2. ÇFARË ISHTE ILUMINIZMI?
Iluminizmi ishte një lëvizje kulturore dhe
filozofike që u përhap në Evropë nga fillimi i
qindvjeçarit të XVIII gjer në Revolucionin
francez, që u skalit nga përpjekja e çlirimit
nëpërmjet arsyes nga mendimi, nga
këmbëngulja dhe përfytyrimi, paragjykimet
dhe ideologjitë e trashëguara dhe pranimi i
diturisë së re të fituar.Ky shekull u quajt
"Shekulli i arte".Iluministet ishin dijetare dhe
thirreshin filozofe.Iluminizmi lindi ne Angli e
France, e me vone u perhap ne te gjithe
evropen.Fjala iluminizem do te thote ndricim.

3. ILUMINISTTET
DENIS DIDERO
Gjatë punës mbi "Enciklopedinë" u krijua një bërthamë
bashkëpunëtorësh të rëndësishëm, një rreth "enciklopedistësh",
qendra e të cilit ishte Didroi. Përveç atyre që morën përsipër
hartimin e veprës, Didroit dhe D'Alamberit, ra në sy, mes të
tjerëve, prania e Melshior Grimit publicist i shoqërisë së lartë dhe
diplomat me prejardhje gjermane, si dhe e një ithtari të moralit
materialist të mbështetur mbi egoizmin, filozofit Klod Adrian
Helvetius veç të tjerash edhe fermer.
Enciklopedistët e kishin zakon të mblidheshin në shtëpinë e
baronit të pasur dhe me influencë Holbak , gjithashtu filozof.
Pa dyshim që Didroi bashkëpunoi për përmirësimin e veprës së tij
Sistemi i natyrës , gjuha fillestare e së cilës ishte disi e ashpër.
Kjo vepër e ngjizur si "bibla e materializmit", përmbledh
arsyetimet e fizikës dhe të fiziologjisë së kohës kundër idealizmit
dhe dualizmit të shpirtit dhe të materies: shpirti është gjithmonë
veçse shprehje e veprimtarisë së nervave të trurit.

4. FRANSUA MARI ARUA (VOLTERI)
Volteri, edhe filozofi dhe juristi Monteskjë qëndroi për një kohë
më të gjatë në Angli. I ndikuar thellë nga Loku, por edhe i
impresionuar nga realiteti i Kushtetutës angleze, ai riformuloi
një teori të së drejtës natyrore dhe përpunoi atë të ndarjes së
pushteteve midis pushtetit ligjvënës, ekzekutiv dhe juridik.
Mendimi antiabsolutist i Monteskjësë, paraqitur te Për shpirtin
e ligjeve pati një jehonë të madhe në gjithë Evropën. Për
Volterin, progresi i iluministëve nuk u kufizua në shkencat e
natyrës. Iluministët duhej gjithashtu të kryesonin betejën për
lirinë e shpirtit dhe në luftën kundër obskurantistëve fetarë,
sidomos atyre të Kishës Katolike, që kërkonin të pengonin
idenë e vizionit modern të botës.Volteri goditi me force
paditurinë, privilegjet e kishës dhe të klerit. Ai mbrojti lirinë
dhe mendimin e lirë të qytetarve. Volteri ishte krijues I shume
veprave poetike, tregimeve, vepra historike që kundërshtonin
fort padrejtesinë ndaj qytetarëve.

5. SHARL MONTESKJE
Sharl Monteskje ishte jurist, filozof dhe shkrimtar
francez. Ai theksont se një vend nuk duhej të
qeverisej nga një ose disa persona por nga
organe të pavarura nga njëra-tjetra.
1. Pushteti Legjislativ i cili nxjerr ligjet.
2. Pushteti Ekzekutiv i cili I zbaton ligjet.
3. Pushteti Gjyqësor i cili dënon shkelësit e ligjit.
Monteskje me idetë që hodhi për qeverisjen e
nje vendi ai hodhi bazat e shteteve
demokratike

6. ZHAN-ZHAK RUSO
Zhan Zhak Ruso është filozof,sociolog,shkrimtar dhe
pedagog francez. Ështe njëri ndër pedagogët më të shquar
botëror të shek. XVIII. Paraprirës I Revolucionit qytetar
francez. Ai njihet si themelues i teorisë së edukatës së lirë
dhe natyralizimit pedagogjik, për shkak se vëmendje të
madhe i kushton teorisë së të drejtave të natyrshme të
njeriut ku për qëllim kishte të edukoj njeriun e lirë, të
natyrshëm, të përgatitur si qytetar të njerëzimi. Ai shpjegont
me idetë e tij se si njeriu lindte I barabartë nga natyra, ai
gjithashtu goditi monarkinë dhe kishën katolike pasi ishte
mbështetës i republikes.