Postanak, podela, značaj jezera i močvara.

1. JEZERAJEZERA
 JezeroJezero je (prirodno i veštačko) udubljenje na površinije (prirodno i veštačko) udubljenje na površini
kopna ispunjeno vodomkopna ispunjeno vodom
 Pojam jezera obuhvataPojam jezera obuhvata udubljenje i voduudubljenje i vodu, dva različita, dva različita
elementa koja čine jedinstvenu celinu.elementa koja čine jedinstvenu celinu.
 Prema FORELUPrema FORELU (1901)(1901) svako udubljenje na kopnu koje jesvako udubljenje na kopnu koje je
ispunjeno vodom, a nema direktne veze s morem, bezispunjeno vodom, a nema direktne veze s morem, bez
obzira na veličinu i hemijsko-fizički sastav, predstavljaobzira na veličinu i hemijsko-fizički sastav, predstavlja
jezero.jezero.
 RaširenaRaširena su u svim klimatskim zonama na Zemljisu u svim klimatskim zonama na Zemlji
 Obuhvataju površinu od oko 2 mil km2, a volumen im jeObuhvataju površinu od oko 2 mil km2, a volumen im je
176 000 km3 (91 000 km3 slatka i 85 000 km3 slana176 000 km3 (91 000 km3 slatka i 85 000 km3 slana
voda)voda)
 Slatka jezera predstavljaju 0,26% vode ZemljeSlatka jezera predstavljaju 0,26% vode Zemlje
 Najčešće se javljaju u grupama i predstavljaju tipičnoNajčešće se javljaju u grupama i predstavljaju tipično
obeležje kraja u kome se nalaze.obeležje kraja u kome se nalaze.

2.  Prema prostornom rasporeduPrema prostornom rasporedu neravnomerno suneravnomerno su
raspoređenaraspoređena
 Prema rasporedu na kontinentima, najviše ih je naPrema rasporedu na kontinentima, najviše ih je na
području Severne Amerike (2% površine), a najmanje napodručju Severne Amerike (2% površine), a najmanje na
području Australije i Južne Amerike (0,3%)području Australije i Južne Amerike (0,3%)
 Evropa 0,6%, odnosno oko 500 000 prirodnih i 10 000Evropa 0,6%, odnosno oko 500 000 prirodnih i 10 000
veštačkih jezera, a najveće je Ladoško jezero (17 670veštačkih jezera, a najveće je Ladoško jezero (17 670
km2)km2)
 Najviše jezera (na Zemlji) ima u glacijalnim iNajviše jezera (na Zemlji) ima u glacijalnim i
periglacijalnim područjimaperiglacijalnim područjima
 (Finska zemlja «deset hiljada jezera» stvarno ih ima 80(Finska zemlja «deset hiljada jezera» stvarno ih ima 80
000 – 100 000, obuhvataju 9,6% površine)000 – 100 000, obuhvataju 9,6% površine)

3.  Velika jezera SeverneVelika jezera Severne
Amerike najveća su površinaAmerike najveća su površina
(246 481 km2) slatke vode(246 481 km2) slatke vode
na Zemljina Zemlji
 Kaspijsko jezero jeKaspijsko jezero je
površinom najveće (372 000površinom najveće (372 000
km2), ali je slanokm2), ali je slano
 Najveća jezera nalaze se uNajveća jezera nalaze se u
tektonskim rovovimatektonskim rovovima
 Najviša jezera nalaze se naNajviša jezera nalaze se na
Tibetu (Tengri-nor ili Nam-tsoTibetu (Tengri-nor ili Nam-tso
na 4672 m)na 4672 m)
 Najviše plovno jezero jeNajviše plovno jezero je
Titikaka (3812 m)Titikaka (3812 m)
 Najnižu nivo vode ima MrtvoNajnižu nivo vode ima Mrtvo
more (-397 m)more (-397 m)

4.  Prema postanku udubljenja,Prema postanku udubljenja,
poreklu i fizičko-hemijskimporeklu i fizičko-hemijskim
svojstvima vode ima više odsvojstvima vode ima više od
100 tipova jezera100 tipova jezera
 Svako jezero obeležavajuSvako jezero obeležavaju
posebne geološke,posebne geološke,
geografske, fizičko-hemijskegeografske, fizičko-hemijske
i biološke odlikei biološke odlike
 Klasifikacija jezera može seKlasifikacija jezera može se
provesti na više načina,provesti na više načina,
prema postanku udubljenja,prema postanku udubljenja,
prema svojstvima vode uprema svojstvima vode u
jezerujezeru
 Prema postankuPrema postanku
udubljenjaudubljenja jezera se delejezera se dele
na:na:
 tektonska (Bajkalsko)tektonska (Bajkalsko)
 erozivna (Skadarsko)erozivna (Skadarsko)
 akumulaciona (Plitvice)akumulaciona (Plitvice)
 veštačkaveštačka

