SlideShare a Scribd company logo
1 of 33
Download to read offline
A COMPILATION OF
DEPARTMENT OF SHALAKYA TANTRA
DAYANAND AYURVEDIC COLLEGE, JALANDHAR
CONTENTS
Sau@lagat raoga1
2
Pterygium3
Ama-
Sau@lagat raoga
DlhNa ko Anausaar va%ma-gat raogaaoM ko baad Sau@lamaNDla ko raogaaoM ko vaNa-na ka karNa hO ik
SarIr rcanaa kI dRiYT sao va%ma-maNDla ko pScaat Sau@lamaNDla ka sqaana hO.
Aacaaya- sauEaut matanausaar Sau@lagat raoga 11 maanao hOM.
Aacaaya- sauEaut matanausaar Sau@lagat raoga 13 maanao hOM.
va%ma-maNDla ko baad Sau@lamaNDla ko raogaaoM ka vyaa#yaana hO.
sauEautmatanausaar Sau@lagat raoga
p`stairSau@laxatjaaiQamaaMsasnaayvama-saM&a KlaupHca raogaa .
syau Saui@tka caajau-naipYTkaO ca jaalaM isaraNaaM ipDkaSca qaa syau ..
raogaa balaasaga`iqatona saaQa-maokadSaaxNaao Klau Sau@laBaagao.
(sa. ]. 4/ 3-4)
Sau@lamaNDla maoM 11 raoga hOM.
 p`stair Ama-
 Sau@laama-
 xatjaama-
 AiQamaaMsajaama-
 snaayau Ama-
 Saui@tka
 Ajau-na
 ipYTk
 isarajaala
 isaraipDka
 balaasaga`iqat
vaagBaTmatanausaar Sau@lagat raoga
Sau@lamaNDla maoM 13 raoga hOM.
 p`stair Ama-
 Sau@laama-
 xatjaama-
 AiQamaaMsajaama-
 snaayau Ama-
 Saui@t
 Ajau-na
 ipYTk
 isarajaala
 isaraipDka
 balaasaga`iqat
 isarao%pat
 isarajaala
Ama-
p`stair Ama-
P`astair ga`iqatimahama- Sau@laBaagao ivastINa- tnau $iQarp`BaM sanaIlama.
(sa. ]. 4/ 5)
• nao~ ko Sau@laBaaga maoM p`sarNaSaIla, ivastRt, tnau , r@taBa , naIlaaBa p`Baa yau@t ga`iqat rcanaa p`stair Ama- hO.
• daoYa- i~daoYaja , saaQya
• icaik%saa- Codna kma- ; tIxNa , laoKna AHjana
maRWaSauvaRwqa$D,maaMsa p`stair Syaavalaaoihtma.. p`staya-ma- malaO: saasaO`:.
(A. ). ]. 10/ 17)
• Aacaaya- vaagBaT matanausaar r@tyau@t i~daoYa ko karNa maRdu , SaIGa` baZnao vaalaI , Syaava vaNa- kI p`sarNaSaIla , vaodnaariht
maaMsa kI rcanaa p`stair Ama- khlaatI hO.
• icaik%saa - naUtna AaOYaQa saaQya AaOr puratna Sas~ saaQya
• yaaogar%naakr evaM Baavap`kaSa nao sauEaut ko mat kao hI maanaa hO.
Sau@laama-
Sau@laa#yaM maRdu kqyaint Sau@laBaagao saSvaotM samaimah vaw-to icaroNa.
(sa. ]. 4/ 5)
• Sau@lamaNDla maoM Svaot vaNa- kI , maRdu , samaana $p vaalaI , QaIro QaIro baZnao vaalaI rcanaa Sau@laama- hO.
• daoYa- kfja , saaQya
• icaik%saa- Codna
kfacCu@lao samaM SvaotM icarvaRwyaiQamaaMsakma.
(A. ). ]. 10/ 12)
• Aacaaya- vaagBaT nao Sau@laama- ka vaNa-na krto hue kha ik kf daoYa ko karNa Sau@laBaaga maoM sama$p kI , dor sao baZnao vaalaI
rcanaa Sau@laama- hO.yah Sas~saaQya raoga hO ikntu naUtna Avasqaa maoM AaOYaQasaaQya haota hO.
• Aacaaya- Baavap`kaSa yaaogar%naakr nao Aacaaya- sauEaut ko matanausaar hI laxaNaaoM ka vaNa-na ikyaa hO.
laaoihtama-
yanmaaMsaM p`cayamaupOit Sau@laBaagao pdmaaBaM tdupidSaint laaoihtama-.
(sa. ]. 4/ 5)
• Sau@lamaNDla maoM laala kmala kI AaaBaa vaalao maaMsa ka saMcaya laaoihtama- haota hO.
• daaoYa- r@t , saaQya
• icaik%saa- Codna kma-
• [sakao Aacaaya- sauEaut nao xatja Ama- BaI kha hO.
SaaoiNatama- samaM SlaxNaM pdmaaBamaiQamaaMsakma.
(A. ). ]. 10/ 16)
• AYTaMga)dyama maoM [sakao SaaoiNatama- kha gayaa hO.[sakao Aacaaya- nao Sas~saaQya kha hO prntu naUtna Avasqaa maoM [sakao
AaOYaQasaaQya maanaa hO.
• Baavap`kaSa maoM Aacaaya- sauEaut matanausaar hI laxaNa batayao hOM.
AiQamaaMsaja Ama-
ivastINa-M maRdu bahlaM yakR%p`kaSaM SyaavaM vaa tdiQamaaMsajaama- ivaVat.
(sa. ]. 4/ 6)
• nao~ ko Svaot Baaga maoM yakRt ko samaana vaNa- ka , maulaayama , maaoTa , ivastINa- AaOr Syaava vaNa- kI rcanaa kao AiQamaaMsajaama-
khto hOM.
• daoYa- i~daoYaja , saaQya
• icaik%saa- Codna kma-
SauYkasaRkipNDvacCyaavaM yanmaaMsaM bahlaM pRqau.
(A. ). ]. 10/ 18)
• AYTaMga)dyama maoM AiQamaaMsaja Ama- kao saUKo hue r@tipND ko samaana , sqaUla , pRqau maaMsa kI rcanaa kao AiQmaaMsaja Ama- kha
hO.
• [sakao Sas~saaQya vyaaiQa maanaa hO prntu naUtna Avasqaa maoM [sao AaOYaQasaaQya maanaa hO.
snaayau Ama-
Sau@lao yai%piSatmaupOit vaRiwmaott snaayvamao-%yaiBa piztM KrM p`paNDu.
(sa. ]. 4/ 6)
• nao~ ko Sau@la Baaga ko maaMsa maoM KurdrI tqaa paNDu vaNa- kI ]%pnna vaRiw kao snaayvama- khto hOM.
• daoYa- i~daoYaja , saaQya
• icaik%saa- Codna kma-
snaavaama- snaavasainnaBama.
(A. ). ]. 10/ 18)
