şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

H
HarunyahyaAzerbaijan
••
Sciences

şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

••
H
HarunyahyaAzerbaijan
Sciences

şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

1  sur  62
Şeytanın Bir Silahı: ROMANTİZM Onlar deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Bədbəxtliyimiz bizə üstün gəldi və biz doğru yoldan azan bir camaat olduq. (Muminun sur si, 106)ə HARUN Y HYAƏ
İÇİND KİL RƏ Ə ÖN SÖZ.......................................................................................................................................... GİRİŞ............................................................................................................................................... QANUNİ SEVGİ V QEYRİ-QANUNİ SEVGİ……………………………………………..Ə ROMANTİK MİLLİYY TÇİLİK……………………………………………………………..Ə ROMANTİZMİN DİG R İDEOLOGİYALARI………………………………………………Ə DİNİ P RDƏ Ə ALTINDA T TBİQ OLUNAN ROMANTİZM……………………….……Ə İMANLA BAĞLI OLAN SL AĞIL…………………………………………………………..Ə ROMANTİZMİN NÖVL Rİ………………………………………………………………….Ə ROMANTİK SEVGİ ANLAYIŞI……………………………………………………………... ROMANTİZMİN FİZİKİ T XRİBATLARI…………………………………………………..Ə N TİC : ROMANTİZM X ST LİYİND N XİLAS OLMAQ ……………………………Ə Ə Ə Ə Ə MÜ LLİF V S RL RİƏ Ə Ə Ə Ə HAQQINDA 2
Harun Y hya t x llüsünd n istifad ed n Adnan Oktar 1956-cə ə ə ə ə ə ı ildə Ankarada doğulub. İbtidai, orta v lisey t hsilini Ankarada bitiribə ə . Sonra İstanbul Memar Sinan Universiteti Göz l S n tl r Fakült sind və ə ə ə ə ə ə İstanbul Universiteti F ls f Bölm sind t hsil alıb. 1980-ci ild n başlayaraq imani, elmiə ə ə ə ə ə ə v siyasi mövzularda bir çox s r hazə ə ə ırlayıb. Bununla yanaşı, mü llifinə t kamülçül rin saxtakarlə ə ıqlarını, iddialarının etibarsızlığını v Darvinizminə qanlı ideologiyalarla olan qaranlıq laq l rini ortaya çıxaran çox h miyy tliə ə ə ə ə ə s rl ri varə ə ə dır. Harun Y hyanə ın s rl ri t xmin n 30.000 ş kild n ibar t olan 45.000ə ə ə ə ə ə ə ə s hif lik bir külliyyatdə ə ır v bu külliyyat 41 dil t rcüm edilmişdir.ə ə ə ə Mü llifinə t x llüsü inkarçə ə ı düşünc y qarşı mübariz aparan ikiə ə ə peyğ mb rin - Harun v Y hyanın adlarə ə ə ə ını yad etm k, xatir l rin hörm tə ə ə ə ə m qs dilə ə ə götürülmüşdür. Mü llifə t r find n kitablarə ə ə ın üz s hif sində ə ə R sulallahə ın möhüründ n istifadə edilm sinin simvolik m nasə ə ə ı is kitablarə ın m zmunu il laq dardə ə ə ə ır. Bu möhür Qurani-K rimin Allahə ın son kitabı v sonə sözü, Peyğ mb rimizin (s. .v.)ə ə ə də xat mül nbiyaə ə olmasının r mzidir. Mü llifə ə n şr etdirdiyi bütün s rl rind Quranə ə ə ə ə ı v R sulallahə ə ın sünn sini özün r hb rə ə ə ə etmişdir. Bununla da, inkarçı düşünc sisteml rinin sas iddialarə ə ə ını v dinə ə qarşı yön ldil n etirazlarə ə ı susdurmaq üçün "son söz"ü dem yiə h d fl mişdir.ə ə ə Çox böyük bir hikm t v kamal sahibi olan R sulallahə ə ə ın möhüründ n buə niyy tin bir duasə ı olaraq istifad edilmişdir.ə Mü llifin bütün s rl rind kiə ə ə ə ə sas h d f Quranə ə ə ın t bliə ğini dünyaya çatdırmaq, bel likl insanlarə ə ı Allahın varlığı, birliyi v axir t kimi sas imaniə ə ə mövzular üz rind düşünm y sövq etm k v inkarçə ə ə ə ə ə ı sisteml rin çürükə t m ll rini v azə ə ə ə ğınca t tbiqə olunmalarını göst rm kdir.ə ə Harun Y hyanə ın s rl ri Hindistandan Amerikaya,ə ə ə İngilt r d nə ə ə İndoneziyaya, Polşadan Bosniya-Hersoqovinaya, İspaniyadan Braziliyaya, Malaziyadan İtaliyaya, Fransadan Bolqarıstana v Rusiyaya q d r dünyanə ə ə ın bir çox ölk sind b y nə ə ə ə il r kə ə oxunur. İngilisc , fransə ızca, almanca, italyanca, ispanca, portuqalca, urduca, rə bc , albanca, rusca, boşnakca, uyğurca,ə ə indoneziyaca, malayca, benqalic , serbc , bolqarca, çinc , kiə ə ə şvahilcə (Tanzaniyada istifad edilir), hausaca (Afrikada geniş ş kild istifad edilir),ə ə ə ə dhivelhic (Mauritusda istifad edilir), danimarkaca v iə ə ə sveçc kimi bir çoxə dill r t rcüm edil n s rl r xaricd geniş oxucu kütl si t r find n q bulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə edilmişdir. Dünyanın h r yerind maraqla qarşılananə ə bu s rl r bir çox insanə ə ə ın iman etm sin , bir çoxunun da imanə ə ında d rinl şm sin v sil olmuşdurə ə ə ə ə ə . Kitabları oxuyan, araşdıran h r adam bu s rl rd ki hikm tli, asan aydə ə ə ə ə ə ın olan v s mimiə ə 3
üslubun, ağıllı v elmi yanaşmanın f rqin varırə ə ə . Bu s rl r sür tli t sir etm və ə ə ə ə ə ə q ti n tic verm xüsusiyy tl rin malikdir. s rl ri oxuyan v üz rind ciddiə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ş kild düşün n insanlarə ə ə ın artıq materialist f ls f ni, ateizmi v dig r azə ə ə ə ə ğın dünyagörüşl rin heç birini s mimi olaraq müdafi etm l ri mümkün deyil.ə ə ə ə ə Bundan sonra müdafi ets l r bel , ancaq romantik bir inadla müdafi edə ə ə ə ə ə bil rl rə ə . Hal-hazırda bütün inkarçı c r yanlar Harun Yə ə hya külliyyatə ı qarşısında fikrən məğlub olmuşlar. Şübh siz, bu xüsusiyy tl r Quranə ə ə ın hikm t v izahatlarınınə ə möht ş mliyind n qaynaqlanmışdə ə ə ır. Mü llif buə s rl ri il yalnə ə ə ə ız Allahın hiday tin v sil olmaə ə ə ə ğı niyy t etmişdir. Bundan başqa, bu s rl rin n şrə ə ə ə ə olunmasında heç bir maddi m nf t n z rd tutulmamışdırə əə ə ə ə . Bu h qiq tl r düşünüldüyü zamanə ə ə insanların görm dikl rini onlaraə ə göst r n, hiday tl rin v sil olan bu s rl rin oxunmasə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ını t şviq etm yin də ə ə çox h miyy tli bir xidm t olduə ə ə ə ğu ortaya çıxır. Bu qiym tli s rl ri tanə ə ə ə ıtmaq yerin , insanlarə ın zehinl rini qarışdıranə , fikri qarışıqlıq meydana g tir n, şübh v t r ddüd yaradanə ə ə ə ə ə , imani m s l d güclüə ə ə ə v k skin t siri olmayan,ə ə ə ümumi t crüb y saslanan kitablarə ə ə ə ı yaymaq isə m k v zaman itkisin s b b olacaq.ə ə ə ə ə ə Bu mövzuda şübh li olanlar Harunə Y hyanə ın s rl rinin m qs dinin dinsizliyi aradan qaldırmaq v Quran xlaqə ə ə ə ə ə ə ını yaymaq olduğunu, bu xidm td ki t sir, müv ff qiyy t v s mimiyy tin açə ə ə ə ə ə ə ə ə ıqca göründüyünü oxucuların ümumi q na tind n anlaya bil rl r.ə ə ə ə ə Bilinm lidir ki, dünyadakı zülm v qarə ə ışıqlıqların, müs lmanlarə ın ç kdikl ri ziyy tl rin sas s b bi dinsizliyin fikri hakimiyy tidir. Bunlardanə ə ə ə ə ə ə ə ə xilas olmağın yolu is dinsizliyin fikrə nə məğlub edilm si, iman h qiq tl rininə ə ə ə ortaya qoyulması v Quran xlaqə ə ının insanların qavrayıb yaşaya bil c kl riə ə ə ş kild izah edilm sidir. Dünyanə ə ə ın günd n-gün daha çox artan zülm, f sad və ə ə ə qarışıqlıq mühitind bu xidmə t daha sür tli v t sirli bir ş kild edilm liə ə ə ə ə ə ə dir. ks halda çox gec ola bilƏ r.ə Bu h miyy tli xidm td sasə ə ə ə ə ə rolu öz üz rin götürmüş Harun Yə ə hyaə külliyyatı Allahın iznilə XXI srd dünyadakı bütün insanlarə ə ı Quranda t svirə edil n rahatlığa v sülhə ə ə, düzgünlüy və dal t , göz lliy v xoşb xtliyə ə ə ə ə ə ə ə ə aparan bir v sil olacaq.ə ə Oxucuya 4
•Bu kitabda v başqa işl rimizd t kamül n z riyy sinin aradanə ə ə ə ə ə ə qaldırılmasına xüsusi yer ayrılmasının s b bi, bu n z riyy nin din leyhinə ə ə ə ə ə ə olan h r cürə f ls f nin sasını t şkil etm sidir. Yaradə ə ə ə ə ə ılışı v dolayə ısı il Allahə ın varlığını inkar ed n Darvinizm 150 ildir ki, bir çox insanə ın imanını itirm sin və ə ə ya şübh y düşm sin s b b olmuşdur. Bu s b bd n bu n z riyy nin birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə aldatma olduğunu göst rm kə ə çox h miyy tli bir imani v zif dir. Bu vacibə ə ə ə ə xidm tin bütün insanlarə a çatdırılması is z ruridir. B zi oxucularə ə ə ımız b lk birə ə kitabımızı oxumaq imkanı ld ed bilə ə ə r. Bu s b bd n, h r kitabə ə ə ə ə ımızda bu mövzuya xülas ş klind olsa da, bir hiss ayə ə ə ə ırmağa q rar vermişik.ə • Bu kitabların m zmunu il laq darə ə ə ə vacib olan bir başqa xüsusiyy t də ə vardır. Yazıçının bütün kitablarında imani mövzular Quran ay l ri il izahə ə ə edilir, insanlar Allahın ay l rini öyr nm y v Quran xlaqına tabe olmağaə ə ə ə ə ə ə d v t edilirl r. Allahə ə ə ın ay l ri il laq dar bütün mövzular oxucudaə ə ə ə ə heç bir şübh v ya sual yaratmayacaq ş kild açə ə ə ə ıqlanmışdır. • Bu izahat snasə ında istifad edil n s mimi v sadə ə ə ə ə üslub is kitablarə ın h r k s t r find n rahatlıqla başa düşülm sini t min edir. Bu t sirli v sadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə izahat say sind kitablar "bir n f s oxunan kitablar" ifad sin tamamilə ə ə ə ə ə ə ə uyğundur. Dini inkar etm k mövzusunda israr ed nl rə ə ə belə bu kitablarda izah edil n h qiq tl rin doə ə ə ə ğruluğuna etiraz edə bilmirl r.ə • Bu kitab v yazə ıçının dig r s rl ri oxucular t r find n ş xs n oxunaə ə ə ə ə ə ə ə ə bil c yi kimi, söhb t mühitind d oxuna bil r. Bu kitablardan istifad etm kə ə ə ə ə ə ə ə ist y n bir qrup oxucunun kitablarə ə ı bir yerd oxumalarə ı, mövzu ilə laq darə ə fikir v t crüb l rini d bir-birl riə ə ə ə ə ə lə bölüşm l riə ə baxımından faydalı olacaqdır. • Bununla yanaşı, yalnız Allahın razılığı üçün yazılmış bu kitabların tanınmasında v oxunmasə ında iştirak etm k bel böyük bir xidm t olacaq.ə ə ə Çünki yazıçının bütün kitablarında isbat etm k və razə ı salmaq istiqam ti sonə d r c güclüdür. Bu s b bl dini izah etm k ist y nl r üçün n t sirli üsul buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə kitabların dig r insanlar t r find n d oxunmasə ə ə ə ə ının t şviq edilm sidir.ə ə • Kitabların sonunda yazıçının başqa s rl rinin t qdimatə ə ə ə ının lavə ə olunmasının is h miyy tli s b bl ri vardə ə ə ə ə ə ə ır. Bu say d kitabə ə ı lin alan adamə ə yuxarıda b hs etdiyimiz xüsusiyyə tl ri daşıyan v oxumaqdan xoşlandığınıə ə ə ümid etdiyimiz bu kitabla eyni xüsusiyy tl r sahib olan daha bir çox s rə ə ə ə ə gör c k.ə ə İmani v siyasi mövzularda faydalana bil c yi z ngin bir qaynaqə ə ə ə t crüb sinin olə ə duğuna şahid olacaq. • Bu s rl rd b zi başqa s rl rd rast g lindiyi kimi, yazıçınınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ş xsiə q na tl rin , şübh li qaynaqlara saslanan izahlara, yanlış v d bsizə ə ə ə ə ə ə ə ə üslublara, şübh və ə ümidsizliyə sürükləy n izahatlara rast g l bilm zsiniz.ə ə ə ə 5
ÖN SÖZ (Bu) mübarək Kitabı, (insanların) onun ayələrini düşünüb anlaması və ağıl sahiblərinin də ondan ibrət götürməsi üçün sənə nazil etdik. (Sad sur si, 29)ə Din xlaqə ından uzaq olan c miyy tl rd çox vaxt doə ə ə ə ğrular yanlış, yanlışlar is doə ğru olaraq tanıdılır. Allahın m mnun olmayacaə ğı, x talıə bir r ftar t qdirə ə v t şviq olunark n, göz l bir r ftar son d r cə ə ə ə ə ə ə ə adi qarşılana bil r, h tta t nqidə ə ə bel edil bil r. Yanlış v doə ə ə ə ğruların bir-birin qarə ışması, dind n uzaq yaşayanə c miyy tl rd tez-tez rast g lin n, h tta ümumi quruluşu meydana g tir n birə ə ə ə ə ə ə ə ə v ziyy tdir.ə ə Romantizm d "doə ğru" z nn edil n s hvl rd n biridir. Romantizmə ə ə ə ə cahiliyy c miyy tl rind ş fq tli, yaxşı insanlara xas, göz l bir xüsusiyy t kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə göst rilə ir. Halbuki bir insanın qarşılaşdığı hadis l r romantik yanaşması, kitabə ə ə boyunca traflı ş kild araşdıracağımız kimi, h r istiqam td n son d r cə ə ə ə ə ə ə ə ə t hlük lidir. Çünki romantizm insanlar üçün h miyy tli v h yatiə ə ə ə ə ə ə xüsusiyy tl rd n biri olan "aə ə ə ğlı" tamamilə sıradan çıxarır. Bu kitabda romantizm kimi bir mövzunun işl nm sind ki m qs dimizə ə ə ə ə t hlük siz kimi ks etdiril n, amma slind insanlaraə ə ə ə ə ə h dsizə z r rl r ver n birə ə ə ə mövzuya diqq t ç km kdir.ə ə ə Sadə bir xüsusiyy t z nn edil n romantizmin ist rə ə ə ə c miyy tl r, ist rs d f rdl r üçün n q d r ciddi bir t hlük olduğunuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə göst rm kdir. Bu t hlük d n xilas olmağə ə ə ə ə ın n q d r asan olduə ə ə ğunu Allahın bütün insanlara gönd rdiyi bir r hb r olan Quranaə ə ə m l olunduğuə ə zaman insanın duyğularının ağlının önün keç bilm y c yini nümun l rlə ə ə ə ə ə ə ə göst rm kdir.ə ə 6
