2. WSTĘP
Terroryzm nie jest pospolitym zjawiskiem politycznym, nie jest też zwyczajną wojną.
Opiera się na naukach psychologicznych, której osiągnięcia odwołują się do wywierania
wpływu na ludzi, a przez to na społeczeństwo. Terroryzm jako walka polityczna wymusza
określone koncepcje postępowania rządzących, z drugiej zaś strony wywiera ogromny wpływ
na ludzi. Obecność aktów terrorystycznych nie może być ignorowana przez nikogo, bowiem
ich skuteczność każe władzom każdego zainteresowanego państwa przygotować się do
przeciwdziałania im, a także do zachowania czujności. Wydarzenia z 11 września 2001 roku
dowiodły, iż zamach terrorystyczny może mieć miejsce w najmniej oczekiwanym miejscu
i czasie, zaś jego reperkusje zachwiać mogą funkcjonowaniem państwa, a nawet układem
stosunków międzynarodowych.
Celem pracy jest poznanie metod zapobiegania aktom terroryzmu na świecie.
Terroryzm jest jednym z największych problemów światowych. Nie ma tygodnia, w którym
media nie informowałyby o kolejnych aktach terrorystycznych, o porwaniach zakładników,
o wzroście zagrożenia atakami, o zaostrzeniu przepisów bezpieczeństwa kosztem praw
człowieka. Jednocześnie wiek XXI określa się wiekiem terroryzmu, wykorzystuje bowiem
zdobycze cywilizacji do prowadzenia tej walki politycznej. Zrozumienie zjawiska terroryzmu
pozwoli stworzyć skuteczniejsze metody jego zapobieganiu.
Ogólnym celem poznawczym niniejszej pracy jest poznanie zjawiska terroryzmu.
Badając społeczny i polityczny świat przedstawiciel nauk społecznych czyni przedmiotem
swoich zainteresowań właśnie ludzi w aspekcie politycznym, zaś przedstawiciel nauk
politycznych procesy i zjawiska polityczne. Przedmiotem badań niniejszej pracy jest tytułowe
zagadnienie: metody zapobiegania aktom terroryzmu na świecie. Warunkiem podejmowania
badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badającego zjawiska problemów
badawczych. W polu zainteresowań autora pracy znalazło się zjawisko terroryzmu. W celu
zgłębienia problemu zastosowana metodologia oparta jest na podejściu interdyscyplinarnym,
która pozwala łączyć różne metody analizy, a mianowicie metody: obserwacyjne, analizy
i krytyki źródłowej, porównawczą, analizy i krytyki literatury przedmiotu.
Autor podzielił pracę na trzy części teoretyczne. Struktura treści pracy odpowiada
kolejnym etapom analizy. W pierwszej części przedstawione zostały rodzaje i definicje
terroryzmu w świetle dostępnej polskojęzycznej literatury przedmiotu. Zaprezentowano
najważniejsze współczesne ugrupowania terrorystyczne, z uwzględnieniem ich obszaru i siły
2
3. oddziaływania. W części drugiej skupiono się na omówieniu koncepcji metod, które
zapobiegają aktom terroryzmu we wszystkich regionach świata i jego aspekty uniwersalne.
W tej części pracy przedstawiono podmioty odpowiedzialne za utrzymanie bezpieczeństwa
a także kierunki działalności antyterrorystycznej. Trzecia część skoncentrowana jest na
przedstawieniu skuteczności wcześniej omawianych metod w aspekcie wybranych państw
i działań. Generalnie można powiedzieć, że prezentowana praca dostarcza wiedzy na temat
metod zapewnienia bezpieczeństwa, ujmowanego w kontekście zapobiegania aktom
terroryzmu na świecie.
Podstawę źródłową niniejszej pracy stanowi bogate piśmiennictwo naukowe na temat
terroryzmu i walki z nim, w większości publikacje w języku polskim. Autor w głównej mierze
oparł się na następujących źródłach: książce pod red. Ryszarda Zięby Bezpieczeństwo
międzynarodowe po zimnej wojnie, Johna Horgana Psychologii terroryzmu, Konflikty
współczesnego świata – pracy zbiorowej i Colina Flinta Wstępu do geopolityki.
3
4. ROZDZIAŁ I: Rodzaje i definicje terroryzmu
1. Terroryzm- zagadnienie ogólne
Louise Richardson1
uważa, że „jedyną pewną rzeczą, jeśli chodzi o terroryzm, jest
pejoratywny charakter tego słowa”2
. Taki aspekt uwzględnia definicja podana przez Słownik
Języka Polskiego: „terroryzm to dążenie do osiągnięcia celów politycznych poprzez
stosowanie terroru, np. dokonywanie zamachów bombowych, zabójstw politycznych lub
porwań. Terror to: 1. brutalna przemoc i okrucieństwo stosowane wobec tych, których chce
się zastraszyć i podporządkować sobie. 2. nacisk wywierany przez jakąś osobę lub sytuację,
która zmusza nas do postępowania wbrew samym sobie”3
. Źródłosłów terroryzmu4
wywodzi
się z greckiego τρέω/treo – „drżeć, bać się”; „stchórzyć, uciec” oraz łacińskiego terror, -oris –
„strach, trwoga, przerażenie”, lub „straszne słowo, straszna wieść” i pochodnego czasownika
łacińskiego terreo – „wywoływać przerażenie, straszyć”. Na tej podstawie można bardzo
ogólnie zdefiniować terroryzm jako sianie strachu i grozy. W powszechnym rozumieniu
używa się tego terminu na określenie użycia bądź groźby przemocy do osiągnięcia jakichś
korzyści politycznych. Ten pejoratywny wydźwięk terminu terroryzm pojawia się w próbach
zdefiniowania tego pojęcia.