• AYTaMga)dyama maoM Sau@lamaNDla maoM snaayauvat idKa[- donao vaalaI rcanaa kao snaavaama- kha gayaa hO.
• [sakao Sas~saaQya maanaa gayaa hO prntu naUtna Avasqaa kao AaOYaQasaaQya maanaa gayaa hO.
• raogar%naakr AaOr Baavap`kaSa nao Sau@laBaaga maoM kizna va Acala , caaODa , maaMsabahula, saUKa , s~avariht maaMsavaRiw hao tao ]sao
snaayvama- khto hOM.
Ama- kI icaik%saa
• Codna maoM Sas~ kma-
cama-aBaM bahlaM ya~u snaayaumaaMsaGanaavaRtma.
CoVmaova tdma- syaat kRYNamaNDlaM ca yat.
(sa. ]. 15/ 18)
cama- kI trh idKnao vaalaa , sqaUla , snaayau va maaMsa sao AacCaidt Ama- va kRYNamaNDla tk
phuMcanao vaalaa Ama- Codna yaaogya hO.
• pUva-kma-
isnagQaM Bau@t@tao (nnamaupivaYTsya ya%nat:.
saMraoYayao~u nayanaM iBaYak caUNaO-stu laavaNaO:..
(sa. ]. 5/ 3)
raogaI kao isnagQa Anna ka saovana krayaoM.t%pScaat raogaI kao ya%napUva-k ibaza kr Ama- kao
iSaiqala krnao ko ilae mahIna saOMQava lavaNa kao nao~ maoM lagaakr nao~ kao xaubQa kroM.
• p`Qaana kma-
Tt: saMraoiYatM tUNa-M sauisvannaM pirGaidRtma.
Ama- ya~ valaIjaatM t~OtllagayaidBaYak..
ApagaM p`oxamaaNasya vaiDSaona samaaiht:.
maucauNDyaa||daya maoQaavaI saUcaIsaU~oNavaapuna:..
na caao%qaapyata ixap`M kaya-ma%yaunnatM tu tt.
Sas~abaaQaBayaaccaasya va%ma-naI ga`hyaoddRZ,ma..
Tt: p`iSaiqalaIBaUtM i~iBarova ivalaimbatma.
]illa#anmaNDlaaga`oNa tIxNaona pirSaaoQayaot..
ivamau@tM sava-tScaaip kRYNaacCu@laacca maNDlaat.
naI%vaa knaInakaopantM iCnQaannaait knaInakma.
knaInakvaQaadsa`M naaDI vaaDPyaupjaayato..
hInacCodat punavaR-iwM SaIQa`maovaaiQagacCit.
(sa. ]. 15/ 18)
Ama- p`doSa ka svaodna kr calaayamaana kroM.ijasa sqaana pr Ama- maoM vaila pD,o ]sa pr vaiDSa yaM~ lagaakr }pr ]zayaoM.
raogaI kao ApaMga kI Aaor Aqavaa saUica maoM Qaagaa Dala kr Ama- ko naIcao lao jaakr QaIro sao ]zayaoM.
p`maadvaSa SaIGa`ta krnao sao Ama- ko TUTnao ka Baya rhta hO.va%maao-M kao }pr va naIcao sao dRZta sao pkDoM.nao~gaaolak sao iSaiqala hue Ama- kao
tIna vaiDSaaoM sao pkDkr }Mcaa ]za kr tIxNa maNDlaaga` Sas~ sao kaT doM.
kRYNamaNDla va Sau@lamaNDla sao Ama- mau@t hao jaanao pr ]sao knaInak saiQaM kI Aaor lao jaato hue knaIinaka kao bacaato hue kaT doM.Ama-
kao kaTto hue ]saka catuqaa-MSa nao~ maoM lagaa rhnao doM.ijasasao ik r@t kI sa`uit na hao nao~naaDI na hao.yaid Ama- ka hIna Codna hao tao yao
raoga puna: hao sakta hO.
• samyak iCnna Ama- ko laxaNa
ivaSauwvaNa-mai@laYTM ik`yaasvaixa gat@lamama.iCnnao|ma-iNa Bavaot samyagyaqaasvamanaupd`vama .. (sa. ]. 15/ 19)
yaid Ama- Codna ko pScaat nao~ ka vaNa- p`akRt hao nao~ kI inamaoYaaonmaoYa ik`yaaeoM saucaa$ $p sao hao rhI haoM nao~ pUNa-t: @laoSa riht hao va
hIna tqaa Ait Cod ko ]pd`va sao riht hao.yah samyak iCnna Ama- ko laxaNa hoM.
PTERYGIUM
The word Pterygium is derived from the Latin word,
“Pterygos”
which means a wing .
Pterygium is a common ocular surface lesion characterized by a wing
shaped fibrovascular fold of bulbar conjunctiva which encroaches upon the
cornea.
Also known as ‘SURFER’s EYE’.
ETIOLOGY
The etiology of pterygium is still unknown. But there
are various theories that are proposed that contributes
to the development of pterygium which includes:-
• Point mutations of proto-oncogenes K-ras.
Alterations in the expression of tumor suppressor
genes as p53/p63
• UV radiations--- exposure to these rays results into
induction of mediators for growth of pterygium.
It is called ‘TWO HIT’ Mechanism.
The first hit is the process of tumor suppressor gene
deactivation.
The second hit is the environmental factors that
includes viral infection or the exposure of UV
radiations.
PATHOLOGY
 Pathologically pterygium is a degenerative and hyperplastic condition
of conjunctiva.
 The subconjunctival tissue undergoes elastic degeneration and
proliferates as vascularized granulation tissue under the epithelium,
which ultimately encroaches the cornea.
 The corneal epithelium, Bowman's layer and superficial stroma are
destroyed.
PARTS OF PTERYGIUM
It consists of 3 parts :-
 Head :- present on cornea (apical part ).
 Neck :- narrow part near limbus (limbal part).
 Body :- extending between limbus and canthus
(scleral part).
Stocker’s Line
