryshme. Pas përfundimit të digës dhe mbushjes së bazenit me ujë, fauna e
Liqenit të Fierzës u shtua me lloje të ndryshme peshqish, siballëgjeri, krapi e luçiperka që u hodhën sirasatë dhe gjetën një mjedis
shumë të përshtatshëmpër t'u shumuar e ushqyer. Krijimi i liqenit solli dhe zhdukjen e peshve që më parë popullonin lumin Drin si
trofta, ngjala e peshq të ujërave të rrjedhshëm, por favorizoirritjen e peshqve të liqeneve. Gjitarët ujorë që jetojnë në ujërat e Liqenit
të Fierzës, janë lundërzat. Gjithashtu krijimi i liqenit, bëri të mundur dhe rritjen e midhjeve të vogla të ujrave të ëmbla.
Liqenet e Belshit
Liqenet e Belshitjanë liqene pranë qytetit të Belshit.
Liqenet e Lurës

18.
Liqenet e Lurës në parkun të Lurës ka nje siperfaqje prej1.280 hektare dhe ndodhet ne pjesen lindore te malit masiv te quajtur
"Kunora e Lures". Me 14 liqenet e tij akullnajore krijon nje ambjent piktoresk dhe terheqes ne nje lartesi nga 1.350-1.720 m. Midis
ketyre Liqeneve me te medhenjt jane: Liqeni i Madh 32 hektare, liqeni i Pishave 13 hektare, liqeni i Zi 8 hektare dhe liqeni i Luleve 4
hektare. Ne dimer keto liqene jane te mbuluara nga akulli.

19.
Valbona (lumë)
Lumi Valbona (dhe: Lumi i Valbonës) është për një gjatësirreth 50 km. një nga lumenjtë më të rrëmbyeshëmnë Alpet e
Shqipërisë veriore. Lumi buron nga malet e rrethit të Malësisë së Madhe afër fshatit Rragam dhe kalon pas rreth dy kilometrash
kufirin ndarës me rrethin e Tropojës. Pas disa kilometrash diku para qytetit Bajram Curri, ai kthen për nga fshatiiGashit dhe pas
Bajram Currit vërshon djathtas drejt fshatit Llukaj, për tu derdhur më në fund në Liqenin e Komanit.
Prurjet mesatare në Dragobi dhe Gri janë 12.2 m3/sek. dhe 33.3 m3sek. Uji i ftohtë e i kulluar si kristali, ujvarat dhe kanjonet
piktoreske dhe peshku “troftë” që rritet në ujrat e tij e kan bërë Valbonën një nga lumenjtë më të bukur e më të njohur në të gjithë
vendin.
Drini
Derdhja e Drinit dhe Kirit në Bunë
Drini është lumi më i gjatë i trojeve shqiptare me 335 km gjatësi në total. Aiderdhet në Detin Adriatik, afër Lezhës dhe ne lumin e
Bunës, degë qe u formua pas një përmbytjeje në shekullin e 19.

20.
Burimet
Ujdhesa e Drinit në veri
Drini formohet afër qytetit të Kukësit me bashkimin e dy degëve kryesore të tij: Drinit të Bardhë që buron afërPejës, Kosovë,
në Radavc , përshkon Rrafshin e Dukagjinit dhe derdhet në liqenin e Fierzes, i matur si degë kryesore aiështë 160 km, gjithësesi
bashkë me degën më të gjatë të tij lumi arrin një gjatësi prej 335 km. Drinit të Zi që buron në Strugë, Republika e Maqedonisë, nga
pjesa veriore e Liqenit të Ohrit, i cili siç dihet furnizohet me ujë nga Liqeni i Prespës, ai merr disa degë si p.sh. Radiken (Treva e
Dibres).
Degët kryesore të Drinit janë Lumi i Shalës, Lumi Valbona nga Alpet Shqiptare, Drini i Bardhë në Kosovë dhe Drini i Zi në
Maqedoni. Në pjesën fundore Drinit i bashkohet Lumin Kir i cili buron nga Dukagjini, e pastajbashkë derdhen në Bunë.
Rrjedha
Nga Kukësi, Drini rrjedh në Shqipërinë veriore, së pari nga Hasi, në vazhdim, është kthyer në një zinxhir liqenesh artificiale (i
Fierzës, i Komanit dhe i Vaut të Dejës), që furnizojnë me ujë tri hidrocentralet e mëdha. Prurja mesatare vjetore e Drinit arrin 352
m³/sek, kurse maksimalja e regjistruar është mbi 5100 m³/sek. Duke kaluar në fshatrat Spas, Msi and Fierzë, e mandej, pasi
mbërrin në krahinën e Dukagjinit, shkon drejt jugut, kalon nga Apripë e Gurit, Toplanë, Dushman, Koman, Vjerdhë Mazrrek,
Rragam, and Pale Lalej. Në Vau Dejës, hyn në ultësirat e NënShkodrës dhe ndahet në dy krah. Një që derdhet në gjirin e Drinit në
Adriatik në jug-përëndim të Lezhës. Tjetri derdhet në lumin Kir e më tej në Bunë afër Kalasë së Shkodrës. Edhe pse është dega
më e shkurtër prej15 km, kjo ndarje që derdhet në Bunë quhet Drini i Madh, sepse bie më shumë ujë se krahu tjetër që derdhet
drejtpërdrejt në det. Drini i madh gjithashtu derdhej në det por ndryshojrrjedhë pas një përmbytjeje të madhë më 1858 që ìa
ndryshoirrjedhën, dhe e pruridrejt Shkodrës. Drini i madh është shumë i gjërë dhe sjell një sasitë madhe uji (330–340 m³/s), i dyti
për nga nxënësia pas Bunës; por duke qënë i shkurtër disa harta e shënojnë si liqen. Pas Vaut të Dejës, krahu i gjatë shkon drejt
jugt për nga Bushati, Mabë, Gjadër, Lezhë. Në jug të Lezhës hyn në një zonë kënetore e më tej derdhet në Adriatik.

21.
Drini i Zi: Derdhja nga liqeni i Ohrit
Ekonomia
Lumi i Drinit është shumë i rëndësishëmpër ekonominë shqiptare, pasi është burimi kryesor ienergjisë për vendin. Katër
hidroçentrale janë ndërtuar përgjatë rrjedhës kryesore të Drinit të cilët janë më të mëdhenjtë e vendit me një kapacitet të instaluar
prej 1200MW. Këto vepra po ashtu kanë edhe liqene artificiale, më i madhi është Liqeni i Fierzës me sipërfaqe prej73 km2
i cili
është liqeni artificialmë i madh në vend. Këto liqene përveç përfitimit ekonomik direkt me energji kanë edhe efekt rregullator në
prurjen e lumit dhe në parandalimin e përmbytjeve.
Galeria
Liqeni i Komanit Derdhjae Drinit nëKirafër Kalasësë Shkodrës Drini i Bardhë i ngrirë
Drini i Bardhë
Kanioni i Drinit afër Gexhës në Janar
Drini i Bardhë është lum që përshkon pjesën perëndimore të Kosovës, respektivisht Rrafshin e Dukagjinit. Drini buron rrëzë malit
të Rusolisë nga gurra e shpellës së Radavcit, në 586 m lartësimbidetare, ku krijon edhe një ujëvarë të bukur, para se të zbres në
rrafsh dhe bashkohet afër qytetit të Kukësit me Drinin e Zi për të formuar Drinin që në antikë njihet më emrin Drillon. Sasia e
burimit arrin 30 m3 në sekondë, ku krijon edhe një ujëvarë të lartë prej 30 m. Sipërfaqja e ujëmbledhësit të Drinit të Bardhë në
Kosovë është 4265 km2. Ka regjim mesdhetar, me maksimum në mars dhe nëntor, e minimum në maj dhe shtator. Në territorin e
Kosovës, Drini gjarpëron për 122 km në drejtimin veri-jug. Ai mbledhë me vete edhe ujërat eLumbardhit të Pejës, Erenikut,
e Lumbardhit të Prizrenit. Me një madhësi prej 4,646 km², baseni i Drinit është më i madhi nga katër basenet ujëmbledhëse të
Kosovës.

22.
Urë mbi Drnin e Bardhë Koka e Skenderbeut
Ujëvara e Drinit të Bardhë neRadavc të Pejës
Fani (lumë)
Fani apo edhe Fandi është lumë në Shqipëri dhe përbëhet nga Fani i Madh dhe Fani i Vogël. Ka një ujëmbledhëse prej 1075 m²
dhe lartësimesatre 674
Lumi Kir
Ura mbi lumin Kir në Shkodër
Kiri është një lum në veritë Shqipërisë. Ai buron në Majën e Elbrunit.
Lumi Shala
Lumi i Shalës është lumi cili buron në Bjeshkët e Nemuna. Ka një gjatësi prej 376 km prejburimit në Majën e Radohinës deri
te Drini. Është lumë malor me rënie mesatare 22 metra në një kilometër. Lumi Shala dallohet ujëshmëri dhe prurje mesatare
vjetore, afro 34 m³/sek. Prurje maksimale e arrin në nëntor 52m3/sek, ndërsa prurje minimale në gusht në të cilin arrin 9m³/sek.

23.
 Lumi MAT
Lumi Mat buron në malin e Kaptinës (Shqipëri) dhe duke përshkruar një luginë me zgjerime e gryka mbi të cilat gjenden
Hidrocentralet (Hidrocentrali i Ulzës dhe Hidrocentralii Shkopetit) derdhet në Detin Adriatik.
Gjatësia e këtij lumi është 115km ndërsa prurja e ujit arrin vlerën mesatare vjetore prej103m kub/sek.
Lumi i Matit
Lumi i Matit është një lumë në veri të Shqipërisë. Burimi i tij është afër Martaneshit, në qarkun e Dibrës. Ai rrjedh në perëndim në
drejtim të rrethit të Matit, nga ka marrë edhe emrin lumi, dhe në veriperëndim përmes qyteteve të Klosit dhe Burrelit. Rreth 10 km
nga Burreli, rrjedh në një rezervuar të madh (Liqeni i Ulzës). Pasi kalon nëpër një digë hidroelektrike, ai rrjedh përmes një
rezervuaritjetër më të vogël(Liqeni i Shkopetit) dhe formon një grykë të ngushtë përmes vargut malor që ndan rrethin e Matit nga
fushat bregdetare. Aihyn në rrafshinat mes Milotit dhe Zejmenit.
Pas një gjatësie totale prej 115 km, Lumi i Matit derdhet në Detin Adriatik në afërsi të Fushë-Kuqes, në mes të
qyteteve Lezhë dhe Laç.
Liqeni i Ulzës; Ura e Zogut
1.Lumi Cen krijohet nga ujëvarat dhe kanionet e shumta të kësaj treve ku mund të përmendim
Kanioni i Gërrlës
Ujëvara e Sllapit
Ky lumë shërben për sportet ujore (peshkimi me grep ,kanotazhi ,noti etj)
Ky lumë buron nga Bjeshkët e Selcës dhe të Vuklit kalon në Malin eZi dhe derdhet në liqenin e Shkodrës .
Pasurite ujore te qarkut te shkodres
Qarku i Shkodrës krahas peisazhit të bukur malor ,kodrinor dhe fushor është ifavorizuar dhe rrethohet nga të gjitha anët duke filluar
nga deti që lag brigjet e Velipojës aq shume e pëlqyer për plazhin e saj të bukur . Liqeni i Shkodrës si një vend me resurse te
mëdha turistike i cili lidh dy shtete Shqipërinë dhe Malin e Zi .Ku nëpërmjet Lumit Buna lidhet me detin Adriatik.Ky liqen është një
trashigimi e përbashkët natyrore ,historike dhe kulturore.Sipërfaqja e përgjithëshme është 26500 ha e shpallur ‘‘Rezervat natyror i
menaxhuar“ nga qeveria Shqiptare.

