1. Sejarah Lisan dan
Pendokumentasian
By F

2. Sumber Lisan sebagai bahan
sejarah tempatan

3. Sumber Lisan sebagai bahan
sejarah tempatan
• Di Malaysia, universiti-universiti tempatan yang mula menunjukkan
kecenderungan terhadap sejarah lisan ialah Universiti Kebangsaan
Malaysia (UKM) yang telah menubuhkan Pusat Kajian Sejarah Lisan di
bawah Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan.
• Sejarah lisan sebagai satu kursus yang ditawarkan di Universiti
Kebangsaan Malaysia telah ditawarkan pada tahun 1981.
• Persatuan Sejarah Malaysia turut ditubuhkan bagi menggerakkan
perkembangan sejarah lisan di Malaysia.
• Penggunaan Sumber lisan sebagai bahan sejarah tempatan di
Malaysia juga semakin mendapat tempat.

4. Sumber Lisan sebagai bahan
sejarah tempatan
• Contoh projek sejarah lisan yang telah berjaya dilaksanakan di
Malaysia:
1. Projek golongan nasionalis kiri Melayu dan sejarah pergerakan Rejimen
Kesepuluh Parti Komunis Malaya di Lubuk Kawah.
2. Projek peristiwa Memali.
3. Projek peristiwa di zaman Jepun dan pentadbiran BMA.
4. Projek 69 komando.
5. Projek UMNO Negeri Sembilan
6. Projek biografi tokoh.

5. Sumber Lisan sebagai bahan
sejarah tempatan
• penggunaan sumber lisan sebagai sumber sejarah negara ini
dipelopori oleh Abdullah Munsyi melalui bukunya “Kisah Pelayaran
Abdullah”. Melalui wawancara beliau dengan masyarakat tempatan di
negeri-negeri Pantai Timur, beliau kemudiannya menulis semula
gambaran berkenaan masyarakat di Pantai Timur berdasarkan apa
yang telah diberitahu kepadanya.
• Selain itu, jurnal-jurnal berkaitan sejarah yang ditulis oleh para
pegawai British di Tanah Melayu juga cenderung untuk menggunakan
keterangan lisan sebagai sumber sejarah mereka.

6. Sumber Lisan sebagai bahan
sejarah tempatan
• Sebagai contoh, W.E Maxwell ketika menulis mengenai sejarah negeri
Perak turut mendapatkan maklumat daripada masyarakat Orang Asli
di Perak.
• Selepas era pasca merdeka, usaha ke arah pendokumentasian sejarah
lisan sebagai satu sumber sejarah hanya dimulakan secara serius
apabila Arkib Negara Malaysia mengambil inisiatif menjalankan
beberapa projek bagi mengisi bahagian Arkib Perdana Menteri.

7. Kesukaran Memperolehi Bahan bertulis

8. Kesukaran memperolehi bahan bertulis
• Penyelidik sejarah di Malaysia meghadapi kesukaran untuk
mendapatkan sumber sejarah yang lengkap bagi kajian peristiwa
sejarah yang berlaku terutamanya pada zaman sebelum kemerdekaan
negara yang disebabkan oleh beberapa faktor (Nadzan Haron, 2012).
• Antaranya, masyarakat di Malaysia bukanlah masyarakat yang minat
menulis. Kebanyakan rekod-rekod bertulis yang wujud di negara ini
hanyalah rekod-rekod rasmi kerajaan dan rekod-rekod istana.

9. Tidak
menjadi
suatu
kebiasaan
atau budaya
masyarakat
Faktor
Kurang
Penulisan
Kurangnya kesedaran
tentang kepentingan
catatan sebagai
rekod sejarah
Kekangan
waktu dan
kesibukan
harian
Perkembangan
teknlogi
perhubungan

10. Kesukaran memperolehi bahan bertulis
• Perkembangan teknologi perhubungan terutamanya telefon telah
membawa kesan negatif kepada sumber bertulis sebagai sumber
sejarah di negara ini.
• Proses surat menyurat telah dianggap ketinggalan zaman, lambat dan
hanya digunakan untuk tujuan-tujuan rasmi sahaja.
• Hubungan dan komunikasi antara individu telah dipermudahkan
menggunakan medium seperti telefon atau internet yang lebih pantas
untuk perkara yang lebih mustahak.
• Kesannya: banyak peristiwa atau perkara sejarah yang penting hanya
kekal dalam memori ingatan pelaku tanpa didokumentasikan secara
bertulis.

11. Kesukaran memperolehi bahan bertulis
• Sejarah lisan menjadi semakin penting terutamanya dalam mendekati
para pemimpin atau pegawai kerajaan dalam pelbagai isu. Melalui
wawancara oleh para pengkaji sejarah dengan tokoh-tokoh, peristiwa
dan fakta sejarah yang penting yang selama ini hanya berlegar dan
tersimpan dalam memori tokoh dapat dirakam dan dijadikan sebagai
sumber bertulis (transkrip).
• Selain itu, apabila sesuatu peristiwa sejarah itu melibatkan
masyarakat kebanyakan, tiada rekod bertulis yang diperoleh berkaitan
dengannya.