Definicja terroryzmu spopularyzowana zostało po II wojnie światowej, kiedy to
polityka międzynarodowa stała się terenem ścierania się interesów różnych państw. „Co
wydawać się może słuszne dla jednego państwa (bądź też grupy społecznej, nie będącej
podmiotem prawa międzynarodowego publicznego) nie musi być słuszne dla innego. Dzisiaj
jesteśmy także świadkami negowania czegoś takiego jak uniwersalna międzynarodowa
moralność – szczególnie w kręgach fundamentalistów islamskich”5
. Ponadto problem
ustalenia jednoznacznej definicji terroryzmu wynika ze złożoności i dynamicznej ewolucji
tego zjawiska, czego dowodem są występujące w literaturze przedmiotu liczne próby
określenia terminu terroryzm.
W literaturze przedmiotu spotyka się wiele definicji terroryzmu, których
najważniejszym, wspólnym składnikiem jest strach przed przemocą a także groźba jej użycia.
Własną definicję posiada niemal każda instytucja zajmująca się bezpieczeństwem państw,
1 Profesor US of Andrews, autorka książki What Terrorist Want.
2 Podaję za J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PWN, Warszawa 2008, s. 21.
3 M. Bańko (red.). Słownik Języka Polskiego. WN PWN, Warszawa 2007, t.5, s. 353.
4 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994, s.
423.
5 B. Tibi, Fundamentalizm religijny. PIW, Warszawa 1997, s. 24.
4
5. międzynarodowe organizacje stojące na straży pokoju,. Wspólnym mianownikiem jest
negatywny wydźwięk tego zjawiska oraz motywacja zwalczania jego.
Według Ligii Narodów terroryzm to „wszelkie działanie przestępcze skierowane
przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup
osób lub społeczeństwa”6
. Z kolei dla Bolesława Hoffmana jest to „świadome budzenie
strachu w wyniku przemocy lub groźby przemocy w dążeniu do zmian politycznych”7
. Ten
aspekt ustalenia definicji terminu terroryzm wskazuje na sposób i metody walki.
Na polityczną motywację wskazuje się aby odróżnić terrorystę od zwykłego
przestępcy. Jaser Arafat na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1974 roku, powiedział, iż
„Różnica między rewolucjonistami a terrorystami leży w sprawie, za którą walczą. Każdy, kto
walczy o słuszną sprawę oraz o wolność i niepodległość swojej ziemi, nie może zostać
nazwany terrorystą”8
. Przemówienie to zapoczątkowało dyskusję na temat ustalenia
jednoznacznej definicji terroryzmu. Sam termin bywa często nadużywany, ponieważ
„problemu można by było uniknąć, gdyby nie skomplikowane powiązania polityczne – łatwo
jest nazwać jakąś grupę organizacją terrorystyczną, gdyż daje to większą legitymację daną
przez naród służbom zwalczającym ją”9
.
Alex P. Schmid oraz Albert J. Jongman zebrali 109 różnych definicji terroryzmu, na
podstawie których wyodrębnili statystycznie najczęściej pojawiające się elementy. Dzięki tym
badaniom sformułowali następującą definicję: „terroryzm to atak sił wywrotowych na
niewinne jednostki, mający wywołać strach i zabić bądź zranić ludzi, a przez to wymusić
polityczne ustępstwa na osobie nie będącej bezpośrednią ofiarą ataku, lub na organizacji, do
której należą zaatakowani”10
. Dla Krzysztofa Karolczaka ta definicja jest zbyt szczegółowa,
ponieważ nie uwzględnia niektórego typu ataku. Proponuje w związku z tym własną definicję
terroryzmu: „to systematyczne posługiwanie się aktami terroru indywidualnego dla
osiągnięcia celu politycznego”11
. W ten sposób wskazuje na systematyczne posługiwanie się
aktami terroru indywidualnego. Definicja ta jest także niepełna, ponieważ niektórzy autorzy
uważają ją za zbyt ogólną, utożsamiającą terror i terroryzm. Krzysztof Liedel definiuje
terroryzm jako „metoda działania, która posłużyć może realizacji dowolnego celu
politycznego. Terroryzm nie jest samodzielnym, autonomicznym zjawiskiem, a jedynie
6 I. Jankowska, Podstawowe dylematy współczesnej polityki kryminalnej. Represja czy prewencja? Na
podstawie http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php, stan na dzień 02.03.2011r.
7 B. Hoffman, Oblicza terroryzmu. Bertelsman Media, Warszawa 2001, s. 29.
8 Sz. Wudarski, Trudności definicyjne jako główny problem metodologiczny badań nad terroryzmem. Na
podstawie www.monde-diplomatique.fr%2Ffocus%2Fmideast%2Farafat74-en , stan na dzień 06.03. 2011r.
9 B. Hoffman, Oblicza terroryzmu. Bertelsman Media, Warszawa 2001, s. 31.
10 Za C. Flint, Wstęp do geopolityki. WN PIW, Warszawa 2008, s. 176.
11 K. Karolczak, Terroryzm polityczny – próba redefinicji. Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2004, s. 12.
5
6. metodą służącą realizacji różnorodnych celów”12
. Takie zdefiniowanie bliskie jest instytucjom
odpowiedzialnym za zwalczanie terroryzmu, ponieważ pozwala także wprowadzić pojęcie
aktu terrorystycznego do systemu prawnego, jako osobną kategorię przestępstwa.
Kolejnym ważnym aspektem definiowania terroryzmu jest rozróżnienie sprawcy aktu
terroryzmu. „Akt terroryzmu nie może być dokonany bezpośrednio i oficjalnie przez podmiot
prawa międzynarodowego, jakim jest państwo. Państwo może wspierać, bądź sponsorować
działalność terrorystyczną organizacji, może też nawet samemu je zakładać. Nie można
jednak traktować działania wojska czy policji jako aktów terroryzmu z tego względu, iż są
one formalną emanacją władzy zwierzchniej (posiadającej legitymację), która posiada
monopol na produkowanie prawdy i prawa miejscowego”13
.Działania terrorystyczne nie są
regulowane przez akty międzynarodowego prawa publicznego. „Nie ma możliwości sankcji
względem organizacji terrorystycznych, jest natomiast możliwość wywarcia wpływu przy ich
pomocy na państwa”14
.