24.
DRINI është një lumë i gjatë që lidhë gjithë trojet shqiptare me një gjatësi 160km. Derdhet në detin Adriatik dhe në Lumin Buna
.Drini bashkohet me qytetin e Kukësit me bashkimin e dy degëve të tij Drini i bardhe dhe Drini I zi.Drini furnizohet nga lumi i Shalës
,Lumi i Valbonës dhe Alpet e Shqipërise.Në pjesën fundore të Drinit derdhet dhe Lumi Kir lumë i cili buron në bjeshkët e Pultit.Drini
është kthyer në një zingjir Liqenesh artificiale ;(i Fierzës,i Komanit ,i Vaut -Dejës) që furnizojnë tri hidrocentralet me të njëjtin
emër.Në rezervuarin e Liqenit të Vaut të Dejës ndodhet një ishull i quajtur Shurdha si një vend tepër piktoresk ku mund të vizitohet
nëpërmjet varkave të vogla ku krahas bukurisë dhe peisazhit ndodhen shenjat për egzistencën 365 kishave.
Këto potenciale të mëdha mund të shfrytëzohen për turizëm kulturor,peshkim sportiv ,vëzhgim zogjsh, diell &
plazh,ecje,lundrim,hipizëm, kanotazh, ciklizëm, etj.

25.
Hidrografia e Rajonit Juglindor.
Liqenet

26.
Liqeni i Ohrit
Liqeni i Ohrit Harta topografike e Ohrit dhe Prespës
Liqeni i Ohrit ështënjë nga liqenet më të mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe llogaritet si një nga liqenet mëtë vjetra nëbotë. Ai gjendet nënjë
lartësi mbidetareprej 695 metrash dhe ka një sipërfaqe prej 349 km². Pika më e thellë e liqenit është 289 metra.Pjesamë e madhe e liqenit i
përket Maqedonisë,kurse pjesa tjetëri përket Shqipërisë. Në bregun e liqenit shtrihentre qytete të mëdha: Ohridhe Struga në Maqedoni
dhe Pogradeci në Shqipëri.
Furnizimi me ujë
Bregu i liqenitpranëmanastirit të Shën Naumitmë pas mali i Galiçicës.
Liqeni i Ohrit furnizohet me ujë nga burimet e shumta përreth. Një nga burimet mëtë mëdha gjendet pranëkufirit shqiptaro-maqedon pranë
Manastirit të Shën Naumit në Maqedoni.Atyburon uji që vjen nga liqeni i Prespës, niveli i të cilit është 200 metra mëi lartë se ai i liqenit të
Ohrit. Në anëne Shqipërisë gjendet gjithashtu një burim i madh në parkun e Drilonit pranë fshatit Tushemisht. Uji largohet nga liqeni nëdrejtim
të Veriut nëpërmjet lumit Drini i Zi, i cili rrjedh permes qytetit të Strugës.
Krijimi

27.
Liqeni i Ohrit dheai i Prespës
Liqeni i Ohrit llogaritet si një nga liqenet më të vjetra në mbarëbotën.Mosha e tij llogaritet të jetë 2 deri më 5 milionvjet.Liqeni ukrijua nga një
shembje e tokës. Këtë e vërtetojnëaktivitetet e shumta tektonike si dhe ekzistenca e një mali prej 100 metrashnënniveline liqenit.liqeni i ohrit
eshte nje nga terheqjet e shumta per turistevendas dhe te huaj
Flora dhe fauna
Liqeni i Ohrit ështështëpia e shumë kafshëve endemike, të cilat vijnë vetëm nëujërat e tij. Në liqen rriten40specie të rralla, ndërmë të njohurat
dhe ekonomikisht më tërëndësishmet është peshkui pastër i llojit Salmo letnica, (Korani), "Salmothimus ohridanus",(Belushka).
Një pjesë e Bregut të liqenit së bashkume qytetine Ohrit është emëruar nga UNESCO si trashëgimi botërore.
Galeria
Harta topografikee liqenit i Prespës dheliqenit i Ohrit Pamja sipërfaqsore e Liqenit të Prespës
Prespa ose Liqeni i Prespës, , është njërindër liqenet me ujëra të freskëta në Evropë që u takon tre
shteteve Maqedonisë,Shqipërisë dhe Greqisë me një sipërfaqe të përgjithshme prej313.6 km2
nga të cilat 190 km² i takojnë
Maqedonisë, 84.8 km² Greqisë dhe 38.8 km² Shqipërisë. Ky liqen eshte cilesuar si liqeni me i ndotur ne Ballkan. Prespa është liqeni
më i lartë tektonik në Ballkan me 853 metra mbi nivelin e detit.
Prespa sitërësi ndahet në dy liqene: Prespa e Madhe dhe Prespa e Vogël.
Prespa e Madhe
Ndahet në mes tre shteteve( te siperfaqes te se Shqiperise Etnike) : Maqedonisë, Greqisë dhe Shqipërisë.
Prespa e vogël
Liqeni i Prespës së Vogël.

28.
(greq.: Μικρή ΠρέσπαLimni Mikrá Prespa) që ka shtrirje të përgjithshme prej 138 km² ndahet vetëm në mes Greqia së cilës i
takojnë 51 km² dhe Shqipëria së cilës i takojnë 3.9 km².
Në liqen derdhen disa përrenjtë vegjël, ndërsa ai vetë nuk ka rrjedhje sipërfaqësore.
Liqeni rrethohet me male të larta mbi 2000 m lartësi. Me sipërfaqe 313.6 km2
për nga madhësia llogaritet menjëherë pas Liqenit të
Shkodrës dhe atij të Ohrit, por me 853 m lartësimbidetare ai është liqeni më i lartë në trojet shqiptare.
Liqeni i Prespës, është një nga zonat tërheqëse turistike të Ballkanit, përvec bukurive të jashtëzakonshme natyrore shquhet për
florën dhe faunën mjaft të pasur. Aty ka rreth 1500 lloje bimësh, më shumë se 40 lloje gjitarësh, ndër to ujku, ariu i murmë, lundra,
11 lloje amfibësh, 22 lloje zvarranikësh, 261 lloje zogjsh dhe23 lloje peshqish. Në Prespë jeton edhe pelikani dalmat me
përqëndrimin kryesor në Prespën e vogëlsi dhe shtatë lloje ravacafkash. Prespa ka gjithashtu edhe 30 monumente të kulturës
bizantine sidhe një numër mjaft të madh të veprave të antikitetit.
Lumi Devoll
 Lumi Devoll (196 km) buron në këmbë të Gramozit, vazhdon rrjedhën e vet në veridrejt qytetit të Bilishtit, për t’u kthyer
më pas në perëndim nëpër grykën midis Malit të Thatë në veridhe Moravës në jug, ku bashkohet në thellësi me lumin
Osum, që buron po nga Gramozi, dhe formojnë së bashku Seman.
 Sipërfaqja e ujëmbledhëse është 3.139 km² dhe lartësia mesatare mbi nivelin e detit është rreth 960 m. Prurja mesatare e
Devollit është 49,5 m³/s, ushqehet kryesisht nga ujërat sipërfaqësore. Mineralizimi i ujit është 390 mg/l.
 Grykën që lidh fushën e Devollit me atë të Korçës, atë të Cangonjit, helenët e vjetër e kanë quajtur (Propilion) me
kuptimin “roje e portës”. Mendohet se nga ky emër i vjetër ka ngelur emri i fshatit të sotëm Pilur (Komuna Progër, rrethii
Devollit), në krahun e majtë të rrugës nacionale Bilisht-Korçë.
Dunaveci
Dunaveci është vendbanim i neolitit të mesëm, buzë lumit Dunavec, 400 m larg vendit ku ai bashkohet me Devollin. Gërmimet u
bënë më 1971 e 1973. Vendbanimi ka pasur jetë intensive, që e dëshmon shtresa kulturore me trashësi2,10-3.30 m e shtrirë në një
sipërfaqe të madhe. Janë veçuar dy faza kulturore. Në fillim banesat kanë qenë të tipit palafit (mbi hunj), kurse më vonë banesa të
ngritura mbi tokë. Për fazën e hershme janë karakteristike qeramika e zezë dhe gri e zezë me lustër dhe qeramika “barbotine”. Faza
DunaveciII është vazhduese e drejtpërdrejtë e së parës. Kultura e Dunavecit II është e njëjtë me atë të Cakranit (rrethii Fierit), ndaj
përfshihet në të njëjtën kulturë. Madje DunaveciI si fazë më e hershme është quajtur Protocakran.

29.
Lumi Osum
Osumi është degë kryesore e Semanit (pasqyrat 4-9 dhe 4-10). Aiështë 161 km i gjatë, sipërfaqja ujëmbledhëse është 2.150 km2
,
lartësia mesatare 828 m, prurja mesatare shumëvjeçare 32,5 m3
/s dhe rrjedhje të pakta prej 17,5 l/s/km2
. Uji ka mineralizim mesatar
prej 345 mg/l[1]
.
Osumi kalon në zemër të qytetit të Beratit. Në fund të rrjedhës së tij bashkohet me lumin Devoll ku bashkë krijojnë lumin Seman.
Semani
Semani është lumi i dytë për nga gjatësia në Shqipëri, pas Drinit. Lumi fillon në rrethin e Beratit dhe formohet nga bashkimi i dy
lumenjve Osum dhe Devoll në afërsitë fshatit Kozarë. Është i gjatë rreth 281 km me pellg ujëmbledhës 5’649km 2
dhe lartësi
mesatare mbi nivelin e detit 863 m.
Pasi përshkruan fushën e Myzeqesë, shkarkon ujërat e tij në detin Adriatik, në jug të lagunës së Karavastasë.
Përpara se të arrijë detin ai bashkohet me lumin e Gjanicës i cili përshkon përmes qytetin e Fierit. Duke marrë në konsideratë
kushtet hidrometeorologjike, ujëmbledhësi i Semanit është më i varfëringa të gjithë lumenjtë e Shqipërisë, lidhur me ujërat
nëntokësorë. Gjithashtu, rreshjet janë të pakta, mesatarisht 1’084 mm/vit. Prurja mesatare shumëvjeçare është 95,7m 3
/s. Reth 60%
e ujit sigurohet nga ujëmbledhësi i Devollit. Ujëmbledhësi i Semanit përbëhet nga fusha bujqësore me mbulesë të pakët bimore që i
nënështrohet një erozioni të madh. Sasia e lëndëve të ngurta që transportohen për në det nga Semani është afërsisht 31,2 milionë
tonë/vit. Ujërat kanë mineralizim relativisht të lartë prej 440 mg/l. Temperaturat e ujit luhaten nga 6,8o
C në janar deri në 25,5o
C në
gusht. Shtrati i lumit është i pasur me zhavorr dhe rërë të imët, me gjerësinga 100 deri 200 m. Lumi ka gjithmonë ujë të bollshëm,
por me rrjedhje relativisht të ngadaltë. Brigjet janë argjilore të veshura me drurë plepi ose shelgje.