GİRİŞ Onlardan gücün çatdığı kimsələri səsinlə (günah)a təhrik et, atlı və piyadanı onların üstünə yerit, mallarına və övladlarına şərik ol, onlara vədlər ver. Şübhəsiz ki, şeytan onlara ancaq yalan vədlər verər. (İsra sur si, 64)ə İnsanları din xlaqə ından uzaqlaşdıran, R bbimiz olan Allaha qulluqə etm kd n ç kindir n,ə ə ə ə onların başına saysız-hesabsız b lalar g tir n hiyl g r birə ə ə ə ə t hlük vardə ə ır. Bu t hlük h yatə ə ə ın müxt lifə sah l rind , müxt lif hadis l rlə ə ə ə ə ə ə qarşımıza çıxa bil r. B z n bir faşistin yumruğu, b z n bir kommunistinə ə ə ə ə söyl diyi marş, b z n d sevdiyi qə ə ə ə ıza eşq m ktubu yazan bir g ncin sözl ri buə ə ə t hlük d n qaynaqlana bil r.ə ə ə ə Bu t hlük nin n h miyy tli istiqam ti is insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ın böyük bir hiss sininə bunu bir t hlük olaraq görm m sidir. Bunun Quran xlaqə ə ə ə ə ına tamamil ziddə bir ruh halı olduğunu isə çox az insan d rk edir. H tta insanlarə ə ın bir çoxu bu ruh halını bir t hlük v s hv deyil, t qdir edilm li v yaşanması lazım olan birə ə ə ə ə ə ə üstünlük kimi görürl r.ə Bu t hlük insanlarə ə ı ağıllarına gör deyil, hissl rin , y ni ehtiraslarə ə ə ə ına, s blə ə rin , z iflikl rin v inadlarə ə ə ə ə ə ına gör yaşamağa yön ld nə ə ə duyğusallıqdır. Duyğusallıq - dünyada yüz milyonlarla insanı t siri altə ına almış bir cahiliyy m d niyy tidir. slind , şeytan t r find n insanlarıə ə ə ə Ə ə ə ə ə Allahın yolundan sapdırmaq üçün istifad edil n silahlardan biridir. Çünkiə ə duyğusallığın p nc sin düşmüş insan aə ə ə ğlından istifad ed bilmir. Aə ə ğlından istifadə etm diyi zaman is n özünü yaratmə ə ə ış olan Allahı t qdirə ed bil r, n Oə ə ə nun d lill ri v hikm tl ri üz rind düşün bil r, n d Quran xlaqə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ının inc likl rini qavrayə ə ıb yaşaya bil r.ə Çünki din xlaqə ının yaşanması ağılla mümkündür v Allah Quranə ı "onun ayələrini düşünüb anlaması və ağıl sahiblərinin də ondan ibrət götürməsi üçün" nazil etmişdir. (Sad sur si, 29)ə Qısacası, duyğusallıq x st liyi müalic edilm d n bir insanə ə ə ə ə ın dini h qiqiə m nada qavramasə ı v yaşaması mümkün deyil. Də uyğusallıq x st liyi müalicə ə ə edilm d n dünyadakə ə ı saysız qarşıdurmaların, insanların bir-birl rin qarşıə ə etdikl ri zülmün, s b bsizə ə ə ağrı-acı v t cavüzkarlə ə ığın da ortadan qalxması mümkün deyil. Bu s b bd n kitabdaə ə ə duyğusallıqdan b hs ed c kə ə ə , bu cahiliyyə m d niyy tinin yaxə ə ə ın tarixd ki v günd lik h yatə ə ə ə ımızdakı b zi nümun l riniə ə ə araşdıracağıq. Heç kimin özünü bu t hlük d n uzaq görm m si v şeytanın h rə ə ə ə ə ə ə insanı ç km y çalışdığı bu bataqlığa qarşı hə ə ə r k sin diqq tli olmasə ə ə ı lazımdır. 7
HALAL V HALAL OLMAYAN SEVGİƏ Ey iman gətirənlər! Mənim düşmənimi də, öz düşməninizi də özünüzə dost tutmayın! Onlar sizə gələn həqiqəti inkar etdikləri halda, siz onlara mehribanlıq göstərib (sirrinizi açıb deyirsiniz)... (Mumt hin sur si, 1)ə ə ə Duyğusallıq, y ni başqa sözl des k, romantiklik çox vaxt "sevgi" duyə ə ə ğusu adı altında öz t sirini göst rə ə ir. M s l n, sonrakı s hif l rd araşdıracağımızə ə ə ə ə ə ə romantik radikal milliyy tçil r öz mill tl rini çox sevdikl rini söyl y r k başqaə ə ə ə ə ə ə ə mill tl r qarşı kin b sl yir v h tta t cavüzkarlə ə ə ə ə ə ə ə ıq göst rirl r. V ya bir g ncə ə ə ə qıza aşiq olan, onu h yatə ının yegan m qs di hesab ed n, "s n aşiq m"ə ə ə ə ə ə ə dey r k şeirl r yazan v h tta intihara cür t ed c k ş kild ir li ged r k buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə g nc qə ızı "ilahlaşdıran" bir g ncin "sevgi" anlayə ışıdır. Homoseksuallar, y niə Allahın haram etdiyi bir azğınlığı h yasə ızca v israrla t tbiq ed n insanlar daə ə ə "sevgi"ni bir-birl rind tapdə ə ıqlarını söyl yirl r.ə ə İnsanların ks riyy ti is "sevgi" adə ə ə ə ı veril n hə r duyə ğunun h miş doə ə ğru, t miz, h tta müq dd s olduə ə ə ə ğunu z nn edir v yuxarıda saydə ə ıqlarımıza b nz rə ə romantizm nümun l rini m qbul görürl r.ə ə ə ə lb tt ki, sƏ ə ə evgi Allahın insana b xş etdiyi göz l bir duyə ə ğudur. Amma h miyy tli olan bu sevginin kim v hansı düşünc l rl b sl ndiyi, y ni slə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sevgi olub-olmadığıdır. Duyğusallığın g tirib çə ıxartdığı azğın sevgi anlayışı ilə Allahın biz Quranda öyr tdiyi h qiqi sevgi anlayə ə ə ışı bu nöqt d bir-birind nə ə ə ayrılır. Bu mövzuları kitabın içind araşdıracağıq. Ancaq vv lc ,ə ə ə ə Qurana görə sevginin meyarını açıqlayaq: Qurana gör sevgi ona layiq olanlara göst rilir.ə ə Sevgiy layiq olmayanlar is sevilm z. H tta onlara "buə ə ə ə ğz" edil r, y ni q lb nə ə ə ə soyuqluq duyular. Sevgiy layiq olanə is sahib olduə ğu xlaqa gör mü yy nə ə ə ə olunur. Mütl q sevgiy layiq olan t k varlə ə ə ıq, hamımızın yaradıcısı olan Allahdır. Allah bizi var etmiş, saysız nem tl rl ruziə ə ə l ndirə miş, biz yol göst rmiş və ə ə b di c nn ti v d etmişdir. H r cür ç tinliyimizd O biz köm k edir, h rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə s mimi çaə ğırışımıza O cavab verir. Bizi O doyurur, x st l ndiyimizd biz Oə ə ə ə ə ş fa verir, q lbimizi Oə ə qurtuluşa qovuşdurur. Bu s b bd n kainatə ə ə ın sirrini qavrayan insan h r şeyd n çox Allahə ə ı sevir. Sonra da Allahın sevdikl rini, y niə ə Allahın rizasına uyan saleh insanları sevir. 8
Dig r t r fd n,ə ə ə ə Allaha qarşı isyankar olanlar, R bbimiz üsyan ed nə ə ə nankorlar is sevgiy layiq deyill r. Bu insanlara qarşı sevgi b sl m k doğruə ə ə ə ə ə deyil v Allah bu mövzuda iman ed nl ri bel x b rdar edə ə ə ə ə ə ir: Ey iman gətirənlər! Mənim düşmənimi də, öz düşməninizi də özünüzə dost tutmayın! Onlar sizə gələn həqiqəti inkar etdikləri halda, siz onlara mehribanlıq göstərib (sirrinizi açıb deyirsiniz). Rəbbiniz olan Allaha iman gətirdiyiniz üçün onlar Peyğəmbəri və sizi (yurdunuzdan) qovub çıxardırlar. Əgər siz Mənim yolumda v Mə ənim razılığımı qazanmaq uğrunda cihada çıxmısınızsa, onlara gizlind mehribanlıq göstə ərirsiniz. Mən sizin gizli saxladığınızı da, aşkar etdiyinizi d bilirə əm. Sizlərdən kim bunu etsə, doğru yoldan sapmış olar. (Mumt hinə ə sur si, 1)ə Ay d n göründüyü kimi, iman ed nl r inkarçə ə ə ə ılara qarşı sevgi b sl m zl rə ə ə ə . Ancaq burada h miyy tli bir nüansıə ə ə xatırlatmaqda fayda vardır. Mömin dini inkar ed n bir insana qarşı ür yind bir sevgi duyə ə ə masa da, o insanın iman etm si, müs lman olmasə ə ı üçün lind n g l n h r şeyi ed r. Y ni,ə ə ə ə ə ə ə burada b hs edil n "sevgi b sl m m k" v ziyy ti qarşıdakı insana hirsl nm k,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə onun yaxşılığını ist m m k m nasə ə ə ə ını verm z. ksin , Allaha iman ed n birə Ə ə ə insan öyüd ala bil c k, doə ə ğru yolu tapa bil c k h r insana dini t bliə ə ə ə ğ etm k,ə c nn tin v c h nn min varlə ə ə ə ə ə ığını xatırlatmaq, ölüm v hesab günü il qarşıə ə t r fi x b rdar edib qorxutmaq v zif l rini ksiksiz olaraq, şövql yerinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yetir r.ə Onun bütün s yin baxmayaraq, bir insan iman etm s d , yenə ə ə ə ə ə müs lmanə ın dal tli r ftarə ə ə ında bir d yişiklik olmaz. Möminl r z r r verm y ,ə ə ə ə ə ə ə insanlar arasında t xribatçə ılıq v qarə ışıqlıq çıxarmağa c hd etm diyi müdd tdə ə ə ə h r insana qarşı xoş münasib t b sl y r. Çünki Allah möminl r bel mrə ə ə ə ə ə ə ə ə etmişdir: Allah din uğrunda sizinlə vuruşmayan və sizi öz diyarınızdan qovub çıxartmayan kimsələrə yaxşılıq etmənizi və onlarla insafla davranmanızı sizə qadağan etmir. Şübhəsiz ki, Allah insaflı olanları sevir. Allah sizə ancaq sizinlə din uğrunda vuruşan, sizi diyarınızdan qovub çıxardan və çıxarılmanıza kömək edən kimsələrlə dostluq etmənizi qadağan edir. Onlarla dostluq edənlər zalımlardır. (Mumt hin sur si, 8-9)ə ə ə Bu ay l rd v yuxarıda misal olaraq verdiyimiz Mumt hin sur sinin 1ə ə ə ə ə ə ə - ci ay sind Allah biz bir çox hikm tl birlikd h miyy tli bir dünyagörüşüə ə ə ə ə ə ə ə ə d öyr dir: insanə ə ın duyğuları onu istiqam tl ndirm m lidirə ə ə ə . Çünki duyğular insanı son d r c yanılda bil r.ə ə ə ə İnsanın duyğularına gör deyil, aə ğlına və 9
irad sin , Allahə ə ın mrl rin gör h r k t etm si,ə ə ə ə ə ə ə ə duyğularını da ağıl v iradə ə il t rbiy etm si lazə ə ə ə ımdır. Bunu duyğusallıq bataqlığına düşmüş h r insanə ın h yatə ında gör bil rik.ə ə Ür yind ki ist k, ehtiras, nifr t v ya s b kimi duyə ə ə ə ə ə ə ğulara sir olmuş yüzə milyonlarla insan ağıla zidd olan işl r gör r k v bunu da "n edim, sevir mə ə ə ə ə ə d " v ya "n edim, çox ist yir m, içimd n g lir" kimi çar sizlik dolu sözl rlə ə ə ə ə ə ə ə ə ə müdafi ed rl r. Halbuki bir şeyin insanın "içind n g lm si", o şeyin doğru və ə ə ə ə ə ə qanuni olması dem k deyil.ə İnsanın n fsi ona daim pisliyi mr edir, şeytan daə ə onu daha böyük pislikl rə ə it l yir. "Nə ə edim, içimd n g lir" dey r k Allahə ə ə ə ə ın rizasına zidd işl r gör n insan slind , n fsinin v şeytanın oyuncağı olmuşdur.ə ə ə ə ə ə Allah bu insanlardan Quranda bel danə ışır: Nəfsinin istəyini ilahiləşdirən şəxsi gördünmü? Allah (əzəli )elmi sayəsində onu azğınlığa saldı, qulağını və qəlbini möhürlədi, gözünə də pərdə çəkdi. Allahdan başqa kim onu doğru yola yönəld bilə ər? Məgər düşünüb anlamırsınız? (Casiy sur si, 23)ə ə Sonrakı s hif l rdə ə ə ə duyğusallığın bir növü olan yüks k d r c liə ə ə ə romantizmin müxt lif nümun l rini araşdıracaq, bunların insanlara verdiyiə ə ə z r rd n b hs ed c k v nec müalic edil c kl rini açə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ıqlayacağıq. 10
ROMANTİK MİLLİYY TÇİLİKƏ Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə (mənəvi )rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu.... (F th sur si, 26)ə ə Romantizm - insanlar arasındakı romantik laq l r saslanan birə ə ə ə ə anlayışdır. Bununla yanaşı, romantizm siyasi ideologiyaların b zil ri il də ə ə ə yaxından laq dardə ə ır. Bunların başında is XIX srin sonlarə ə ında meydana g l nə ə v XX srin ortalarə ə ına q d r dünyada geniş vüs t alanə ə ə "romantik milliyy tçilik"ə durur. Qeyd etm k lazə ımdır ki, t nqid ed c yimiz anlayə ə ə ış milliyy tçilik deyil,ə "romantik milliyy tçilik"dir.ə Bunların arasındakı f rqə is çox böyükdürə . Cahiliyy lovğalığıə Milliyy tçilikə - bir insanın aid olduğu mill ti v yaşadığı v t nini sevm siə ə ə ə ə dem kdir.ə Bu, göz l bir duyə ğudur. Din zidd bir istiqam ti olmadə ə ığı kimi, insanlığa z r r ver n bir t siri d yoxdur.ə ə ə ə ə Bir insanın anasını v atasə ını sevm siə nec bir duyə ğudursa, onu yetişdir n, eyni inanc v m d niyy t sahib olduə ə ə ə ə ə ğu mill tini sevm si d el bir duyə ə ə ə ğudur. M s lə ə n, Türk Milliyy tçiliyi bel göz lə ə ə ə bir duyğudur: heç kim arasında din, dil, irq ayrı-seçkiliyi etm d n h r k siə ə ə ə hat edir.ə ə Milliyy tçilik duyə ğusunun qeyri-qanuni hala g lm si is bu sevgininə ə ə ehtirasa çevrilm si il baş verir.ə ə Bir insan mill tini sev rk n dig r mill tl rə ə ə ə ə ə ə qarşı s b bsiz yer kin b sl yirs , y ni öz mill tinin m nf tl ri üçün dig rə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə mill tl rin v xalqlarə ə ə ın haqlarını tapdalayırsa, onların torpaqlarını lə ə keçirm yi, mallarə ını talamağı h d fl yirs , bu, milliy tçilik duyğusunun qeyri-ə ə ə ə ə qanuni bir h dd g lm si dem kdir. İnsan öz mill tin olan sevgisini irqçiliyə ə ə ə ə ə ə ə çevir nd , y ni öz mill tinin dig rl rind n üstün olduə ə ə ə ə ə ə ğunu iddia ed n zamanə qeyri-qanuni bir fikir yürütmüş olur. Bu qatı milliyy tçiliyə ə Allah Quranda diqq t ç kir.ə ə Ay l rd "cahiliyyə ə ə ə lovğalığı" olaraq t svir edil n bu düşünc cahiliyy nin (dind n uzaqə ə ə ə ə c miyy tl rin) bir xüsusiyy ti olaraq izah edilirə ə ə ə : 11
Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə (mənəvi )rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu. Onların buna daha çox haqqı var idi və ona layiq idilər. Allah hər şeyi bilir. (F th sur si, 26)ə ə Diqq t yetirils , ay d "cahiliyy lovğalığıə ə ə ə ə "ndan b hs edilir. Allahın bunaə qarşı möminl r rahatlıq v t qva duyə ə ə ə ğusu verdiyi bildirilir. Öz c miyy tinə ə ə (tayfasına v ya mill tin ) istiqam tl n n sevgisi n tic sind t cavüzkar olanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə insanların r ftarlarınınə qeyri-qanuni olduğu m lum olur. Allah buna qarşıə möminl rin rahat v t qvalıə ə ə olmasını dil yir. Başqa sözl des k, Allahə ə ə ın möminl r üçün b y ndiyi halə ə ə “ağlı başında olan” bir insanın ruh halıdır. Cahiliyy lovğalığınaə qapılmaq isə “ağlı başında olan” insanın ruh halını ortadan qaldırır v onlarıə dill ri, r ngl ri v ya c miyy tl ri ayrə ə ə ə ə ə ə ı olduğu üçün bir-birl rin düşm n edir.ə ə ə Allahın 1400 il vv l Quranda t svir etdiyi cahiliyyə ə ə ə lovğalığını bu gün dünyanın h r tə r find görm k mümkündür.ə ə ə ə Afrikada müxt lif qə bil l rd nə ə ə ə olduqları üçün bir-birl ri il düşm nçilik ed nə ə ə ə insanlar vardır. Avropada bir futbol qarşılaşmasını silahlı qarşıdurmaya çevir n v qarşı ölk nin t r fdarə ə ə ə ə ını, sırf o t r fd n olduə ə ə ğu üçün öl nə ə q d rə ə döy n "ə xuliqanlar" vardır. Q rbə dünyasında z ncil r , y hudil r , türkl r , afrikalə ə ə ə ə ə ə ə ılara v ya başqa mill tə ə ə qarşı nifr t v kin b sl y n,ə ə ə ə ə onlara qarşı terror m liyyatlarıə ə t şkil ed n, buə ə m qs dl t şkilatlar quran qruplar var.ə ə ə ə Cahiliyy lovğalığı yalnız aşağı siniflə r deyil, bir çox ölk nin n üstə ə ə ə t b q sinə ə ə ə d tə sir edir.ə Sad bir s rh d anlaşılmazlığını b han ed r k,ə ə ə ə ə ə ə t cavüzkarlə ıq instinktl rini t min etm k üçün bir-birl ri il vuruşan, buə ə ə ə ə müharib l ri ill rl inadla davam etdir n, h m öz xalqlarə ə ə ə ə ə ını, h m d qarşıə ə ölk nin xalqlarə ını s fal t salan bir çox ölk vardə ə ə ə ır. Bu cür insanlar cahiliyyə lovğalığının t siri altə ındadırlar. H r biri ay d t svir edildiyi kimi, "ə ə ə ə öz q lbində ə t k bbürlüy – cahiliyy lovğalığına qapılanə ə ə ə " cahill rdir.ə Bu cahill r XX srin n böyük iki f lak ti olan Iə ə ə ə ə ə v IIə Dünya müharib l riə ə ni hazırlayan v icra ed nl r d daxildir.ə ə ə ə "Alman q hr manlə ə ığı", "İngilis qüruru", "Rus c sar ti" kimi romantik anlayə ə ışların t sirin qapılaraqə ə h m öz mill tl rin , h m d bütün dünyada böyük f lak tl r tör tmiş, ikiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə n h ng müharib d 65 milyon insanə ə ə ə ın qanını tökmüş, on milyonlarla insanı isə dul, yetim v şik st etmiə ə şl r.ə Bu f lak tl rin qaynaə ə ə ğı olan "cahiliyyə lovğalığının" çağımızdakı adı isə "romantik milliyy tçilik"dirə . Romantik Milliyy tçiliyin meydana g lm siə ə ə 12