5.  Prema trajanju ispunjenosti vodomPrema trajanju ispunjenosti vodom jezera se dele na:jezera se dele na:
 pereniredna jezerapereniredna jezera - udubljenja koja su stalno ispunjena- udubljenja koja su stalno ispunjena
vodomvodom
 intermitiredna jezeraintermitiredna jezera - udubljenja koja su redovno, ali- udubljenja koja su redovno, ali
periodično ispunjena vodomperiodično ispunjena vodom
 epizodična jezeraepizodična jezera -- udubljenja koja su povremenoudubljenja koja su povremeno
ispunjena vodom, specifična jezera ove grupe predstavljajuispunjena vodom, specifična jezera ove grupe predstavljaju
pustinjska jezera (šot u Africi, takir u Turkestanu, bair upustinjska jezera (šot u Africi, takir u Turkestanu, bair u
Mongoliji)Mongoliji)
 Prema položaju u rečnoj mrežiPrema položaju u rečnoj mreži (odnosno vodnom(odnosno vodnom
režimu) razlikuju se:režimu) razlikuju se:
 rečna (protočna)rečna (protočna)
 izvorišna (otočna)izvorišna (otočna)
 završna (dotočna)završna (dotočna)
 jezera bez pritoka i otoka (bez površinskog oticanja –jezera bez pritoka i otoka (bez površinskog oticanja –
bez otočna)bez otočna)

6.  Prema nivou moraPrema nivou mora jezerojezero
može biti:može biti:
 depresija:depresija: u slučaju kad jeu slučaju kad je
udubljenje ispunjeno vodomudubljenje ispunjeno vodom
u celosti ispod nivoa morau celosti ispod nivoa mora
 kriptodepresija:kriptodepresija: je jezero uje jezero u
kojemu je površina vodekojemu je površina vode
iznad, a dno udubljenja ispodiznad, a dno udubljenja ispod
nivoa moranivoa mora
 Bajkalsko jezeroBajkalsko jezero najvećanajveća
kriptodepresija na Zemlji:kriptodepresija na Zemlji:
površina vode nalazi se napovršina vode nalazi se na
453 m iznad, a dno453 m iznad, a dno
udubljenja mu je na 1286 mudubljenja mu je na 1286 m
ispod nivoa moraispod nivoa mora
 Prema postanku se razlikujuPrema postanku se razlikuju
prirodna i veštačka jezeraprirodna i veštačka jezera

7.  Posstanak jezera obuhvaća 4 faze:Posstanak jezera obuhvaća 4 faze:
 Nastanak i oblikovanje jezera –Nastanak i oblikovanje jezera –
vegetacija nije prisutnavegetacija nije prisutna
 Zrelo razdoblje jezera – u jezeru iZrelo razdoblje jezera – u jezeru i
na obalama se razvija vegetacija,na obalama se razvija vegetacija,
jezero se puni s anorganskim ijezero se puni s anorganskim i
organskim sedimentima, teorganskim sedimentima, te
suspendiranim materijalomsuspendiranim materijalom
 Zarastanje jezera – jezero postajeZarastanje jezera – jezero postaje
močvaramočvara
 Izumiranje jezera – jezero u cjeliniIzumiranje jezera – jezero u cjelini
postaje močvarapostaje močvara
 Geološki i geomorfološkiGeološki i geomorfološki
promatrano jezera predstavljajupromatrano jezera predstavljaju
kratkotrajnu prirodnu pojavu. Prikratkotrajnu prirodnu pojavu. Pri
samom nastanku jezera počinjusamom nastanku jezera počinju
prirodni procesi smanjivanjaprirodni procesi smanjivanja
jezerskog udubljenja.jezerskog udubljenja.

8.  U aridnim područjima jezera postupno zatrpava pesakU aridnim područjima jezera postupno zatrpava pesak
dok je količina padavina manja od isparavanja.dok je količina padavina manja od isparavanja.
 U humidnim područjima pritoke u jezera odlažu erodiraniU humidnim područjima pritoke u jezera odlažu erodirani
materijal, te se postupno uz akumulaciju neorganskihmaterijal, te se postupno uz akumulaciju neorganskih
sedimenata i organsku produkciju smanju i pretvaraju usedimenata i organsku produkciju smanju i pretvaraju u
močvare. U sredje evropskom području, s donešenimmočvare. U sredje evropskom području, s donešenim
materijalom, jezera godišnje smanje dubinu za oko 2materijalom, jezera godišnje smanje dubinu za oko 2
mm. Uz sedimente iz pritoka na smajenje dubinemm. Uz sedimente iz pritoka na smajenje dubine
jezerskog udubljenja utiče organska produkcija. Prilikomjezerskog udubljenja utiče organska produkcija. Prilikom
akumuliranja i snižavanja jezerskog dna, odnosnoakumuliranja i snižavanja jezerskog dna, odnosno
jezerskog udubljenja povećava se količina svetlosti najezerskog udubljenja povećava se količina svetlosti na
njemu, što pogoduje njegovom daljem, bržem zarastanjunjemu, što pogoduje njegovom daljem, bržem zarastanju
i konačnom sušenju.i konačnom sušenju.
 Jezera iz kojih voda otiče, što ima za posledicuJezera iz kojih voda otiče, što ima za posledicu
snižavanje erozijske baze, rezultira smanjenjemsnižavanje erozijske baze, rezultira smanjenjem
površine.površine.