30.
Hidrografia e Rajonit Jugor.
Liqeni i Butrintit
Deti Jon dhe Liqeni i Butrintit në Ksamil
Liqeni i Butrintit është një lagunë me kripë[1]
në jug të Shqipërisë, e cila shtrihet përgjatë bregut të detit Jon.
Pozita gjeografike
Liqeni ndodhet në juglindje të Sarandës dhe në afërsitë Parkut Kombëtar të Butrintit në rrethin e Sarandës. Liqeni ka një
sipërfaqe prejrreth 16,3 kilometra katrore, thellësia mesatare arrin rreth 14 metra, kurse thellësia maksimale arrin deri në 21
metra.[2][3]
Liqeni është 7,1 kilometra i gjatë dhe deri në 3,3 kilometra i gjerë.[4]
Sasia e përmbajtjes sëkripës të ujit luat në varësitë
kohës kur krijohet batica ose zbatica.[5]
Laguna në fundin jugor të saj është i lidhur me detin Jon me anë të kanalit Vivar, që ka një gjatësi prej rreth 2,5 kilometrash. Liqeni
dhe rrethinat e tij u formuan në formën e njëkuaternari. Para rreth 3000 vitesh zona ishte një gji detar. Pellgu në jug të kanalit të
sotëm para shumë kohësh përmbytej nga ujërat e detit Jon, si dhe nga prurjet e vazhdueshme të lumenjve Bistrica dhe Pavlla. Diku
nga viti 100 zona fushore ishte zgjeruar aq shumë, sa që romakët filluan t'i përqendronin trupat e tyre aty pranë.[6]
Në veritë kananlit liqeni ndahet me detin nga një kodër me lartësi prej240 metrash, e cila depërton për së gjati në brendësitë tij.
Në bregun lindor liqeni arrin deri në rrëzë tëmalit të Miles, i cili ka një lartësi prej695 metrash. Laguna deri ne vitin 1958 furnizohej
me ujërat e lumit Bistrica, por rrjedha e lumit pak para fundit verior është devijuar artificialisht për në det, pas ndërtimit të kanalit
Çuka. Në fundin e liqenit kanë percipituar shtresa të pajeta e pa oksigjen të hipolimnionit, të cilat janë krijuar nga temperaturat,
ndërsa shtresa e sipërme e liqenit deri në një thellësi prej rreth tetë metrash është e pasur me oksigjen.
Flora dhe fauna
Zona tipike ku jetojnë pulat e ujit
Veçanërisht në fundin verior dhe atë jugor liqeni është i rrethuar nga zona shumë të lagështa, që përkohësisht mund të ndodhen
edhe të tëra nën ujë. Brigjet janë zona me kallamishte, të cilat bëjnë dhe pastrimin e ujit që rrjedh për në liqen. Këto zona janë dhe
vendiku jetojnë disa lloje shpendësh, prejtë cilave nga më tipiket janë pulat e pellgjeve "Gallinula", disa zogjkëngëtarë si gardelinat
dhe kanerinat "Acrocephalus arundinaceus", sidhe zogu i rrezikuar "Ixobrychus minutus"[7]
. Ndryshe nga fundijugor i liqenit që ka
ujëra të kripura që depërtojnë nga deti, zonat me lagështi të fundit verior përmbajnë ujë të ëmbël.

31.
Në juglindje të liqenit të Butrintit gjendet dhe një liqen më i vogël me emrin liqeni i Bufit, forma e të cilit i përngjan një trekëndëshitë
tejzgjatur. Liqeni i Bufit, i quajtur ndryshe edhe liqeni i Rrëzës, ka një gjatësi prejgati dy kilometra dhe një thellësi mesatare prejgati
një metër. Tokat bujqësore në bregun e tij lindor kalojnë gradualisht në një zonë kodrinore që shtrihet në rrëzë të malit të Miles. Deri
në vitet 60-të liqeni kishte ujë të ndenjur. Liqeni i Bufit dikur ishte në fundin e pjesës jugperendimore i lidhur me liqenin e Butrintit,
kurse sot lidhja e e tij bëhet me të nëpërmjet një kanali që gjendet në veritë tij. Qysh prejasaj kohe uji ka në përmbajtjen e tij sasira
të konsiderueshme të kripës. Zona midis dy liqeneve janë të lagështa, që përkohësisht mund të ndodhen të mbuluara nga uji. Në
tokat moçalore midis dy liqeneve ngrihet kodra Kalivo me lartësi81 metra. Karakteristike për këtë kodër është se ajo në epokën e
bronxit ka qenë e banueshme, kurse në shekullin e 6-të para Krishtit ishte e rrethuar me një murr mbrojtës, që arrinte deri në 1300
metra gjatësi.[8]
Liqeni i Butrintit dhe zonat e lagështa përreth sajmbrohen nga Konventa Ramsar. Fundi jugor i kësaj zone është pjesë e Parkut
Kombëtar Butrinti. Në zonat përreth liqenit të Butrintit jetojnë 14 lloje kafshësh që janë vlerësuar sitë rrezikuara nga shfarrosja. Në
asnjë zonë tjetër të Shqipërisë nuk janë gjetur kaq shumë lloje kafshësh. Numri i zogjvearrin në 246, janë numëruar rreth 25
lloje reptilësh e 10 lloje amfibësh. Krahas tyre është vërtetuar që jetojnë dhe rreth 105 lloje peshqish dhe 39 lloje gjitarësh.
Bretkosa epirjote (rana epeirotica), breshka (testudo marginata), boa e rërës (eryx jaculus) dhe zhapiku (podarcis taurica jonica)
janë disa nga kafshët tipike që jetojnë në mënyrë të vazhdueshme në zonat përreth liqenit të Butrintit. Edhe
për shpendët shtegëtarë, sie disa lloje zogjsh, rosat "Aythya ferina", "Podiceps cristatus" dhe "Tachybaptus ruficollis", apo pula
"Gallinula chloropus" etj. liqeni ofron kushte të favorshme për t'u ushqyer dhe shumuar.
Edhe Breshka e detit "Caretta caretta", qënie e rrallë e rrezikuar nga shfarrosja, është parë nga peshkatarët të notojë në ujërat e
liqenit të Butrintit. [9]
Foka mesdhetare(Monachus monachus)në dokumente të ndryshme figuron sibanore e liqenit të Butrintit, por
kësaj hipoteze sot mund t'i vihet me të drejtë një pikëpyetje, pasi gjurmet e fundit të ekzistencës së saj, sipas shkencëtarëve
shqiptarë, datojnë me vitin 1999. Atëhere ajo u vërejt dhe u vërtetua se jetonte pranë gadishullit të Karaburunit. E megjithatë
mendohet që foka mesdhetare herë pas here të braktisë zonat e sajtë jetesës në Greqinë veriore dhe t'i afrohet për shkaqe të
ndryshme bregdetit shqiptar. [10]
Furnizimi i pamjaftueshëm i liqenit të Butrintit me ujë të ëmbël do të kishte si rrjedhojë rritjen e eutrofisë, d.m.th. të mungesës së
oksigjenit në ujë, nga ku mund të çliroheshin edhe gaze helmuese nga fundii liqenit. Për të parandaluar këtë proçes, që rrezikon
barazpeshën dhe faunën e liqenit janë marrë masa për rritjen e furnizimit të liqenit me ujë të freskët, gjë që ka çuar në përmirësimin
e dukshëm të kualitetit të ujit.
Qysh prej vitit 1968 në liqenin e Butrintit kultivohet rritja artificiale e midhjeve të zeza të detit (Mytilus galloprovincialis), sasia e
grumbullimit të të cilave shkon nga 2000 deri në 7000 kilogram në vit. Me grumbullimin e midhjeve në periudha të caktuara arrijnë të
punësohen deri në 250 persona njëherësh.
Fotoalbum
Liqeni i Butrintit në very ; Rana epeirotica ; Monachus monachus ; Podarcis tauricus;
Eryx jaculus ;Gallinula ;Caretta caretta ;Liqeni i Butrintit në jug

32.
Acrocephalus arundinaceus ; Ixobrychus minutes ; Gallinula chloropus ;Aythya ferina
Podiceps cristatus ;Tachybaptus ruficollis
Lumi Bistrica
Lumi Bistrica
Bistrica është një lumë me 25 km gjatësi, cili ndodhet në Shqipërinë jugore. Lumi nuk është i lundrueshëm. Aiështë lumë i vetëm
në Shqipëri qe nuk derdhet në Detin Adriatikpor në Detin Jon.
Bistrica buron nga Mali i Gjerë dhe drejtohet në fillim drejtimin jugperëndim Shqipërisë. Prej burimit derihyrje në nivel Vurgo në
Finiq dhe Mesopotam ka gërmuan Bistrica një luginë të thellë në mal. Në këtë Luginë është në rruga që
lidh Sarandën me Gjirokastërn, mbasi eshte kaluar Qafa e Muzines Fillimisht lumi Bistrica u zbrazejnë Liqenin i Butrintit cila është e
lidhur nga ana e kanalit Vivar me detin Jon. Në vitin 1958 lumi u drejtua për Melioraci, cila nga një rënie të kodrave napër kanalin
Çukes cila është drejtuar në Sarandë jugore direkt me Detin Adriatik. Një lumë i rëndësishëmi Bistricës është Syrii Kaltër. Syrii
Kaltër është një vënd turistik për shkak të bukuriës i peisazhit.
Emri Bistrica vjen prej gjuhës sllavë bistro dhe e ka kuptimin si i kthjellët. Ne lumin Bistrice ka dy hidrocentrale.
Syri i Kaltër
Syrii Kaltër