A Stocker line is the brown iron line in the cornea
anterior to the head of the pterygium.
TYPES OF PTERYGIUM
Depending upon the progression it may be of 2 types:
 Progressive pterygium is thick, fleshy and
vascular with a few infiltrates in the cornea, in
front of the head of the pterygium (called cap of
pterygium).
 Regressive pterygium is thin, atrophic,
attenuated with very little vascularity. There is no
cap. Ultimately it becomes membranous but never
disappears.
SYMPTOMS & SIGNS
1. It is usually asymptomic.
2. There is cosmetic disfigurement.
3. Visual disturbances occur when it encro
aches the papillary area .
4. Occasionally diplopia due to limitation
of ocular movement .
5. Other symptoms includes:-
Discomfort
Foreign body sensation
Congestion
SYMPTOMS
 Triangular encroachment of
conjunctiva on the cornea .
 Numerous small opacities may
lie in front of apex of pterygium.
SIGNS
Clinical
Grading
Tan’s
Classification
GRADING OF PTERYGIUM
GRADING OF PTERYGIUM
Clinical Grading
 GRADE 1: extends 2mm on the cornea
 GRADE 2: involves upto 4 mm of the cornea it can be
primary or secondary.
 GRADE 3: encroaches more than 4mm of the cornea
&it can hamper visual axis.
Tan’s Classification
 T1 GRADE: clearly visible episcleral vessels under the
pterygium
 T2 GRADE: partially visibility of the episcleral vessels
under the pterygium.
 T3 GRADE: total obscured view of the episcleral
vessels under the pterygium.
CLINICAL GRADING
TAN’s CLASSIFICATION
DIFFERENTIAL DIAGNOSIS
CHARACTERS PTERYGIUM PSEUDOPTERYGIUM
AGE More common in older age
groups
Maybe seen in anygroup
SITE 3’oclock to 9’oclock meri
dians
Mayappear anywhereon the
cornea
LATERALITY bilateral Mostly unilateral
STAGES Progressive,reggresiveor stat
ionary
Always stationary
ETIOLOGY Degenerative process
Mayoccur due to exposure to s
unlight & dust
Inflammatory process
2’to chemicalburns,trauma.
LIMBAL RELATIONS Adhered to limbus Not adhered to limbus
ASSOCIATIONS Pinguecula ------
treatment
Early in the disease process, physicians often take a conservative approach,
limiting therapy to lubricating medications. Since UV radiation is believed
to be an important risk factor, the clinician should recommend that
patients with early-stage pterygia use proper protective eyewear. If the
lesion grows, surgical intervention becomes more compelling.
INDICATIONS
Surgical excision is the only satisfactory
treatment, which may be indicated for:
(1) Cosmetic reasons
(2) Continued progression threatening to
encroach onto the pupillary area (once
the pterygium has encroached pupillary
area, wait till it crosses on the other side)
(3) Diplopia due to interference in ocular
movements.
(4) Visual Impairment
Recurrence of the pterygium after surgical
excision is the main problem (30-50%).
PROCEDURE
 Transplantation of pterygium in the lower fornix
(McReynold's operation) is not performed now.
 Postoperative beta irradiations (not used now).
 Postoperative use of antimitotic drugs such as
mitomycin-C or thiotepa.
 Surgical excision with bare sclera.
 Surgical excision with free conjunctival graft taken
from the same eye or other eye is presently the
preferred technique.
 In recurrent recalcitrant pterygium, surgical excision
should be coupled with lamellar keratectomy and
lamellar keratoplasty.
 In simple excision the conjunctiva is sutured
back to cover the sclera.
 In bare sclera technique, some part of
conjunctiva is excised and its edges are sutured to
the underlying episcleral tissue leaving some bare
part of sclera near the limbus.
 Free conjunctival membrane graft may be
used to cover the bare sclera. This procedure is
more effective in reducing recurrence. Free
conjunctiva from the same or opposite eye may be
used as a graft.
 Limbal conjunctival autograft transplant-
ation (LLAT) to cover the defet after pterygium
excision is the latest and most effective technique
in the management of pterygium.
BOOKS
websites
• Textbook of Opthalmology
- A.K.Khurana
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3069871/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5340105/