9.  Jezera također nastaju zbog klimatskih promenaJezera također nastaju zbog klimatskih promena
(smanjenje padavina i povećavanje temperature utieču na(smanjenje padavina i povećavanje temperature utieču na
povećanje isparavanja koje može premašiti dotok vode upovećanje isparavanja koje može premašiti dotok vode u
jezero).jezero).
 Jezera bez oticanja karakteristična su za aridna područja.Jezera bez oticanja karakteristična su za aridna područja.
Prosečan gubitak vode isparavanjem je približan doticanjuProsečan gubitak vode isparavanjem je približan doticanju
vode. Ukoliko se poveća dotok vode, poveća se i površinavode. Ukoliko se poveća dotok vode, poveća se i površina
jezera, koje prati i povećanje isparavanja. Ako područjejezera, koje prati i povećanje isparavanja. Ako područje
postane sušnije, dolazi do smanjivanja površine jezera. Zapostane sušnije, dolazi do smanjivanja površine jezera. Za
ova jezera začajno je da je voda u njima slana. To jeova jezera začajno je da je voda u njima slana. To je
posledica donošnja otopljenih materija pritokama koje se uposledica donošnja otopljenih materija pritokama koje se u
njih ulivaju. Naime, iz jezera isparava čista voda, dok solinjih ulivaju. Naime, iz jezera isparava čista voda, dok soli
ostaju u njima, te se postupno povećava njihova količina.ostaju u njima, te se postupno povećava njihova količina.
Zaslanjivanje jezera može biti i posljedica antropogenihZaslanjivanje jezera može biti i posljedica antropogenih
uticaja.uticaja.

10.  KLASIFIKACIJA JEZERAKLASIFIKACIJA JEZERA
 Za klasifikaciju jezera prvenstveno su važnaZa klasifikaciju jezera prvenstveno su važna termička svojstvatermička svojstva
vodevode..
 Promenom temperature uspostavlja se kretanje koje uslovljavaPromenom temperature uspostavlja se kretanje koje uslovljava
mešanje, odnosno izmenu vode.mešanje, odnosno izmenu vode.
 Voda se u jezerima hladi od površine prema dnu.Voda se u jezerima hladi od površine prema dnu.
 Tropska pdručjaTropska pdručja: temperatura vode smajuje se od površine: temperatura vode smajuje se od površine
prema dnu.prema dnu. To je direktna slojevitost ili direktnaTo je direktna slojevitost ili direktna
stratifikacija.stratifikacija.
 Polarni predeliPolarni predeli: temperatura opada od površine prema dubljim: temperatura opada od površine prema dubljim
delovima.delovima. To je obrnuta ili inverzna stratifikacija.To je obrnuta ili inverzna stratifikacija.
 Umerena područja:Umerena područja: tokom leta temperatura vode opada stokom leta temperatura vode opada s
dubinom (izravna slojevitost), a tokom zime opada (obrnutadubinom (izravna slojevitost), a tokom zime opada (obrnuta
slojevitost), dok je tokom proleća i jeseni karakterističnaslojevitost), dok je tokom proleća i jeseni karakteristična
ujednačena raspodela temperature od površine do dna iliujednačena raspodela temperature od površine do dna ili
izotermija.izotermija.
 Slatka čista voda ima najveću gustinu pri 4Slatka čista voda ima najveću gustinu pri 4ºº C, te najdubljiC, te najdublji
delovi jezera imaju uvek temperaturu vode iznad 0delovi jezera imaju uvek temperaturu vode iznad 0ºº C. Kad seC. Kad se
temperatura vode izjednači, dalje hlađenje se odvija odtemperatura vode izjednači, dalje hlađenje se odvija od
površine prema dnu.površine prema dnu.
 Led pluta na toplijoj jezerskoj vodi, istodobno štiteći dubljeLed pluta na toplijoj jezerskoj vodi, istodobno štiteći dublje