33.
Syri i Kaltër është një vënd turistikshumë i bukur që ndodhet në fshatin Muzinë të Rrethit e Delvinës, pranë rrugës nacionale
Delvinë - Gjirokastër. Është një pikë shumë piktoreske ku nga një burim i kaltër me origjinë karstike nga Mali i Gjerë del një ujë i
kristaltë. Nga thellesia e burimit uji merr ngjyrën e kaltër nën rrezet e djellit. Eshtė burimi mė i madh dhe mė interesant ndėr 18
burimet qė shpėrthejnė rrėzė malit tė gjerė. Eshtė shpallur monument natyre. Forma e tij ėshtė ovale e ngjashme me formėn e njė
syri, shpėrthen nga toka i errėt nė mes dhe i kaltėr anash. Thellėsia e tij ėshtė tepėr e madhe arrin dreinė 45 m thellėsi. Ndodhet
pėrballė fshatit Krongj, 45 m nėn nivelin e luginės sė Drinos dhe ėshtė shkarkim kryesor imalit tė gjerė. Eshtė burim me ujėra tė
freskėta dhe tė ėmbla i rrethuar me bimėsi tė dendur dhe me gjelbėrim tė pėrhershėm.
Burimi i lumit të Bistricës, që përshkon një pjesë të jugut të Shqipërisë, i shëmbëllen vërtet një syritë madh rrumbullak me diametër
afro dhjetë metra. Bebja e syrit, një gropë e thellë pus, nga ku uji ngjitet lart si në një kazan që sapo ka filluar të vlojë ka një ngjyrë
blu në të zezë. Ajo vjen e rrethohet pastajnga pjesa e kaltërt e syrit që bëhet e tillë ngaqë thellësia e burimit aty është më e pakët.
Sipas legjendës në ato zona sundonte një kuçeder, nje krijesë madheshtore që rrëmbente vajzat, ndalte ujin dhe ua kishte bërë tejet
të vështirë jetën banorëve. Derisa më në fund e vranë dhe, kur e vranë, nga syrii dragoit buroiky ujë i kulluar që vazhdon të rrjedhë
teposhtë në formën e lumit të Bistricës duke ushqyer atyparinjë bimësi të rrallë për nga dendësia e forca dhe duke dhënë më tej
dritën që ndriçon qytetet dhe fshatrat e Jugut.
Legjenda e Syrit të Kaltër
Një dragua që ndal ujin dhe rrëmben vajzat është i urryer, kurse faktiqë syrii këtij dragoitë vrarë shndërrohet në burim jete sikur të
çorienton emocionalisht duke shkrirë në një të vetme të mirën dhe të keqen. Megjithatë, kuptimi i kësajlegjende, sii shumë të
tjerave të ngjashme me dragua, është i qartë. Ajo simbolizon përpjekjen e njeriut për të mposhtur të keqen, apo forcat e verbëra të
natyrës dhe për t’i hapur rrugën jetës; por edhe varësinë e tij prej natyrës. Ne nisi parendo vincitor (nukmund ta nënshtrosh veçse
duke iu nënshtruar) thotë Bekoni për natyrën.
Syrii Kaltërt me gjithcka përreth tij është tamam një tempull natyror që i kushtohet misterit të jetës, luftës së njeriut për të mposhtur
natyrën dhe njëherësh pandashmërinë e tij prej saj. Një tempull ku në vend të kolonave prejguri, rreth altarit (syrit), ngrihen rrepët e
lartë qindravjeçare që e marrin fuqinë nga uji. Gjithcka aty përreth të imponohet me forcën e asajqë shpesh e quajmë “e shenjta” e
cila herë shfaqet me magjinë e saj, herë me misterin dhe frikën që të ngjall, herë me respektin dhe madhështinë, por gjithmonë me
forcën për të të përbashkuar me të tjerët.
Vjosa
Vjosa në grykën e Këlcyrës,Shqipëri; Vjosa në rrethin e Përmetit

34.
Vjosa në Dragot të Tepelenës The Vjosë upstreamfrom Tepelenë
Vjosë (greqisht: Αωος/Αoos) është një lum, i cili buron në veriperëndim të Greqia në Epir dhe derdhet në Shqipëri në Detin
Adriatik. NëAntikitet Vjosa njihej me emrin Anio. Në veritë Greqisë përdoren nganjeherë emrat Vojioussa dhe Vovoussa
(Βωβούσα).
Lumi Vjosa rrjedh nga malet e Pindit në lindje të Janinës, kurse burimi gjendet në malin Mavrovouni. Rrjedha e tij vazhdon në
drejtim të veriperëndimit për në Shqipëri. Lumi ka një gjatësi prej rreth 272 km, prejtë cilave 80 km në territorin e Greqisë, kurse
rreth 192 km brenda territorit të Shqipërisë. Vjosa lag zona me një sipërfaqe prej6.706 km², 2.154 km² prej të cilave gjenden brenda
kufijve të Greqisë, dhe 4552 km² brenda kufijve të Shqipërisë. Prurja mesatare e ujrave në grykëderdhje është rreth 204 m³/s. Në
muajin prill prurja është rreth dhjetë herë më e madhe se në gusht.
Lumi Vjosa, rrjedha e të cilit përshkon jugun e Shqipërisë, është dhe kufiri ndarës natyror midis rrethit të Fierit (në veri) dhe rrethit
tëVlorës. Aiështë një lum i lundrueshëm, pasiai rrjedh kryesisht në zona fushore.
Rrjedha e sipërme e lumit në Greqi kalon shpesh herë midis zonave malore me pyje. Një pjesë e tyre janë zona të mbrojtura
natyrore dhe që i përkasin parkut kombëtar Vikos-Aoos, icili shtrihet për rreth maleve Timfi (2.497 m. mbi nivelin e detit). Në këtë
park, i cili është dhe parku i dytë më i madh i Greqisë jetojnë edhe sot arinj të
kaftë. Përroi Vojdomati (greqisht: Βοϊδομάτης/Voidhomatis), një degë e Vjosës(Aoos) krijon grykën e Vikos, një grykë kjo tepër e
mahnitshme. Duke pasur parasysh koefiçientin (0,82) të thellësisë (900 m.) me atë të gjerësisë (1100 m.), gryka e Vikos-Aoos vlen
si gryka më e thellë në botë. (Ka zona në botë që janë më të thella por edhe më të gjera dhe anasjelltas). Kjo zonë
quhet Zagoria dhe është e njohur jo vetëm si zonë për alpinizëm, por edhe për fshatrat karakteristike me shtëpi prejguri. Jo larg
nga Konica brenda për brenda parkut kombëtar kalon edhe Vjosa (Aoos) në një grykë të ngushtë. Në Konicë ndodhet dhe
njëurë historike me harqe prej guri, e cila është ndërtuar mbi Vjosë. Prej këtu e tutje lumi shfrytëzohet edhe për qëllime ekonomiko-
bujqësore.
Dhe pikërisht pas Konicës lumi e kalon kufirin greko-shqiptar, pike kjo ku derdhet edhe përroiSarandapor
(greqisht:Σαραντάπορος/Sarantáporos), që vjen nga lindja. Sarandapori shërben edhe si vijë kufitare greko-shqiptare për disa
kilometra. Diku aty është ndërtuar edhe një pikë kalimi për persona civilë.
Peisazhi turistik, lumor e sportiv i Vjosës
Vend pushimi në të cilin gjenden burime ujore malore të cilat derdhen në lumin Vjosë në formë ujrash, të rrethuara nga një masiv
pemësh. Është peizazh karakteristik ku ndërthuren natyrshëmbimësia barishtore, drurët pyjorë me bimësinë higro – hidrofile që
gjendet përgjatë burimeve ujore në shtratin e lumit Vjosë, habitat ku shprehen mirë të gjitha tipet e bimësisë. Gjatësia e kësaj lugine
është 13 km dhe gjerësia 1 – 1.5 km.
Në largësinë rreth 3 km nga qyteti Këlcyrës ndodhen Rrepet e Grykës, që funksionon sipikë turistike. Peizazhi i drurëvë pyjorë i
harmonizuar me burime të bollshme ujore ka vlera atraktive, estetike e ekoturistike. Përgjatë luginës Gryka e Këlcyrës gjendet
burimi ujorUji i Zi, që ruan kaltërsinë edhe kur përzihet me ujërat e lumit Vjosë. Ky peizazh ka vlera mjedisore të
pazevendësueshme, tepër çlodhës dhe rekreativ për vizitorët. Frekuentohet nga vizitorë vendas dhe të huaj.

35.
Hidrografia e Kosoves.
Liqenet e Kosovës
Liqenet e Kosovës
Liqenet e Kosovës luajnë një rol shumë të madh për popullin kosovar. Këtu vlen të përmendet rëndësia e tyre siujësjellës,
freskimin, peshkimi dhe relaksimin e njerëzve gjatë stinëve të ngrohta. Disa prej tyre janë liqene artificiale dhe disa janë liqene
natyrorë.
Liqeni i Gazivodës
Liqeni i Gazivodës shtrihet në veriperëndimtë Kosovës dhe andej kufirit në shtetin fqinjë Serbinë. Ky liqen është më i madhi në
Kosovë me një sipërfaqe prej11,9 km² dhe thellësinë maksimale prej 105 metrash.
Liqeni i Gazivodës Pamje e liqenit Liqeni i Gazivodës
LiqeniiRadoniqit
Liqeni i Radoniqit

36.
Liqeni i Radoniqit ështënjëliqeartificial në komunën e Gjakovës.I krijuar nëvitet e '80-ta,liqenimori emrin e fshatit i cili u përmbys
për krijimin e tij. Radoniqifurnizon me ujë rreth 214.000banorëtë qyteteve të Gjakovësdhe Rahovecit si dhe fshatravepërreth.Ai
po ashtu përdorët për ujitjen e 10,500 hatokë.
Me një sipërfaqe prej 5.62 km2, Radoniqizë vendin e dytë në Kosovë për nga sipërfaqja.Kapaciteti i digës është 113 milion m3, që
për momentin lejon furnizimtë arsyeshëmme ujë gjatëtërë vitit.
LiqeniiBatllavës
Liqeni i Batllavës është i thellëmaksimum48 metra. Menjëherë te penda është një si central përnxjerrjen e ujit. Ai ka trinivele (në
fund,në mes dhe afër sipërfaqessë ujit). Ujimë i mirë është ngamesi.Në vitin 2008 uji është shterrur për19 metra. Ishtesituatëe
rrezikshme.Uji ngaajo centralja, pastaj shkon nëfabrikën që ështënë njëmal. Atë e ruan KFOR-i.Aty hin në pastrim,klorimdhe qon
ujin në dy gypa. Njëri gyp shkon për në Prishtinë(Gjysma e Prishtinësfurnizohetme të, Lipjani,etj) që kakapacitetprej1000 litranë
sekondë.Tjetrigyp shkon për nëPodujevë qëka kapacitet prej 250 litra nësekondë.Në një vit ujësjellësi naliqeni nxjerr 34 milion
tonë ujë. Batllavaka sipërfaqe 3,29 km². 42°49′33″N 21°18′25″E/
LiqeniiBadofcit
Liqenii Badofcit Kishnicapran Liqenit t; Badofcit
Liqeni i Badocit është liqe akumulues në lumin Graçanka, dy kylometra nga vendbanimi Graçanicë.
Liqeni akumulues-artificiali [Badofci]]t është ndërtuar në periudhën nga viti 1963 - 1966 me qëllim të furnizimit me ujë tëPrishtinës.
Lartësia e digës është 52 m, ndërsa gjerësiprej 246 m. Liqeni është ndërtuar në luginën e Badovcit , pranë minierës së Kishnicës.
Kur është i mbushur përplotë, liqeni është 3.5 km i gjatë dhe 500 m i gjerë, thellësia maksimale është 30 m, dhe vëllimi i
përgjithshëm arrinë 26 milion metra kub ujë.
Liqeni i Breznës
Liqeni i Breznës është liqenime i vogël ne Kosovë dhe është liqeni i vetëm natyralne gjithë Kosovën.
Për liqenin e Breznës thuhet te ketë ekzistuar gjysh ne kohërat e vjetra.
Ereniku