Avropada milliyy tçilik XVIII srd yayə ə ə ılmış bir düşünc olaraq q bulə ə edilir. vv ll r bir çox dövl tl rin idar si altƏ ə ə ə ə ə ında yaşayan ölk l r bir m rk ziə ə ə ə hakimiyy t altə ında birl ş r k ilk xalq-dövl tl rini yaratmışlar.ə ə ə ə ə İngilt r və ə ə Fransa kimi Avropa ölk l ri milliyy tçiliyi ilk olaraq m nims y n v ilk xalqə ə ə ə ə ə ə hakimiyy tini quran ölk l r kimi tanınırlar. XIX srd is Avropadakə ə ə ə ə ə ı ölk l rinə ə ks riyy ti milli birliyini qurmuşlar.ə ə ə XX srd mövcud olan "romantik milliyy tçilik" c r yanınaə ə ə ə ə göst ril bil nə ə ə n yaxşı nümun Hitler Almaniyasə ə ıdır. Tamamil romantizmin t siri altınaə ə düş n irqi milliyy tçiliyinə ə zülml riə dünya tarixin qara bir l k olaraqə ə ə düşmüşdür. Yalnız iki ölk bu t sird n k narda qalmə ə ə ə ışdı: Almaniya və İtaliya. H r ikiə ölk d d krallıqların v ya kiçik ş h r-dövl tl rinin hakimiyy tiə ə ə ə ə ə ə ə ə çox uzun sürmüşdü. İtaliya ancaq 1870-ci ild , Almaniya is bir il sonra - 1871-ci ild milliə ə ə birliyini quraraq bir xalq dövl ti olaraq tarix s hn sin çə ə ə ə ıxa bilmişdi. Başqa sözl des kə ə , h r iki ölk d milliyy tçiliyi m nims m kd v t tbiq etm kdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə dig r Avropa ölk l rin nisb t n gecikmişdi.ə ə ə ə ə ə Bu v ziyy t h r iki ölk d Avropanə ə ə ə ə ın dig r ölk l rin gör daha radikal-ə ə ə ə ə milliyy tçi c r yanlarınə ə ə inkişafına v kök salmasə ına s b b olmuşdur.ə ə İctimai aliml rin q bul etdiyi ümumi fikr gör , milliyy tçiliyin n qabarıq nümun l riə ə ə ə ə ə ə ə olan Nasizm v faşizmin bu iki ölk d yaranmasıə ə ə v hakimiyy ti lə ə ə ə keçirm sinin s b bi h r iki ölk d d milli birliyin h l yaranmamasıə ə ə ə ə ə ə ə ə s b bind n yayə ə ə ılan fanatik milliyy tçi duyə ğulardır. Bu iki ölk d , xüsusil Almaniyadakə ə ə ı fanatik milliyy tçi anlayə ışına liderlik ed nl r tarixd "romantik milliyy tçil r" olaraq tanınırlar.ə ə ə ə ə Romantik milliyy tçiliyin sas xüsusiyy tl ri aə ə ə ə ğıla deyil, duyğulara h miyy t ver r k,ə ə ə ə ə m nsub olduqlarə ı mill tin mistik v sirli bir "ruh"a sahib olduğunu düşün r kə ə ə ə onu dig rl rind n daha üstün hesab etm l ridirə ə ə ə ə . Romantik milliyy tçil r XIXə ə srin sonlarə ında m şhurlaşan irqçi n z riyy l rd n b hr l n r k Avropalə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ı irql rin dünyadakə ı dig r irql rd n üstün olduqlarə ə ə ını bildirmiş v başqa xalqlarıə idar altına salma hüququna malikə olduqlarını iddia etmişl r.ə XIX srin ilk onilliyind rə ə omantik milliyy tçilik Almaniyada sür tl inkişafə ə ə etmişdir. Paul Lagarde v Julius Langbehn kimi yazıçılar almanlarə ın bütün dünyanı idar ed c kl ri bir iyerarxik dünya nizamı qurulmasının lazımə ə ə ə olduğunu müdafi etmişl r.ə ə Bunun da tamamil "Alman ruhu"ndan v "Almanə ə qanı"ndan qaynaqlanan üstünlükl ld edil c yini, bunun üçün almanlarə ə ə ə ə ın köhn bütp r st inanclə ə ə arına dönm l rinin v Xristianlə ə ə ıq kimi İlahi dini t rkə etm l rinin lazə ə ım olduğu fikrini ir li sürmüşl r.ə ə O dövrd Almaniyada qurulan mistik (gizli) d rn kl rinə ə ə ə romantik milliyy tçiliyin yayə ılmasında h miyy tli rolu olmuşdur.ə ə ə Bu d rn kl rin ortaqə ə ə dünyagörüşü insanın ağlı il deyil, hisslə ri il doə ə ğrunu tapa bilm sind nə ə , h rə 13
mill tin bir "xalq ruhu"na sahib olmasıə v Alman xalq ruhunun da bütp r stlikə ə ə olması kimi s thi v batil düşünc l rd n ibar tdir.ə ə ə ə ə ə Bu d rn kl r Hitler və ə ə ə ə dolayısı il Nasizm d böyük bir z min hazə ə ə ə ırlamışdır. İngilis tarixçisi Michael Howard "Pan-Cermenik Alman milliyy tçiliyinin ruhi gücünü v ideolojiə ə m nş yini mistik (gizli) d rn kl rd n aldığını v mistik (gizli) n n nin 1920-ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ci ill rd doə ə ğan Milli Sosializm (Nasist) c r yanına da böyük bir zə ə minə hazırladığını" yazır.1 H qiq t n d romantik milliyy tçiliyin insanlə ə ə ə ə ıq tarixində n m rh m tsizə ə ə ə v qanlə ı rejiml rind n biri olan Nasizm z min hazə ə ə ə ırlamaqdan başqa bir rolu olmamışdır. Romantik Milliyy tçiliyin Şizofreniyasıə Romantik milliyy tçil r insanə ə ın ağıl yolu il deyil,ə "duyğu v hissl "ə ə doğrunu tapacağını düşündükl ri üçün son d r c sassə ə ə ə ə ız, kompleks bir dünyagörüş v ruh halə ına malikdirl rə . Amerika tarixçisi professor Gerhard Rempel "Reform, Liberation And Romanticism In Prussia" (Prussiyada İslahat, Azadlıq v Romantizm) adlı m qal sind romantik milliyy tçil rin ruhə ə ə ə ə ə dünyasını bel t svir edir:ə ə Romantikl r fantaziyaya, romantikliy v simvolizm ged n yoluə ə ə ə ə seçdil r.ə Ruhi olaraq h miş ölümlə ə maraqlandə ılar, gec qaranlə ığında melanxolik böhranlar yaşadılar. (Romantik milliyy tçiliyin önd rl rind n) Novalis "h yatə ə ə ə ə ruhun bir x st liyind n ibar tdir" deyirdi.ə ə ə ə Burada qarşımıza çıxan faktor estetik pessimizmin başlanğıcıdır... Romantizm - insan ruhunun d rinlikl rind kiə ə ə irrasional gücl ri ortayaə çıxardı... Döyüş haqqındakı v t np rv r d biyyatə ə ə ə ə ə ın inkişafı il birlikdə "ruhunə r qsi" deyil n bu düşünc c miyy tin geniş kütl l ri iç risind yayə ə ə ə ə ə ə ə ə ıldı... Alman Romantikl ri estetizmin bütünü inkişaf etdirdil r ki, bu, aə ə ğlın inkar edilm sin v h qiq tin bir anda, bird n qavranmasə ə ə ə ə ə ı c hdin saslanırdı.ə ə ə Bu n z riyy y gör , poetik olan mütl q h qiq tin özü idi.ə ə ə ə ə ə ə ə 2 Romantik milliyy tçilik duyə ğuların " sl dünya" q bul edilm sinə ə ə ə saslanırdı.ə Bu x yalp r st düşünc reallıqdan tamamil uzaq, öz ruhə ə ə ə ə sarsıntıları içind yaşayan insanlar meydana g tirdi.ə ə Romantizmin bu t siriniə insanı reallıqdan ayıran, b zi duyə ğulara sir ed n şizofreniyaya b nz tm kə ə ə ə ə mümkündür. (Şizofreniya x st l ri reallıqdan uzaq, öz x yal dünyalarə ə ə ə ı içində yaşayırlar) Bu şizofreniyalı ruh halının bir nümun si d romantik milliyy tçil rin b ziə ə ə ə ə anlayışları bütl şdirm si v ziyy tidir.ə ə ə ə Bunların başında "qan" v "torpaq"ə anlayışları dururdu. Almaniyada XX srin vv lind meydana g l n "Blut undə ə ə ə ə ə 14
Boden" (Qan v Torpaq) adlə ı fikri c r yan Alman qanının və ə Almanə torpaqlarının müq dd s olduə ə ğunu, Alman soyundan olmayan xalqların bu qanı v torpaə ğı kirl tdikl rini iddia etmişdi.ə ə Bu c r yan Nasist ideologiyasına daə ə böyük t zyiq göst rdi.ə ə Nasistl r qan tökülmə sini müq dd s bir h r kat olaraqə ə ə ə ə görürdül r.ə Hitlerin 1923-cü ild ki müv ff qiyy tsiz z rb c hdi snasə ə ə ə ə ə ə ə ında yaralanan Nasistl rin qanları il islanmış partiya bayrağı sanki bir bütə ə ə çevrilmişdi. "Blutfahne" (Qan Bayrağı) adı veril n bu bayraq olduə ğu kimi mühafiz edilmiş v h r Nasistə ə ə m rasimind müq dd s simvola çevrilmişdi.ə ə ə ə H tta Nasistə partiyasının on minl rl yeni bayraə ə ğı Blutfahney sürtülmüş və ə ondakı "müq dd s" gücün bu yeni bayraqlara da keçdiyi düşünülmüşdü.ə ə 3 Romantik Milliyy tçiliyinə Qanlı qırğını I v IIə Dünya müharib l riə ə insanlığın gördüyü n qanlə ı müharib olaraqə tarix yazılmışdı. Bu müharib l rə ə ə romantik milliyy tçil rin qapə ə ışmasından başqa bir şey deyildi. Almaniyada özünü açıq sur td büruz ver nə ə ə ə romantik milliyy tçi c r yanıə ə ə dövrün ingilis, fransız v rus c miyy tl rin d t sir etmişə ə ə ə ə ə ə v bu ölk l rin idar hey tl rini müharib y c lb etmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə Razılaşmalarla h llə edil bil n probleml r qə ə ə ızışdırılmış v dünya milyonlarla insanə ın h yatə ına bais olan bir qırğın yaşamışdır. I Dünya Müharib sinin gedişatını araşdırmaq romantik milliyyə tçiliyinə n tic l rini görm k baxə ə ə ə ımından faydalıdır. Müharib də ə bir çox ölk iştirak etsə ə d ,ə sas n bir neçə ə ə dövl t vacib rol oynayırdıə : bir t r fdə ə ə İngilt r , Fransa və ə ə Rusiya, dig r t r fd is Almaniya v Avstriya-Macarə ə ə ə ə ə ıstan. Müharib ninə vv lind bu ölkə ə ə l rd ki generallarə ə ə ın hamısının ortaq düşünc si güclü birə hücumla düşm n x tl rini yarə ə ə ıb dağıtmaları v bir neç h ft rzind z f rə ə ə ə ə ə ə ə çalmaları istiqam tind idi. Halbuki müharib indiy kimi heç kim z f rə ə ə ə ə ə ə g tirm mişdir.ə ə Almaniya 1914-cü ild Fransa v Belçikaya hücum etmiş v bir azə ə ə ir lil dikd n sonra hücum dayandırılmış v qurulan c bh l r 3.5 il boyuncaə ə ə ə ə ə ə yerind n t rp nm mişdir.ə ə ə ə H r iki t r f d düşm n c bh sini yarmaqə ə ə ə ə ə ə ümidi ilə d f l rl bir-birin hücum etmiş, amma heç bir şey d yişm mişdir.ə ə ə ə ə ə ə Almanların hücumu il başlayan mə şhur Verden döyüşünd 315.000 fransə ə ız v 280.000ə alman sg ri ölmüş, amma c bh yalnə ə ə ə ız bir neç kilometr geriy ç kilmişdir. Birə ə ə neç aə ydan sonra ingilis v fransə ızlar Sommedə hücuma keçmişl r, qanlə ı vuruşmalar n tic sind 600.000 alman, 400.000-d n çoxə ə ə ə ingilis v t xmin nə ə ə 200.000 fransız sg ri ölmüş, n tic d alman c bh si yalnə ə ə ə ə ə ə ız 11 kilometr geriyə oturdulmuşdu. Romantik marşlarla, şeirl rl , "Alman ruhu", "ə ə İngilis qüruru", "Fransız c sar ti" kimi süni romantik anlayə ə ışlarla coşaraq ağılsız q rarlar ver nə ə idar çil r öz xalqlarə ə ını qırğına m ruz qoymuşlar.ə 3.5 il boyunca bir s ng rdə ə ə 15
döyüş n v h mişə ə ə ə bombardman altında yaşayan sg rl rin çoxunda sonradanə ə ə psixoloji probleml r baş qaldırmışdır.ə Romantik milliyy tçiliyin s b bsiz qırğınının Iə ə ə Dünya Müharib sində kiə diqq t ç k n bir nümun si fransə ə ə ə ız generalı Robert Nivellenin 1917-ci ilin aprelind alman c bh x ttin qarşı başlatdığı hücumdur.ə ə ə ə ə Nivelle hücumdan vv l "yalnə ə ız iki gün içind alman x tl rini yaracaqlarə ə ə ını v bir h ft içində ə ə ə z f r çatacaqlarə ə ə ını" v d etmişdi.ə Alman ordusunun onlardan daha üstün olmasına baxmayaraq, bu romantik v din t sirin düş n fransə ə ə ə ız ordusu aprelin 16-da hücuma keçmiş v bu hücum 1.5 aydan çox davam etmiş, n tic d heç birə ə ə ə n tic ld edilm miş, yüz minl rl sg r ölmüş, sonra da fransız birlikl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə arasında daxili üsyanlar baş qaldırmışdır. Eyni zehniyy t IIə Dünya Müharib sində ə d h yata keçmiş, bu d f dahaə ə ə ə çox insan - 55 milyon adam Hitler, Mussolini, Stalin kimi psixopat ruhlu romantikl rin ehtiraslarə ı s b bind n ölmüşdür.ə ə ə Yalnız dünya müharib l riə ə deyil, müxt lif ölk l r, q bil l r v yaə ə ə ə ə ə ə t şkilatlar arasındakı döyüş v qarşıdurmaların sasında da romantizm durur.ə ə ə Yaşadığı dünyanın ş rtl rini aə ə ğılla qiym tl ndirə ə ə bilm y n, romantik şüarların,ə ə q hr manlə ə ıq hekay l rinin,ə ə marşların v şeirl rin t siri il silaha sarə ə ə ə ılan milyonlarla insan h m özl rinin, h m d düşm n saydə ə ə ə ə ıqları insanların qanını tökmüş v dünyanə ı qarışıqlıq v fitn için salmə ə ə ışlar. Kitabın vv lind duyğusallığınə ə ə insanları Allahın yolundan çıxarmaq və b lalara uə ğratmaq üçün şeytan t r find n istifad edil n bir silah olduə ə ə ə ə ğunu vurğulamışdıq. Şeytanın insanlara qarşı qurduğu bu t l özünü romantikə ə milliyy tçilikd daha açə ə ıq ş kild özünü göst rirə ə ə . Allah Quranda şeytanın insanları qarşıdurma, qarışıqlıq v terror mühitin m ruz qoyduğunuə ə ə belə bildirir: (Allah) buyurdu: “Çıx get! Onlardan kim sənə uysa, tam bir əvəz kimi cəzanız Cəhənnəm olacaqdır. Onlardan gücün çatdığı kimsələri səsinlə (günah)a təhrik et, atlı və piyadanı onların üstünə yerit, mallarına və övladlarına şərik ol, onlara vədlər ver. Şübhəsiz ki, şeytan onlara ancaq yalan vədlər verər. (İsra sur si, 63-64)ə Bu ay d şeytanın idar si altə ə ə ındakı insanları istifad ed r k yer üzündə ə ə ə "t hrik ed n sə ə sl r" v "ə ə ə üz rin yeriy n piyadalar" meydana gə ə ə tir c yi bildirilirə ə ə ki, romantik milliyy tçiliyin n tic l ri d bu ş kild dir.ə ə ə ə ə ə ə Romantik Milliyy tçiliyin Fikri sası: Darvinizmə Ə 16