More Related Content

What's hot

critical analysis of netra roga nidana.pptx
critical  analysis of  netra roga nidana.pptxcritical  analysis of  netra roga nidana.pptx
critical analysis of netra roga nidana.pptxShraddha Joshi
 
Case presentation kitibha Kushtha
Case presentation kitibha KushthaCase presentation kitibha Kushtha
Case presentation kitibha KushthaMahendra Yadav
 
शुक्लगत रोग.pptx
शुक्लगत रोग.pptxशुक्लगत रोग.pptx
शुक्लगत रोग.pptxHeman Nagar
 
Kshara karma agni karma in shalakya
Kshara karma agni karma in shalakyaKshara karma agni karma in shalakya
Kshara karma agni karma in shalakyaUdaya Shankar
 
KRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptx
KRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptxKRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptx
KRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptxDR. SEJAL D. GAMIT
 
Ardita vata and its management
Ardita vata and its managementArdita vata and its management
Ardita vata and its managementBsnigdha
 
sarvendriyanam nayanam pradhanam.
sarvendriyanam nayanam pradhanam.sarvendriyanam nayanam pradhanam.
sarvendriyanam nayanam pradhanam.Panchajanya Kumar
 
Salakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurveda
Salakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurvedaSalakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurveda
Salakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurvedaTania Anvar Sadath
 
CRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHA
CRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHACRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHA
CRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHAVidyashree H T Krishna
 
panchakarma in tamaka swasa
panchakarma in tamaka swasapanchakarma in tamaka swasa
panchakarma in tamaka swasaSaurav Verma
 
Sandhivata (osteoarthritis)
Sandhivata (osteoarthritis)Sandhivata (osteoarthritis)
Sandhivata (osteoarthritis)vdsriram
 
AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH...
 AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH... AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH...
AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH...Kamal Sharma
 

What's hot (20)

critical analysis of netra roga nidana.pptx
critical  analysis of  netra roga nidana.pptxcritical  analysis of  netra roga nidana.pptx
critical analysis of netra roga nidana.pptx
 
Case presentation kitibha Kushtha
Case presentation kitibha KushthaCase presentation kitibha Kushtha
Case presentation kitibha Kushtha
 
शुक्लगत रोग.pptx
शुक्लगत रोग.pptxशुक्लगत रोग.pptx
शुक्लगत रोग.pptx
 
CONCEPT OF DRISTI IN AYURVEDA
CONCEPT OF DRISTI IN AYURVEDACONCEPT OF DRISTI IN AYURVEDA
CONCEPT OF DRISTI IN AYURVEDA
 
shiro roga
shiro roga shiro roga
shiro roga
 
Kshara karma agni karma in shalakya
Kshara karma agni karma in shalakyaKshara karma agni karma in shalakya
Kshara karma agni karma in shalakya
 
KRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptx
KRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptxKRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptx
KRIYA KALPA - SHALAKYA TANTRA.pptx
 
Ardita vata and its management
Ardita vata and its managementArdita vata and its management
Ardita vata and its management
 
Murdhni Taila
Murdhni TailaMurdhni Taila
Murdhni Taila
 
Chakshusya dravyas
Chakshusya dravyasChakshusya dravyas
Chakshusya dravyas
 
Kriyakalpa.pptx
Kriyakalpa.pptxKriyakalpa.pptx
Kriyakalpa.pptx
 
sarvendriyanam nayanam pradhanam.
sarvendriyanam nayanam pradhanam.sarvendriyanam nayanam pradhanam.
sarvendriyanam nayanam pradhanam.
 
Sandhigata vata (osteoarthritis)
Sandhigata vata (osteoarthritis)Sandhigata vata (osteoarthritis)
Sandhigata vata (osteoarthritis)
 
Salakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurveda
Salakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurvedaSalakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurveda
Salakya tantra netra roga classification as in different texts in ayurveda
 
CRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHA
CRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHACRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHA
CRITICAL ANALYSIS OF KAPHAJA LINGANASHA
 
Vamana ppt dr .p.murali krishna
Vamana ppt  dr .p.murali krishnaVamana ppt  dr .p.murali krishna
Vamana ppt dr .p.murali krishna
 
Vamanakarma
VamanakarmaVamanakarma
Vamanakarma
 
panchakarma in tamaka swasa
panchakarma in tamaka swasapanchakarma in tamaka swasa
panchakarma in tamaka swasa
 
Sandhivata (osteoarthritis)
Sandhivata (osteoarthritis)Sandhivata (osteoarthritis)
Sandhivata (osteoarthritis)
 
AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH...
 AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH... AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH...
AN OBSERVATIONAL CLINICAL STUDY TO EVALUATE THE EFFICACY OF VALUKASWEDA WITH...
 

