1. Лекц 5.
Судалгааны ажлын хэл
найруулга, түүний
онцлог, тавигдах
шаардлага

2. Ерөнхий найруулга
Хэлбэрийн хувьд зөв (мехахэл) эрдэм шинжилгээний
найруулга нэртомьѐо, эрдэм шинжилгээний найруулгын үг
хэллэг, хүснэгт, бүдүүвч, зураг , зохиогчийн сэтгэх онцлог
хүртээл болгох чадварыг шууд илтгэн зарим тохиолдолд
нэр томьѐогоор хэт хөөцөлдөж чамирхах нь зохиолыг
ойлгомжгүй болгох муу талтай.

3. Нэртомьѐо
Ухагдахуун,
ойлголтыг
нэрлэсэн
үг,
холбоог
тодорхойлдог. Нэртомьѐо тодорхойлолттой байх учир нь
нэг томьѐогоор өөр өөр хэлшинжлэлийн нэвтэрхий толь
бичиг нэг утгатай сэтгэл хөдлөлийн өнгө аясгүй найруулга
дундын герег, латин гаралтай нэртомьѐо элбэг. Өөрийн
хэлнийх байх уу, олон улсын шинжтэй байх уу гэдэг
асуудалтай байна.
Шинээр нээснээр уг юм, үзэгдэл, ойлголтыг нэрлэх
нэртомьѐо зохиодог. Нэгэнт нээсэн бөгөөд монгол хэлний
жишээ баримтаар онолыг баяжуулах гэж байгаа тохиолдолд
нэртомьѐоны орчуулгын ухагдахуунаа сайтар ойлгож
мэдсэн байх шаардлагатай ба үндэслэлээ сайн гаргана.

4. Нэг ойлголтын тухайд нэг л нэртомьѐо тууштай аль
нэртомьѐог ямар үндэслэлээр нэгэнт хэвшсэн нэртомьѐо
байвал уг харь хэлний нэртомьѐог шүтэж, эх хэлний
боловсролын түвшинг ч харуулдаг. Эх хэлэндээ энэ мэтээр
хандах нь ѐс зүйгүй хэрэг юм.
Боть 2. Хэлний шинжлэл УБ., 1964
Шаардлагатай тохиолдолд дипломын ажил, илт
зөрчилдөөнтэй, оновчтой бус нэртомьѐог өөрчлөх санал
оруулж болно. Орчуулах тухай нээлттэй асуудал ажилд
онцын шаардлагагүйгээр нэртомьѐо, тэр дундаа харь
хэлний нэртомьѐо хэт олноор хэрэглэх нь ухаантайг
харуулж буй хэрэг огтхон ч биш.
Нэгэнт хэвшсэн товчлол байхаас гадна мөн ингэхдээ
эхний удаа хэрэглэхдээ бүтэн үгээ хэрэглэж, хаалтан дотор
товчилсон хувилбарыг бичнэ.

5. Зохиолын хэл найруулга
Энгийн, ойлгомжтой үндэслэл сайтай, бодитой шат
дараалал, учир шалтгааны холбоотой хэлзүйн үүднээс
алдаа мадаггүй. Залуу судлаач дараах төрлийн алдаа
гаргадаг. Нэртомьѐогоор хэт хөөцөлдөх, харь хэлний
нэртомьѐог хэт шүтсэнээс гадаад хэлний боловсролтой
гэдгээ харуулж буй мэт нь нөгөө талаар монгол хэлний
боловсрол муутайгаа сурталчилж хуучин үг, бүтээвэр зэрэг
хэрэглэдэг нь хиймэл найз нөхдийн хоорондын яриаг
санагдуулам байх нь элбэг.

6. Зохиол хангалттай уншаагүйгээс нэртомьѐоны
давтамж өндөр байх нь зүй ѐсны өөр нэртомьѐогоор солих
нь зохиолын санааг бүрхэгдүүлэх аюултай. Тодорхойлолт
зэргээр анхааралтай, логиктой, оновчтой хандахыг нэг
үзэгдлийг нэрлэсэн нэртомьѐо бүтэн ойролцоо утгатай
үгийн цуваа үүсгэхээр болсон нь нууц биш.
Хэлзүй, зөв бичих дүрмийн алдааны хувьд хамгийн
бүдүүлэг алдаа эрдэм шинжилгээний найруулгад зөв
бичгийн
дүрэм,
ишлэл
авах,
жишээ
баримтаа
тайлбарлах, ангилал, номзүй гэх мэтчилэн байгааг санах нь
зүйтэй.

7. Хэлшинжлэлийн тодорхойлон бичих
аргыг зурагжуулах
Зурагжуулах олон арга хэлний нэгжүүдийг хэлзүйн
цуваа хэлбэрээр нэгжүүдийн хооронд хүснэгт, бүдүүвч
хаалттай шаталсан хэлбэрээр зурагжуулах арга.
• Галиглах
•Бүх төрлийн диаграмм, модыг гарвалзүй
1927 онд Ч.К.Огден И.А.Ричард
ухагдахуун
утга
тэмдэг
юм

8. Оросын эрдэмтэн Л.А.Новиков
утга
ухагдахуун
тэмдэг
юм
Хийсвэр ойлголтыг харагдахуйц ойлгомжтой хэл ба сэтгэхүй
цэцэг
сарнай
ургамал
АБ
анхилуун үнэртэй
В

9. Модон эдлэл
6%
7%
Тооно
Унь
43%
18%
Хана
Багана
Хаална
1%
15%
Шал
10%
Ах(звери(х)
Бусад
боятся (х огонь))
Толгой
толгой 1 + толгой 2 + толгой 3 + толгой 4 +
толгой 5 + толгой 6.
а1, а2, а3 ... An

10. BAYI
BALAN
BALAM
BALA

11. bachelor
Noun
Human
Male
Animal
Educand
Phocine
4
Military
Hierarchie
Nirsute
3
Nonbicoming
Hierarchie
Permanent
Male
2
Unmated
Noble
Inferior
Adulf
Adulf
Inferior
Young
1
Dependent
Nubile
6
Proximade
Unmated
Young
5

12. Богино хугацаанд ажлаа оновчтой, цэгцтэй% ойлгомжтой
танилцуулах боломжийг горилогчид олгодог. Өмнөх судлаачдын
ашигласан, тэмдэглэгээг хэрэглэхээс гадна өөрөө зохион хэрэглэх
боломжтой.
My two sisters study in this University
sisters
+
two + sisters
my
sisters
study
S
this + University
in
university
number
pro
+
noun
P
pro
noun
noun preposi + noun