Romantik milliyy tçil r romantik meyl olan qan qırğınını d st kl m kə ə ə ə ə ə üçün b zi f ls fi v elmi ş rhl r d müraci t etmişl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Bu ş rhl rin sasıə ə ə Darvinin t kamül n z riyy sidir.ə ə ə ə İngilis bioloqu Darvin 1859-cu ild n şr olunan "Növl rin M nş yi" adlə ə ə ə ə ı kitabında t bi td m rh m tsiz bir h yat mübariz si olduə ə ə ə ə ə ə ə ğunu, bu mübariz nin canlə ıları inkişaf etdirdiyini v yaranan yeni növl rin d buə ə ə mübariz nin qazanə ılması v itirilm sin gör ortaya çə ə ə ə ıxdığını ir li sürmüşdür.ə Başqa sözl ,ə Darvin gör inkişafın açarı "qarşıdurma"dır.ə ə Darvin 1871-ci ildə n şr etdirdiyi "İnsanın Tör m si" adlı kitabında bu fikirl rini daha da inkişafə ə ə ə etdirmişdi. Bu kitabla birlikd insan irql rinin b zil rinin dig rl rin gör dahaə ə ə ə ə ə ə ə üstün olduğunu qarşıya qoymuş, y ni irqçiliy z min yaratmışdır.ə ə ə Darvin Avropalı ağ irql ri "üstün irql r" olaraq hesab ed rk n, z ncil ri, asiyalə ə ə ə ə ə ıları və türkl ri "yarə ı meymun primitiv irql r" olaraq qiym tl ndirmişdir.ə ə ə Darvinin elmd n uzaq bu n z riyy sinin yayə ə ə ə ılması il birlikdə ,ə qarşıdurma v irqçilik sür tl d st k qazanmə ə ə ə ə ışdır. Bel ki, bu iki anlayə ış "elmi bir h qiq tə ə " kimi q bul edilm y başlamışdır.ə ə ə Romantik milliyy tçil rin Darvinizml laq si d bu nöqt d ortaya çə ə ə ə ə ə ə ə ıxır. Romantik milliyy tçil r döyüş olan meyll rini v öz irql rinin dig rl rind nə ə ə ə ə ə ə ə ə üstün olduğu hesab etdikl rind nə ə Darvinizm saslanırlar.ə ə Fövq lad bir qan qırğınına s hn olan Iə ə ə ə Dünya Müharib sinin arxasındaə Darvinizmin bu qaranlıq t lqinini tapmaq mümkündür.ə Yüz minl rl sg riə ə ə ə gözl rini qə ırpmadan ölüm gönd r n alman, fransə ə ə ız, ingilis, rus v ya avstriyalə ı generallar Darvinizmin "canlılar mübariz ed r kə ə ə inkişaf edir, irql r də ə döyüş r k ucalır" ş klind ki yalanə ə ə ə ına inanmışlar v bu ruh halə ı içind döyüşə mri vermişl r.ə ə M s l n, Iə ə ə Dünya Müharib si generallarından Friedrich von Bernardi savaşə v t bi td ki mübariz nin qanunları arasındakı laq ni bel qurmuşdur:ə ə ə ə ə ə ə ə Müharib bioloji bir ehtiyacdırə , t bi td ki ünsürl rin qarşıdurması q d rə ə ə ə ə ə lazımlıdır. Bioloji istiqam td n yerind n tic l r verir, çünki bu n tic l rə ə ə ə ə ə ə ə ə varlıqların sas xüsusiyy tl ri il laq dardə ə ə ə ə ə ır.4 Avstriya-Macaristanın baş komandiri general Franz Baron Conrad von Hoetzendorff is müharib d n sonrakə ə ə ı xatir l rind bel yazmə ə ə ə ışdır: Dünya müharib sinin böyük fə lak ti (insanınə ə h yat mübariz si) prinsipiə ə tam bir uyğunlaşma ilə reallaşmışdır. İnsanların v dövl tl rin h yatlarə ə ə ə ının ana gücü il yaranan bu müharib boşalması lazım olan bir ildırım yükü kimiə ə t bi tin bir qaydasə ə ıdır.5 Almaniyanın kansleri (baş naziri) Theobald von Bethman-Hollwegin f rdiə m sl h tçisi v dostu Qurd Riezler 1914-cü ild bel yazmə ə ə ə ə ə ışdır: 17
Mütl q v z li düşm nlik insanlar arasə ə ə ə ə ındakı laq l rin t bi tində ə ə ə ə ə vardır. H r yerd gördüyümüz daimi nifr t…ə ə ə insan t bi tinin pozulmasə ə ından qaynaqlanmır, ksin t bi tin v h yatə ə ə ə ə ə ın qaynağının özünd vardə ır. 6 Dövrün dövl t adamlarə ını v idar hey tl rini t siri altə ə ə ə ə ına alan düşm nlikə v qarşıdurmanın insanın t bi tind olmasıə ə ə ə iddiası, şübh siz, böyük birə yalandır. İnsan t kamülçül rin iddialarə ə ının tam ksinə ə, ş fq t, m rh m t, sevgiə ə ə ə ə v anlayə ışdan zövq alacaq ş kild yaradə ə ılmışdır. İnsanın fitr ti, y ni t bi tiə ə ə ə Allahın mr etdiyi din xlaqə ə ını yaşamaqdır. Bunun xaricind insana t lqinə ə edil n h r cür batil v azə ə ə ğın düşünc is h m adamda, h m d c miyy tdə ə ə ə ə ə ə ə pozğunluğa v degenerasiyaya s b b olur.ə ə ə Romantizm öz trafə ına ehtiraslı bir bağlılığı, dig rl rin qarşı is kin və ə ə ə ə nifr ti qə ızışdırır. Bu ruh halı Darvinizmin "irql rin h yat mübariz si" anlayə ə ə ışına çox uyğundur. Darvinin n z riyy sinin sosiologiyalarə ə ə ına uyğunlaşdırılmış halına "İctimai Darvinizm" adı verilir və İctimai Darvinizm romantik milliyy tçiə v irqçi c r yanlarınə ə ə n böyük dayaə ğı olmuşdur. Amerikalı yazıçı Janet Biehl "Ecology and the Modernization of Fascism en the German ultra-Right" (Ekologiya v alman radikalə sağında faşizmin t kmill şm si) adlı mə ə ə qal sində ə ə mövzuya aid bunları yazır: Alman radikal sağında İctimai Darvinizmin d rin kökl ri vardə ə ır... İngilis-Amerikan İctimai Darvinizmind olduə ğu kimi, Alman İctimai Darvinizmi d insanlarə ın ictimai t şkilatlarını insani olmayan dünyadan alınma "t bi tə ə ə qanunları" il açə ıqlamışdır. Amma ingilis-amerikan İctimai Darvinizmi "uyğun olanların qazanması" anlayışını v hşi kapitalist bir meş d f rdi c hdl rinə ə ə ə ə ə qazancı olaraq izah ed rk nə ə , Alman İctimai Darvinizmi "uyğun olanların qazanması" anlayışını zici olaraq irq anlayə ışında q bul etmişdir.ə Bu s b bd n,ə ə ə " n uyə ğun" olan irq davam etdirdiyi "h yat mübariz si"nd bütün dig rə ə ə ə r qibl rini m hv ed r k qazanacaq, qazanmalə ə ə ə ə ıdır.7 Almaniyada İctimai Darvinizmin n böyük nümay nd si olan Ernstə ə ə Haeckel (1834-1919) m şhur Darvinist bioloq idi.ə Darvinin işl rind n çoxə ə t sirl n n Haeckel Darvinizm "t r fə ə ə ə ə ə " çıxaraq v "Ontogenez Filogenezinə T krarə ıdır" (Ontogeny Recapitulates Phylogeny) olaraq yekunlaşdırılan və m m lil rd ki embrionlarə ə ə ə ın t kamül müdd tini ks etdir n n z riyy ni ortayaə ə ə ə ə ə ə atmışdı. (Bu n z riyy nin çürüklüyü ill r sonra aydə ə ə ə ın oldu və Haeckelin istifad etdiyi sxeml rd saxtakarlə ə ə ıq etdiyi ortaya çıxdı) Haeckel "Monist Birliyi" adı altında ateizmi yaymaq m qs dil bir d rn kə ə ə ə ə yaratmış v bu d rn k, eyni zamanda, irqçiliyin v romantik milliyy tçiliyinə ə ə ə ə m rk zi olmuşdur.ə ə 1920-ci ill rd Hitlerin başçılığı altında inkişaf ed n Nasistə ə ə h r katı Haeckelin fikirl rind n v Monist Birliyind n b hr l nmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə Mövzunu araşdıran tarixçi Daniel Gasman The Scientific Origins of National Socialism: Social Darwinism en Ernest Haeckel and the German Monist League 18
(Milli Sosializmin Elmi M nş l ri:ə ə ə Ernest Haeckeld v Alman Monistə ə Birliyində İctimai Darvinizm) adlı kitabında bel yazır:ə Almaniyadakı irqçilikd n ilham alanə İctimai Darvinizm... varlığını dem kə olar ki, tamamil Hə ekkel borclu idi...ə (Hekkelin) fikirl ri,ə irqçilik, imperializm, romantizm, anti-Semitizm və milliyy tçiə c r yanınınə ə bir b d ndə ə ə birl şib vahid ideologiya halə ına g lm sin xidm t etdi...ə ə ə ə Volkismim (romantik milliyy tçi Alman populistliyinin) h qiq td tamamil qeyri-realə ə ə ə ə və mistik fikirl rin elmi lav ed nə ə ə ə ə adam Haeckel idi. 8 Gasman mövzu bar d bunları yazmışdır:ə ə Deyil bil r ki,ə ə İngilt r də ə ə Darvinizm t bii dünyanə ın ictimai dünyaya bir proyeksiyası olaraq, "buraxın etsinl r" (laissez faire) kapitalizminin f rdiliyininə ə bir davamı oldusa, Almaniyada alman romantizminin bir proyeksiyası olmuşdur... Darvinizmin Almaniyada aldığı ş kil bir növ saxta elmi t bi t dini,ə ə ə irqçilikl qarə ışıq bir t bi t tapə ə ə ınma mistizmidir. 9 Janet Biehl d eyni mövzuda "Hə ekkel mistik irqçiliy v milliy tçiliyə ə ə ə inanırdı, bel ki,ə Alman ictimai Darvinizmi vv ld n romantik irqçiliy və ə ə ə ə romantik milliyy tçiliy saxta bioloji bir sas t min ed n siyasi bir h r kə ə ə ə ə ə ə at oldu" dey yazmışdırə . 10 N ticə ə Bütün bunlar romantizmin tamamil dind n uzaq v din zidd birə ə ə ə psixologiya v dünyagörüş olduğunu bir daha göst rir. Oə ə rtaya atıldığı ilk günd n etibar n haradasa ateizml oxə ə ə şar olan Darvinizmin romantizml sıxə bağlı olması bu istiqam td çox açə ə ıq bir göst ricidir.ə Romantik milliyy tçiliyin Darvinizml olan laq si v Nasistə ə ə ə ə h r katınə ə meydana g lm sind ki rolu biz çox h miyy tli h qiq ti bir dahaə ə ə ə ə ə ə ə ə göst rm kd dir:ə ə ə Romantizm ist rə f rdl r, ist rs d c miyy tl r üçün sonə ə ə ə ə ə ə ə d r c t hlük li bir c r yandırə ə ə ə ə ə ə . Çünki romantizm qapə ılan insanlar öz irql rinin başqalarından üstün olduə ğuna, müharib l r ed r k bütün dünyanıə ə ə ə z bt etm haqqə ə ına sahib olduqlarına, başqa mill tl ri ortadan qaldə ə ırmağın v yaə özün tabe etm yin is son d r c qanuni olduə ə ə ə ə ə ğuna inanır, ağıla, sağlam fikrə v vicdana zidd düşünc l r asanca qapə ə ə ə ıla bilirl r.ə Nasist Almaniyası romantizmin dağıdıcı v zülmedici t sirini göst r n nə ə ə ə ə h miyy tli tarixi nümun l rind n biridir.ə ə ə ə ə ə Nasistl rin 1933-cü ildə iqtidaraə g lm si il birlikd Hitler v q rargahlarə ə ə ə ə ə ı alman c miyy tin qarşı sankiə ə ə "romantik beyin yuma" kampaniyasına başlamışlar v romantik milliyy tçiliyinə ə şüursuz iddialarını qısa zamanda c miyy t m nims tmişl r.ə ə ə ə ə ə 1930-cu ill rinə sonlarına doğru alman xalqının ks riyy ti tezliklə ə ə ə bütün dünyanı idar ed c kə ə ə 1000 illik bir "Alman Krallığı"nın (III Reich) qurulacağına, alman irqinin 19
"saflaşdırılması" m qs dil ölk d ki dig r xalqların m hv edilm sinin lazə ə ə ə ə ə ə ə ım olduğuna, Hitlerin metafizik güc sahib olan yanə ılmaz bir "başçı" (Führer) olduğuna v onları z f r aparacağına inanmışlar.ə ə ə ə Hitlerin q z bli, tə ə cavüzkar,ə paranoid v h yasə ə ız nitql rini göz yaşları içində dinl y r k özl rind n ged nə ə ə ə ə ə ə insanlar sanki kütl vi sur td ovsunlanmışdılar.ə ə ə Nasistl rin mə şhur Nuremberg mitinql ri "romantik beyin yuma"nə ə ın nə parlaq nümun sidir.ə Amerikalı t dqiqatçılar Baigent, Leigh və Lincoln buə mitinql ri bel t svir edirl r:ə ə ə ə Pis şöhr t sahib olan Nuremberg mitinql rind ...ə ə ə ə h r şey (formaların və ə bayraqların r ngl ri, natiql rin yeri, proqramə ə ə ın gec yarə ısına q d r davamə ə etm siə , spot işıqlarının istifad si, zaman) çox diqq tli ş kild hesablanırdə ə ə ə ı. Bu mitinql rd ç kil n filml rə ə ə ə ə insanların sanki özl rini s rxoş etdikl rini, sankiə ə ə hipnozdaymış kimi "Sieg Heil" ş klind ki Nasistə ə şüarını dayanmadan t krarlayaraq Hitler sanki tapə ə ınarcasına Nasist salamı verdikl rini göst rir.ə ə Kütl l rin üzünd n bomboş bir zehnin g tirdiyi xoşb xtlik oxunuə ə ə ə ə r... Bu razı salıcı bir ifad d n qaynaqlanmə ə ır. Əslind Hitlerin ifad l ri heç d razə ə ə ə ı salıcı deyil. H r zaman adiə , uşaq kimi eyni şeyi t krarlayan, boş m zmunlu nitql rdir.ə ə ə Amma bu nitql ri t şkil etm şə ə ə kli z h rli bir enerjiy malikdir, bir barabanə ə ə ə ritmi kimi hipnozedicidir... V bu, kütl psixologiyasə ə ının g tirdiyiə yoluxuculuqla, bir sah y sə ə ıxışdırılan minl rl insanə ə ın t sirilə ə c ml ndiyində ə ə ... kütlə isterikasını meydana g tirir...ə Hitlerin mitinql rind görün n şeyə ə ə psixoloqların mistik t crüb l ri açə ə ə ıqlamaq üçün istifad etdikl ri "şüurə ə qapanması" v ziyy tidir.ə ə " 11 Qısacası, Nasist mitinql ri insanlarə ı tamamil aə ğıldan uzaqlaşdıran və romantizm ovsununun t siri altına aldığı kütl vi hipnoz seanslarə ə ıdır. Bu romantik v ziyy t II Dünya Müharib sinin başlanmasına v 55 milyon insanınə ə ə ə h yatə ına bais olmuşdur. Nasizm romantizmin dağıdıcı t sirl rinin yalnə ə ız bir nümun sidir.ə Romantizm insanları ağıldan uzaqlaşdırdığı, ağıl yerin duyə ğuları hakim etdiyi üçün onları h r cür azə ğınlığa sürükl yə bil r.ə ə Buna gör romantik bir insanaə h rə hansı bir istiqam t vermə ək asandır. gƏ r içind olduə ə ğu mühit o istiqam td dirs , qə ə ə ısa zamanda qatı bir irqçiy və faşist çevril bil r.ə ə ə ə Bunun tam ksi olan bir mühitd olduə ə ğunda is kommunist bir xadim olar, Leninistə marşlar söyl y r k günahsə ə ə ız insanlara t zyiq göst r rə ə ə , h tta özünü at ş d ataə ə ə ə bil r.ə Son d r c m rh m tsiz v s rt olan romantik insanınə ə ə ə ə ə ə ə bir neç saat sonraə göz yaşları içind hə ıçqıra-hıçqıra ağlamasını da görm k mümkündür.ə Ağıl ortadan qalxdıqdan v insan duyə ğularına, daha doğrusu şeytanın n fsində ə oyatdığı ehtiraslara sir olduqdan sonra h ddini aşmasındaə ə v anormallə ıqda bir s rh d yoxdur.ə ə 20
21