Podsumowując zagadnienia definicyjne należy powiedzieć, że kłopot w znalezieniu
jednej wspólnej definicji terroryzmu bierze się z połączenia dowolności w używaniu tego
terminu przez media, a także z negatywnego zabarwienia a przede wszystkim przez związek
z polityką, w której używa się pojęcia terroryzmu do walki o wpływy, często stosując
swoistego rodzaju manipulację. Należy także zauważyć, że „termin terroryzm jest często
używany także przez terrorystów na określenie działań rządów, które z nimi walczą.
(przykład Palestyńczyków, którzy działania armii izraelskiej nazywają „terroryzmem
państwowym”, albo przeciwników amerykańskiej interwencji w Iraku, którzy prezydenta
George’a W. Busha nazywają „terrorystą numer jeden na świecie” – jest to dowodem
całkowicie błędnego rozumienia, czym jest terroryzm i uznawaniu „definicji”
zaproponowanej przez Arafata, jako obowiązującej”15
.
Złożoność i niejednoznaczność pojęcia terroryzmu uwidaczniają się w definiowaniu
tego zjawiska. Choć wszyscy podświadomie wiedzą, czym jest terroryzm, to pojęcie
terroryzmu pozostaje dalej niejasne i niespójne. Terroryzm jako broń stosowany może być
przez wiele podmiotów , mających powiązania bądź nie z państwem. Terroryzm traktowany
jako taktyka wchodzi w zakres działań podmiotów niepaństwowych.
12 K. Liedel, Dbałość o bezpieczeństwo narodowe polski w kontekście zagrożenia terrorystycznego,
http://www.terroryzm.com/articles.php?id=220, stan na dzień 21.02.2011r.
13 M. Foucault, Nadzorować i karać. Warszawa 1998,, s. 267-268
14 C. Flint, Wstęp do geopolityki. WN PIW, Warszawa 2008, s. 181.
15 tamże, s. 182.
6
7. 2. Typologia terroryzmu
Terroryzm zmieniał się wraz ze społeczeństwem, w który był wymierzony.
W drugiej połowie XX wieku można mówić o różnorodności terroryzmu. „Mnogości
organizacji towarzyszył rozwój technologii, zwiększających wartość bojową małych
grup, a zarazem opinia publiczna miała kluczowy wpływ na powoływanie i obalanie
rządów oraz na podstawy ustrojowe państwa. Sytuację zaogniała wówczas zimna wojna,
która sprawiała, że oba supermocarstwa wspierały organizacje terrorystyczne, szkodzące
państwom przeciwnego bloku. Obecnie terroryzm, który zyskał światowy rozgłos w
związku z zamachami 11 września 2001 r. w Stanach Zjednoczonych, jest na trwale
wpisany w większość współczesnych konfliktów we wszystkich regionach świata”16
.
Współczesne akty terrorystyczne ujawniły także, że na ich formę działalności wpływ
mają: stopień globalizacji, przepływ kapitałów i komunikacja satelitarna.
Liczne typologie terroryzmu w literaturze przedmiotu dowodzą, iż zjawisko
terroryzmu jest bardzo złożone. Najczęstsze podziały oparte są na kryterium podmiotu i
przedmiotu działań terrorystycznych, zasięgu przestrzennego, motywów oraz metod
walki.
Przy zastosowaniu kryterium podmiotowego mówi się o następujących rodzajach
terroryzmu: terroryzm niepaństwowy, sponsorowanym przez państwo i terroryzm
państwowy.
Wśród tych trzech rodzajów najpowszechniej występuje niepaństwowy, który
charakteryzuje się tym, że „organizacje terrorystyczne działają tutaj niezależnie od struktur
jakiegokolwiek państwa, choć mogą stanowić część większej struktury o zasięgu
międzynarodowym lub/i korzystać ze wsparcia innych organizacji terrorystycznych,
zachowując własną autonomię”17
.
W przypadku terroryzmu sponsorowanego przez państwo, występuje w sytuacji, kiedy
państwo udziela jakiegokolwiek wsparcia organizacji terrorystycznej. Marek Pietrasik mówi o
jego dwóch wariantach. „Po pierwsze, państwo wspiera organizację terrorystyczną, ale nie
sprawuje nad nią kontroli (np. militarne wsparcie Kadafiego dla IRA). Sytuacja taka ma
miejsce w przypadku zgodności ideologii lub działań danej organizacji z interesami państwa
(istnienie "wspólnego wroga" itp.). Po drugie, państwo kontroluje daną organizację i zleca jej
określone działania (np. Hezbollah utworzony i wspierany przez Iran). Stopień kontroli waha
się między całkowitym podporządkowaniem a pewną formą autonomii”18
.
16 A. Mikusińska (red.), Konflikty współczesnego świata. WN PWN, Warszawa 2008, s. 48.
17 M. Pietraś (red.), Międzynarodowe stosunki polityczne. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s.36.
18 Tamże, s. 37.
7
8. O terroryzmie państwowym mówi się, kiedy „państwo stosuje przemoc w sposób
zakamuflowany (w odróżnieniu od polityki terroru), wykorzystując do tego celu
funkcjonariuszy służb specjalnych (terroryzm państwowy bezpośredni) lub grupy ad hoc i
osoby specjalnie wynajęte, niebędące funkcjonariuszami państwowymi (terroryzm
państwowy pośredni). Państwo może stosować terroryzm zarówno jako instrument swojej
polityki wewnętrznej - przemoc kierowana jest wówczas przeciwko opozycji, mniejszościom
etnicznym itp., jak i zagranicznej - występując przeciwko obywatelom, instytucjom i
infrastrukturze obcego państwa. W drugim przypadku terroryzm zastępuje otwarty konflikt
zbrojny (pełni funkcję "zastępczej wojny" międzypaństwowej). Przykładem są działania
hiszpańskich służb specjalnych GAL (Antyterrorystyczne Grupy Wyzwolenia) na terytorium
Francji, morderstwa dysydentów irańskich w RFN, działania Syrii wobec Izraela czy Libii
wobec USA”19
.