37.
Ereniku është lumë në pjesën perëndimore të Kosovës. Ereniku sipas gjatësisë është me rrjedhje më të madhe se Lumbardhi i
Pejës dhe Lumbardhi i Deçanit, për nga madhësia e pellgut dhe prurja dallohet prej të gjitha degëve të djathta të Drinit të Bardhë.
Lumi Erenik ka Dy degë njera Buron Te Bjeshka Rrasa e Zogut, dhe Dega tjeter te Bjeshket e Junikut pranë Liqejve
të Gjeravicës dhe derdhet në LuminDrinin e Bardhë në lindje tek Ura e Terzinjve. Prurja mesatare vjetore e Erenikut është 11
m³/sek, gjë që e bën këtë lumë degën më të madhe të Drinit të Bardhë.
Për dallim prej degëve tjera të Drinit të Bardhë, Ereniku më tepër është lumë fushor, me që 2/3 e rrjedhës kalon nëpër pjesë të ulët
të fushës, e cila është në lartësinë mes 300 e 500 m. Sistemin hidrografiktë Erenikut e përbëjnë 80 rrjedhe ujore, të cilat e
begatojnë këtë sistem me sasimë të madhe të ujit.
Ibri
Kanjonii Ibrit nëMal të Zi Penda e Ujmanit(Gazivodë)
Ibri është një lum në Kosovë.
Fjala Ibër rrjedh nga fjala shqipe i bardhë, shkumbon.[1]
LumiIbër buron në Alpet shqiptare, vazhdon të rrjedh nëpër territorin e
sotshëmtë Malit të Zi, pastaj nëpër Serbi dhe në afërsitë vendbanimit Banjë hyn në territorin e Kosovës rrjedh në drejtim të
juglindjes dhe në Mitrovicë kthehet në drejtim të veriut rrjedh nëpër Zveçan, mandej Leposaviq, Leshakdhe rrëzë maleve
tëKopaonikut në afërsitë Rudnicës del nga territori i Kosovës në Serbi ku nga ana e majtë i bashkohet Lumi Rashka në
vendbanimin me të njetin emër, e mandej bashkohet me Moravën perëndimore dhe derdhet në Danub e me të në Detin e Zi. Nga
burimi e deri te derdhja e tij në Moravën perëndimore ka një gjatësi prej 276 km, në territorin e Kosovës 82 km.
Ibri është lumë malor merrjedhje të shpejtë dhe shtrat të thellë. Grykat dhe pjesët e zgjeruara të lumit malor me prejardhje të shpejtë
dhe shtrat të thellë. Prej burimit derinë Mitrovicë pjerrtësia mesatare e shtratit të Ibrit është 6,7 m/km e shpejtësia e ujit 3,5 m/s. Në
pjesën e epërme lugina e lumit është e gjerë 205 m, te Rozhaja 10 m, te Ribariqi 8-15, e te Mitrovica 20 – 25 m. Ibri ka një regjim të
ushqimit të përzier, përkatësisht të kombibuar nga shirat, shkrirja e borës dhe burimet.
Karakterizohet me maksimumin e prurjes në muajin mars – prill e atë minimale në gusht dhe në shtator. Derisa maksimumi i prurjes
është në lidhje me shkrirjen e borës, në fillim të pranverës, ajo më e ulët shfaqet sipasojë, jo vetëm e mungesës së reshjev e, por
edhe avullimi intensiv dhe absorbimit të ujerave në viset gëlqerore. Këto çrregullime në prurje gjatë vitit, jo vetëm që nuk kanë
mundësuar shfrytëzimin sa më racional të ujit të Ibrit por edhe mbrojtja prejvërshimeve ka qenë më se e nevojshme.
Në luginën e këtij lumi në afërsitë Zubin Potokut në Gazivodë është ndërtuar një ndër pendat më të mëdha në Evropë ku dhe është
akumuluar uji dhe është krijuar një liqen artificial i madh. Nga liqeni akumulues është ndërtuar Hidrocentrali i Ujmanit me dy
gjeneratorë me fuqitë instaluar prej 19 MW.
Lumi Drenica
Drenica është degë e majtë e lumit Sitnica. Ajo përkah gjatësia (50 km), madhësaia e pellgut (477 km²) është lumi gati përgjysmë
më i vogël se lumi i Llapit. Buron në Bretenc te mali Cërraleva. Në veri të Petrashnicës deri te Drenasi, Drenica është më e gjerë
dhe me pjerrtësimë të vogël më të gjitha tiparet e një lumi fushor. Drenica që ngaDrenasi e derinë Bardh i Madh, hyn në një pjesë
të ngushtë, duke marrë pamjen e një gryke. Në këtë pjesë të lumit pjerrtësia është më e madhe, gjerësinë më të madhe (10 m) dhe
me pjerrtësitë butë derdhet në Sitnicë. Prurja mesatare e lumit Drenica në Sitnicë është 2,0 m³/s.
Lumi i Llapit

38.
Lumi Llap me 27. Shkurt 2004
Llapi (ose Llap) është lumi i cili buron ne malet e Albanikut, kalon nëpër qytetin e Podujevës dhe përfundon duke u bashkuar me
Lumin Sitnica, në Stanofcin e Poshtëm në veriperëndim të Prishtinës. Gjatësia e tij arrin përafërsisht rreth 40 Km.
Regjioni i quajtur Llapë që kalon kufijtë e Komunës së Podujevës/Besiana dhe shtrihet në verilindje të Prishtinës ia falënderon po
këtij lumi emrin e vet.
Lumi Lepenc
karakteristika e Lumit Lepencë
Lumi Lepenc është lum në Kosovë.Graviton në pellgun e detit Egje dhe është degë e majt e Vardarit.Lepenciburon në shpatet
veriore të malit Sharr tek Oshllaku (2.212 m).
Në pjesën e sipërme prej burimi deritek lokaliteti I Brezovicës ka formuar grykë të ngushtë. Përshkak të pjerrtësisë në këtë pjesë
lumi është I shpejt dhe I rrëmbyeshëmndërsa procesieroziv intenziv.Nga brezovica zbret në pellgun e parë të Siriniqit , I cili është I
gjatë 11 km dhe I gjerë 2 km. Është njëra ndër hapsirat më atraktive për banim. Prej grykës së Brodit hyn në pellgun e Sopotnicës, I
cili shtrihet prej fshatit Doganaj deri te Kaçaniku. Këtu lumi arrinë gjerësinë më të madhe. Prej Kaçanikut merr drejtim jugor. Në këtë
pjesë formon grykën më të thellë dhe më të bukur në mes malit Sharr dhe Karadakut të Shkupit të quajtur Gryka e Kaçanikut.Nëpër
të kalon magjistralja e Adriatikut dhe hekurudha e cila lidhë Kosovën me Maqedoninë. Pjesa më e ngushtë e sajë shtrihet prej
Kaçanikut deri te Hani I Elezit me gjatësi prej 12 km. Gjatësia e gjithëmbarshme e grykës është 24 km.
Lepencipasurohet me rrjedha të shumta që zbresin nga mallet.Degë më e rëndësishme e Lepencit është Nerodimja . Aiburon në
në malin e Nerodimes dhe në afërsitë Kaçanikut derdhet në Lepenc. Nerodimja në literaturen gjeografike njihet për bigëzimin (
Bifurkacionin )
Nerodimja është e gjatë 41km ndërsa sip. E pellgut arrinë 228km katrorë.

39.
Lepenciushqehet kryesisht me shkrirjen e borës e më pak me reshje.Maksimumin e prurjes e arrinë në pranverë pas shkrirjes së
borës, ndërsa minimumi ne verë.
Lepencinë teritorin e Kosovës është I gjatë 53 km, sipërfaqja e pellgut 607 km katrorë, kurse prurja mesatare vjetore 7,9 m kub në
second.
Karakteristikat e totalit të ujit të lumit Lepenc:
Vëllimi maksimal Vmax 455.36 · 106
m3
Sasia e rrjedhës maksimale Qmax 14.4 m3
/sec
Vëllimi mesatar Vmes 263.72 · 106
m3
Sasia e rrjedhës mesatare Qmes 8.4 m3
/sec
Vëllimi minimal Vmes 166.09 · 106
m3
Sasia e rrjedhës minimal Qmes 5.3 m3
/sec
* Raporti sektorial i zhvillimit hapësinor për sektorin e ujërave
Lumi Nerodima
Lumi Nerodimë është lumnë Kosovë i cili buron në Malin Nerodimës dhe diku afër Kaçanikut derdhet në Lepenc. Nerodimja
njihet në literaturën gjeografike për bigëzimin(Bifurkacionin). Në të është ngritur një digë, e cila e bënë të mundshme rrjedhën e një
pjese të ujit në drejtim të Sitnicës, e tjetra pjesë në lumen Lepenc. Ndonëse ky fenomen gjeografikpothuajse është artificial,
meriton të përmendet dhe të shënohet, sepse bifurkacionet në botë janë të rralla e në kontinentin tonë ky fenomen është i vetmi.
Nerodimë është e gjatë 41 km, ndërsa sipërfaqja e pellgut arrin 228 km² dhe i sjellë Lepencit mesatarisht 2,1 m³/s ujë.
Lumi Nerodimës
Lumi i Nerodimës buron në në malin e Nerodimës dhe diku afër Kaçanikut derdhet në lumin Lepenc. Lumi i Nerodimës në
literaturën gjeografike njihet për bigëzim (bifurkacion). Në të është ngritur një digë, e cila e bënë të mundshme rrjedhën e një pjese
të ujit në drejtim të lumit Sitnica, e tjetra pjesë në lumin Lepenc. Ndarja e tillë e ujit në dy sisteme hidrologjike, rrjedha e të cilave i
takojnë pellgut të Detit të Zi dhe të deit Egje, quhet bigëzim. Ndonëse ky fenomen gjeografikështë artificial, meriton të përmendët
dhe të shënohet, sepse bifurkacionet në botë janë të rralla e në kontinentin tonë ky është i vetmi.
Morava e Binçës
Morava e Binçës është lumnë Kosovë. Morava e Binçes buron në Malet e Karadakut (Malet e Zeza) në territorin e Maqedonisë në
jug të Vitisë e në veritë Shkupit. Dy rrjedha formojnë Përroin e Madh, i cili kur të kalon kufirin njihet siMorava e Binçes. Emrin e ka
marr nga vendbanimi Binçë.
Lumi Morava e Binçës rrjedh nëpër fushën e Anamoravës nëpër Velekincë e deri në ngushticën e Konçulit kalon në Luginën e
Preshevës ku pas 49 km gjatësi i bashkohet Morava e Vogële Preshevës në afërsitë Bujanocit.
Prej fshatit Pisjan nëpër Velekincë e deri te Dobërçani (Mireshi), Morava e thellon shtratin e saj në formacione të vjetra të
paleozoikut, duke formuar grykën e gjatë 16 km, të quajtur Gryka e Gjilanit. Me të dalë prek kësajgryke , Morava zgjeron shtratin e
vet në gjatësi prej 10 km. Në këtë pjesë merr degën e majtë Krivarekën dhe së bashku me Moravën formon Grykën e Konçulit dhe
del në territorin e Luginës së Preshevës.
• Morava e Binçës i takon pellgut të Detit të Zi. Bashkohet me Moravën Perëndimore të cilat bashkohen dhe derdhen në Danub e
pastajnë Detin e Zi. I tërë pellgu i Moravës së Binçës me degët e saj përfshinë sipërfaqen prej1.156 km2