Similar to Pterygium (Arma)

Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh Takale
Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh TakaleSnakes Myths & Facts in Marathi by Santosh Takale
Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh TakaleSantosh Takale
 
118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale
118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale
118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takalePravin Chavan
 
A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.
A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.
A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.Ajay Gursale
 
Save tribal culture application to police station
Save tribal culture   application to police stationSave tribal culture   application to police station
Save tribal culture application to police stationAYUSH - adivasi yuva shakti
 
UNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTY
UNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTYUNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTY
UNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTYYogendra Singh Rathi
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)Santosh Takale
 
Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)
Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)
Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)Santosh Takale
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)Santosh Takale
 
TAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief details
TAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief detailsTAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief details
TAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief detailsSantosh Takale
 
Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.
Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.
Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.Prakruti Ayurvedic Health Resort
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)Santosh Takale
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)Santosh Takale
 
Dada hirak jayanti
Dada hirak jayantiDada hirak jayanti
Dada hirak jayantisaurabh.vnit
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)Santosh Takale
 

Similar to Pterygium (Arma) (20)

Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh Takale
Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh TakaleSnakes Myths & Facts in Marathi by Santosh Takale
Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh Takale
 
118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale
118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale
118482130 snakes-myths-facts-in-marathi-by-santosh-takale
 
Mutravah rog
Mutravah rogMutravah rog
Mutravah rog
 
Chitra
ChitraChitra
Chitra
 
Vyakaran
VyakaranVyakaran
Vyakaran
 
A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.
A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.
A report by Ajay J Gursale & Sanjay S Bhor Global Foundation Report 2014-2015.
 
Save tribal culture application to police station
Save tribal culture   application to police stationSave tribal culture   application to police station
Save tribal culture application to police station
 
UNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTY
UNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTYUNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTY
UNIPOL SCAM BY UTTARAKHAND CONGRESS PARTY
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-35)
 
Netradan
NetradanNetradan
Netradan
 
Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)
Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)
Article in Ramprahar by Santosh Takale (2013-5)
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-14)
 
TAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief details
TAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief detailsTAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief details
TAKALE CHARITABLE TRUST GURUKUL brief details
 
Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.
Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.
Ayurvedic medicine and lifestyle products by Prakruti JiyoFresh.
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-34)
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-13)
 
Dada hirak jayanti
Dada hirak jayantiDada hirak jayanti
Dada hirak jayanti
 
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)
Article in RAMPRAHAR by Santosh Takale(2013-32)
 
Presentation1 kushan.pptx
Presentation1  kushan.pptxPresentation1  kushan.pptx
Presentation1 kushan.pptx
 
Presentation1 kushan.pptx
Presentation1  kushan.pptxPresentation1  kushan.pptx
Presentation1 kushan.pptx
 

Recently uploaded

(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...
(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...
(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...indiancallgirl4rent
 
Call Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore Escorts
Call Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore EscortsCall Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore Escorts
Call Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore Escortsvidya singh
 
Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...
Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...
Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...narwatsonia7
 
The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...
The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...
The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...chandars293
 
Bangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual Needs
Bangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual NeedsBangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual Needs
Bangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual NeedsGfnyt
 
Call Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Call Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Russian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls Jaipur
Russian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls JaipurRussian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls Jaipur
Russian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls Jaipurparulsinha
 
Chandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD available
Chandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD availableChandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD available
Chandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD availableDipal Arora
 
Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...
Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...
Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...Call Girls in Nagpur High Profile
 
♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...
♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...
♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...astropune
 
All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...
All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...
All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...Arohi Goyal
 
Call Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Call Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Call Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Call Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...
Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...
Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...hotbabesbook
 
Russian Escorts Girls Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls Delhi
Russian Escorts Girls  Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls DelhiRussian Escorts Girls  Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls Delhi
Russian Escorts Girls Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls DelhiAlinaDevecerski
 
Call Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...Dipal Arora
 

Recently uploaded (20)

(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...
(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...
(Rocky) Jaipur Call Girl - 09521753030 Escorts Service 50% Off with Cash ON D...
 
Call Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore Escorts
Call Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore EscortsCall Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore Escorts
Call Girls Horamavu WhatsApp Number 7001035870 Meeting With Bangalore Escorts
 
Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...
Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...
Top Rated Bangalore Call Girls Mg Road ⟟ 8250192130 ⟟ Call Me For Genuine Sex...
 
The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...
The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...
The Most Attractive Hyderabad Call Girls Kothapet 𖠋 6297143586 𖠋 Will You Mis...
 
Bangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual Needs
Bangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual NeedsBangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual Needs
Bangalore Call Girl Whatsapp Number 100% Complete Your Sexual Needs
 
Call Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Faridabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Aurangabad Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Russian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls Jaipur
Russian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls JaipurRussian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls Jaipur
Russian Call Girls in Jaipur Riya WhatsApp ❤8445551418 VIP Call Girls Jaipur
 
Chandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD available
Chandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD availableChandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD available
Chandrapur Call girls 8617370543 Provides all area service COD available
 
Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...
Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...
Book Paid Powai Call Girls Mumbai 𖠋 9930245274 𖠋Low Budget Full Independent H...
 
♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...
♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...
♛VVIP Hyderabad Call Girls Chintalkunta🖕7001035870🖕Riya Kappor Top Call Girl ...
 
All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...
All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...
All Time Service Available Call Girls Marine Drive 📳 9820252231 For 18+ VIP C...
 
Call Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Bareilly Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Varanasi Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Dehradun Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Ooty Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...
Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...
Night 7k to 12k Chennai City Center Call Girls 👉👉 7427069034⭐⭐ 100% Genuine E...
 
Russian Escorts Girls Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls Delhi
Russian Escorts Girls  Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls DelhiRussian Escorts Girls  Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls Delhi
Russian Escorts Girls Nehru Place ZINATHI 🔝9711199012 ☪ 24/7 Call Girls Delhi
 
Call Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Nagpur Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Bhubaneswar Just Call 9907093804 Top Class Call Girl Service Avail...
 