Zastosowanie kryterium przedmiotowego pozwala wyodrębnić następujące rodzaje
terroryzmu20
: selektywny, nieselektywny i ekonomiczny. Terroryzm selektywny, inaczej
zwany indywidualnym, wybiórczym, discriminative, stosuje przemoc, która skierowana jest w
określone ofiary z uwagi na ich symboliczne znaczenie. Terroryzm nieselektywny, określany
w literaturze także jako totalny, niewybiórczy, indiscriminative, ma w swym repertuarze
działań akty przemocy wymierzone przeciwko przypadkowym, anonimowym jednostkom czy
grupom, które nie mają bezpośredniego związku z daną sprawą czy konfliktem. Terroryzm
ekonomiczny stosuje akty sabotażu i dywersji, które skierowane są przeciw różnym obiektom,
zaś celem jest zniszczenie o charakterze ekonomicznym.
Kolejnym kryterium, stosowanym do typologii terroryzmu, jest zasięg przestrzenny
jego działania. Z tego względu wyodrębnia się terroryzm wewnętrzny, międzynarodowy i
wewnętrzny sponsorowany międzynarodowo. „W typologii tej brana jest pod uwagę
przynależność państwowa sprawców i ofiar oraz terytorium, na którym przeprowadzono atak.
Rozróżnienie terroryzmu na wewnętrzny i międzynarodowy jest jednak nieprecyzyjne i coraz
mniej przydatne ze względu na rozwój procesów globalizacyjnych i zacieranie się granic
między tym co wewnętrzne i zewnętrzne. Podział taki uzasadniony jest jedynie na potrzeby
analityczne”21
.
Terroryzm wewnętrzny skierowany jest na „terytorium, własność (w tym symbole,
instytucje, budynki itp.) i/lub obywateli jednego państwa, przeprowadzanych przez obywateli
tego państwa bazujących na jego terytorium.
19 Tamże, s.37.
20 M. Pietraś (red.), Międzynarodowe stosunki polityczne. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s. 40.
21 Tamże, s.42.
8
9. Z kolei terroryzm międzynarodowy dotyczy ataków, w które zaangażowani są
obywatele lub terytorium więcej niż jednego państwa. Atak odbywa się albo na terytorium
państwa innego niż państwo sprawców (lub skierowany jest przeciwko jego własności), albo
jego celem są obywatele obcego państwa, ewentualnie terroryści stacjonują na obcym
terytorium. Za terroryzm międzynarodowy uznać należy zarówno ataki na zagranicznych
turystów, czy też ambasady obcego państwa, mimo że nie wykraczają one poza granice
państwa pochodzenia terrorystów, jak i ataki terrorystów na obywateli własnego państwa,
będących poza jego granicami”22
.
Terroryzm wewnętrzny sponsorowany międzynarodowo zachodzi w sytuacji, kiedy
organizacja działająca ze względu na członków i zasięg działania na terytorium własnego
państwa, działa ze wsparciem zewnętrzny, przy czym nie traci własnej autonomii w kwestii
doboru, decyzji i realizacji celów.
Zastosowanie kryterium genetycznego23
pozwala wyróżnić terroryzm egzogeniczny,
mający źródła w konflikcie o charakterze międzynarodowym i terroryzm endogeniczny,
mający źródła w konflikcie o charakterze wewnętrznym.
Ze względu na kryterium motywacji i celów politycznych, jakimi kierują się
organizacje terrorystyczne, można wymienić trzy główne rodzaje terroryzmu: jako walki o
reformy społeczne, jako walki o ład moralny i jako walki o wyzwolenie grup etnicznych.
W przypadku terroryzmu ujmowanego jako walka o reformy społeczne celem
działalności organizacji terrorystycznych jest „wywołanie rewolucji społecznej poprzez
obudzenie społeczeństwa, uświadomienie klasie robotniczej jej rzeczywistego interesu oraz
przez osłabienie struktur państwa i aparatu władzy”24
. Przykładem takiej organizacji
terrorystycznej jest Frakcja Czerwonej Armii, która w RFN dążyła do rewolucji
proletariackiej.
Do terroryzmu traktowanego jako walka o ład moralny przypisują się wszystkie
organizacje terrorystyczne, których celem „jest zmiana społeczeństwa zgodnie z utopijnym
schematem naturalnego ładu moralno- społecznego. Oczywiście organizacje te mogą także
dążyć do poprawy sytuacji socjalnej swoich wyznawców, ale generalnie jest to cel wojny,
który można poświęcić na ołtarzu czystości moralnej społeczeństwa”25
. Takim typem
organizacji są między innymi Al- Kaida Ibn Ladina, sekta Najwyższa Prawda. Ta druga
wpisała się bardzo mocno w historię terroryzmu, ponieważ użyła do ataku „sarinu (gazu
22 Tamże, s.42.
23B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym. Wydawnictwo Marszałek, Warszawa 2007, s. 46.
24 A. Mikusińska (red.), Konflikty współczesnego świata. WN PWN, Warszawa 2008, s. 52.
25 Tamże, s. 52.
9
10. paraliżującego) na metro w Tokio. Zmarło 11 osób, a ponad 5 tys. doznało uszczerbku na
zdrowiu. Znaczenie tego ataku terrorystycznego polegało przede wszystkim na tym, że sekta
użyła broni masowej zagłady do ataku na przypadkowych cywilów”26
.
W przypadku terroryzmu pojmowanego jako walka o wyzwolenie grup etnicznych,
narodowych czy religijnych, to terroryzm jest „narzędziem słabych grup, których celem jest
ustanowienie własnego państwa lub szerokiej autonomii w ramach państwa istniejącego.
Głównym motywem walki jest zapewnienie rozwoju własnej tożsamości grupowej i
przeciwdziałanie marginalizacji czy wręcz eksterminacji przez grupy w danym państwie
dominujące”27
. Dobrym przykładem takich organizacji terrorystycznych są organizacje
palestyńskie, mających cel utworzenia suwerennej Palestyny.