40.
• Prurja mesatare mujore në Moravën e Binçës në mënyrë të theksuar fillon të rritet në muajin shkurt, kur prurja është më e madhe
se ajo e janarit për 2,89 m3 /sek në Domoroc dhe 356 m3/sek në Kërmjan. Krahasuar me muajin shkurt- mars kjo prurje në
lokalitetin e parë është më e madhe për 2,35 m3/sek e në Kërmjan për 2,20 m3/sek, kur në këto lokalitete arrin lartësia më e madhe
e prurjes, në muajin mars. Minimumi i prurjes është shënuar në muajin gusht në të dy lokalitetet. Prej maksimumit të prurjeskjo e
gushtit është më e vogël për më se 12 herë në Domoroc dhe 8 herë në Kërmjan. Në bazë të kësaj mund të përfundohet se në
Moravën e Binçës prurja më e madhe është në mars dhe në shkurt e më e vogëlnë gusht dhe në shtator.
• Degët e djathta të Moravës së Binçës janë lumi Letnica, Karadaku, Pisjani dhe Llapusha. Dallohen si lumenj të shkurtër, të
rrëmbyeshëm, me lugina të thella dhe të ngushta, me fuqitë theksuara erozive.
• Degë të majta të Moravës së Binçës janë ajo e Zhitisë, Cërrnica, Livoqit dhe Krivareka ( Lumi i Shtrembër). Ky i fundit dallohet prej
të gjitha degëve jo vetëm për nga gjatësia dhe prurja , por edhe me madhësi të pellgut ( 612 km2).
• Veçorie përgjithshme e degëve të Moravës së Binëës është intensiteti i madh i erozionit dhe procesit të akumulimit në pjesën e
poshtme të fushës së Gjilanit. Sidomos dallohet lumi i Letnicës dhe i Përlepnicës për veprimin eroziv dhe procesit të akumulimit të
materialit të sjellë.[1]
Sitnica
Sitnica është lum në Kosovë dhe degë kryesore e Ibrit. Ky lum dallohet jo vetëm përkrah madhësia e pellgut (2.861 km²), por edhe
me prurje vjetore (16,6 m³/s). Sitnica formohet nga rrjedha Matica me Sazlinë dhe lumen e Shtimes. Këto rrjedha afër fshatit Robovc
bashkohen, duke formuar lumen Sitnicë. Nga këtu e derinë vendderdhje në lumen Ibër, afër Mitrovicës kalon gjatësinë prej90 km.
Veçorie këtij lumi është pjerrtësia e vogël. Pra karakterizohet si lum fushor.
Sitnica dallohet, jo vetëm me prurje të vogëlpor edhe për ndryshime të theksuara gjatë vitit. Prurje më të theksuar ka në dimër dhe
pranverë, ku përveç shirave ndikon edhe shkrirja e borës. ShtratiI Sitnicës nuk është stabil. Gjatë vërshimeve mbulon një pjesë të
fushës në mes Lipjanit dhe Mitrovicës, duke shkaktuar dëme të mëdha. Përkundrazi, në verë prurja është shum e vogël, e cila në
vendderdhje në Ibër është 2,35 m në sek.
Sitnica I mbledh ujërat e lumit të Gadimës, të Janjevës, të Graçankës, të Prishtinës, të Llapit dhe të Samadrezhës, në anën e
djathtë, dhe të Drenicës,e të Lushtës, në anën e majtë.
Lumbardhi i Pejës-Bistrica
Lumbardhi i Pejës-Bistrica
Pozita gjeografike Lumi i Bistricës së Pejës e ka origjinën e tij nga Bjeshkët e Moknës (Malet e lagështa) pranë alpeve Cakor. Një
nga degët e saj është e vendosur në një lartësiprej 1849 m mbi nivelin e detit dhe ana tjetër ka lartësi prej 2000 m mbi nivelin e
detit.Nga origjina e saj në qytetin e Pejës, lumi rrjedh në një shtrat lumi malor përgjatë 34 km. Lumi Bistrica në Pejë furnizohet nga
flukset nëntokesore në zonën malore, domethënë nga Bjeluha dhe Jetseri në anën e djathtë dhe Boga, Drela dhe Alaga në anën e
majtë [1]
Rrjedha e lumit
Me rrjedhë të shpejtë të grykës shkëmbore të Rugovës, lumi “Lumbardhi” fillon të gjarpëron fushës së Pejës, duke kaluar në mes të
qytetit dhe duke e ndarë në dy pjesë. Lumbardhi i cili gjatë rrjedhjës formon fusha pjellore,derdhet në lumin më të madh të quajtur “
Drini i Bardhë” që buron nga bjeshkët e Zhlepit në fshatin Radac. Lumbardhi ka një sasiuji që prej 300 m3në sekond. . Para se ti
bashkohet lumit të Drinit të Bardhë rrjedh në terrenin e fshatit Grabanicë në Klinë, në një lartësiprej 365 m mbi nivelin e
detit.Gjatësia e kësaj pjese është rreth 30 km dhe ai ka një rënie mesatare prej rreth 0.47%. Lumit i bashkohen në një tokë livadh
edhe dy flukse:përroi iTurjaka dhe përroii Isniqi
Karakteristikate lumit
Pas lumit Erenik, Bistrica e Pejës është i dyti ujëmbleshës në zonën e përgjithshme sipërfaqësore. Mbulon 11.5% të sipërfaqes
totale të pellgut Drini i Bardhë. Bistrica e Pejës kontribuese e rëndësishm e lumit Drini i Bardhë. Sipërfaqja e përgjithshme e këtij
ujëmbledhësi deri te gryka e lumit të Drinit të Bardhë është 483 km². Bistrica e Pejës është kryesisht lum malor me lartësia
mesatare 1,822.74 m. Në pjesën e sipërme dhe të mesme, Bistrica e Pejës rrjedh nëpër kanione, ndërsa në pjesën e poshtme, ajo

41.
rrjedh nëpër livadhe,bregore dhe zona fushore. Gryka e Rugovës është e njohur për peisazhet e saj të bukura. Struktura e pellgut
mund të përcaktohet me parametrat numerike të sipërfaqes së pellgut (F), gjatësia e ujit ndarës-rrethues(O) dhe distanca nga
epiqendra pellg deri tek i profilit (U), ku është analizuar.[2]
Morava e Binçës
Morava e Binçës është lumnë Kosovë. Morava e Binçes buron në Malet e Karadakut (Malet e Zeza) në territorin e Maqedonisë në
jug të Vitisë e në veritë Shkupit. Dy rrjedha formojnë Përroin e Madh, i cili kur të kalon kufirin njihet siMorava e Binçes. Emrin e ka
marr nga vendbanimi Binçë.
Lumi Morava e Binçës rrjedh nëpër fushën e Anamoravës nëpër Velekincë e deri në ngushticën e Konçulit kalon në Luginën e
Preshevës ku pas 49 km gjatësi i bashkohet Morava e Vogële Preshevës në afërsitë Bujanocit.
Prej fshatit Pisjan nëpër Velekincë e deri te Dobërçani (Mireshi), Morava e thellon shtratin e saj në formacione të vjetra të
paleozoikut, duke formuar grykën e gjatë 16 km, të quajtur Gryka e Gjilanit. Me të dalë prek kësajgryke , Morava zgjeron shtratin e
vet në gjatësi prej 10 km. Në këtë pjesë merr degën e majtë Krivarekën dhe së bashku me Moravën formon Grykën e Konçulit dhe
del në territorin e Luginës së Preshevës.
• Morava e Binçës i takon pellgut të Detit të Zi. Bashkohet me Moravën Perëndimore të cilat bashkohen dhe derdhen në Danub e
pastajnë Detin e Zi. I tërë pellgu i Moravës së Binçës me degët e saj përfshinë sipërfaqen prej1.156 km2
• Prurja mesatare mujore në Moravën e Binçës në mënyrë të theksuar fillon të rritet në muajin shkurt, kur prurja është më e madhe
se ajo e janarit për 2,89 m3 /sek në Domoroc dhe 356 m3/sek në Kërmjan. Krahasuar me muajin shkurt- mars kjo prurje në
lokalitetin e parë është më e madhe për 2,35 m3/sek e në Kërmjan për 2,20 m3/sek, kur në këto lokalitete arrin lartësia më e madhe
e prurjes, në muajin mars. Minimumi i prurjes është shënuar në muajin gusht në të dy lokalitetet. Prej maksimumit të prurjeskjo e
gushtit është më e vogël për më se 12 herë në Domoroc dhe 8 herë në Kërmjan. Në bazë të kësaj mund të përfundohet se në
Moravën e Binçës prurja më e madhe është në mars dhe në shkurt e më e vogëlnë gusht dhe në shtator.
• Degët e djathta të Moravës së Binçës janë lumi Letnica, Karadaku, Pisjani dhe Llapusha. Dallohen si lumenj të shkurtër, të
rrëmbyeshëm, me lugina të thella dhe të ngushta, me fuqitë theksuara erozive.
• Degë të majta të Moravës së Binçës janë ajo e Zhitisë, Cërrnica, Livoqit dhe Krivareka ( Lumi i Shtrembër). Ky i fundit dallohet prej
të gjitha degëve jo vetëm për nga gjatësia dhe prurja , por edhe me madhësi të pellgut ( 612 km2).
• Veçorie përgjithshme e degëve të Moravës së Binëës është intensiteti i madh i erozionit dhe procesit të akumulimit në pjesën e
poshtme të fushës së Gjilanit. Sidomos dallohet lumi i Letnicës dhe i Përlepnicës për veprimin eroziv dhe procesit të akumulimit të
materialit të sjellë.[1]
Ndotja e ujrave në Kosovë
Zhak Iv Kusto thotë: “Dikur natyra e ka frikësuar njeriun,frikëson natyrën.
Ndotje e lumit.
Qeshtja mjedisore aktualisht është bërë problem i diskutueshem,jo vetem ne planin e ekspertëve,por edhe ne planin politik e tekniko
teknologjik.Problemet e mjedisit nisin nga ai lokal dhe shtrihen ne nivel kombëtar e nderkombetar. Mjedisi jetësor është bërë
problem botërorë dhe njëherit është preukupimi kryesor ishumë vendeve të botës.Sidomos te ne rredhanat dhe zhvillimet e fundit
në Kosovë ndikuan në ndotjen e mjedisit në shumë sfera.Me fjal tjera ,aftësia e pabesueshme e njeriut për tu përzier në ligjet e
natyrës,për të krijuar vlera dhe për të ndërruar natyrën,rezulton me ndryshime dhe qrregullime të mëdha në biosferë.Njeriu
ndryshon kodra të tëra,hap tunele,thanë moqalet e kënetat,pengon dhe ndryshon peisazhin,ndot në mënyrë të pakontrolluar ajrin,