11.  Umerene širineUmerene širine
 Tokom leta u jezerima se razvija izrazita temperaturnaTokom leta u jezerima se razvija izrazita temperaturna
slojevitost (termička stratifikacija).slojevitost (termička stratifikacija).
 U vertikalnom preseku izdvajaju se tri dela:U vertikalnom preseku izdvajaju se tri dela:
 EpilimnionEpilimnion: sloj vode koji je izložen direktnom uticaju: sloj vode koji je izložen direktnom uticaju
atmosfere, te se približno jednako zagreje. Debljina ovogatmosfere, te se približno jednako zagreje. Debljina ovog
sloja doseže i do 20 m. Preko epilimniona jezerosloja doseže i do 20 m. Preko epilimniona jezero
razmjenjuje materiju i energiju s okolinom.razmjenjuje materiju i energiju s okolinom.
 Metalimnion:Metalimnion: prelazni sloj vode u jezeru u kojemprelazni sloj vode u jezeru u kojem
temeratura naglo opada (i do 10temeratura naglo opada (i do 10ºº C). Ovaj sloj utječe naC). Ovaj sloj utječe na
život u jezeru i sprečava izravan dodir s atmosferom.život u jezeru i sprečava izravan dodir s atmosferom.
Različite je debljine i na različitim dubinama, a može i uRazličite je debljine i na različitim dubinama, a može i u
potpunosti nedostajati.potpunosti nedostajati.
 Hipolimnion:Hipolimnion: najdublji sloj vode u jezeru s temperaturomnajdublji sloj vode u jezeru s temperaturom
od oko 4od oko 4ºº C.C.

12.  Termička klasifikacija jezeraTermička klasifikacija jezera
 Zasniva se na odnosu temperature i najveće gustoće vode.Zasniva se na odnosu temperature i najveće gustoće vode.
 Razlikuju se:Razlikuju se:
 Jezera u tropimaJezera u tropima s uvek toplom vodom ( viša od 4s uvek toplom vodom ( viša od 4ºº C), teC), te
visokom temeraturom vode u epilimnionu (i do 30visokom temeraturom vode u epilimnionu (i do 30ºº C).C).
 Jezera suptropaJezera suptropa obeležavaju velike promene temperatureobeležavaju velike promene temperature
vode tokom godine.vode tokom godine.
 Jezera umerenog pojasaJezera umerenog pojasa obeležava izravna slojevitostobeležava izravna slojevitost
tokom toplog dela godine, a inverzna tokom hladnog delatokom toplog dela godine, a inverzna tokom hladnog dela
godine.godine.
 Jezera subpolarnih krajevaJezera subpolarnih krajeva obeležava slabo izraženobeležava slabo izražen
temeraturni skok.temeraturni skok.
 Jezera polarnih krajevaJezera polarnih krajeva obeležava inverzna stratifikacija.obeležava inverzna stratifikacija.
Temperatura površinskog sloja stalno je manja od 4Temperatura površinskog sloja stalno je manja od 4ºº C.C.

13.  Termo hidro dinamička svojstvaTermo hidro dinamička svojstva
 Za život u jezerima je značajno da li se izmena vode vršiZa život u jezerima je značajno da li se izmena vode vrši
u celosti jednom ili više putau celosti jednom ili više puta
 Holo miktička jezera: izmjena vode se odvija jednomHolo miktička jezera: izmjena vode se odvija jednom
tokom godine.tokom godine.
 Mero miktička jezera: izmjena vode je slaba odvija seMero miktička jezera: izmjena vode je slaba odvija se
samo delimično.samo delimično.

14.  Biološka podela jezeraBiološka podela jezera
 Jezerska voda sadrži različite količine gasova, soli i organskihJezerska voda sadrži različite količine gasova, soli i organskih
jedinjenja, koji imaju veću ili manju ulogu za organizme.jedinjenja, koji imaju veću ili manju ulogu za organizme.
 Termički režim utiče na hemijske procese u jezeru.Termički režim utiče na hemijske procese u jezeru.
 Vertikalna raspodela i količina otopljenog kisonika je primerenVertikalna raspodela i količina otopljenog kisonika je primeren
pokazatelj ekološkog stanja jezerske vode.pokazatelj ekološkog stanja jezerske vode.
 Vodopropustnost kiseonika zavisi od temperature i vazdušomVodopropustnost kiseonika zavisi od temperature i vazdušom
pritisku – opada s porastom temperature i opadanjempritisku – opada s porastom temperature i opadanjem
vazdušnog pritiska.vazdušnog pritiska.
 Stepen primarne proizvodnje ukazuje na bogatstvo iStepen primarne proizvodnje ukazuje na bogatstvo i
pomanjkanje hranjivih materija u jezeru.pomanjkanje hranjivih materija u jezeru.
 Razlikuju se:Razlikuju se:
 Oligotrofna jezera su siromašna hranjivim materijama, te jeOligotrofna jezera su siromašna hranjivim materijama, te je
njihova organska produkcija slaba. Tokom cele godine u svimnjihova organska produkcija slaba. Tokom cele godine u svim
slojevima jezerske vode je velika količina otopljenog kiseonika.slojevima jezerske vode je velika količina otopljenog kiseonika.
Zbog male bio produkcije prozirnost u jezerima je velika, a bojaZbog male bio produkcije prozirnost u jezerima je velika, a boja
je modra do zelena. Ova jezera su po pravilu dublja, i saje modra do zelena. Ova jezera su po pravilu dublja, i sa
strmijim obalama.strmijim obalama.