12. Kesukaran memperolehi bahan bertulis
• Kesukaran mendapatkan rekod bertulis juga berlaku dalam konteks
Malaysia terutamanya rekod-rekod pentadbiran Zaman Jepun dan
rekod-rekod tentera British sebelum Perang Dunia Kedua.
• Kebanyakan rekod-rekod tersebut dimusnahkan untuk tujuan
keselamatan akibat perang.
• Akses rekod bertulis pada masa kini juga bukanlah sesuatu yang
mudah. Kebanyakkan rekod-rekod kerajaan diklasifikasikan sebagai
sulit, rahsia besar dan tertakluk di bawah Akta Rahsia Rasmi (OSA).

13. Cerita yang benar benar dilalui oleh
sesuatu kumpulan.

14. Cerita yang benar benar dilalui oleh
sesuatu kumpulan.
• Sejarah berkaitan golongan kebanyakan ini tidak direkodkan secara
bertulis dan kajian para pengkaji kebanyakannya cenderung kepada
menemuramah golongan-golongan sasar dalam sesebuah kajian
sejarah.
• Golongan yang ditemuramah kebiasaannya adalah sumber proto dan
saksi mata iaitu mereka yang benar-benar melalui atau mengalami
sesuatu peristiwa sejarah.

15. Cerita yang benar benar dilalui oleh
sesuatu kumpulan.
• Para pengkaji sejarah akan cuba untuk mendapatkan gambaran
berkenaan peristiwa daripada sumber proto, sebab-sebab yang
mencetus kepada tindakan mereka dan kesan daripada tindakan
mereka.
• Sebagai contoh, pengkaji-pengkaji sejarah dari Universiti Kebangsaan
Malaysia (UKM) telah menemui bekas anggota komunis Melayu
daripada Rejimen Kesepuluh Parti Komunis Malaya di Kampung Lubuk
Kawah, Temerloh, Pahang bagi mendapatkan maklumat daripada
mereka berkenaan sejarah perjuangan mereka dalam rejimen
tersebut.

16. Kekuatan sejarah lisan sebagai
pengukuh kepada pelbagai peristiwa
berulis

17. • Penggunaan sumber lisan dalam kajian sejarah adalah penting bagi
mendapatkan sudut pandangan yang lebih adil bagi kedua-dua pihak
dan mengatasi kekurangan yang terdapat dalam sumber bertulis.
• Kebanyakan sumber bertulis negara yang bersifat rahsia, sulit dan
tertakluk kepada Akta Rahsia Rasmi (OSA) menyebabkan penggunaan
sumber bertulis sebagai sumber sejarah menjadi terhad dan
memerlukan penggunaan sumber lisan sebagai alternatifnya.
• Sumber lisan tidak akan menggantikan sumber bertulis akan tetapi
sebaliknya bertindak sebagai pelengkap kepada kekurangan sesebuah
sumber bertulis.

18. Peranan sumber lisan ke atas sumber
bertulis
Tidak semua peristiwa penting dan bersejarah itu direkodkan
secara bertulis, justeru sumber lisan digunakan dalam
merakamkan peristiwa tersebut.
Terdapat keraguan tertentu dalam sumber bertulis
terutamanya yang dilihat berat sebelah, propagandik, dan
dilihat menyembunyikan fakta.
Tidak semua rekod bertulis mengandungi maklumat yang
diperlukan sebagai bahan rujukan kajian disebabkan oleh
tindakan pencatat rekod yang melakukan pencatatan tepilih.

19. Memperbanyakkan penulisan sejarah
tempatan dalam pelbagai tema

20. Memperbanyakkan penulisan sejarah
tempatan dalam pelbagai tema
• Di Malaysia para pengkaji sejarah masih dilihat cenderung untuk
melakukan kajian sejarah yang berkait dengan politik dan negara dan
tema-tema berkait dengan sejarah rakyat, sejarah sosial, sejarah
budaya , sukan dan sebagainya masih terbuka luas dan kurang
diterokai.
• Sumber lisan telah memainkan peranan penting kepada para pengkaji
sejarah dalam melakukan kajian sejarah ke atas pelbagai tema sejarah
terutamanya sejarah yang berkait dengan masyarakat, budaya dan
sosial.

21. Memperkaya tradisi lisan

22. • Penulisan sejarah tidak semestinya hanya berlegar kepada tokoh
ternama dan peristiwa sezaman yang menggunakan sumber bertulis
dan sumber lisan semata-mata.
• Tradisi lisan (yang terkawal) perlu digunakan untuk dijadikan sumber
penting dalam mengkaji sejarah politik, sosial, ekonomi, dan
perundangan tradisional dahulu kala seperti yang terkandung dalam
perbilangan adat.
• Contohnya: perbilangan adat yang dipegang secara tradisi oleh ketua-
ketua adat dalam masyarakat Minangkabau dan ketua-ketua suku dan
adat dalam pelbagai suku di Sabah dan Sarawak.
• Pendokumentasian tradisi lisan ini adalah penting dalam memastikan
sejarah lisan ini dapat dikekalkan untuk generasi akan datang.

23. RUJUKAN
Buku Sejarah Lisan dan Pendokumentasian