1.
BAZA MOLEKULARE E TRASHËGIMISË

2.
GJENETIKA - nga latinishtja GENESIS = PREJARDHJE
…është degë e Biologjisë e cila merret me
studimin e gjeneve, ndryshueshmërinë
gjenetike dhe trashëgiminë tek qeniet e gjalla.
Pra dallimet mes individëve të gjeneratës së
njëjtë dhe dallimet mes gjeneratave

3.
Trashëgimia: aftësia e bartjes së veçorive
gjenetike nga prindi tek pasardhësi

4.
GJENETIKA
GJENETIKA
MOLEKULARE
Hulumton
strukturën
molekulare të
gjenit
CITOGJENETIKA
Hulumton
procesin e
trashëgimisë dhe
ndryshueshmërisë
të kormozomeve
GJENETIKA E
ZHVILLIMIT
Hulumton
procesin e
ndryshimeve gjatë
zhvillimit të
organizmave
GJENETIKA E
POPULACIONIT
Hulumton
strukturën
gjenetike të
popullatave

5.
Acidet Nukleike:
molekula të mëdha.
Janë blloqet ndërtuese
të organizmave të
gjallë

6.
Nukleotidi: njësia themelore e ndërtimit të ADN-së

7.
Purinet (2 unaza karboni): adenina (A) dhe guanina (G)
Pirimidinet (1 unazë karboni): timina (T) dhe citozina (C)

8.
ARN: acidi ribonukleik
ARNi
informues
Bart udhëzimet e
nevojshme për krijimin
e proteinave
ARNt
transportues
Bart amino acidet
specifike tek ribozomet
gjatë montimit të
proteinave
ARNr
ribozomal
Lidhet me proteinat
për të formuar
ribozomet

9.
AMINO ACIDET janë blloqe ndërtuese
të PROTEINAVE

10.
Kodi (shifra) gjenetik(e): është grup i rregullave përmes të cilave të
dhënat brenda materialit gjenetik “përkthehen” në proteina
KODON
Gjendet në ADN dhe
ARNi
Triplet i nukleotideve
Përcakton pozitën e
amino acidit në
zingjir
ANTIKODON
Gjendet në ARNt
Përputhet me
kodonin
Sjell amino acidin
tek pozita e duhur
gjatë përkthimit
KODON: sekuencë e 3 nukelotideve të cilat kur
bashkohen formojnë një njësi të kodit gjenetik në
molekulën e AND-së ose ARN-së
ANTIKODON: sekuencë e 3 nukelotideve të cilat
kur bashkohen formojnë një njësi të kodit gjenetik
e cila përputhet me kodonin

11.
Segmente të ADN-së që përmbajnë
të dhëna për krijimin e proteinave.
Njësi e trashëgimisë që bartet nga
prindi tek pasardhësi
Struktura
penjëzore të cilat
bartin gjenet

12.
GJENOTIPI
grup i gjeneve përgjegjës
për një veçori të caktuar
FENOTIPI
Shprehja fizike e veçorisë
së përcaktuar nga gjenotipi

13.
Njeriu:
46
kromozome

14.
MUTACIONET (ndërrime): ndryshimet që pësojnë gjenet

15.
ALELET: forma të ndryshme të një gjeni si shkak i mutacioneve

16.
Replikimi (vetëkopjimi) i ADN-së/gjysëmkonservativ
Molekulat e sapokrijuaja të ADN-së janë kopje e
molekulave prindërore

17.
Qëllimi i replikimit: krijimi i një molekule të re të ADN-së
HELIKAZA Bën hapjen e spirales dyzingjirore duke prerë lidhjet e dobëta
hidrogjenore mes palëve bazike. Njihet si piruni i replikimit
PRIMAZA E ARN-së ndërton një zingjir të shkurtër që shërben si pikë nismëtare për
replikimin e ADN-së. I mundëson polimerazës të kryej punën e saj
POLIMERAZA lidh në mënyrë vargore nukleotidet e reja për të ndërtuar zingjirët
bija
Në zingjirin udhëheqës: 3’në 5’
Në zingjirin e ngadalshëm: 5’ në 3’
LIGAZA lidh fragmentet e Okazakit në zingjirin e ngadalshëm të ADN-së
TOPOIZOMERAZA bën zgjidhjen e spirales së ADN-së