15.  Eutrofna jezera su bogata hranjivim matrijama (osobitoEutrofna jezera su bogata hranjivim matrijama (osobito
fosfor i azot) i i proizvodima organske materije. Pokazateljfosfor i azot) i i proizvodima organske materije. Pokazatelj
trofičnih stvari (intenzivnost primarne produkcije) jetrofičnih stvari (intenzivnost primarne produkcije) je
vertikalna raspodela kiseonika. Zbog potrošnje njegovevertikalna raspodela kiseonika. Zbog potrošnje njegove
vrednosti su manje u hipolimnionu, a zbog truljenjavrednosti su manje u hipolimnionu, a zbog truljenja
nastaje fini mulj – sapropel. Procesima eutrofizacijenastaje fini mulj – sapropel. Procesima eutrofizacije
pogoduju plitka jezera. Eutrofna jezera postupno prelazepogoduju plitka jezera. Eutrofna jezera postupno prelaze
u močvaru, odnosno potpuno se zatrpavaju.u močvaru, odnosno potpuno se zatrpavaju.
 Distrofna jezera su zbog velikih količina humusa smeđeDistrofna jezera su zbog velikih količina humusa smeđe
boje. U dubljim dijelovima taloži se mulj koji prelazi uboje. U dubljim dijelovima taloži se mulj koji prelazi u
treset.treset.

16.  VEŠTAČKA JEZERAVEŠTAČKA JEZERA
 Grade se zbog potreba savremenog društva u svrhu:Grade se zbog potreba savremenog društva u svrhu:
snabdevanja vodom, izravnavanje rečnog režima i zaštitusnabdevanja vodom, izravnavanje rečnog režima i zaštitu
od poplava, rekreaciju i ribolov.od poplava, rekreaciju i ribolov.
 Definišu se kao udubljenja za vodu nastala izgradnjomDefinišu se kao udubljenja za vodu nastala izgradnjom
nasipa ili upotrebom udubljenja na kojima se može održatinasipa ili upotrebom udubljenja na kojima se može održati
voda.voda.
-Razlikuju se dva tipa veštačkih jezera:-Razlikuju se dva tipa veštačkih jezera:
 Jezera sa udubljenjima za vodu nastali izgradnjom nasipaJezera sa udubljenjima za vodu nastali izgradnjom nasipa
u riječnoj doliniu riječnoj dolini
Jezera sa udubljenjima vodu na slobodnom prostoruJezera sa udubljenjima vodu na slobodnom prostoru
Jezera sa udubljenjima vodu poznati su veoma dugo (ŠriJezera sa udubljenjima vodu poznati su veoma dugo (Šri
Lanka, Indija), naročito mlinovi, pilane, ribnjaci, za potrebeLanka, Indija), naročito mlinovi, pilane, ribnjaci, za potrebe
fabričkih pogona.fabričkih pogona.

17.  Gradnja većih veštačkih jezera počinje tek početkom 20Gradnja većih veštačkih jezera počinje tek početkom 20
veka masovnom primenom cementa u građevinarstvu, teveka masovnom primenom cementa u građevinarstvu, te
mogućnošću prenošenja drugih materijala (zemlja,mogućnošću prenošenja drugih materijala (zemlja,
kamen, i dr.)kamen, i dr.)
 Veštačka jezera grade se u umerenom i tropskomVeštačka jezera grade se u umerenom i tropskom
području s zapreminom većom od 100 km3 i površinompodručju s zapreminom većom od 100 km3 i površinom
većom od 1000 km2većom od 1000 km2
 Prema međunarodnim kriterijumima velikim jezerimaPrema međunarodnim kriterijumima velikim jezerima
smatraju se ono čija je površina veća od 100 km2 ismatraju se ono čija je površina veća od 100 km2 i
dubina od 10 mdubina od 10 m
 Volta – najveće veštačko jezero s površinom od 8730Volta – najveće veštačko jezero s površinom od 8730
km2km2
 U novije vreme gradnja je usresređena na manja jezera.U novije vreme gradnja je usresređena na manja jezera.