Kryterium motywacji i celów politycznych w literaturze przedmiotu spotykane jest
często przy omawianiu zjawiska terroryzmu. I tak spotyka się jeszcze podział według
głównego czynnika- źródła konfliktu ataku terrorystycznego. Bartosz Bolechów28
wymienia:
terroryzm nacjonalistyczny (etniczny, rasowy) - np. ETA, PKK, separatyści korsykańscy;
terroryzm religijny w postaci trwałego konfliktu religijnego - np. algierska GIA, egipska
Grupa Islamska lub terroryzmu sekt religijnych o celach politycznych - np. japońska
Najwyższa Prawda, amerykańscy chrześcijańscy suprematyści;terroryzm nacjonalistyczno-
religijny - np. palestyński Hamas, terroryzm kaszmirski oraz, terroryzm o tzw. czystej
ideologii w postaci terroryzmu lewackiego - anarchiści, trockiści, maoiści itp. - np. RAF,
Action Directe oraz terroryzmu skrajnej prawicy - nacjonalistyczny, rasistowski, nazistowski
itp. - np. włoski Front Narodowy, niemiecka NSDAP/AO, część grup "prawicy
chrześcijańskiej" w USA; terroryzm parapolityczny w postaci ekoterroryzmu - np. kanadyjska
Earth First!, amerykańska EMETIC; terroryzmu antyaborcyjnego - głównie w USA i w
Kanadzie; terroryzmu obrońców praw zwierząt (Animal Liberation Front (ALF) w Ameryce
Północnej i Europie Zachodniej).
Kryterium metod walki stosowanej przez organizację terrorystyczną dzieli organizacje
terrorystyczne na stosujące29
: terroryzm klasyczny, superterroryzm i cyberterroryzm.
Terroryzm klasyczny wykorzystuje broń konwencjonalną, superterroryzm środki masowego
rażenia, zaś cyberterroryzm techniki informatyczne.
Brak jednoznacznej klasyfikacji grup terrorystycznych spowodowany jest tym, że
„prawie każda ma rozległe powiązania zagraniczne i korzysta z zewnętrznej pomocy
26 Tamże, s.53.
27 Tamże, s.53.
28 B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym. Wydawnictwo Marszałek, Warszawa 2007.
29 M. Pietraś (red.), Międzynarodowe stosunki polityczne. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s. 37-39.
10
11. (logistyka, szkolenia, broń itp.). Terroryści stosują różne środki działania i ich uzależnienie od
zewnętrznej pomocy oraz zasięg oddziaływania zmienia się w czasie. Ponadto często
niezwykle trudno jest określić przynależność państwową sprawców danego aktu. W
przypadku międzynarodówek terrorystycznych, do których należy m.in. Al Kaida, jest to
praktycznie niemożliwe. Przyjąć więc należy, że jeżeli organizacja stanowi część
międzynarodowej struktury terrorystycznej - to znaczy, nie mogłaby funkcjonować bez
wsparcia z zewnątrz oraz uzgadnia swoje działania na szczeblu międzynarodowym, wówczas
jej działania, nawet na własnym terytorium i wobec własnych obywateli, mają charakter
międzynarodowy”30
.
Wszelkie typologie organizacji terrorystycznych są bardzo umowne. Przykładem jest
antagonizm między Francją i algierskim Frontem Wyzwolenia Narodowego, który z zasięgu
międzynarodowego przekształcił się w wewnętrzny konflikt Francji z imigrantami z Algierii.
Metageografia terroryzmu charakteryzuje się tym, że „zawiera dwa istotne składniki: węzły i
połączenia między nimi. Polityczne rezultaty funkcjonowania sieci są efektem działania ludzi
umiejscowionych w różnych węzłach i tego, w jaki sposób generują oni i umożliwiają
komunikację między węzłami. Aby siatka terrorystyczna sprawnie funkcjonowała, potrzebny
jest swobodny przepływ pieniędzy, ludzi, broni, materiałów wybuchowych i innego sprzętu
między poszczególnymi węzłami. Różne węzły sieci mają odmienne funkcje: szkolenie,
zdobywanie informacji, planowanie, finanse czy wreszcie dokonywanie samych aktów
terroru. Siatki terrorystyczne są zorganizowane w taki sposób, aby minimalizować liczbę
kontaktów między węzłami, m.in. po to, aby w razie dekonspiracji jednego węzła cała sieć
mogła nadal funkcjonować”31
. Ze względu na złożoność i ewolucję zjawiska terroryzmu nie
można stosować jednoznacznej klasyfikacji.
3. Najważniejsze współczesne ugrupowania terrorystyczne
Al Kaida32
- znana też jako al Qaida lub al Qeada, Siły Islamskie, Islamski Front
WyzwoleniaMiejsc Świętych, Organizacja Osamy bin Ladena, Międzynarodowy Front
Islamski na Rzecz Świętej Wojny z Żydami i Krzyżowcami. Al Kaida jest wielonarodową
grupą terrorystyczną o zasięgu światowym. Została założona przez Osama bin Ladena po
zakończeniu wojny afgańskiej, około 1990 r. w celu zjednoczenia walczących na niej
Arabów. „Grupa wspiera organizacje walczące z prozachodnimi - jej zdaniem - władzami
30 B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym. Wydawnictwo Marszałek, Warszawa 2007, s. 63.
31 C. Flint, Wstęp do geopolityki. WN PIW, Warszawa 2008, s. 185.
32 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 43-56.
11
12. islamskimi (Kuwejt, Arabia Saudyjska). Pomaga bojownikom w krajach represjonujących
islam (Bośnia, Kosowo, Indie, Indonezja) oraz walczy o ustanowienie krajów islamskich
(Dagestan, Czeczenia, Palestyna). Prowadzi również działalność charytatywną i związaną z
opieką społeczną w wielu krajach muzułmańskich”33
.