ROMANTİZMİN DİG R İDEOLOGİYALARIƏ ... dedi: “Mən Sənin qullarından müəyyən bir qismini hökmən ələ alacağam. Mən onları mütləq (doğru yoldan) azdıracaq və xülyalara salacağam; onlara mal-qaranın qulaqlarını kəsməyi buyuracaq və Allahın yaratdıqlarına dəyişiklik verməyi əmr edəcəyəm”. Allahı qoyub şeytanı özünə himayədar tutan şəxs açıq-aşkar ziyana uğramışdır. (Nisa sur si, 118-119)ə vv lki hiss d romantizmin "romantik milliyy tçilik" adƏ ə ə ə ə ı altındakı t sirl riniə ə araşdırdıq. İndi bir d yelpiyin başqa uclarə ına baxaq v romantizmin insanlarə ı saldığı b zi b lalarə ə ı araşdıraq. İlk araşdırmalı olduğumuz ideologiya insanlığa n azı romantikə milliyy tçilik q d r "qan qusduran" kommunizmdir.ə ə ə KOMMUNİST ROMANTİZM Kommunizm sözd "aə ğıllı" bir ideologiya olaraq meydana g ldi. İdeologiyanıə quranlar, y ni Karl Marə ks (1818-1883) v Friedrich Engels (1820-1895) materialistə f ls f ni m nims mişə ə ə ə ə , bunu ictimai elml rə ə t tbiq ed r k "tarixin qaydalarə ə ə ı"nı t yinə etdikl rini düşünmüşl r. Marə ə ks tarixi müxt lif m rh l l r ayə ə ə ə ə ə ırmış, o dövrdə İngilt rə ə kimi inkişaf etmiş ölk l rd "kapitalist m rh l "sinin yaşandığını, bunun ardındanə ə ə ə ə ə qaçınılmaz olan bir işçi inqilabının g l c yini v sosialist kainatə ə ə ə ın başlayacağını qarşıya qoymuşdu. Marks bu inqilabın özbaşına, y ni işçil rin t ş bbüsü il reallaşacağı və ə ə ə ə ə İngilt r kimi s nayel şmiş ölk d yaşanacağını söyl mişə ə ə ə ə ə ə dir. Ancaq Marksın proqnozları reallaşmadı. Reallaşmayacağı da onun ölümünd nə 30-40 il sonra da açıqca görünürdü. İngilt r d v ya bir başqa s nayel şmiş ölk d birə ə ə ə ə ə ə ə inqilab olmamış, ksin işçil rin ictimai v iqtisadi h yatında yaxşılığa doğru d yişiklikə ə ə ə ə ə baş vermişdir. Kommunizmin Ağıllı İddiasının Etibarsızlığı Bu v ziyy td Marə ə ə ksın n z riyy si tarixd ki bir çox yanə ə ə ə ılma kimi s hv olaraqə qiym tl ndirilm li v bir k nara qoyulmalıə ə ə ə ə idi. Amma el olmaə dı. Özl rinə ə "Marksistlər" adı ver n bir qrup insan Marə ksın reallaşmayan proqnozlarını zorla da olsa reallaşdırmaq ist yirdil r. Marə ə ksın "özbaşına olacaq" dediyi inqilab baş verm diyind n,ə ə bunu silah zoruyla ed c k t şkilatlarə ə ə qurmağa v "inqilabçə ılıq" etm y q rarə ə ə vermişdil r. Marə ksı bu ş kild yenid n ş rh ed n v Marə ə ə ə ə ə ksın reallaşmayan proqnozlarını b han l r g tir r k ş rh etm y çalə ə ə ə ə ə ə ə ə ışan qatı marksist olan Lenin idi. Lenin inqilabın İngilt r kimi inkişaf etmiş ölk l rd ola bilm y c yini, onunə ə ə ə ə ə ə ə yerin Rusiya kimi s nayel şm miş ölk l ri sə ə ə ə ə ə ınamaq, kommunizmin burada 22
müv ff qiyy tə ə ə ə nail olacağını v sonra da bütün dünyaya yayə ılacağı fikrini ir liə sürmüşdü. Bu x yalə ını reallaşdırmaq üçün Rusiyanın daxilind v xaricind uzun ill rə ə ə ə inqilaba hazırlıq görmüş, I Dünya Müharib sinin qarışıqlığı içində axtardə ığı fürs tiə tapmış v iqtidara g lmişdi.ə ə Amma Leninin proqnozları da Marksınkı kimi boşa çıxmışdı. N qurduə ğu sistem müv ff qiyy t qazanmışə ə ə , n d kommunizmə ə düşündüyü kimi dünyaya yayılmışdı. Bu gün Leninin qurduğu Sovet İttifaqı artıq dağılmış v tarix çevrilmişdirə ə . Sovet işğalı və t zyiqi il kommunizmin yaradıldığı ölk l rd d kommunist sistemi çökmüşdür.ə ə ə ə ə ə Kommunizm XX srin n böyük v n müv ff qiyy tsiz t crüb si olaraq q bulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə edilmişdir. Marksizmin bir yanılma olduğu yalnız proqnozlarının v qurduə ğu sisteml rinə çökm sil deyil, eyni zamanda saslandığı f ls f nin d iflası il isbat edilmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə Marksizmin sasını t şkil ed n materialist f ls f nin bütün f rziyy l ri XXə ə ə ə ə ə ə ə ə srd kiə ə elmi k şfl rl yalanlanmə ə ə ışdır. M s l n:ə ə ə 1. Materializm kainatın sonsuzdan b ri var olduə ğunu, bu s b bd n madd ninə ə ə ə yaradılmadığını müdafi etmişdir. Halbuki XX srd q bul edil n Big Bang n z riyy siə ə ə ə ə ə ə ə madd nin v zamanə ə ın yoxdan yaradıldığını göst rmişdir. Bu n z riyy kainatə ə ə ə ın 10-15 milyard il vv l yoxdan var olduə ə ğunu, yoxluq içind bird n kiçik bir h r k tinə ə ə ə ə meydana çıxdığını ortaya qoymuşdur. Y ni Big Bangə ın göst rdiyi h qiq t heç bir şeyə ə ə mövcud deyilk n, bu heçlik içind bird n bir h r k t, h r k tin ardə ə ə ə ə ə ə ə ə ından da madd və ə zamanın meydana g lm sidir.ə ə Bax bu, materialistl rin iddialarə ını tamamil çökdürmüş,ə madd ni, zamanə ı v h r k ti Allahə ə ə ə ın yaratdığının d lill rind n biri olaraq sübutə ə ə etmişdir. 2. Materializm madd nin v zamanə ə ın bir "mütl q" anlayə ış olduqlarını, y niə h miş var olan, d yişm y n, sabit saslar olduqlarə ə ə ə ə ə ını müdafi etmişdir. Halbukiə Eynşteynin Nisbilik N z riyy si madd kimi zamanə ə ə ə ın da mütl q bir anlayə ış olmadığını, d yiş n birə ə hiss forması olduğunu göst rmişdir.ə 3. Materializm insan zehninin yalnız maddi faktorlarla açıqlana bil c yini, insanə ə ın bütün zehni funksiyalarının madd yə ə yükl nə ə bil c yini iddia etmişdir. Halbukiə ə beyinin detallarının k şf edilm si, beyind heç bir qarşılığı olmayan zehni funksiyalarıə ə ə ortaya qoyaraq, insan zehninin madd -sonrasə ı bir varlığa, y ni "ruh"a aid olduə ğunu t sdiq etmişdir.ə 4. Materializm canlıların yaradılmadığını, Darvinin t kamül n z riyy sind iddiaə ə ə ə ə edildiyi kimi t sadüfl rl meydana g ldiyi aldatmacasə ə ə ə ını ir li sürmüşdür. Bu iddia daə XX srd ki elmi tapə ə ıntılarla çürümüş, canlılarda inkar edilm si mümkün olmayanə bir "dizayn" olduğu v bütün canlə ıları yaradanın Allah olduğu bir daha sübut edilmişdir. gƏ r bir ideologiya sasə ə lı olduğunu iddia edirs , ancaq iddialarə ı ağıl v elmə qarşısında aciz qalırsa v yaşanan konkret hadis l r o ideologiyanə ə ə ın bütün uzaqgör nlikl rini boşa çıxarırsa, o zaman bu ideologiyanın sə ə ə aslı olması bar də ə heç bir iddiası ola bilm z. Bu ideologiyanə ı m nims miş insanların da onu t rk etm l riə ə ə ə ə 23
lazımdır. Bu s b bd n g r kommunistl r romantizm v x yalp r stlikl deyil, aə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ğıl, m ntiq v saə ə ğlam fikirl h r k t ed n insanlar olsaə ə ə ə ə ydılar, bu gün q d r kommunizmiə ə ə d f l rl t rk etm li olardılar.ə ə ə ə ə ə Kommunizm romantizm sasları üz rin qurulə ə ə muş bir ideologiya olduğundan ona bağlananlar da elmd n uzaq bir ş kild bu sistem baə ə ə ə ğlı qalmağı v bu köhnə ə sistemi müdafi etm yi davam etdirirl r. H l lap vv ld n, y ni Marə ə ə ə ə ə ə ə ə ksın nə fundamental proqnozlarının reallaşmadığı görüldüyünd bu ideologiya bir k naraə ə qoyulmalı idi. Amma qoyulmadı. Dünyanın h r tə r find tör y n "inqilabçə ə ə ə ə ılar" Marksın x yallarə ını reallaşdırmaq uğrunda h r k t keçdil r.ə ə ə ə ə İnqilablar, v t ndaşə ə müharib l ri, partizan mübariz l ri, terror h r kə ə ə ə ə ə atları t şkil etdil r.ə ə Sovet İttifaqı v bütün Ş rq Bloku dağıldı, Qə ə ırmızı Çin kapitalist iqtisadiyyatını m nims di. Amma h l d kommunizmd n l ç kilmirə ə ə ə ə ə ə ə . H l d dünyada və ə ə ə ölk mizd kommunist t şkilatlar mövcuddur v f aliyy tl rini davam etdirirl r.ə ə ə ə ə ə ə ə Sözünü etdikl ri "inqilab"ə ın bir x yal olduə ğunu başa düşm l riə ə n baxmayaraq, sə ırf kommunizmi buraxmamaq üçün qan tökm y davam edirl r.ə ə ə Özl rini və ə yoldaşlarını diri-diri at ş verib yanark n kommunist marşlar söyl y c k q d rə ə ə ə ə ə ə ə romantik, kor v m qs dsiz bir inadla kommunizm baə ə ə ə ğlılıqlarını qoruyurlar. Bu v ziyy t kommunizmin aə ə ğıllı bir ideologiya olmadığını, bu ideologiyanı müdafi ed nl rin onu aə ə ə ğılla qiym tl ndirm dikl rini, başqa s b blə ə ə ə ə ə ə m nims dikl rini göst rə ə ə ə ir. Buna bir çox insan "fanatizm", "müt ssiblikəə ", "sabit fikirlilik" deyir. Burada s hv yoxdur. Amma bir azə daha d rind n araşdırıldığındaə ə fanatizmin altında romantizmin çox böyük bir rol oynadığını gör bil rik.ə ə Başqa sözl des kə ə , kommunizm d romantizminə sehrind nə güc almaqdadır. Kommunist Romantizmin Nümun l riə ə Kommunistl rin yaşadığı romantik ruh halınının ilk başda çox adam d rk edə ə ə bilm z, çünki kommunistl rə ə h miş elmd n, f ls f d n, aə ə ə ə ə ə ə ğıldan danışırlar. Halbuki bu anlayışları da romantik bir dünyagörüşl q bul edirl r. Elmin ortaya qoyduə ə ə ğu, g ldiyiə n tic l ri "burjua elmi" adlandıraraq kort biiə ə ə ə ş kild inkar edirl r. H tta Stalin buə ə ə ə dünyagörüşünü sisteml şdirmiş v öz dövründ "burjua elmi" v "proletarə ə ə ə iat elmi" dey r k axmaq v süni bir ayrə ə ə ı-seçkilik etmişdir. Dig r t r fd n,ə ə ə ə kommunistl rin n şrl rin , jurnallarə ə ə ə ına, şeirl rin , ya daə ə marşlarına diqq tl baxsaq, onların d rinə ə ə bir romantizm yaşadıqlarını gör rikə . Kommunistl r b zi aə ə nlayışları bütl şdirmiş v onlara qarşı h ddind n artə ə ə ə ıq romantik bir bağlılıqla bağlanmışlar. Bunların başında "inqilab" anlayışı g lir. Bir kommunistə üçün inqilab bütün pislikl rin sonu v bütün yaxşılıqların başlanğıcıdır. Heç bir zamanə ə reallaşmayacağını bildiyi bu x yala bir növ ümidsiz eşql baə ə ğlanar. Sözünü etdiyi bu inqilab haqqında heç bir ağıllı qiym tl ndirm ed bilm z.ə ə ə ə ə İnqilab niy edil c k?ə ə ə İnqilab olanda bir çox günahsız insanın qanı boşuna axacaq, bütün c miyy tə ə q m-qüssə ə 24
ç k c kdir, buna n g r k varə ə ə ə ə ə ? İnqilab olmadan da kasıb insanların h yat ş raitl riə ə ə düz l bilm zmi?ə ə ə İnqilab olanda iqtisadiyyatın v ziyy ti nec olacaq? Ölk nec idarə ə ə ə ə ə olunacaq, daxili qarışıqlıqlar v xarici tə hlük l r nec aradan qaldə ə ə ə ırılacaq? Bu sualların bir kommunist üçün heç bir h miyy ti yoxdur. Onun yeganə ə ə ə m qs di inqilabdə ə ır. gƏ r yuxarıdakı suallara cavab verm liə ə olsa, Leninin, Stalinin v yaə Maonun yazdığı kitablardan q libl şmiş sözl ri dey r, ancaq bu suallarə ə ə ə ın cavablarını h qiq t n düşünm z. Onu inqilab fikirin n çox baə ə ə ə ə ə ğlayan faktor is bu mövzudaə yazılan duyğusal şeirl r, b st l n nə ə ə ə ə alovlu marşlardır. Kommunist d biyyatda tez-ə ə tez "çiç kl r içind ki göz l ölk "d n, "uzaqlardakə ə ə ə ə ə ı qırmızı gün ş"d n v s. b hs edilir.ə ə ə ə slind inqilab anlayƏ ə ışı il kommunist arasə ındakı laq bir növ romantik eşq hekay siə ə ə kimidir. Universitetl rd ki, kitab s rgil rind ki, m d niyy t m rk zl rind kiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə kommunistl r aid stendl r, kommunistl rin toplandə ə ə ə ığı barlar, kafel r araşdırıldığındaə romantizmin müxt lif simvollarla d st kə ə ə l ndiyi n z r çarparə ə ə ə . Z ncirl rini qə ə ıran güclü proletariat embleml riə , sıxılmış yumruq fiqurları, sosializm uğruna döyüşm kd n v ölm kd n danə ə ə ə ə ışan inqilabi mahnılar kommunist romantizminin nə m şhur simvollarıdır.ə Bu romantizm b z n paltarlarda da ks olunə ə ə ur. Kür yinə ə xaki r ngli birə şinel keçir n, başına daə xüsusi t yinatlı sg rə ə ə papağı qoyan bir kommunist g nc özünü Latə ın Amerikasının kommunist partizan lideri Che Guevaraya b nz d rə ə ə . Otağında v yaə xüsusi şyalarının arasında böyük ehtimalla bir "Che"ə emblemi vardır. Pop ulduzlarının fanatı olub onlar kimi geyin n romantik kollecli g ncl rd n bir f rqi var: seçdiyi ulduzə ə ə ə ə musiqiçi deyil, partizandır. Kommunist romantizmin bir başqa maraqlı nümun si isə ə özl rinə ə ziyy tə ə verm kd nə ə v dig r insanlarə ə ın onlara yazığı g lm sind nə ə ə zövq almalarıdır. M s l n, h bsxanadaə ə ə ə "aclıq aksiyası"na başlayaraq adi bir m qs d üçünə ə özünü ölümə aparan kommunist xadim bu h r k tinin özün verdiyiə ə ə ə ziyy tə ə v iztirabdan h zz alır.ə ə Bir t r fd n, ç kdiyiə ə ə ə ziyy tə ə s b bil dig r insanlarə ə ə ə ın ona yazığı g lmə əsind n, də ig rə t r fd n,ə ə ə yoldaşları t r find n "ə ə ə dava adamı" olaraq tanınmaqdan v t qdirə ə edilm kd n zövq alə ə ır. Kommunistl rinə ziyy tə ə ç km kd n alə ə ə dıqları romantik zövq b z n çoxə ə yüks kə h ddə ə çata bil r. Kommunist xadiml r etdikl ri h r k tl rd özl rini diri-diriə ə ə ə ə ə ə ə ə yandırmaq, seçdikl ri yoldaşlarını d mir barmaqlə ə ıqlara bağlayaraq, üz rin yandırə ə ıcı madd töküb yandırmaq, sonra da qarşısına keçib o yanark n kommunist marşlarə ə söyl m k kimi qorxunc bir v hşilik t tbiq etm kd dirl r. Bu aə ə ə ə ə ə ə ğlasığmaz şidd tiə reallaşdıran xadiml rin, eynil Naə ə sist mitinql rind ki izdihamlar kimi, bir növ "şüurə ə qapanması" v ziyy tində ə ə olduqları, tamamil romantik v psixoloji transa girdikl riə ə ə açıqca görünür. Kommunistl rin h d fl rin sla çata bilm y c kl rini bildikl ri halda israrlaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ideologiyalarına bağlı qalmaları romantik inadla reallaşır. "S hv d olsa, müv ff qiyy tə ə ə ə ə 25
qazanmasam da, m n kommunistə əm v axıra q d r d qalacaə ə ə ə ğam" düşünc sil kor-ə ə koran bir baə ğlılıq nümayiş etdirirl rə . lb tt , aƏ ə ə ğıllı bir insan bel davranmaz.ə N tic d , kommunizmin d şeytanın insanları ağıldan v Allaha imandanə ə ə ə ə uzaqlaşdırmaq üçün istifad etdiyi romantizm silahə ının bir parçası olduğu aydın olur. Kommunizmin ağıllı bir ideologiya v f ls f olma iddiasə ə ə ə ı il meydana çıxmasınaə baxmayaraq, slində ə ağıla v elm zidd iddialarla doludur v bunlarə ə ə ın t xmin n 1.5ə ə srdirə ki, inadla müdafi olunmasə ının arxasında kommunistl rin ideologiyalarə ına olan romantik bağlılıqları dayanır. 26