42.
ujin dhe tokën,rrezikon dhe zhdukë shumë lloje bimore dhe shtazore etj.Të gjitha këto aktivitete të njeriut kanë shkaktuar kriza
ekologjike në përmasa globale.Kjo krizë seriozisht po kërcnon biosferën dhe njeriun. Mjedisi ne te cilin po jetojm gjithnjë e me tepër
po rrezikohet nga ndotësit e ndryshëmtë cilet rrezikojn jetën dhe shëndetin tonë.Nje ndër resurset më të rëndësishme dhe më të
ndotura është edhe uji pa te cilin nuk do te ishte e mundur jeta e njeriut . Konsiderohet se shekulli që sapo kemi hyrë nuk do të jetë
shekull i krizës së naftës, por ikrizës për ujë.Qysh sot shumë shtete janë të detyruara ta fitojnë ujin për pije nga deti ,nga burimet
nëntoksore ose nga masat e akullit polar.Kosova nukka sasitë mjaftueshme të ujit,shumica e banorëve të Kosovës nuk janë të
lidhur me ujësjellsin e përbashkët ,ku bëhet pastrimi i ujit dhe analiza bio-kimike e tij. Nese ekziston mrekulli ne kete planet ajo eshte
uji /Loran Eiselz/. E gjithë jeta vjen nga uji.Këtë mrekulli qe na e fali natyra duhet ta ruajme. Sot ne bote njihen me se dyqind
sëmundje qe paraqiten sipasoj e përdorimit te ujit te ndotur.Uji është vetë jeta,jo vetëm për njeriun, sepse asgjë mbi tokë nuk mund
të jetoj pa ndihmën e ujit madje as vetë natyra. Sipas Organizatës Botërore të shëndetësis me përmasa botërore nga uji i ndotur
sëmuren mbi pesëqind milion njerëz.Shpeshher ne nukjemi të vetëdijshëm për veprimet tona ndaj ujit prandaj shumë qytetar
hudhin gjithçka mbi lumenjë me mendimin se uji i bartë mbeturinat,por ndotja mbetet aty.Ajo na kthehet prapë në shtëpi ,kur dihet
se një pjesë e ujit depërton mbi dhe.Ne disa vise te planetit tonë ka mjaft ujë prandaj ai shfrytëzohet për rekreacion kurse ne disa
vise tjera sigurohet me vështirsi.Toka ka shumë uje por, ekosistemet tokesore agrikulturat dhe njerëzit janë te varur nga uji i fresket i
cili përbën vetem 0.77% te tërë ujit te planetit.Prandaj ndotja e ujit është e rrezikshme jo vetëm per njeriun por edhe per organizmat
tjer. Uji eshte materie e pazëvendësueshme prandajkujdesi ndaj tij është më se i nevojshem.Popujt e ndryshemkanë kulte dhe rite
te ndryshme për ujin dhe rendesin e tij.Nga uji i papaster pasojn nje sërë sëmundjesh ndër me te rëndësishmet janë kolera,tif oja e
zorreve,hepatiti,tularemia etj.Këto sëmundje shpesh kan marr viktima njerëzore.Mbrojtja e ujit ështe ne doren tonë ne mund ta
kursejm dhe ta mbrojm.Jeta vjen nga oqeani ,dhe qelizat tona, edhe ne ditet e sotme vazhdojn ta kene brenda tyre detin. Uji përbën
rrethë shtatëdhjet përqind te trupit tonë dhe është shumë i rëndësishem. Per shkakte kaluares sone oqeanike uji qoft brenda trupit
apo nga jasht na shëron dhe na rinon.Ne ditet e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota ,është vështir të mendohet për
një ujë të pastër.Uji dikur ishte burim i gëzimit, i bukuris dhe i argëtimit.Mirëpo lumenjët e dikurshëm të cilët ishin të pasur me
diverzitet të bujshëm të botës shtazore dhe brigjet e gjelbëruara tani janë shëndërruar në shumë vende të botës në kanale të
hapura të hedhurinave dhe të helmeve ose materieve toksike.Kjo gjendje dhe sjellje e pa ndërgjegjshme dhe pasojat nga kjo
gjendje e krijuar do të jenë fatale për njerëzimin.
Ndotja e ujit
Ndotje uji.
Sot në botë,konstatohet se gjysma e të gjithë njerëzve të planetit,ballafaqohet me mungesën e rezervave të ujit të pijshëm,rrethë
gjysma jetojn në shtëpi jashtë standardeve apo pa shtëpi fare. Dihet se 71% të sipërfaqes së planetit tonë është e mbuluar me
ujë,po ashtu dihet se jeta është shfaqur në ujë dhe është e lidhur ngusht me ujin.Prandaj, ndotja e ujit është e rrezikshme jo vetëm
për njeriun,por edhe për organizma të tjerë. Ndotja e ujit mund të jetë fizike,kimike dhe biologjike.Si kriter për përcaktimin e cilësisë
së ujit merren treguesit fizikë,kimikë dhe biologjik.Tregues fizikë të ndotjes së ujit
janë:temperatura,era,shija,ngjyra,transparenca.përcjellshmëria elektrike e ujit etj.Tregues kimikë i cilësisë së ujit merret vlera e
Ph[aciditeti dhe alkaliteti ose baziteti},pasrajstabilitetidhe agresiviteti{fortësia}iujit.Tregues biologjikë të ndotjes së ujit merret prania
e viruseve,e baktereve,këpurdhave,nematodave,insekteve etj. Pa ujë planeti ynë do të ishte një top guri i zhveshur,pa tokë pjellore
dhe pa atmosferë.Rolii ujit për qeniet e gjalla dhe planetin është i shumfishtë:aiështë mjedis jetësor në të cilin jetojnë shumë qenie
të gjalla,është burim i ushqimit dhe i materieve të domosdoshme minerale.Në kohen e sotme uji është edhe burimi i resurseve
energjetike[hidroenergjia].Uji është materie e pazavendësueshme[ujin mund ta zëvendësojë vetëmuji], i cili në natyrë qarkullon
vazhdimisht.Gjatë këtij qarkullimi ai kontaminohet me gazra toksike,mikroorganizma ,materie minerale e radioaktive.Për të jetuar
qeniet e gjalla,uji që e konsumojmë ose që jetojn në të,duhet të jetë i pastër. Me shekuj njeriu ka hedhur mbeturina në ujë.Sot ujin e
ndotin komunikacioni ujor, agrokemikatet[pesticidet dhe plehrat artificiale nga tokat bujqësore,],sapunet detergjentet,zbërthyesit nga
amvisria dhe fabrikat,pastajmetalet[p.sh.,plumbi dhe zhiva]nga proceset industriale,agjensat infektivë sidhe temperatura.Të gjithë
këta ndotës e gjejnë rrugën deri në lumë e nga andej përcillen deri në det ose në oqean.Ndotja e ujërave mund të jetë
sipërfaqësore,e thellë,bregdetare dhe e limaneve.Në ndotjen e ujërave rol të madh ka edhe erozionii tokave.Lumenjë çdo vit bartin
sasitë mëdha të dheut i cili përmban materie kimike siplehra,pesticide dhe insekticide.Megjithat, ndotja e ujërave po bëhet për ditë