Pterygium (Arma)

  • 1. A COMPILATION OF DEPARTMENT OF SHALAKYA TANTRA DAYANAND AYURVEDIC COLLEGE, JALANDHAR
  • 4. DlhNa ko Anausaar va%ma-gat raogaaoM ko baad Sau@lamaNDla ko raogaaoM ko vaNa-na ka karNa hO ik SarIr rcanaa kI dRiYT sao va%ma-maNDla ko pScaat Sau@lamaNDla ka sqaana hO. Aacaaya- sauEaut matanausaar Sau@lagat raoga 11 maanao hOM. Aacaaya- sauEaut matanausaar Sau@lagat raoga 13 maanao hOM. va%ma-maNDla ko baad Sau@lamaNDla ko raogaaoM ka vyaa#yaana hO.
  • 5. sauEautmatanausaar Sau@lagat raoga p`stairSau@laxatjaaiQamaaMsasnaayvama-saM&a KlaupHca raogaa . syau Saui@tka caajau-naipYTkaO ca jaalaM isaraNaaM ipDkaSca qaa syau .. raogaa balaasaga`iqatona saaQa-maokadSaaxNaao Klau Sau@laBaagao. (sa. ]. 4/ 3-4) Sau@lamaNDla maoM 11 raoga hOM.  p`stair Ama-  Sau@laama-  xatjaama-  AiQamaaMsajaama-  snaayau Ama-  Saui@tka  Ajau-na  ipYTk  isarajaala  isaraipDka  balaasaga`iqat
  • 6. vaagBaTmatanausaar Sau@lagat raoga Sau@lamaNDla maoM 13 raoga hOM.  p`stair Ama-  Sau@laama-  xatjaama-  AiQamaaMsajaama-  snaayau Ama-  Saui@t  Ajau-na  ipYTk  isarajaala  isaraipDka  balaasaga`iqat  isarao%pat  isarajaala
  • 8. p`stair Ama- P`astair ga`iqatimahama- Sau@laBaagao ivastINa- tnau $iQarp`BaM sanaIlama. (sa. ]. 4/ 5) • nao~ ko Sau@laBaaga maoM p`sarNaSaIla, ivastRt, tnau , r@taBa , naIlaaBa p`Baa yau@t ga`iqat rcanaa p`stair Ama- hO. • daoYa- i~daoYaja , saaQya • icaik%saa- Codna kma- ; tIxNa , laoKna AHjana maRWaSauvaRwqa$D,maaMsa p`stair Syaavalaaoihtma.. p`staya-ma- malaO: saasaO`:. (A. ). ]. 10/ 17) • Aacaaya- vaagBaT matanausaar r@tyau@t i~daoYa ko karNa maRdu , SaIGa` baZnao vaalaI , Syaava vaNa- kI p`sarNaSaIla , vaodnaariht maaMsa kI rcanaa p`stair Ama- khlaatI hO. • icaik%saa - naUtna AaOYaQa saaQya AaOr puratna Sas~ saaQya • yaaogar%naakr evaM Baavap`kaSa nao sauEaut ko mat kao hI maanaa hO.
  • 9. Sau@laama- Sau@laa#yaM maRdu kqyaint Sau@laBaagao saSvaotM samaimah vaw-to icaroNa. (sa. ]. 4/ 5) • Sau@lamaNDla maoM Svaot vaNa- kI , maRdu , samaana $p vaalaI , QaIro QaIro baZnao vaalaI rcanaa Sau@laama- hO. • daoYa- kfja , saaQya • icaik%saa- Codna kfacCu@lao samaM SvaotM icarvaRwyaiQamaaMsakma. (A. ). ]. 10/ 12) • Aacaaya- vaagBaT nao Sau@laama- ka vaNa-na krto hue kha ik kf daoYa ko karNa Sau@laBaaga maoM sama$p kI , dor sao baZnao vaalaI rcanaa Sau@laama- hO.yah Sas~saaQya raoga hO ikntu naUtna Avasqaa maoM AaOYaQasaaQya haota hO. • Aacaaya- Baavap`kaSa yaaogar%naakr nao Aacaaya- sauEaut ko matanausaar hI laxaNaaoM ka vaNa-na ikyaa hO.
  • 10. laaoihtama- yanmaaMsaM p`cayamaupOit Sau@laBaagao pdmaaBaM tdupidSaint laaoihtama-. (sa. ]. 4/ 5) • Sau@lamaNDla maoM laala kmala kI AaaBaa vaalao maaMsa ka saMcaya laaoihtama- haota hO. • daaoYa- r@t , saaQya • icaik%saa- Codna kma- • [sakao Aacaaya- sauEaut nao xatja Ama- BaI kha hO. SaaoiNatama- samaM SlaxNaM pdmaaBamaiQamaaMsakma. (A. ). ]. 10/ 16) • AYTaMga)dyama maoM [sakao SaaoiNatama- kha gayaa hO.[sakao Aacaaya- nao Sas~saaQya kha hO prntu naUtna Avasqaa maoM [sakao AaOYaQasaaQya maanaa hO. • Baavap`kaSa maoM Aacaaya- sauEaut matanausaar hI laxaNa batayao hOM.
  • 11. AiQamaaMsaja Ama- ivastINa-M maRdu bahlaM yakR%p`kaSaM SyaavaM vaa tdiQamaaMsajaama- ivaVat. (sa. ]. 4/ 6) • nao~ ko Svaot Baaga maoM yakRt ko samaana vaNa- ka , maulaayama , maaoTa , ivastINa- AaOr Syaava vaNa- kI rcanaa kao AiQamaaMsajaama- khto hOM. • daoYa- i~daoYaja , saaQya • icaik%saa- Codna kma- SauYkasaRkipNDvacCyaavaM yanmaaMsaM bahlaM pRqau. (A. ). ]. 10/ 18) • AYTaMga)dyama maoM AiQamaaMsaja Ama- kao saUKo hue r@tipND ko samaana , sqaUla , pRqau maaMsa kI rcanaa kao AiQmaaMsaja Ama- kha hO. • [sakao Sas~saaQya vyaaiQa maanaa hO prntu naUtna Avasqaa maoM [sao AaOYaQasaaQya maanaa hO.
  • 12. snaayau Ama- Sau@lao yai%piSatmaupOit vaRiwmaott snaayvamao-%yaiBa piztM KrM p`paNDu. (sa. ]. 4/ 6) • nao~ ko Sau@la Baaga ko maaMsa maoM KurdrI tqaa paNDu vaNa- kI ]%pnna vaRiw kao snaayvama- khto hOM. • daoYa- i~daoYaja , saaQya • icaik%saa- Codna kma- snaavaama- snaavasainnaBama. (A. ). ]. 10/ 18) • AYTaMga)dyama maoM Sau@lamaNDla maoM snaayauvat idKa[- donao vaalaI rcanaa kao snaavaama- kha gayaa hO. • [sakao Sas~saaQya maanaa gayaa hO prntu naUtna Avasqaa kao AaOYaQasaaQya maanaa gayaa hO. • raogar%naakr AaOr Baavap`kaSa nao Sau@laBaaga maoM kizna va Acala , caaODa , maaMsabahula, saUKa , s~avariht maaMsavaRiw hao tao ]sao snaayvama- khto hOM.