Al Kaida „nie jest scentralizowaną, konkretną strukturą, jak często sugerują rządy
zaangażowane w wojnę z terroryzmem. Metageografia al Kaidy sugeruje związki z
konfliktami na poziomie subnarodowym, dla których globalny dżihad przeciwko USA
stanowi jedynie luźną ramę ideologiczną”34
. W 1998 wydała oświadczenie stwierdzające, że
„obowiązkiem każdego muzułmanina jest zabijanie obywateli Stanów Zjednoczonych i ich
sojuszników na całym świecie”35
.
Najważniejsze wydarzenia, za które al Kaida ponosi odpowiedzialność:
„11 grudzień 1994 - Filipiny. W wyniku eksplozji bomby na pokładzie filipińskich linii
lotniczych ginie 1 osoba a 10 zostaje rannych.
7 sierpień 1998 - Nairobi, Kenia. W wyniku zamachu na ambasadę amerykańską ginie 254
osób. Ponad 5 tys. zostaje rannych.
7 sierpień 1998 - Dar es Sala'am, Tanzania. Zamach na ambasadę amerykańską. Ginie 10
osób, 77 zostaje rannych.
12 październik 2000 - Aden Harbor, Jemen. Atak na amerykański okręt USS Cole (ginie 15
marynarzy, 33 zostaje rannych).
11 wrzesień 2001 - Nowy Jork, Waszyngton, USA. W wyniku porwania czterech samolotów
pasażerskich ginie 3 600 osób. 250 zostaje rannych.
17 marzec 2002 - Islamabad, Pakistan. W wyniku eksplozji granatów ręcznych w kościele
ginie 5 osób, a 40 zostaje rannych.
11 kwiecień 2002 - Djerba, Tunezja. W wyniku samobójczego zamachu ginie 19 osób a 15
zostaje rannych.
8 maj 2002 - Karaczi, Pakistan. W wyniku zamachu bombowego ginie 15 osób, w tym 11
francuskich inżynierów - specjalistów w dziedzinie budowy okrętów wojennych. 23 osoby
zostają ranne.
14 czerwiec 2002 - Karaczi, Pakistan. Eksplozja samochodu pułapki w pobliżu
amerykańskiego konsulatu. 11 osób zostaje zabitych, 40 rannych.
5 sierpień 2002 - Pakistan. W ataku na szkołę dla dzieci zagranicznych misjonarzy ginie 6
osób. Dwie zostają ranne.
33 Tamże, s. 43.
34 C. Flint, Wstęp do geopolityki. WN PIW, Warszawa 2008, s. 189.
35 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 44.
12
13. 12 październik 2002 - Bali, Indonezja. Seria zamachów bombowych na nocne kluby. Giną
182 osoby, 250 zostaje rannych.
28 listopad 2002 - Mombassa, Kenia. 13 osób (trzech Izraelczyków i dziesięciu Kenijczyków)
zostaje zabitych a około 80 rannych w wyniku wybuchy bomby”36
.
„12 maja 2003. Cztery niemal równoczesne zamachy w dzielnicach zamieszkiwanych przez
obcokrajowców w Rijadzie. Giną 23 osoby i 12 zamachowców.
11 marca 2004. Al Kaida przyznaje się do koordynacji zamachów bombowych na pociągi w
Madrycie w Hiszpanii, żądając wycofania wojsk hiszpańskich z Iraku. Ginie 191 osób, 1460
jest rannych.
7 lipca 2005 Londyn. Trzy bomby równocześnie eksplodują w metrze w różnych miejscach
miasta, w czasie porannego szczytu. Godzinę później wybucha czwarta, w autobusie. Ginie
56 osób, ponad 700 jest rannych.
21 lipca 2005 Londyn. Cztery próby zamachów bombowych, nieudane. Nie ma ofiar ani
rannych. Cztery osoby zostają aresztowane”37
.
Al Kaida planowała również zamachy m.in. na papieża Jana Pawła II i prezydenta
USA Billa Clintona. Przywódcą jest Osama bin Laden, jego zastępcą Ayman al-Zawahri. „W
skład bazy wchodzą cztery komitety: ds. religijnych, finansowych, wojskowych i mediów.
Najniższym stopniem organizacyjnym są rozsiane po całym świecie komórki. Liczebność
grupy ocenia się na kilka tysięcy. Jej członkowie tworzą dobrze zorganizowaną, rozlokowaną
po całym świecie sieć. Często wchodzą w skład innych organizacji terrorystycznych np.
Egipskiego Islamskiego Dżihadu, Islamskiego Ruchu Uzbekistanu. Osama bin Laden przez
wiele lat rezydował w Chartunie. Jednak w 1996 władze Sudanu, pod presją Stanów
Zjednoczonych, poprosiły go o opuszczenie kraju. Schronił się wraz ze współpracownikami w
Afganistanie, gdzie powstały obozy szkoleniowe dla terrorystów. Rozpoczęte w 2001 ataki
koalicji Stanów Zjednoczonych znacznie osłabiły potencjał udzielających im poparcia
talibów. Mimo to organizacja zapowiada dalsze ataki skierowane przeciw interesom USA”38
.
Szacuje się, że Bin Laden, który jest potomkiem saudyjskiej rodziny multimilionerów,
odziedziczył około 300 mln dolarów. W posiadaniu Al Kaidy znajduje się również wiele
przedsiębiorstw. Finansowana jest ponadto al Kaida z datków sympatyków z całego świata.
Sekta Najwyższa Prawda- znana także jako Aum Shinrikyo, A.I.C. Sogo Kenkyusho,
Aleph.Sekta założona w 1987 przez Shoko Asahara. „Rozpoczęła działalność najpierw w
36 B. Hoffman, Oblicza terroryzmu. Wydawnictwo Bertelsmann Media, Warszawa 2001, s. 77.
37 C. Flint, Wstęp do geopolityki. WN PIW, Warszawa 2008, s. 192.
38 W. Michoń, Postępowanie w przypadku uzyskania informacji o możliwości wystąpienia aktu o cechach
terrorystycznych. Wydawnictwo Szkoły Policji, Katowice 2008, s.18.