43.
e më tepër problem serioz.Ndotja e ujrave mund të jetë,sipërfaqësore,e thellë,bregdetare dhe e limaneve.Burimet e ndotjes janë
mbeturinat e ushqimit,hedhurinat industriale,teknologjike dhe kanalizimet e qyteteve.Në ndotjen e ujërave rol të madh ka edhe
erozionii tokave. Lumenjtë për çdo vit bartin sasitë mëdha të dheut i cili përmban materie kimike si: plehra,pesticide dhe
insekticide.Pesticidet janë agjens kimik të cilët asgjësojnë dëmtuesit,pra llojin e caktuar,mirëpo shpeshherë duke i eleminuar
dëmtuesit dëmtohen edhe ata organizma që janë të dobishëm.Ujërat në afërsitë qyteteve përmbajn mikroorganizma, ku prezenca e
tyre është e pranishme më shumë në ujërat pak të lëvizshëm.Mikroorganizmat mund të vendosen në indet e peshqve dhe guacave
me të cilat njerëzit infektohen pas konsumimit.Sot në botë për çdo vit sëmuren me mija persona nga sëmundjet që barten me
ujë.Ndotja është prezente gati çdokund rreth qyteteve të mëdha.
Masat për mbrojtjen e ujit nga ndotja
Kosova ndahet në tri pellgje ujore:Pellgu i Ibrit[me kapacitet 33m në sekondë dhe pellgu i Moravës së binqës me kapacitet 7m në
sekondë]. Lumenjët kryesorë të Kosovës itakojnë kategorisë së 2 dhe 3-të të ndotjes.Vetëm44% e popullatës kryesisht urbane,ka
qasje në rrjetin e ujësjellsit.Andaj,duhet ndërmarrë masa për mbrojtjen e ujit nga ndotja.Mbrojtja e ujit nga ndotja bëhet në disa
mënyra: 1. Me eliminimin e shkaqeve të ndotjes së ujit, 2. Me zvogëlimin e sasisë së materieve ndotëse në ujë, 3. Me ndërmarrjen e
masave të posaqme të pastrimit. Shkalla e ndotjes së ujit mund të zvoglohet me montimin e instalimeve të veqanta për spastrimin e
ujërave të ndotura si dhe ndalimin e plotë të shpërlarjes së mbeturinave të naftës nga tankerët dhe nga anijet me mundësi bartëse
më të dhe se 400 bruto tonelata të regjistruara,në dete relativisht të vegjël,në Detin Mesdhe, në Detin e Zi,në Detin Kaspik etj.
Krahas kësaj,mbrojtja e ujit nga ndotja mund të bëhet edhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në ujë,pastaj me mënjanimin ose
zvogëlimin e pollutantëve në ujë,duke qarkulluar uji i ndotur nëpër sisteme të mbyllura etj. Zvogëlimi i sasisë së lirimit të materieve
ndotëse në ujë është formë e rëndësishme e luftës kundër ndotjes.Kjo nënkupton vendosjen e filtrave përkatës dhe e sistemeve për
fundërrimnë vendet ku lirohen ujërat e ndotura si dhe ftohjen e obliguar të ujit para se ai të lirohet në rrjedhën e lumit ose në ndonjë
recepient tjetër. Një formë e mbrojtjes së ujërave rrjedhës nga ndotja është edhe mbrojtja speciale e burimeve,planifikimi i lokacionit
të deponive për hedhurina sa më larg ujërave rrjedhëse,zvoglimii përdorimit të pesticideve dhe plehrave artificiale në bujqësi si dhe
pyllëzimi dhe ruajtja e tokës nga erozioni{kur prehen pyjet krojet shterrin}. Me konventa ndërkombëtare ndotja e ujrave është e
sanksionuar. Por,vështir është të binden njerëzit që të mos e ndotin ate.Prandaj, është me rëndësivetëdijësimi dhe edukimi i
popullatës për shfrytëzimracionaltë resurseve ujore. Mbrojtja e ujërave nga ndotja sigurohet me ndalesë,me përkufizimdhe me
pengim të shkarkimit të materieve të dëmshme dhe të rrezikshme në ujëra sidhe marrjen e masave për ruajtjen dhe përmirësimin e
cilësis së ujërave.
Ndotja e ujit mbyt gjallesat
Është gjetur një breshke vdekur në brigjet e detit Argjentinas, pasoje së cilës është dora e njëriut. Breshka ka vdekur si pasoj e
ngrënjës së shumë mbeturinave plastike që hidhenë në Oqean çdo ditë. Qindra mbeturine prej plastike janë marrë nga sistemi i
tretjes së breshkës e cila mendohet të ketë vdekur nga helmimi që shkaktohetë nga ndotjet në brigjet e detit të Argjentinës.Breshka
ka vdekur si pasoje ngrënjës së shumë mbeturinave plastike që hidhenë në Oqean çdo ditë. Qindra mbeturine prejplastike janë
marrë nga sistemi i tretjes së breshkës e cila mendohet të ketë vdekur nga helmimi që shkaktohetë nga ndotjet në brigjet e detit të
Argjentinës.
Uji varfërohet me gjallesa,të cilat shumëherë bëjnë pastrimin e ujit.A duhet të lejojmë që një ditë lumi ose liqeni të mbesin të
vdekur,pa asnjë gjallesë?Rëndësia e ujit për botën e gjallë është e madhe sepse luan një rol parësor në zhvillimin e tyre.Prezenca e
materieve organike të pasura me amoniak,nitrate,fosfate e stimulon rritjen e bimëve ujore-algave dhe fitoplanktoneve,të cilat në ujë
lirojn prodhimet metabolike,që ia ndërrojnë ujit shijen dhe erën.Në disa raste këto ndikojn në mënyrë toksike në peshq dhe
gaforre.Rritja e vegjetacionit bimor në ujë shpenzon sasimë të madhe të oksigjenit dhe kështu e pamundëson ekzistimin e
peshqve.Derdhja e përbërësve të ndryshëmtë cilët përmbajn materie të dëmshme shkakton ngordhjen e gjallesave.Shpeshher
ndodh që qytetarët e pa ndërgjegjshëm të hudhin në lumenjë grumbuj betonesh të cilat shkakto0jn katastrof ekologjike. Ne
ekosistemet te demtuara,për shkak te humbjes se biodiverzitetit dhe kercenime te tilla sizhdukja e habitantit,ngrohja
globale,ndotesit e ndryshemose speciet pushtuese,bota e eger dhe ekosistemet jane me te prekshme nga sëmundjet.Ngrohja
globale sjell pasoja te tilla si rritja e temperatures ne sipërfaqen tokesore sidhe shkrirjen akujve ne polet.Rritja e temperaturave ne
pole sjell jetesen e pamundur te kafshëve qe jetojne ne keto vende.Shkrirja e akujve sjell gjithashtu rritjen e nivelit te ujit dhe
zhdukjen e kafsheve dhe bimeve prane deltave ose prane brigjeve detare.Gjithashtu rritet edhe erozionine sipërfaqe të ndryshme
,qon ne zhdukjen e kafsheve dhe bimeve qe jetojne prane ose pran brigjeve detare.Shtimi i algave qe rriten ne lumenj te
ndryshem,jane helmues dhe keshtu ata ulin masen e peshqeve ne lumenjë,helmojne ujerat e pijshme dhe behen burim per shtimin
e agjenteve bakteriale.

44.
Ndotja e ujit dhe pasojat e tij
Ndotja e të gjitha resurseve të mjedisit jetësor ka ndikim negativ për shëndetin e njeriut.Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij bënë ndikim
të drejtëpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë pasoja për kohë të gjatë.Sot dihet se nga përdorimi i ujit të ndotur-flliqur,shkaktohen
më shum se 200 sëmundje.Këto sëmundje shpeshë kanë marrë me mijëra viktima njerëzore.Në Kosovë nukka monitorim të
ujërave të ndotura urbane. Ujërat industriale janë një ndër ndotësit kryesorë të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore.Ndotës it më
të mëdhenjë janë:KEK,Feronikeli,Sharrvemi,MineraleteTrepçës,Kizhnicës,Artanës dhe minierat tjera.Si shkaktar tjeter i ndotjes së
ujit janë edhe kripërat e tretura: kloridet,sulfatet ose bikarbonatet,natriumi,kaliumi,lalciumi,magnezi,të cilët koncentrohen gjatë ujitjes
së tokave,pastajshiu i thartë dhe veprimtaritë industriale.Kështu ,ndoten ujërat rrjedhëse dhe ato sipërfaqësore
vazhdimisht.Koncentrimin e kripës e rrisin edhe ujërat e liruara nga amvisëritë dhe industria ushqimore,ndërsa burim tjeter i
kripëshmërisë së ujërave është edhe kripa e përdorur gjatë dimrit në rrugët automobilistike,që përdoren me mija tonelata brenda një
sezoni. Sot në bujqësipërdoret sasie konsiderueshme e nitrateve për stimulimin e prodhimtarisë bujqësore.[mbi 400 kg për hektar
në vendet e zhvilluara]ndërsa sasie konsiderueshme e këtyre nitrateve koncentrohet në ujërat e drenuara nën kultura,e cila arrin
deri në 150 mg/l,që e tejkalon për tri herë kufirin e lejuar të koncentrimit në ujin e pijshëm. Nitrati nuk është toksik,por ai kthehet
ndërkohë në nitrit ose në komponim organik nitrosamin dhe në pjesëmarrje të vogëlvetëm me I mg/I paraqet rrezikpotencial
kancerogjen.Prezenca e tij paraqet problemin më akut të furnizimit me ujë në vendet e zhvilluara.Detergjentet larës pastrues nuk
janë të sigurtë për mjedisin të gjitha këto janë në shkallë të ndryshme ndotës të rrezikshëm.Gjithashtu derivatet e ndryshme të
naftës ,lubrifikanët e makinave karburantet,janë veqanërisht të rrezikshme.
Qka duhet të ndërmarim
Kosova ka probleme me ujin në shumë aspekte.Së pari,Kosova ka problem me ujin si resurs natyror pasiqë ujërat e Kosovës në
përgjithësi ikin jashtë territorit të saj.Të gjithë lumenjë e Kosovës burojn brenda territorit të saj dhe rrjedhin jasht tij. Rast i rrallë në
botë për një territor kaq të vogël,ujërat e të cilit rrjedhin në drejtim të deteve të ndryshme:Detit të ZI,Adriatik dhe Egje. Madje kjo ka
bërë që Kosova në territorin e sajta ketë rastin e dytë në botë të bifurkacionit[rast kur një lumë ndahet në dy degë,të cilët derdhen
në dy dete të ndryshme] që është bifurkacionii Nerodimes. Rezultatet e fituara na japin të kuptojmë se uji që përdorim tregon
parametra të ndotjes së dëmshme për shëndetin e popullates.Ndotës është njeriu,duke hedhur mbeturina apo ujëra të zeza në
lum,por ka edhe ndotës të tjerë prodhues,ofiqina,fabrika,punëtoritë ndryshme. Prandaj kujdesi ndaj ujit nuk duhet të mungoj
,veqmas në Kosovë ku ndotja e dyfishon masen e botës.Uji përveq që duhet të mbrohet ai duhet edhe të kursehet.Sot shumica e
qyteteve të Kosovës kanë telashe me ujin,sepse rritja e popullates ka bërë të mundur edhe shtimin e nevojës për ujë të
pijes.Shpesh ndodh që kroi yn të rrjedh me ditë të tera e ne nuk kujdesemi që ta ndreqim atë dhe ta kursejmë ujin që rrjedh
kot.Mijëra qytetarë nuk kanë ujë të mjaftueshem për pije dhe nevoja të tjera.Të mendojm vetëm nga kursimi i ujit,për sa muaj do të
sigurohet ai për lagjen tuaj.Uji nga shfrytëzimii ujësjellsit, duhet të paguhet në mënyrë që të rriten mundësitë për rritjen e sasisë së
ujit,pastrimit etj.
Si të kursejmë ujin në shtëpi : • Para se të lani enët, hiqni mbetjet e ushqimit nga sipërfaqja e tyre. • Mos i lani enët nën ujë të
rrjedhshëm, por përdornikapakun per mbylljen e vrimës së lavamanit për të mbledhur ujin në lavaman – kjo do të kursejë gjysmën e
sasisë së ujit të nevojshëm. • Kur lani frutat dhe perimet, mbyllni vrimën e lavamanit me kapak. • Mos shpërdoroniujin për të ftohur
objektet e nxehta me ujë të rrjedhshëm. • Përdorni makinën për larjen e rrobave me kapacitet të plotë. • Nëse rrobat e palara janë
shumë të pista, para se t’i lani vendosininë një enë me ujë dhe detergjent. • Përdorni një kovë me ujë dhe sapun për larjen e
makinës suaj, duke përdorur zorrën me ujë vetëm në fund. • Lajini tarracat dhe ballkonet tuaja kur bie shi. • Mblidhini gjethet e
pemëve, në vend që t’i lagni me ujë me presion • Mos e ujisni kopshtin me ujë të pijshëm. Për këtë përdorniujë pusiose ujë të
mbledhur nga reshjet. • Mos ujisni kur ka erë ose kur dielli është shumë i fortë – këto janë momentet kur uji avullon më shpejt.

45.
Hidrografia e Trevave
Shqiptare ne Serbi.
Morava
Morava
Morava ose ndrysheserbet e quajn edhe Morava e Madhe është lumnë Serbi. Krijohet nga bashkimi i Moravës Perëndimore dhe
Moravës Jugore ( Morava e Binçes që rrjedh në teritorin e Republikës së Kosovës në një gjatësi prej49 km, këtu llogaritet pjesë e
Moravës Jugore, shih: Morava e Binçes) pran vendbanimit Stallaq. Derdhet në Danub në hapsirën në mes Kostallacit dhe
Smederevës. Morava së bashku me Moravën Perëndimore , është lumi më madh në Serbi. Morava e madhe është e gjatë 185 km,
me Moravën Perëdimore 478 km. Morava i takon ujëmbledhësit të Detit të ZI. Sipërfaqja e ujëmbledhësit të Moravës është
6.126km² , ndërsa i tërë sistemi 37,444 km² ku pjesa më e madhe prej 36163 km² shtrihet në Serbi dhe Kosovë, 1,237 km²
në Bullgari dhe vetëm 44 km² nëRepublikën e Maqedonisë.