  • 13. Ama- kI icaik%saa • Codna maoM Sas~ kma- cama-aBaM bahlaM ya~u snaayaumaaMsaGanaavaRtma. CoVmaova tdma- syaat kRYNamaNDlaM ca yat. (sa. ]. 15/ 18) cama- kI trh idKnao vaalaa , sqaUla , snaayau va maaMsa sao AacCaidt Ama- va kRYNamaNDla tk phuMcanao vaalaa Ama- Codna yaaogya hO. • pUva-kma- isnagQaM Bau@t@tao (nnamaupivaYTsya ya%nat:. saMraoYayao~u nayanaM iBaYak caUNaO-stu laavaNaO:.. (sa. ]. 5/ 3) raogaI kao isnagQa Anna ka saovana krayaoM.t%pScaat raogaI kao ya%napUva-k ibaza kr Ama- kao iSaiqala krnao ko ilae mahIna saOMQava lavaNa kao nao~ maoM lagaakr nao~ kao xaubQa kroM.
  • 14. • p`Qaana kma- Tt: saMraoiYatM tUNa-M sauisvannaM pirGaidRtma. Ama- ya~ valaIjaatM t~OtllagayaidBaYak.. ApagaM p`oxamaaNasya vaiDSaona samaaiht:. maucauNDyaa||daya maoQaavaI saUcaIsaU~oNavaapuna:.. na caao%qaapyata ixap`M kaya-ma%yaunnatM tu tt. Sas~abaaQaBayaaccaasya va%ma-naI ga`hyaoddRZ,ma.. Tt: p`iSaiqalaIBaUtM i~iBarova ivalaimbatma. ]illa#anmaNDlaaga`oNa tIxNaona pirSaaoQayaot.. ivamau@tM sava-tScaaip kRYNaacCu@laacca maNDlaat. naI%vaa knaInakaopantM iCnQaannaait knaInakma. knaInakvaQaadsa`M naaDI vaaDPyaupjaayato.. hInacCodat punavaR-iwM SaIQa`maovaaiQagacCit. (sa. ]. 15/ 18) Ama- p`doSa ka svaodna kr calaayamaana kroM.ijasa sqaana pr Ama- maoM vaila pD,o ]sa pr vaiDSa yaM~ lagaakr }pr ]zayaoM. raogaI kao ApaMga kI Aaor Aqavaa saUica maoM Qaagaa Dala kr Ama- ko naIcao lao jaakr QaIro sao ]zayaoM.
  • 15. p`maadvaSa SaIGa`ta krnao sao Ama- ko TUTnao ka Baya rhta hO.va%maao-M kao }pr va naIcao sao dRZta sao pkDoM.nao~gaaolak sao iSaiqala hue Ama- kao tIna vaiDSaaoM sao pkDkr }Mcaa ]za kr tIxNa maNDlaaga` Sas~ sao kaT doM. kRYNamaNDla va Sau@lamaNDla sao Ama- mau@t hao jaanao pr ]sao knaInak saiQaM kI Aaor lao jaato hue knaIinaka kao bacaato hue kaT doM.Ama- kao kaTto hue ]saka catuqaa-MSa nao~ maoM lagaa rhnao doM.ijasasao ik r@t kI sa`uit na hao nao~naaDI na hao.yaid Ama- ka hIna Codna hao tao yao raoga puna: hao sakta hO. • samyak iCnna Ama- ko laxaNa ivaSauwvaNa-mai@laYTM ik`yaasvaixa gat@lamama.iCnnao|ma-iNa Bavaot samyagyaqaasvamanaupd`vama .. (sa. ]. 15/ 19) yaid Ama- Codna ko pScaat nao~ ka vaNa- p`akRt hao nao~ kI inamaoYaaonmaoYa ik`yaaeoM saucaa$ $p sao hao rhI haoM nao~ pUNa-t: @laoSa riht hao va hIna tqaa Ait Cod ko ]pd`va sao riht hao.yah samyak iCnna Ama- ko laxaNa hoM.
  • 17. The word Pterygium is derived from the Latin word, “Pterygos” which means a wing . Pterygium is a common ocular surface lesion characterized by a wing shaped fibrovascular fold of bulbar conjunctiva which encroaches upon the cornea. Also known as ‘SURFER’s EYE’.
  • 18. ETIOLOGY The etiology of pterygium is still unknown. But there are various theories that are proposed that contributes to the development of pterygium which includes:- • Point mutations of proto-oncogenes K-ras. Alterations in the expression of tumor suppressor genes as p53/p63 • UV radiations--- exposure to these rays results into induction of mediators for growth of pterygium. It is called ‘TWO HIT’ Mechanism. The first hit is the process of tumor suppressor gene deactivation. The second hit is the environmental factors that includes viral infection or the exposure of UV radiations.
  • 19. PATHOLOGY  Pathologically pterygium is a degenerative and hyperplastic condition of conjunctiva.  The subconjunctival tissue undergoes elastic degeneration and proliferates as vascularized granulation tissue under the epithelium, which ultimately encroaches the cornea.  The corneal epithelium, Bowman's layer and superficial stroma are destroyed.
  • 20. PARTS OF PTERYGIUM It consists of 3 parts :-  Head :- present on cornea (apical part ).  Neck :- narrow part near limbus (limbal part).  Body :- extending between limbus and canthus (scleral part). Stocker’s Line A Stocker line is the brown iron line in the cornea anterior to the head of the pterygium.