13
14. Japonii, potem rozszerzyła ją na inne kraje na całym świecie. W 1989 została zalegalizowana
w Japonii jako ugrupowanie religijne. W 1990 wystawiła własnych kandydatów w wyborach
parlamentarnych”39
.
Po zamachach w tokijskim metrze, rząd japoński uchwalił ustawę o organizacjach
religijnych, która położyła kres swobodzie jej działania. „ Władze uznały jednak, że środki,
które wystarczą w przypadku zwykłych grup wyznaniowych, są zbyt liberalne w odniesieniu
do Najwyższej Prawdy, która zagroziła bezpieczeństwu ludzi i dążyła do zniszczenia państwa.
Dlatego sięgnęły po bezprecedensowe narzędzie: obowiązującą od 1952 roku, ale nigdy nie
wykorzystaną, ustawę o zapobieganiu działalności wywrotowej. W oparciu o nią rozpoczęto
postępowanie w sprawie delegalizacji Aum. Niezależnie od tego odbyły się procesy członków
sekty i zapadły pierwsze, kilkuletnie wyroki. W ciągu roku za kratkami znalazło się niemal
całe ścisłe kierownictwo Aum, także Shoko Asahara. Ciąży na nich długa lista najcięższych
zarzutów: morderstwa z premedytacją, podżeganie do zabójstw, porwania i przetrzymywanie
ludzi, nielegalne posiadanie broni, produkcja trujących środków chemicznych i handel
narkotykami. Shoko Asahara po trwającym osiem lat procesie, w lutym 2004 został uznany
winnym i skazany na karę śmierci przez powieszenie. Obrońcy Asahary złożyli apelację od
wyroku. Obserwatorzy nie wykluczają, że odwołania takie mogą zająć całe dziesięciolecia”40
.
Do najsłynniejszych akcji przeprowadzonych przez sektę należy:
„27 czerwiec 1994 - Matsumoto, Japonia. W wyniku rozproszenia gazu sarin w dzielnicy
mieszkaniowej zginęło 7 osób, a 270 zostało rannych.
20 marzec 1995 - Tokio, Japonia. Rozproszenie w metrze gazu sarin. W wyniku ataku zmarło
12 osób a 6 tys. odniosło obrażenia.
Grupa przeprowadziła także co najmniej dziesięć innych ataków biologicznych na
różne cele w Japonii m.in. Parlament, Pałac Cesarski i bazę amerykańską na Jokosuka. W
żadnym z tych przypadków nie było jednak ofiar śmiertelnych. W 2001 władze rosyjskie
aresztowały grupę Rosjan należących do Aum, którzy planowali zorganizowanie w Tokio
zamachu w celu uwolnienia Shoko Asahary i przetransportowania go do Rosji. W momencie
ataku na metro w Tokio grupa liczyła około 9 000 członków w Japonii i 40 000 za granicą.
Obecnie jest to około 1650 członków w Japonii”41
. Obecnie sekta działa głównie w Japonii
oraz w Rosji.
39 C. Flint, Wstęp do geopolityki. WN PIW, Warszawa 2008, s. 199..
40 W. Michoń, Postępowanie w przypadku uzyskania informacji o możliwości wystąpienia aktu o cechach
terrorystycznych. Wydawnictwo Szkoły Policji, Katowice 2008, s.22.
41 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 59.
14
15. Kraj Basków i Wolność (ETA)42
- znana jako ETA - Euzkadi Ta Askatasuna. ETA
założona została w 1958, działalność zaś stricte terrorystyczną rozpoczęła w 1959. To
separatystyczna organizacja, której działalność obejmuje północną Hiszpanię i południowo-
zachodnie regiony Francji. Celem członków organizacji jest stworzenie niepodległego
państwa Basków43
.
Działalność ETA sprowadza się „do zamachów, egzekucji, pobierania "podatków
rewolucyjnych" od właścicieli przedsiębiorstw, porwań dla okupu, eliminowania byłych
członków organizacji lub jej współpracowników uznanych za zdrajców. Ataki ETA
koncentrują się głównie na hiszpańskich funkcjonariuszach i instytucjach państwowych. W
odpowiedzi na francuskie operacje skierowane przeciwko ETA, atakowane są również cele
francuskie”44
. W wyniku działalności tej grupy terrorystycznej zginęło ponad 850 osób.
Do wydarzeń 11 września 2001 r. ETA stanowiła wewnętrzny problem Hiszpanii. „W
ostatnim czasie policja hiszpańska w walce z ETA odniosła wiele znaczących sukcesów.
Hiszpania może ponadto liczyć na pomoc międzynarodową.. Zwrot nastąpił po 11 września.
Walka z terroryzmem stała się problemem globalnym. Stany Zjednoczone po latach wahań
uznały ETA za organizację terrorystyczną. Francja rozpoczęła walkę z organizacją na swoim
terytorium (m. in. aresztowała 20 terrorystów, zlokalizowała cztery kryjówki i trzy obozy
treningowe). Działa głównie w Północnej Hiszpanii i południowo-zachodniej Francji, lecz
atakuje także cele hiszpańskie i francuskie poza granicami tych państw. Organizacja ma
swoich zwolenników w Algierii, Argentynie, Belgii, na Kubie, w Republice Dominikany,
Ekwadorze, Niemczech, Holandii, Włoszech, Meksyku, Panamie, Urugwaju i Wenezueli.
Obozy szkoleniowe ETA znajdują w Libii, Libanie i Nikaragui. Przypuszczalnie niektórzy
członkowie ETA znaleźli schronienie na Kubie, w Meksyku i innych krajach Ameryki
Południowej. Część członków ETA schroniła się również w Europie, m.in. Belgii, Holandii i
Niemczech”45
. Kraj Basków i Wolność uznana została przez Unię Europejską i Stany
Zjednoczone za organizację terrorystyczną.