DİNİ P RD ALTINDA T TBİQ OLUNANƏ Ə Ə ROMANTİZM Onlar yaramaz əməl etdikləri zaman: “Atalarımızı belə gördük. Allah da bizə bunu əmr etmişdir”– deyirlər. De: “Allah yaramaz əməlləri əmr etməz. Yoxsa Allaha qarşı bilmədiyinizi danışırsınız?” ( raf sur si, 28)Ə ə Romantizm bir ideologiya v ya dünyagörüş olmaqdan çox, müxt lifə ə ideologiya v dünyagörüşl r nüfuz ed n, onlara romantik bir atmosfer ver n,ə ə ə ə ə bu yolla insanları ağıllı davranmaqdan uzaqlaşdıran bir t sirdir. Faşizm v yaə ə kommunizm kimi tamamil dind n uzaq v azə ə ə ğın ideologiyalara nüfuz etdiyi kimi, b z n dini p rd altında da insanlarə ə ə ə a t sir edir.ə Bu mövzuya başlamadan vv l vacib bir xüsusiyy ti qeyd etm k lazımdırə ə ə ə : dini p rd altında ortaya çıxan bir hə ə r k t, b z n s mimi olmaə ə ə ə ə ə ya bil r. ksin ,ə Ə ə tarixd din v dindarlara z r r verm k üçün din v Allahın adə ə ə ə ə ə ə ı il ortaya çıxanə bir çox adam, qrup v düşünc olmuşdur. Allah Quranda bunun b ziə ə ə nümun l rini biz bildirmişdir. M s l n, Allahə ə ə ə ə ə ın S mud qövmün elçi olaraqə ə gönd rdiyi Hz. Saleh peyə ğ mb ri öldürm k üçün plan quranə ə ə d stə ə öz aralarında Allah adına and içmişl r:ə Onlar dedilər: “Bir-birinizin yanında Allaha and için ki, gecə ona və ailəsin basqın edib öldürə əcək, sonra da onun yaxın qohumuna deyəcəyik ki, biz onun ailəsinin öldürüldüyünü görməmişik və biz, həqiqətən, düzünü deyirik”. (N ml sur si, 49)ə ə Peyğ mb rl r qarşı çıxan müşrik qövml r böyük bir hörm tsizlikl onlarə ə ə ə ə ə ə ı tez-tez "Allaha qarşı yalan uydurmaqla" günahlandırmışlar ki, bu, özl riniə Allaha inanan dindar insanlar olaraq gördükl rini göst rir. (Şura sur si, 24) Yerə ə ə üzünd öz ilahlə ığını iddia ed c k q d r böyük bir azə ə ə ə ğınlıq içind olan Fironunə da buna b nz r birə ə iftira etdiyi ay d bel bildirilmişdir:ə ə ə Firon dedi: “Buraxın məni Musanı öldürüm! Qoy o da Rəbbinə yalvarsın. Çünki mən onun sizin dininizi dəyişdirəcəyindən, yaxud yer üzündə fəsad törədəcəyindən qorxuram”. (Mömin sur si, 26)ə Bu v ziyy t insanlarə ə ın din adı v görünüşü altında slind dinl laq siə ə ə ə ə ə olmayan b zi azə ğın düşünc v h r k tl r içind olduqlarını göst rir.ə ə ə ə ə ə ə ə Bax, romantizm d , dinl laq si olmadə ə ə ə ığı halda dinin bir parçası sanılan bu azğınlıqların başında g lir.ə 27
Dinl romantizmin bir-birin nec qarə ə ə ışdırıldığını anlamaq üçün dinin sası olan "ixlas" anlayə ışını yaxşı qavramaq lazımdır. İxlas - bir işin yalnız və yalnız Allahın razılığını qazanmaq üçün edilm sidir. Bir iş ancaq ixlaslı olaraqə edils ibad t olar v Allah Qatə ə ə ında d y r qazanar. M s l n, namaz qə ə ə ə ə ılmaq, oruc tutmaq, z kat verm k, Allah yolunda s y göst rm k v bütün dig rə ə ə ə ə ə ə ibad tl r, Allahə ə ın rizasını qazanmaq m qs dilə ə ə edildiyi t qdird ibad t olar.ə ə ə Allah Quranda "Vay halına namaz qılanların – o şəxslərin ki, onlar namazlarında səhlənkardırlar. Onlar riyakardırlar (Maun sur si, 4-6)ə buyuraraq Allah rizası üçün edilm y n ibad tin etibarsə ə ə ızlığını bildirmişdir. Romantizmin dini t hrif etm si d bu ş kild baə ə ə ə ə ş verir. Dini Allahın rizasından başqa yer iə stiqam tl ndirir:ə ə İnsanlara dini Allahın rizası üçün deyil, öz duyğusal ehtiyaclarını t min etm y yön ldir.ə ə ə ə Romantizm bu inc , amma çox h miyy tli olan ayrə ə ə ə ı-seçkiliyi ortadan qaldıraraq, insanları tamamil s hv bir din anlayə ə ışına yön ltmişdirə . Bunun n tic si is mistisizmdir.ə ə ə İxlas ortadan qalxdığında v din (Allahə ın dinini t nzihə edirik) bir növ "psixoloji rahatlama" vasit si olaraq görülm y başlandığındaə ə ə insanları bu psixologiyaya aparan mistik faktorlar dövr y girir.ə ə Romantik din anlayışı il Quranda Allahə ın biz öyr tdiyi və ə ə Peyğ mb rimizin (s. .v.)ə ə ə h yatə ında n göz l nümun sini gördüyümüz sl diniə ə ə ə müqayis etdiyimizd f rq çox açə ə ə ıq ş kild ortaya çıxır:ə ə 1. Quranda Allah insana ağlından istifad etm yi, düşünm yi, Allahə ə ə ın yaratdıqlarını araşdırmağı v bu aə ğılla iman etm sini mr edir.ə ə Halbuki romantik din anlayışında ağıl f aliyy tiniə ə dayandırır. İnsanlar düşünm yə ə deyil, düşünm m y yön lirl r.ə ə ə ə ə 2. Romantik din anlayışlarının çoxunda insanın özün zülm etm si,ə ə ziyy tə ə verm siə m qbul bir davranə ış olaraq q bul edilirə . M s l n, özl riniə ə ə ə çarmıxa ç k r kə ə ə Hz. İsaya yaxınlaşdıqlarını düşün n xristianlar vardə ır. Buddizm kimi Uzaq Ş rq dinl rind aə ə ə c qalmaq, narahat yerd yatmaq kimiə "özün zülm" nümun l ri müq dd sl şdirilə ə ə ə ə ə ir. Halbuki Quranda insanın özünə ziyy t verm siə ə ə kimi bir anlayış q tiyy n yoxdur. Bir ay d keç nə ə ə ə ə "Həqiqətən, Allah insanlara əsla zülm etməz, lakin insanlar özləri özlərinə zülm edərlər" hökmü (Yunus sur si, 44) romantizmin bu yanlış anlayə ışını n göz l ş kildə ə ə ə ifad edir.ə Xülas , romantik din anlayə ışı insanların n fsind olan, düşünm m k,ə ə ə ə reallıqlardan qaçmaq, insanları bütl şdirm k, nostalji, özünü hörm td n salmaqə ə ə ə v özünə ə ziyy t verm kə ə ə kimi xüsusiyy tl ri t min ed n v h qiqi dinə ə ə ə ə ə ə tamamil zidd olan inancı və ə f aliyy tiə ə özünd ehtiva ed n batil bir sistemdir.ə ə İnsanlar Allahın onlardan n ist diyini öyr nib t tbiq etm k yerin ,ə ə ə ə ə ə atalarından onlara miras qalan düşünc q libl rini v davranə ə ə ə ış ş kill riniə ə davam etdirirl r. Hadis l ri düşünübə ə ə ağılla qiym tl ndirm k v zin ,ə ə ə ə ə ə 28
n n l rind mövcud olan qaydalarə ə ə ə ə ı v anlayə ışları mühafiz edirl r. Bu daə ə Allahın Quranda x b rdar etdiyi bir azə ə ğınlıqdır. Quranda bu mövzu ilə laq dar çox sayda ay vardə ə ə ır. Bunlardan bir neç si bel dir:ə ə Onlara: “Allahın nazil etdiyinə və (göndərdiyi) Elçiyə tərəf gəlin”– deyildikdə: “Atalarımızın tutduğu yol bizə bəsdir”– deyirlər. Əgər ataları bir şey bilməyib, doğru yola yönəlməyiblərsə (onda) necə olsun? (Maid sur si,ə ə 104) Onlar yaramaz əməl etdikləri zaman: “Atalarımızı belə gördük. Allah da bizə bunu əmr etmişdir”– deyirlər. De: “Allah yaramaz əməlləri əmr etməz. Yoxsa Allaha qarşı bilmədiyinizi danışırsınız?” ( raf sur si, 28)Ə ə Onlara: “Allahın nazil etdiyinə itaət edin!”– deyildikdə, onlar: “Yox! Biz əcdadımızın getdiyi yolu tutub gedəcəyik!”– deyərlər. Əgər şeytan onları (Cəhənnəm) odunun əzabına doğru sürükləyirsə necə olsun? (Loğman sur si, 21)ə N ticə ə Bir insanın Allahın ist diyi kimi saleh bir imana sahib ola bilm si üçünə ə romantizm bataqlığından xilas olması z ruridir.ə "Çünki Allah Haqdır...." (H ccə sur si, 62) ay sind buyurulduə ə ə ğu kimi Allah haqqın özüdür. Romantizmə qapılan insanlar is ya romantik milliyy tçilik, kommunizm kimi azə ə ğın ideologiyalardan t sirl nir, ya dini romantik bir dünyagörüşl ş rh edib aə ə ə ə ğıldan v ixlasdan uzaqlaşırlar, ya da kitabın sonrakı hiss l rind araşdıracağımızə ə ə ə romantik sevgi anlayışının t sirin düşürl r.ə ə ə Dini yaşamağa başlasalar bel , romantizmin verdiyiə qarışıq ruh halı s b bind n bu mövzuda q rarlə ə ə ə ı ola bilm zl r. B zi romantik faktorlarla diniə ə ə yaşamağa başlayan, amma qısa bir müdd t sonra bundan imtina ed n və ə ə yenid n dind nə ə k nar h yata dön n bir çox insan vardə ə ə ır. Halbuki Allah insana bel mr etmişdir:ə ə O, göylərin, yerin və onların arasında olanların Rəbbidir! Elə isə yalnız Ona ibadət et və Ona ibadətdə səbrli ol! Heç Ona oxşarını tanıyırsanmı?! (M ry m sur si, 65)ə ə ə 29
İMANLA BAĞLI OLAN SL AĞILƏ ... Artıq sizə Kitabdan gizlətdiyiniz şeylərin bir çoxunu bəyan edən və bir çoxunun da üstündən keçən Elçimiz gəlmişdir. Artıq sizə Allahdan bir nur (Muhəmməd) v açıq-aydın bir Kitab gə əldi. Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri (bu Kitabla) əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir. (Maid sur si, 15-16)ə ə Kitabın sonrakı hiss sində ə romantizmin günd lik h yatdakə ə ı t sirl riniə ə araşdıracağıq. Ancaq bundan vv lə ə tez-tez toxunduğumuz "ağıl" anlayışının slə m nasə ını da traflı ş kild izah etmə ə ə k lazə ımdır. Ağıl sözü c miyy td z ka anlayə ə ə ə ışını ifad etm k üçün istifad edilə ə ə ir. Bu s b bl aə ə ə ğıllı bir insanla savadlı bir insan arasındakı h miyy tli f rq d çoxə ə ə ə ə ə vaxt diqq t yetirilmir. Lakin bu çox vacibdirə . Ağıl v z ka tamamil müxt lifə ə ə ə xüsusiyy tl rdir.ə ə Ağıl möminin Allahın hadis l ri yaratmasə ə ındakı inc hikm tl ri görm siniə ə ə ə v hadis l ri bu ilahi hikm tl r dair sind qiym tl ndirm sini t min edir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Z kaya saslanan bir yanaşma is hadis l ri, ancaq sad s b b-n tic laq l riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ç rçiv sind , mexaniki v dar hat li birə ə ə ə ə ə qavramanı meydana g tirir. Aə ğıl z kadan daha üstündür v ancaq Allaha v Qurana q ti iman ed n, Quranə ə ə ə ə ay l rin tabe olan möminl r xas bir qabiliyy tdir. Z ka bütün insanlardaə ə ə ə ə ə ə müxt lif d r c l rd olan bir fiziki xüsusiyy tdir. Ancaq aə ə ə ə ə ə ə ğıl yalnız iman ed nl r m xsusdur.ə ə ə ə İman etm y nl rə ə ə üçün isə ağıldan b hs etm k doğruə ə deyil. Ağıl z kanə ın, mühakim nin v m ntiqin n doə ə ə ə ğru v qüsursuz ş kildə ə ə istifad edilm sini, bu qabiliyy tl rd n faydalanə ə ə ə ə ılmasını t min edir. Aə ğılsız bir insan is n q d rə ə ə ə z kalı olursa-olsun, ağlından istifad ed bilm diyi üçünə ə ə ə mütl q mü yy n bir nöqt d yanlış bir m ntiq v mühakim y sapmaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ğa m hkumdur. Dünya tarixind iman etm y n filosoflara v elm adamlarə ə ə ə ə ına baxdığımızda hamısının eyni mövzularla laq dar f rqli, h tta b z n ziddə ə ə ə ə ə düşünc l ri müdafi etdikl rini görürük. Bunlarə ə ə ə ın hamısı olduqca z kalıə insanlar olmalarına baxmayaraq, imana v dolayə ısı il aə ğıla sahib olmadıqları üçün doğruları tapa bilm mişl r. H tta bir çoxu insanlə ə ə ığı saysız f lak tl rə ə ə ə sürükl mişl r. Yaxə ə ın tarixd n nümun l r ver k: Marə ə ə ə ks, Engels, Lenin, Trotski kimi bir çox filosof, ideoloq v dövl t adamə ə ı z kalı insanlar olduqları halda,ə ağıldan istifad ed bilm dikl rind nə ə ə ə ə milyonlarla insanın f lak tin s b bə ə ə ə ə olmuşlar. Halbuki ağıl insanların f lak tini deyil,ə ə rahatlığını v xoşb xtliyiniə ə güdür, bunları ld etm yin yolunu v üsullarə ə ə ə ını göst rir.ə 30
İnsan düşünm k, qavramaq, diqq t yetirm k, praktik davranmaq kimi birə ə ə çox şeyi z kasə ı say sind reallaşdırır. Ancaq ağıllı bir insan z ka il mümkünə ə ə ə olmayan d rin bir anlayə ışa, doğrularla yanlışları ayırd etm qabiliyy tin də ə ə ə malikdir. Bu s b bd n aə ə ə ğıl adama z kadaə n daha çox üstünlük qazandırır. Ağılın qaynağı is bir az vv l ifad etdiyimiz kimi, s mimi iman v Allahə ə ə ə ə ə qorxusudur. Allahdan qorxan, Onun mr v qadaə ə ğalarından ç kin n,ə ə tövsiy l rini d qiqlikl yerin yetir n bir kims t bii olaraq bu üstünlüy ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə Allahın bir nem tə i olaraq, sahib olar. Ancaq bu qabiliyy t sahib olmaə ə ğın bu q d r asan olmasə ə ına baxmayaraq, insanların çox az hiss si ağıl sahibidir. Allahın Qurandaə "... Onların çoxu isə anlamır" (Maid sur si, 103) ay si il x b r verdiyi bu h qiq t insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ın çoxunun iman sahib olmaması, Qurandan uzaq bir h yat m nims m l rind nə ə ə ə ə ə qaynaqlanan bir v ziyy tdir.ə ə Allahdan qorxan v s mimiyy tl Qurana uyə ə ə ə anlara aid olan ağıl iman ed n saleh möminl ri h r v ziyy td üstün bir mövqey g tirir. Ayrə ə ə ə ə ə ə ə ıca iman sahibi bir insanın h r şeyi, h r an Allahə ə ın yaratdığını bilm si, inc liyinə ə ə q d rə ə h r şeyin Allahın t yin etdiyi q d rə ə ə ə (tale) daxilind baş verdiyinin v h r anə ə ə Allahla birlikd olduə ğunun şüurunda olması ağlın sas meyarıdırə . Dig rə t r fd n, aə ə ə ğıl adamın sahib olduğu üstün t r fl rininə ə ə d yiş n ş rtl r və ə ə ə ə ə mühit qüsursuz ş kild uyə ə ə ğunlaşmasını da mümkün edir. Möminin b sir t v f ras tind ki itilik, diqq t v şüur açıqlığı, üstünə ə ə ə ə ə ə ə diaqnoz v h lletm qabiliyy ti, göz l xlaqə ə ə ə ə ə ı, danışığı v r ftarıə ə ndakı hikm t,ə güclü ş xsiyy tiə ə h miş aə ə ğıl sahibi olmasının t bii n tic l ridir. ( traflıə ə ə ə Ə m lumat üçün baxə ın: Kurana göre gerçek akıl, Harun Yahya) T svir etdiyimiz bu nümun modelinin, bu üstün xüsusiyy tl rin birə ə ə ə adama aid olduğunu deyil, c miyy tin ümumi quruluşunu meydana g tirdiyiniə ə ə düşünün: h r k sin aə ə ğılla davrandığı h r v ziyy td , h r söhb tində ə ə ə ə ə ə, h rə r ftarə ında, g ldiyi hə r q rarda aə ə ğılın üstünlükl rinin ks riyy t t r find nə ə ə ə ə ə ə yaşandığını… Ağıllı insanlardan ibar t olan bir birliyin meydana g tir c yiə ə ə ə mühiti… Şübh siz, h r k sin t hlük siz, saə ə ə ə ə ğlam, rahat yaşaması üçün ağıllı insanlara ehtiyacı vardır. İnsanları bezdir n xaos, qarə ışıqlıq v anarxiyanə ın qarşısının alınması v bu mövzulara köklü d yişiklik edilm si üçün d aə ə ə ə ğıllı insanların varlığı vacibdir. Bu baxımdan h r problemin açarə ı olan ağıla duyulan ehtiyac ortadadır. Şübh siz, aə ğıl bir insanın sahib olduğu n h miyy tliə ə ə ə xüsusiyy tl rd ndir. Aə ə ə ğıllı bir insan faydalı bir şeyi özünd n artıqə trafə ındakılara t min ed r. Çünki imanə ə ın g tirdiyi xlaqda Allahə ə ın rizasını qazanmaq xaricind heç bir düşünc , h d f, ya da ideal yoxdur. Bel bir adamə ə ə ə ə Quranda t svir edil n mömin xüsusiyy tl rini ksiksiz olaraq yaşaə ə ə ə ə yar: m zlumlarə ın qorunması, yolda qalmışlara, kims sizl r , köm y ehtiyacə ə ə ə ə ı 31