  • 21. TYPES OF PTERYGIUM Depending upon the progression it may be of 2 types:  Progressive pterygium is thick, fleshy and vascular with a few infiltrates in the cornea, in front of the head of the pterygium (called cap of pterygium).  Regressive pterygium is thin, atrophic, attenuated with very little vascularity. There is no cap. Ultimately it becomes membranous but never disappears.
  • 22. SYMPTOMS & SIGNS 1. It is usually asymptomic. 2. There is cosmetic disfigurement. 3. Visual disturbances occur when it encro aches the papillary area . 4. Occasionally diplopia due to limitation of ocular movement . 5. Other symptoms includes:- Discomfort Foreign body sensation Congestion SYMPTOMS  Triangular encroachment of conjunctiva on the cornea .  Numerous small opacities may lie in front of apex of pterygium. SIGNS
  • 24. GRADING OF PTERYGIUM Clinical Grading  GRADE 1: extends 2mm on the cornea  GRADE 2: involves upto 4 mm of the cornea it can be primary or secondary.  GRADE 3: encroaches more than 4mm of the cornea &it can hamper visual axis. Tan’s Classification  T1 GRADE: clearly visible episcleral vessels under the pterygium  T2 GRADE: partially visibility of the episcleral vessels under the pterygium.  T3 GRADE: total obscured view of the episcleral vessels under the pterygium.
  • 27. DIFFERENTIAL DIAGNOSIS CHARACTERS PTERYGIUM PSEUDOPTERYGIUM AGE More common in older age groups Maybe seen in anygroup SITE 3’oclock to 9’oclock meri dians Mayappear anywhereon the cornea LATERALITY bilateral Mostly unilateral STAGES Progressive,reggresiveor stat ionary Always stationary ETIOLOGY Degenerative process Mayoccur due to exposure to s unlight & dust Inflammatory process 2’to chemicalburns,trauma. LIMBAL RELATIONS Adhered to limbus Not adhered to limbus ASSOCIATIONS Pinguecula ------
  • 28. treatment Early in the disease process, physicians often take a conservative approach, limiting therapy to lubricating medications. Since UV radiation is believed to be an important risk factor, the clinician should recommend that patients with early-stage pterygia use proper protective eyewear. If the lesion grows, surgical intervention becomes more compelling.
  • 29. INDICATIONS Surgical excision is the only satisfactory treatment, which may be indicated for: (1) Cosmetic reasons (2) Continued progression threatening to encroach onto the pupillary area (once the pterygium has encroached pupillary area, wait till it crosses on the other side) (3) Diplopia due to interference in ocular movements. (4) Visual Impairment Recurrence of the pterygium after surgical excision is the main problem (30-50%).
  • 30. PROCEDURE  Transplantation of pterygium in the lower fornix (McReynold's operation) is not performed now.  Postoperative beta irradiations (not used now).  Postoperative use of antimitotic drugs such as mitomycin-C or thiotepa.  Surgical excision with bare sclera.  Surgical excision with free conjunctival graft taken from the same eye or other eye is presently the preferred technique.  In recurrent recalcitrant pterygium, surgical excision should be coupled with lamellar keratectomy and lamellar keratoplasty.
  • 31.  In simple excision the conjunctiva is sutured back to cover the sclera.  In bare sclera technique, some part of conjunctiva is excised and its edges are sutured to the underlying episcleral tissue leaving some bare part of sclera near the limbus.  Free conjunctival membrane graft may be used to cover the bare sclera. This procedure is more effective in reducing recurrence. Free conjunctiva from the same or opposite eye may be used as a graft.  Limbal conjunctival autograft transplant- ation (LLAT) to cover the defet after pterygium excision is the latest and most effective technique in the management of pterygium.
  • 32.
  • 33. BOOKS websites • Textbook of Opthalmology - A.K.Khurana • https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3069871/ • https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5340105/