1.
Орчин цагийн монгол
хэл
Хичээлийн индекс:
LANG203
Агуулгын багтаамж: 3 кредит
Судлах анги:
АХО-1, АХБ-1, СХО-1, СС-1
Судлах улирал: I улирал

2.
Лекцийн агуулга:
1. Авиазүйн ухаан юуг судлах вэ?
2. Авиазүйн ухааныг судлах
зорилгоор нь хэрхэн ангилах вэ?

3.
Авиазүй гэж юу вэ?
Хэлийг бүтээж байгаа авиаг тал
бүрээс нь судалдаг шинжлэх ухааныг
авиазүй гэнэ.
Авиазүйд хэлний авиа, түүний
бүрэлдэхүүн,
авианы
тогтолцоо,
авианы тохиолдох байр, авианы
нийлц, авиа өөррчлөгдөх, авиа сэлгэх
ѐс, авианы хууль зүй тогтол, авиа
үсгийн харьцаа, зөв бичих ба дуудах ѐс
зэргийг судална.

4.
Авиазүйг судлах зорилгоор ангилах нь
Авиазүйг судлах зорилгоор нь хэд хэд
ангилан хувааж болно. Үүнд:
1.Ерөнхий авиазүй.
Ерөнхий авиазүйд дэлхийн олон хэлний
авиазүйн ухааны ерөнхий судлагдахуун,
шинж чанар, онцлог, авианы хуулийг
судалдаг. Тухайлбал Зөвлөлтийн нэрт
эрдэмтэн
Л.Р.Зиндерийн
‘’Общая
фонетика’’ М.,1979 зэрэг номыг дурдаж
болно.

5.
Авиазүйг судлах зорилгоор ангилах нь
2. Тодорхой авиазүй.
Тухайн нэг хэлний нэгэн үеийн авианы
байгууллыг судалж, зүй тогтлыг нээн
илрүүлэх зорилготой байвал тодорхой
авиазүй гэнэ. Орчин цагийн монгол
хэлний авиазүйг судлах ч юм уу, аль
эсвэл дунд үеийн монгол бичгийн
хэлний авиазүйг тусгайлан судалсан бол
тодорхой авиазүйн бүтээл болно.

6.
Авиазүйг судлах зорилгоор ангилах нь
3. Түүхэн авиазүй.
Аливаа нэгэн хэлний авиазүйг хэлний
хөгжлийн түүхэн үе шатаар нь дэс
дараалан судалж, авианы хувьсал
хөгжил, хуульзүйг нээн илрүүлэх
зорилготой байвал түүхэн авиазүй
гэнэ. Орчин цагийн монгол хэлний
авиазүйн тогтолцоо, түүний хөгжлийн
асуудлыг дунд үе, эртний үеийн монгол
хэлтэй харьцуулан хийсэн судалгаа нь
түүхэн авиазүйд хамаарах юм.

7.
Авиазүйг судлах зорилгоор ангилах нь
4.Харьцуулсан авиазүй.
Харьцуулсан авиазүй нь төрөл
хэлнүүд, эсвэл нэгэн хэлний олон
аялгууг харьцуулан судалж ижил
хэв шинж, эсвэл ялгаа онцлогийг
танин мэдсэний дүнд авианы
хөгжлийн хууль, авианы гарал
үүсэл, харьцаа холбоо зэргийг
танин мэдэх зорилготой байна.

8.
Àâèàç¿éã ñóäëàõ çîðèëãîîð àíãèëàõ íü
5. Зэрэгцүүлсэн авиазүй.
Зэрэгцүүлсэн авиазүй нь төрөл биш
хэлний авиазүйн асуудлыг жишин
зэрэгцүүлэх аргаар ижил төстэй зүйл,
эсвэл ялгаа бүхий тогтолцоог илрүүлэн
таних зорилготой.
Авиазүйн зэрэгцүүлсэн судалгаа нь
ерөнхий
хэлшинжлэлийн
онолын
мэдлэгийг тэлж, гадаад хэл сурахад
онол-үйлдлэгийн ач тустай юм.

9.
Авиазүйг судлах зорилгоор ангилах нь
6. Туршилт авиазүй.
Хэлний авиазүйн тогтолцоо, үе,
өргөлт, аялга зэрэг авиазүйн гол гол
асуудлыг
тусгай
лабораторид
зориулалтын багаж төхөөрөмжөөр
судалж үр дүнд хүрэхийг туршилт
авиазүй гэнэ

10.
Авиазүйг судлах зорилгоор ангилах
нь
7.Хэрэглээний авиазүй.
Хэрэглээний авиазүйд авиазүйн шинжлэх ухааны онол
судалгааны үр дүнг хэлбичиг
заан сургах үйл ажиллагаанд
хэрхэн нэвтрүүлэх, ашиглах
асуудлыг судалж, сургалтад
нэвтрүүлнэ.

11.
Ашиглах материал
– Э.Вандуй, Монголын утга зохиолын хэлний
/фонема/ авиалбар, ХЗС, 1961, 1 боть
– Ш. Лувсанвандан, Орчин цагийн монгол хэлний
бүтэц /авиа, авиалбар хоѐр/ , УБ.,1967
– Ш. Лувсанвандан, Хэл зохиолын тогтолцоо болох
нь, ХЗС, УБ.,1975, 10 боть
– Ш. Лувсанвандан, Фонемийн онолын тухай
асуудалд, МХШ-ийн асуудлууд, УБ.,1981
– Ж.Надмид, Ж.Санжаа, Орчин цагийн монгол
хэлний авиазүй, УБ.,1993
– Ж.Цолоо,Орчин цагийн монгол хэлний

12.
Àøèãëàõ ìàòåðèàë
– МУБИС, Орчин цагийн монгол хэл, УБ.,2004,
– МУИС, Монгол хэлний сурах бичиг, УБ.,1998,
– Б.Я.Владимирцов,
Сравнительная
грамматика
монгольского писмененного языка и халхаского
наречия,/ Введение и фонетика/издание-2, М., 1989,
– Ч. Чимэгбаатар, Ш.Лувсанвандангийн Фонемийн
хөдлөнги харьцангуй онол дахь фонемийн утгагүй
тэмдгийн
учир,
МХШ,
УБИС-ийн
эрдэм
шинжилгээний бичиг, 1996, 1.
– Ж.Санжаа,
Ш.Лувсанвандангийн
Фонемийн
хөдлөнги харьцангуй онолыг баяжуулан хөгжүүлье,
МХШ, УБИС-ийн эрдэм шинжилгээний бичиг, 1996
– www.khelzasag.mn