olanlara sahib çıxılması, dal tli davranılması, kims nin aə ə ə c buraxılmaması kimi h r işin m suliyy tini üz rind hiss ed r. Qurandan öyr ndiyi bu inc likl ri,ə ə ə ə ə ə ə ə ə vicdani m suliyy tl ri aə ə ə ğlı say sind qüsursuz bir ş kild reallaşdırar. Bel kiə ə ə ə ə , probleml ri h ll etm , hikm tli danə ə ə ə ışma v yazma, t dbir görm , t tbiq, yolə ə ə ə göst rm kimi bir çox mövzuda t bii olaraq h r k sin gözü aə ə ə ə ə ğıllı bir kims niə axtarır. Çünki bel bir insanın h r r ftarə ə ə ından, h r danə ışığından, h r fikrind nə ə istifad edilir.ə Ağılın lüzumluluğu bu d r c h miyy tli ik n aə ə ə ə ə ə ə ğılsızlığın n cür ciddiə bir t hlük olduə ə ğunu t sbit etm k heç d ç tin deyil. İst r adamə ə ə ə ə ın ş xsi, ist rsə ə ə d c miyy tl laq dar olaraq aə ə ə ə ə ə ğılsızlığın s b b olduə ə ğu v ziyy tl ri, g tirdiyiə ə ə ə b lalarə ı araşdırmaq v ziyy tin ciddiliyinin başa düşülm si baxə ə ə ımından faydalı olacaq. Ağılın qarşısındakı n böyük mane l rd n biri is kitabə ə ə ə ə ın vv lkiə ə hiss l rind siyasi v ictimai t sirl rd n b hs etdiyimizə ə ə ə ə ə ə ə bir ruhi pozuqluqdur: Romantizm, ya da dig r adə ı il des k, duyğusallıq.ə ə GÜND LİK H YATDA DUYĞUSALLIQ N DİR?Ə Ə Ə Duyğusallığın t rifini insanın ağıl və m ntiqinin t l b etdiyi doə ə ə ə ğrular istiqam tind deyil,ə ə duyğularının istiqam tl ndirm sil h r k t etm siə ə ə ə ə ə ə ə ş klind vermişdik.ə ə Duyğusallıq h r insanə da müxt lifə ölçül rdə ə olmasına baxmayaraq, dind n uzaq c miyy tl rin bütün f rdl rind olan ruhiə ə ə ə ə ə ə x st likdir. Qurandan uzaq, dini yaşamayan bir insanın romantizmd nə ə ə qurtulması mümkün deyil. Çünki duyğusallıq ancaq insanın ağlı il , yə ni Quranə xlaqə ı il hə r k t etm si n tic sind ortadan qalxa bil r. Qurana m l etm y nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə birinin is bir az vv l ifad etdiyimiz kimi aə ə ə ə ğıldan istifad etm siə ə mümkün deyil. Duyğusallıq cahiliyy c miyy tl rində ə ə ə ə "yaxşı insan" ölçüsü olaraq q bulə edil n, bu s b bd n d b zil ri üçün öyünm vasit si olan h miyy tli bir ruhiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə pozuqluqdur. Ancaq ks riyy tin q na tində ə ə ə ə ə duyğusallıq el müsb t bir m naə ə ə qazanmışdır ki, ağlamayan bir insanı asanlıqla q lbsizə , duyğusuz bir insan kimi qiym tl ndirirl rə ə ə . Gör s nə ə duyğusallıq z nn edildiyi kimi bu q d rə ə ə m sumə bir xüsusiyy tdirmi? Bu problemin cavabə ını araşdırsaq, duyğusallığın son d r cə ə ə d hş tli n tic lə ə ə ə ər doğurduğunu gör c yikə ə . vv lki hiss l rd bunun ictimaiƏ ə ə ə ə sah d ki t sirl rini açə ə ə ə ıqca gördük. Ancaq duyğusallığın günd lik h yatda daə ə son d r c z r rli t sirl ri vardır. Də ə ə ə ə ə ə uyğusallıq insanların şikay t etdikl ri və ə ə cavab axtardıqları bir çox mövzuda aciz qalmalarının başlıca s b bl rind ndir.ə ə ə ə 32
Halbuki, problem olaraq dil g tiril n h r şeyin h lli, yaşananə ə ə ə ə ç tinlikl rd n qurtuluş yolları Quranda mövcuddur. Quranıə ə ə özl rinə ə r hb rə ə ed nl r aə ə ğlın qazandırdığı üstünlükl r sahib olurlarə ə : ... Artıq sizə Allahdan bir nur (Muhəmməd) və açıq-aydın bir Kitab gəldi. Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri (bu Kitabla) əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir. (Maid sur si, 15-16)ə ə Y qin ki, uşaqlığınızdan bə riə q zetd oxuduə ə ğu bir haqsızlığa, televiziyada seyr etdiyi ac insanlara ağlayanların, onların olduqları v ziyy tə ə ə k d rl ndikl rini ifad ed nl rin vicdanlə ə ə ə ə ə ə ı insanlar olduğuna dair ş rhl rə ə eşitmisiniz. Halbuki romantik insanların s mimi bir maraq v s y göst rm d nə ə ə ə ə ə yalnız göz yaşı tökm kd n, şikay tl nm kd n k naraə ə ə ə ə ə ə çıxmayan bu reaksiyaları problem heç bir faydaə verm z. Bu cür insanlar aə ğlayıb özl rin də ə rd etdikl riə ə insanların probleml rin çıxış yolu tapmaqdan çox onlara k d rl nm kd nə ə ə ə ə ə ə zövq alarlar: t ht lşüurdaə ə duyğusallığın qaranlıq halını yaşamaq n fsl rininə ə daha çox xoşuna g l r. Pessimizm, ümidsizlik,ə ə ağrı-acı, k d r,ə ə depressiya kimi c h nn m xas xüsusiyy tl rin bu dünyada şeytanınə ə ə ə ə ə duyğusallıqla azdırdığı insanlara cazib dar g lm si d olduqca maraqlə ə ə ə ıdır. Bu mövzunun h miyy tli bir istiqam ti daha vardə ə ə ə ır: televiziya qarşısına keçib heç bir şey etm d n göz yaşı tök n bu insanlara bir şey etm l ri t klifə ə ə ə ə ə edils , boş dayanmamaları deyils d , d yiş n bir şey olmaz. Bu v ziyy td də ə ə ə ə ə ə ə ə "m n t k başıma n ed bil r m ki?", "m nim etdiyimd n n olacaq?" kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə b han l rl mövzudan qaçmağaə ə ə ə çalışarlar. Duyğusal insanlar traflarə ında meydana g tirdikl ri m nfi auraə ə ə n tic sind hadis l riə ə ə ə ə qarışıq v problemin h llini qeyri-mümkün göst r r k,ə ə ə ə ə özl ri kimi traflarə ə ındakıları da pessimizm v ümidsizliy sövq ed rl r.ə ə ə ə ə Bir çox göz l xlaq xüsusiyy tiə ə ə duyğusallığın t rkibində ə yaşandığında bu göz lliyini itir r, h tta son d r c t hlük li v ziyy t yaranar. M s l n, ş fq tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Allahın Quranda t şviq etdiyi üstün bir xlaq xüsusiyy ti olmasə ə ə ına baxmayaraq, romantik bir adamın ş fq ti zalə ə ım bir insana yazığı g lm k, bu adamınə ə etdikl rini xoş görm k, zülmü il razə ə ə ılaşmaq kimi yanlış ş kill rd t tbiq olunaə ə ə ə bil r. Bu baxə ımdan ağıllı bir insan üçün duyğusallığa aid heç bir üslubu, heç bir r ftarə ı v m ntiqi d m qbul görm k mümkün deyil. Çünki bu cür birə ə ə ə ə zehniyy t olduğuə müdd tdə ə duyğusallığa aid h r k tl r mühit v ş rtl r görə ə ə ə ə ə ə ə ə daha ciddi xarakter ala bil r.ə Ancaq burada h ssas olmaqlaə duyğusal olmaq arasındakı f rqi də ə göst rm k lazə ə ımdır. "H ssas, mülayim olmaq" Allahə ın Quranda peyğ mb rə ə xüsusiyy ti olaraq vurə ğuladığı üstün bir xüsusiyy t ik n,ə ə duyğusallıq Quranda 33
t svir edil n xlaqə ə ə ın tam ksidir. Möminl rə ə duyğusal deyil, h ssas insanlardır.ə Başqa sözl des k, h m aə ə ə ğıllı və mülayim insanlardır, h m d insaniə ə istiqam tl ri son d r c qüvv tlidir. Bel kiə ə ə ə ə ə ə , sl üstünlük d adamə ə ın bu xüsusiyy tl ri bir yerd saxlaya bilm sidir.ə ə ə ə Allah Quranda İbrahim Peyğ mb rin bu göz l xlaqə ə ə ə ını "Həqiqətən, İbrahim həlim, (Allaha) çox yalvaran və Ona üz tutan bir şəxs idi." (Hud sur si, 75)ə ay si il bildirir.ə ə Unudulmamalıdır ki, romantik insanların bir adama ancaq yazığı g l r,ə ə onu düşdüyü ç tin v ziyy td n qurtarmaq, probleml rini h ll etm k üçün heçə ə ə ə ə ə ə bir c hdə etm zl r. Amma Allahınə ə mr etdiyi h ssaslə ə ığa sahib bir insan yazığı g ldiyi insanə lara köm k etm k üçün d lind n g l ni ed r, probleml ri h llə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ed rə , insanları ç tin v ziyy td n qurtarmaq üçün lazımi t dbirl riə ə ə ə ə ə gör rə . slƏ ş fq t v sevgi d budurə ə ə ə . DUYĞUSALLIQ AĞILI NEC ÖRT R?Ə Ə lbƏ tt , h r insan sevgi, ş fq t, m rh m t, qorxu kimi duyə ə ə ə ə ə ə ə ğularla birlikdə yaradılmışdır. Bu duyğulara sahib olmaq insani bir xüsusiyy tdir. Bizim buradaə vurğulamaq ist diyimiz mövzu is bir insanə ə ın sağlam v stabilə bir ruh halına sahib ola bilm si üçün bu duyə ğularını imanı v aə ğlı il idar etm siə ə ə , istiqam tl ndirm sidiə ə ə r. M s l n, sevgi insana n başda onu yoxdan var ed n,ə ə ə ə ə ona saysız-hesabsız ruzi v nem t ver n v sonsuz xoşb xtlik dolu bir h yatə ə ə ə ə ə v d ed n Allaha qarşı duyulə ə ması üçün verilmişdir. Bundan sonra da Allahı sev n v Allahə ə ın da özl rini sevdiyi insanlara qarşı, y ni möminl r qarşıə ə ə ə yön ldilm liə ə olan bir duyğudur. İnsanlara qarşı yön ldil n sevgid ölçü adamə ə ə ın Allaha olan yaxınlığı, Allahın s rh dl rini qorumaqda göst rdiyiə ə ə ə h ssaslıq,ə Allah qorxusu, y ni t qvasə ə ıdır. Bütün bu sevgil r d yen Allah üçün v Allahə ə ə ə ın t c llil rin qarşı yön ldil n sevgil rdir. Allaha v din qarşı düşm nçilikə ə ə ə ə ə ə ə ə ə b sl y nl r qarşı sevgi b sl nilm si Quranda möminl r haram edilmişə ə ə ə ə ə ə ə ə ə dir. Eynil ,ə Allah möminl r ancaq Ondan qorxmalarə ə ını, başqa heç kimd n və ə heç n d n qorxmamalarə ə ını mr etmişdir. Çünki h r k sin v h r şeyin varlığıə ə ə ə ə Allahın hakimiyy tind dir, Allahdan başqa heç bir güc v qüvv t sahibi yoxdur,ə ə ə ə bu s b bd n qorxmaə ə ə ğa layiq başqa bir varlıq da yoxdur. Başqa bir nümun olaraq da s b duyə ə ə ğusunu göst rə bil rik. s bə ə Ə ə insanlara qarşı edil n haqsə ızlıqlara, dal tsizlikl r , Allaha v din qarşıə ə ə ə ə ə göst ril n düşm nçilikl r , zülml r qarşı möminl rin m suliyy t və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ruh yüks kliyiə hissl rini x b rdar ed n, h r k t etdir n bir duyə ə ə ə ə ə ə ə ğudur. Lakin möminin bu hissl rinin h r k t keçm si h r zaman aə ə ə ə ə ə ə ğıl, t mkinə v göz l xlaqə ə ə ç rçiv sind reallaşar. Heç bir zaman mömini dal t v m rh m td nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə uzaqlaşdırmaz. Mömin s bl ş r kə ə ə ə ə haqsızlığa qarşı haqsızlıq, zülm qarşıə 34
zülml cavab verm z, dal tsizlik etm z.ə ə ə ə ə Belə ki, bu cür etm si Qurandaə qadağan edilmişdir. Duyğuları il davranan insan is b z n öz m nf tinə ə ə ə ə əə ə zidd olan adi bir hadis d bel böyük bir s b keçir bil r. Hadis l r onun ist diyi kimi başə ə ə ə ə ə ə ə ə ə verm dikd , bir insan onun arzuladığı bir şeyi etm diyind anid n s bl şə ə ə ə ə ə ə ə ə bil r. Daxil n s b keçirdiyind n gözl nilm d n bir andaə ə ə ə ə ə ə ə hökmü və mühakim si tamamil baə ə ğlanaraq qeyri-ixtiyari h r k tl r ed bil r.ə ə ə ə ə ə Göründüyü kimi, insan Allahın onda yaratdığı duyğuları Allahın razılığı istiqam tin yön ltm lidir.ə ə ə ə Y ni, Allahə ın razı olmadığı bir sevgi anlayışını, qorxunu, ya da s bi özündə ə saxlamamalə ıdır. ks halda, Allahın göstƏ rdiyiə deyil, duyğularının göst rdiyi yolu m nims miş olar. Bu da bir şirkdir (ş rikə ə ə ə qoşma). Bax, insanda yaradılışdan var olan bu duyğular ağlın istiqam tl ndirm sind n uzaqlaşandaə ə ə ə , duyğusallıq dediyimiz x st lik başlaə ə yır. H minə insanın davranışlarını, danışığını, h r k tl rini, düşünc sini, hadis l rə ə ə ə ə ə ə ə yanaşma t rzini duyğuları idar etm y başlayır. Bu zaman adam artə ə ə ə ıq ağlının idar sind n çıxaraq, duyğularının idarə ə si altına düşür. Bel bir insanə ə ın duyğuları ağlının önün s dd ç kmiş, ağlını örtmüşdür.ə ə ə Heç bir Qurani ölçü güdm d n sevdiyi insana öl n q d r aşiq olan birə ə ə ə ə ə adamın v ya müdirind n, rind n, h r hansə ə ə ə ə ı birind n şidd tl qorxan birə ə ə kims nin, ya da q z bl n n bir insanınə ə ə ə ə ağıllı davranmasını gözl m k mümkünə ə deyil. Çünki bu insanlar s rh d v ölçü tanə ə ə ımayan duyğularının siri olmuşlarə v bunun n tic sind d aə ə ə ə ə ğılları bağlanmışdır. Duyğusallıq insanı reallıqdan uzaqlaşdırır. Duyğusal insanların n diqq tə ə ə çarpan xüsusiyy tl rind n biri d xarici dünyanə ə ə ə ı yaşamağı ist m m l ridir.ə ə ə ə Bu ruh halındakı bir kims x yal al mind yaşayar. Reallıqla arasə ə ə ə ındakı laq sonə ə d r c z ifdir. Aə ə ə ə ğlın v m ntiqin yerini duyə ə ğular, reallığın yerini is x yalə ə lar tutmuşdur. Bu baxımdan, romantik bir adamla laq qurmaq, y ni bu adamlaə ə ə dialoqa girm k, onə unla m sl h tl şm kə ə ə ə ə , tövsiy verm k o q d r d asan deyil.ə ə ə ə ə slindƏ ə duyğusallıq psixiatriyada "şizofreniya" adlanan ruh x st liyininə ə yüngül formasıdır. (Əvv l d ifad etdiyimiz kimi, şizofreniya x st l riə ə ə ə ə ə reallıqdan tamamil uzaqlaşaraq, öz x yal dünyalarə ə ında yaşayırlar). Duyğusal insanların v ziyy tini televiziya qarşısında film seyr ed n birə ə ə kims nin aə ğlamasına b nz d bil rik: bel bir kims reallıqdan o q d rə ə ə ə ə ə ə ə uzaqlaşmışdır ki, bu filmd oynadə ığı rola gör pul alan,ə h tta b lk d h yatdaə ə ə ə ə h r cür pis xlaqı üz rind daşıyan bir insanın filmd ki roluə ə ə ə ə na görə ziyy tə ə ç kdiyi üçün ona kə d rl n , h tta aə ə ə ə ə ğlaya bil r. Aə ğıllı bir adamın slaə düşm y c yi bu v ziyy t romantik bir zehniyy tin insanə ə ə ə ə ə ı reallıqdan n cürə qopardığını, n q d r qeyri-saə ə ə ğlam düşünc y it l diyini açə ə ə ə ıqca 35
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