Hezbollah - Partia Boga46
- znany też jako Jihad Islamski - Islamska Święta Wojna,
Organizacja Sprawiedliwości Rewolucyjnej, Jihad Islamski na Rzecz Wyzwolenia Palestyny,
Rewolucyjna Organizacja w Obronie Sprawiedliwości, Islamski Opór. Największa,
prawdopodobnie również najsilniejsza organizacja terrorystyczna na świecie. „Skupia wiele
42Tamże, s59.
43 Baskowie to naród mieszkający po obu stronach Pirenejów nad Zatoką Biskajską: w Hiszpanii w Baskonii
(ok. 1,9 mln mieszkańców) oraz we Francji, w departamencie PyrÚnÚes-Atlantiques (ok. 200 tys.).
44 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 58.
45 M. Stasiński, Proces zaplecza terrorystów z ETA,”Gazeta Wyborcza” nr 271, 22.11.2005, s. 11.
46 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 62.
15
16. radykalnych organizacji szyickich. Założona po inwazji izraelskiej na Liban w 1982 roku.
Dąży do utworzenia republiki islamskiej na wzór irańskiej w Libanie oraz wyeliminowania
wszystkich wpływów nie islamskich w strefie. Skrajnie anty-zachodnia i anty-izraelska. Od
momentu powstania utrzymywała ścisłe związki z Iranem, który finansował i szkolił jej
bojowników. W 1985 ogłosiła deklarację lojalności wobec ajatollaha Chomeiniego. Stosuje
ataki terrorystyczne skierowane przeciwko cywilnym i wojskowym celom izraelskim, które
nasilają się kiedy prowadzone są jakiekolwiek negocjacje pokojowe. Liczba ataków dochodzi
nawet do kilkuset rocznie”47
.
Hezbollah prowadzi zakrojoną na szeroką skalę działalność propagandową, m. in.
posiada własną stację telewizyjną al Manar. Zorganizował również doskonale działający
system opieki społecznej, obejmujący szkoły i szpitale. „Hezbollah liczy kilka tysięcy
bojowników. Jego zdolność mobilizacyjna jest jednak znacznie większa. Działa głównie w
Libanie i Izraelu. Posiada zagraniczne komórki w Azji, Europie, Afryce, Ameryce Północnej i
Południowej. Otrzymuje znaczącą pomoc od Iranu i Syrii, która obejmuje zarówno wsparcie
finansowe, szkoleniowe, dostarczanie broni i materiałów wybuchowych oraz poparcie
polityczne, dyplomatyczne i administracyjne”48
. Hezbollah uznany został przez Stany
Zjednoczone za organizację terrorystyczną.
Egipski Islamski Dżihad49
- Znany też jako al-Jihad, Grupa Jihad, Jihad Islamski-
organizacja ekstremistów islamskich, działająca od końca lat 70-tych w Egipcie. „Islamski
Dżihad uważa za swojego duchowego przywódcę szejka Omara abdel Rahmana, osadzonego
w więzieniu w Stanach Zjednoczonych. Za cel stawia sobie ustanowienie w Egipcie
islamskiego państwa wyznaniowego. Za głównego wroga organizacja poczytuje rząd egipski.
Silnie anty-amerykańska i anty-izraelska”50
.
Islamski Dżihad jest odpowiedzialny m.in. za:
„18 sierpień 1993 - Kair, Egipt. Nieudany zamach na ministra spraw wewnętrznych Hassana
al-Alfi, który został lekko ranny. Zginęło 5 osób a 15 zostało rannych.
25 listopad 1993 - Kair, Egipt. W pobliżu samochodu premiera Atefa Sedky eksplodowała
bomba. Premier nie odniósł obrażeń, zginął przypadkowy świadek a 18 osób zostało rannych.
17 listopad 1996 - Istambuł, Turcja. Podpalenie hotelu. Zginęło 17 obywateli Ukrainy,
rannych zostało ponad 40 osób”51
.
47 W. Michoń, Postępowanie w przypadku uzyskania informacji o możliwości wystąpienia aktu o cechach
terrorystycznych. Wydawnictwo Szkoły Policji, Katowice 2008, s.24.
48 A. Mikusińska (red.), Konflikty współczesnego świata. WN PWN, Warszawa 2008, s. 208.
49 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 69.
50 A. Mikusińska (red.), Konflikty współczesnego świata. WN PWN, Warszawa 2008, s. 210.
51 J. Horgan, Psychologia terroryzmu. WN PIW 2008, s. 68.
16
17. Nie jest znana dokładna liczba członków organizacji, prawdopodobnie jest to około
kilkuset osób. Obszar działania tej organizacji obejmuje Kair, a poza Egiptem Jemen,
Afganistan, Pakistan, Liban i Wielka Brytania. Grupa utrzymuje związki z siatką Bin Ladena
oraz różnymi islamskimi organizacjami pozarządowymi. Islamski Dżihad uznany został przez
Stany Zjednoczone za organizację terrorystyczną.
Usytuowanie organizacji terrorystycznych na światowej mapie wskazuje, iż świat jest
wyjątkowo niestabilny. Właściwie większość państw została dotknięta negatywnymi
zjawiskami o charakterze terrorystycznym. Biorąc pod uwagę ich istotę i charakter, można
mówić o różnych metodach zapobiegania im oraz ich skuteczności.
Terroryzm jest zjawiskiem o naturze psychologicznej, wywiera wpływ na całe
społeczeństwo, opinię publiczną i przywódców państw. Zamach terrorystyczny nastąpić może
w najmniej spodziewanym momencie i miejscu. Państwo, nawet najbardziej przygotowane na
tego typu ataki, musi stawić czoła w walce z przeciwdziałaniem terroryzmowi oraz udzielić
właściwej odpowiedzi na zaistniały fakt.
Działania antyterrorystyczne zmierzają do stworzenia takich doktryn, które akty
terroru traktują jako wojnę, stąd bogaty dobór sił i środków militarnych stanowi podmiot
działalności państwa w celu zapewnienia bezpieczeństwa narodowego.
17