18.  ZNAČAj JEZERAZNAČAj JEZERA
 -Važan regulator klime (tokom zime – greju, a leti –-Važan regulator klime (tokom zime – greju, a leti –
hlade okolna područja) i oticanja vode, posebno nahlade okolna područja) i oticanja vode, posebno na
površini kopna (potrebe navodnjavanje)površini kopna (potrebe navodnjavanje)
 -Važan izvor života (vodo snabdevanje posebno kod-Važan izvor života (vodo snabdevanje posebno kod
velikih gradskih naselja), značajan krajolik, plovni put,velikih gradskih naselja), značajan krajolik, plovni put,
posebno značajan za dobivanje HE (hlađenje pogona TEposebno značajan za dobivanje HE (hlađenje pogona TE
i NE)i NE)
 -Značajan izvor sirovina (Mrtvo more – 40 mlrd tona-Značajan izvor sirovina (Mrtvo more – 40 mlrd tona
raznih soli)raznih soli)
 -Turizam i rekreacija (naročito na područjima uz alpska-Turizam i rekreacija (naročito na područjima uz alpska
jezera i Blatno jezero)jezera i Blatno jezero)
 -Promjene eko sastava uslovljenog izgradnjom veštačkih-Promjene eko sastava uslovljenog izgradnjom veštačkih
jezera,jezera,
 -Veštačka jezera: moguće je kontrolisati nivo vode;-Veštačka jezera: moguće je kontrolisati nivo vode;
preduslov: upoznati što više mogućih kombinacijapreduslov: upoznati što više mogućih kombinacija
(Naserovo jezero: 164 km3 volumena od čega je 30 km3(Naserovo jezero: 164 km3 volumena od čega je 30 km3
namenjeno za taloženje mulja, za natapanje obradivihnamenjeno za taloženje mulja, za natapanje obradivih
površina 90 km3, za prihvat velike vode 44 km3, zapovršina 90 km3, za prihvat velike vode 44 km3, za
isparavanje 10 km3 i 1 km3 gubitak poniranjem)isparavanje 10 km3 i 1 km3 gubitak poniranjem)

19.  --SAD u razdoblju od 30 godina 50% veštačkih jezera seSAD u razdoblju od 30 godina 50% veštačkih jezera se
ispuni nanosomispuni nanosom
 -Veštačka jezera dublja od 100 m mogu izazvati potrese-Veštačka jezera dublja od 100 m mogu izazvati potrese
(osobito u karbonatnim područjima)(osobito u karbonatnim područjima)
 -Riblja groznica na području oko novoizgrađenih veštačkih-Riblja groznica na području oko novoizgrađenih veštačkih
jezera na području Afrike i Azije (jezero Volta pre izgradnjejezera na području Afrike i Azije (jezero Volta pre izgradnje
jezera ulov ribe je godišnje bio oko 4000 t, a posle 60 000 t,jezera ulov ribe je godišnje bio oko 4000 t, a posle 60 000 t,
tokom nekoliko godina 20 000 novih ribara na obali)tokom nekoliko godina 20 000 novih ribara na obali)
 -Bolesti:-Bolesti:
 bilharziosabilharziosa (na jetri, žučnom mehuru i u crevima) u tropskim i(na jetri, žučnom mehuru i u crevima) u tropskim i
suptorpskim predjelima, bolest uzrokovana crvomsuptorpskim predjelima, bolest uzrokovana crvom
Schistosomum koji prenose puževi (boluje oko 200 mil. st)Schistosomum koji prenose puževi (boluje oko 200 mil. st)
 malarija na području Egipta i Sudana-Alge: brzo se šire umalarija na području Egipta i Sudana-Alge: brzo se šire u
područjima tropskih jezera te ometaju privredne delatnosti ipodručjima tropskih jezera te ometaju privredne delatnosti i
brzo zatrpavanje jezera.brzo zatrpavanje jezera.
-Vodno privredni značaj jezera je zavisan od geografskog-Vodno privredni značaj jezera je zavisan od geografskog
položaja, površine, volumena i stepena privrednog razvojapoložaja, površine, volumena i stepena privrednog razvoja
pojezerjapojezerja

21. MočvareMočvare
 Močvara je deo kopna koji je jako zasićen ili prekriven vodomMočvara je deo kopna koji je jako zasićen ili prekriven vodom
(slanom ili slatkom) tokom većeg dela ili cele godine. Takođe,(slanom ili slatkom) tokom većeg dela ili cele godine. Takođe,
u močvarama se razvija specifična vegetacija iz koje nastajeu močvarama se razvija specifična vegetacija iz koje nastaje
treset.treset.
 Prema mestu nastajanja (nastanka) dele se u dve grupe:Prema mestu nastajanja (nastanka) dele se u dve grupe:
1.1. Močvare na kopnu koje nastaju u plitkim površinskimMočvare na kopnu koje nastaju u plitkim površinskim
udubljenjima s visokim nivoom vode, zarastanjem plitkihudubljenjima s visokim nivoom vode, zarastanjem plitkih
jezera (odnosno predstavljaju zadnju fazu u evoluciji jezera) ilijezera (odnosno predstavljaju zadnju fazu u evoluciji jezera) ili
u širokim rečnim proširenjima gdje voda zaostaje posleu širokim rečnim proširenjima gdje voda zaostaje posle
poplava.poplava.
2.2. Obalne močvare predstavljaju (obalna) vlažna ili poplavnaObalne močvare predstavljaju (obalna) vlažna ili poplavna
zemljišta gdje nivo vode nije dublji od 6 m za vreme oseke. Uzemljišta gdje nivo vode nije dublji od 6 m za vreme oseke. U
obalnim močvarama tropskog i suptropskog područjaobalnim močvarama tropskog i suptropskog područja
razvijena je vegetacija mangrova. Također, obalne močvarerazvijena je vegetacija mangrova. Također, obalne močvare
vrlo često nastaju i u područjima laguna.vrlo često nastaju i u područjima laguna.