18.
Transkriptimi (përshkrimi) dhe Translatimi (përkthimi)

19.
Inxhinieringu gjenetik: ndryshimi me qëllim i
veçorive të një organizmi përmes ndryshimit të materialit
gjenetik të tij

20.
Ndërveprimetmes
gjenevealele
Intermediare
Dominanto-recesive
Kodominante

21.
Intermediare:mesatarja
e veçorive prindore

22.
Dominanto-recesive

23.
Kodominante: bashkëshfaqen të dy veçoritë

24.
Gjenerata
periudha e zhvillimi të një lloji të organizmit nga krijimi deri
kur aftësohet të krijojë pasardhës të rinjë

25.
Mendeli: zhvillimin e veçorive e kontrollojnë faktorët e
veçantë trashëgues
Gjatë punës së tij 8-vjeçare, Mendeli
përcolli veçoritë të cilat shfaqen në
njërën prej dy formave: dominante
dhe recesive tek BIZELJA
Ligjet themelore
të trashëgimisë

26.
7 veçoritë
të cilat i
hulumtoi
Mendeli
tek bizelja

27.
2 shkronja: një për secilën kopje të gjenit, nga
secili prind
Gjenet:
Dominante (zotëruese)
shkronjë e madhe p.sh. B
shkruhet e para
Recesive (të fshehta)
shkronjë e vogël p.sh. b
Dominante: BB
dhe Bb
Recesive: bb
Homozigote dominante:
Heterozigote dominante:
Homozigote recesive:

28.
P: parentes = prindër
F: filii = fëmijë
Ka më shumë
gjenotipe se sa
fenotipe

29.
Amniocenteza: procedurë në të cilën merret lëngu amniotik nga
mitra përmes të cilës bëhet caktimi i kariotipit të foshnjes
KARIOTIPI: numri,
forma dhe madhësia
e kromozomeve

30.
Mutacionet
në strukturën e
kromozomeve
duplikim
translokacion
delecion
inverzion
në numrin e
kromozomeve
poliploidianeuploidi

31.
Duplikimi: dyfishim i një pjese të
kromozomit

32.
Delecioni:humbje ose fshirje e një pjese të kromozomit
“mjaullitja e macës”

33.
Translokacioni: pjesë e një kromozomi transferohet tek
një kromozom tjetër
Nuk ka material gjenetik shtesë ose mangu.
Zakonisht nuk manifestohet me çrregullime
manifestohet me çrregullime

34.
Inverzioni: pjesë e kromozomit shkëputet, përmbyset
dhe ngjitet sërish brenda kromozomit të njëjtë

35.
Aneuoploidi: ndryshime në numrin e kromozomeve: +1 ose -1

36.
Monosomi: ekziston vetëm njëri kromozom nga çifti i
duhur i kromozomeve

37.
Trisomi: prezenca e një kromozomi shtesë

38.
Poliploidi:ndryshime në numrin e çifteve të kromozomeve
Më e shprehur tek bimët

39.
Mutacionet
germinative
Ndodhin në qelizat
germinative prej të cilave
formohen qelizat seksuale
somatike
Ndodhin në qelizat
trupore (somatike)

40.
Veshët e kthyer (American Curl): mutacion germinativ
dominant

41.
Albinizmi: mungesë e pigmentit në lëkurë, sy, flokë
Mutacion recesiv autozomal

42.
Mutagjenët: faktorë të caktuar të ambientit të
jashtëm që mund të shkaktojnë mutacione gjenetike

43.
Çiftimi brenda farefisit: homozigostet/shprehja e
veçorive recesive ose të dëmshme

44.
Zhvillimi i personalitetit
ADN-ja
Përvojat
jetësore

45.
Ekstrovert
(i lirë)
Introvert
(i tërhequr)
trashëguese

46.
Nën ndikim të mjedisit: kriticizmi, intuita, të të mësuarit

47.
Koeficienti i Intelektit (IQ): matje e aftësisë mendore për
të zgjidhur situata të caktuara
0-70 = me ngecje
70-80 = i/e ngathët
80 – 120 = mesatare
mbi 120 = mbi mesatare
mbi 140 = gjeni