22.  Močvarno tlo je deo kopna (zemljišta) koji je prezasićen vodom,Močvarno tlo je deo kopna (zemljišta) koji je prezasićen vodom,
te su uslovi za nastanak treseta veoma mali. Razvija se u svimte su uslovi za nastanak treseta veoma mali. Razvija se u svim
klimatskim područjima, a osobito u humidnim, u uslovima maleklimatskim područjima, a osobito u humidnim, u uslovima male
nagnutosti terena gdje je površinsko isparavanje slabo kao inagnutosti terena gdje je površinsko isparavanje slabo kao i
infiltracija.infiltracija.
 Razlika između močvarnog tla i močvare je prvenstveno u brziniRazlika između močvarnog tla i močvare je prvenstveno u brzini
nastanka i debljini tresetnog sloja.nastanka i debljini tresetnog sloja.
 Nastanak močvara najčešće je posljedica vodonepropusneNastanak močvara najčešće je posljedica vodonepropusne
podloge (glina) ili zamrznutog tla u neposrednoj blizini površinepodloge (glina) ili zamrznutog tla u neposrednoj blizini površine
koji sprečavaju poniranje vode; zarastanjem jezera i jezerskihkoji sprečavaju poniranje vode; zarastanjem jezera i jezerskih
bregova – zadnja faza u razvoju jezera ili zbog podizanja nivoabregova – zadnja faza u razvoju jezera ili zbog podizanja nivoa
podzemne vode pri gradnji veštačkih jezera) ili reka (na širokim,podzemne vode pri gradnji veštačkih jezera) ili reka (na širokim,
ali plitkim delovima rečnih dolina koje često plave, te uali plitkim delovima rečnih dolina koje često plave, te u
mrtvajam) na plitkim obalnim, peščanim područjima, plitkimmrtvajam) na plitkim obalnim, peščanim područjima, plitkim
depresijama gdje je visok nivo vode.depresijama gdje je visok nivo vode.

23.  Močvarna vegetacija je prilagođena posebnim životnimMočvarna vegetacija je prilagođena posebnim životnim
uslovima slabe prozračnosti. Močvare su karakteristične pouslovima slabe prozračnosti. Močvare su karakteristične po
bujnoj vegetaciji, odnosno velikoj organskoj produkciji. Zbogbujnoj vegetaciji, odnosno velikoj organskoj produkciji. Zbog
velike količine biljne produkcije (povećanje organskihvelike količine biljne produkcije (povećanje organskih
kiselina) smanjuje se količina kiseonika što sprečavakiselina) smanjuje se količina kiseonika što sprečava
raspadanje biljne mase, te kao posledica toga nastaje treset.raspadanje biljne mase, te kao posledica toga nastaje treset.
 Močvare su značajne zbog zadržavanja vode, odnosnoMočvare su značajne zbog zadržavanja vode, odnosno
smanjenja rizika od poplava kao i zbog izuzetnog značenja ssmanjenja rizika od poplava kao i zbog izuzetnog značenja s
obzirom na velik broj biljnih (ali i životinjskih) vrsta.obzirom na velik broj biljnih (ali i životinjskih) vrsta.
 S obzirom na usloveS obzirom na uslove vodno-mineralnog hranjenja,vodno-mineralnog hranjenja,
značajne vegetacije i hipsometrijskog položaja premaznačajne vegetacije i hipsometrijskog položaja prema
okolnom području izdvajaju se tri tipa močvara:okolnom području izdvajaju se tri tipa močvara:

24.  Nizijskeske ili eutrofne močvare: karakteristične su za dolineNizijskeske ili eutrofne močvare: karakteristične su za doline
reka, plitka jezerska udubljenja, plavljenim površinama uz morereka, plitka jezerska udubljenja, plavljenim površinama uz more
i jezera. Ove močvare stalno dobivaju “svežu vodu” koja donosii jezera. Ove močvare stalno dobivaju “svežu vodu” koja donosi
nove soli što pospješuje rast vegetacije. Zarastanje se odvijanove soli što pospješuje rast vegetacije. Zarastanje se odvija
niskom, travnom vegetacijom (travne močvare) kao što suniskom, travnom vegetacijom (travne močvare) kao što su
razne vrste šaša, trske i zelenih mahovina. Površina im je ravnarazne vrste šaša, trske i zelenih mahovina. Površina im je ravna
ili blago ulegnuta. Postupno, zbog rasta uslovljenogili blago ulegnuta. Postupno, zbog rasta uslovljenog
nepotpunom razgradnjom organske materije ove močvarenepotpunom razgradnjom organske materije ove močvare
prelaze u drugi tip:prelaze u drugi tip:
 Prelazne ili mezotrofne močvare: delimično je smanjenoPrelazne ili mezotrofne močvare: delimično je smanjeno
hranjenje vegetacije podzemnom vodom. Postupno travnuhranjenje vegetacije podzemnom vodom. Postupno travnu
vegetaciju zamjenjuju zakržljala stabla.vegetaciju zamjenjuju zakržljala stabla.
 Visoke (mahovinske) ili oligotrofne močvare: središnji deo jeVisoke (mahovinske) ili oligotrofne močvare: središnji deo je
ispupčen i po nekoliko metara (7 do 8 m) od ruba kaoispupčen i po nekoliko metara (7 do 8 m) od ruba kao
posljedica akumulacije treseta. Rast vegetacije se odvija uposljedica akumulacije treseta. Rast vegetacije se odvija u
uslovima slabe prihrane podzemnom vodom (prihranjuju ihuslovima slabe prihrane podzemnom vodom (prihranjuju ih
padavinske voda). Broj biljnih vrsta je oskudan, a najznačajnijepadavinske voda). Broj biljnih vrsta je oskudan, a najznačajnije
su mahovine.su mahovine.

25.  PovršinaPovršina koju na Zemlji prekrivaju močvare i močvarna tla jekoju na Zemlji prekrivaju močvare i močvarna tla je
oko 5,7 mil kmoko 5,7 mil km²² (prema nekim autorima i do 9 mil km(prema nekim autorima i do 9 mil km ²²) od čega) od čega
je površina močvara 2,68 mil kmje površina močvara 2,68 mil km ²² ili 2,1 % Zemljine površine.ili 2,1 % Zemljine površine.
 Najveće površine močvarnog tla se nalaze u delti Amazona iNajveće površine močvarnog tla se nalaze u delti Amazona i
Konga.Konga.
 Najveće površine močvara nalaze se između 50 i 60Najveće površine močvara nalaze se između 50 i 60ºº s.g.š.,s.g.š.,
odnosno u šumskim oblastima s dovoljno vlage i toplote zaodnosno u šumskim oblastima s dovoljno vlage i toplote za
razvoj močvarnog bilja. Najveće površine su u Evropskom delurazvoj močvarnog bilja. Najveće površine su u Evropskom delu
Rusije i Sibiru, te Severnoj Americi.Rusije i Sibiru, te Severnoj Americi.
 BareBare su za razliku od močvara manje po veličini, a debljinasu za razliku od močvara manje po veličini, a debljina
trestnog sloja u njima je vrlo mala.trestnog sloja u njima je vrlo mala.
 ““02.02. – međunarodni dan zaštite močvara02.02. – međunarodni dan zaštite močvara
 Ramsarska konferencijaRamsarska konferencija (1971. god): zaključci o potrebi(1971. god): zaključci o potrebi
zaštite močvarnih područja (Crna mlaka, Lonjsko polje, Kopačkizaštite močvarnih područja (Crna mlaka, Lonjsko polje, Kopački
rit)rit)

26.  Treset:Treset: srednja debljinasrednja debljina
treseta doseže do 4,5 mtreseta doseže do 4,5 m
(prema severu debljina se(prema severu debljina se
smanjuje zbog slabijeg rastasmanjuje zbog slabijeg rasta
bilja, a u toplijim tropskim ibilja, a u toplijim tropskim i
ekvatorijalnim područjima zbogekvatorijalnim područjima zbog
intenzivnog raspadanja biljneintenzivnog raspadanja biljne
materije). Računa se da jematerije). Računa se da je
volumen svih trestišta navolumen svih trestišta na
Zemlji oko 12 070 kmZemlji oko 12 070 km³³. Treset. Treset
se prvenstveno koristi kaose prvenstveno koristi kao
niskokalorično gorivo uniskokalorično gorivo u
termoelektranama (Upsala –termoelektranama (Upsala –
Švedska, tresetište na površiniŠvedska, tresetište na površini
od 3500 kmod 3500 km²²), te za), te za
proizvodnju azotnih djubriva iproizvodnju azotnih djubriva i
termoizolacijskih ploča.termoizolacijskih ploča.

27.  Močvare s tresetomMočvare s tresetom