Recommandé

Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2) par
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)HarunyahyaAzerbaijan
286 vues•48 diapositives
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan par
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycanSonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
393 vues•84 diapositives
Kamil iman. azərbaycan (version 2) par
Kamil iman. azərbaycan (version 2)Kamil iman. azərbaycan (version 2)
Kamil iman. azərbaycan (version 2)HarunyahyaAzerbaijan
252 vues•84 diapositives
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi... par
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...HarunyahyaAzerbaijan
207 vues•121 diapositives
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1) par
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)HarunyahyaAzerbaijan
163 vues•102 diapositives
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1) par
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)HarunyahyaAzerbaijan
129 vues•113 diapositives

Contenu connexe

Tendances

Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1) par
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)HarunyahyaAzerbaijan
339 vues•43 diapositives
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan par
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycanMöminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
263 vues•98 diapositives
Islam və buddizm. azərbaycan par
Islam və buddizm. azərbaycanIslam və buddizm. azərbaycan
Islam və buddizm. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
1K vues•92 diapositives
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan par
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycanEhtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
470 vues•56 diapositives
Adamliq dini. azərbaycan par
Adamliq dini. azərbaycanAdamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
453 vues•211 diapositives
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan par
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycanQurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
306 vues•85 diapositives

Tendances(20)

Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1) par HarunyahyaAzerbaijan
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan•339 vues
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycanMöminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•263 vues
Islam və buddizm. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Islam və buddizm. azərbaycanIslam və buddizm. azərbaycan
Islam və buddizm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•1K vues
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycanEhtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•470 vues
Adamliq dini. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Adamliq dini. azərbaycanAdamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•453 vues
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycanQurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•306 vues
Kamil iman. azərbaycan (version 1) par HarunyahyaAzerbaijan
Kamil iman. azərbaycan (version 1)Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan•239 vues
Allah`in isimləri. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Allah`in isimləri. azərbaycanAllah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•267 vues
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycanXəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•500 vues
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi... par HarunyahyaAzerbaijan
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
HarunyahyaAzerbaijan•266 vues
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2) par HarunyahyaAzerbaijan
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan•781 vues
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•307 vues
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycanGizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•283 vues
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1) par HarunyahyaAzerbaijan
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan•293 vues
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycanQurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•748 vues
Islam və xristianliq. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Islam və xristianliq. azərbaycanIslam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•519 vues
Imanin əsaslari. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Imanin əsaslari. azərbaycanImanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•247 vues
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1) par HarunyahyaAzerbaijan
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan•236 vues
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2) par HarunyahyaAzerbaijan
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan•246 vues
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycanHər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•105 vues

En vedette

Janzz folleto informativo_para_pymes_1 par
Janzz folleto informativo_para_pymes_1Janzz folleto informativo_para_pymes_1
Janzz folleto informativo_para_pymes_1janzzcom
384 vues•12 diapositives
Marketing for SMB's par
Marketing for SMB'sMarketing for SMB's
Marketing for SMB'sDigital Pymes
2.8K vues•12 diapositives
The Strain of Scrum & Specs par
The Strain of Scrum & SpecsThe Strain of Scrum & Specs
The Strain of Scrum & SpecsMarion de Groot
1K vues•45 diapositives
Smartphones and 3G internet: the perfect storm? par
Smartphones and 3G internet: the perfect storm?Smartphones and 3G internet: the perfect storm?
Smartphones and 3G internet: the perfect storm?qelp
2.5K vues•21 diapositives
Ijumper - O Livro Completo par
Ijumper - O Livro CompletoIjumper - O Livro Completo
Ijumper - O Livro CompletoMentalidade Empreendedora
33.2K vues•523 diapositives
Trade marketing manager kpi par
Trade marketing manager kpiTrade marketing manager kpi
Trade marketing manager kpiiavanrita
11.1K vues•7 diapositives

En vedette(8)

Janzz folleto informativo_para_pymes_1 par janzzcom
Janzz folleto informativo_para_pymes_1Janzz folleto informativo_para_pymes_1
Janzz folleto informativo_para_pymes_1
janzzcom•384 vues
Marketing for SMB's par Digital Pymes
Marketing for SMB'sMarketing for SMB's
Marketing for SMB's
Digital Pymes•2.8K vues
The Strain of Scrum & Specs par Marion de Groot
The Strain of Scrum & SpecsThe Strain of Scrum & Specs
The Strain of Scrum & Specs
Marion de Groot•1K vues
Smartphones and 3G internet: the perfect storm? par qelp
Smartphones and 3G internet: the perfect storm?Smartphones and 3G internet: the perfect storm?
Smartphones and 3G internet: the perfect storm?
qelp•2.5K vues
Ijumper - O Livro Completo par Mentalidade Empreendedora
Ijumper - O Livro CompletoIjumper - O Livro Completo
Ijumper - O Livro Completo
Mentalidade Empreendedora•33.2K vues
Trade marketing manager kpi par iavanrita
Trade marketing manager kpiTrade marketing manager kpi
Trade marketing manager kpi
iavanrita•11.1K vues
Modulo 1 tecnicas de venta par douaaera
Modulo 1 tecnicas de ventaModulo 1 tecnicas de venta
Modulo 1 tecnicas de venta
douaaera•5.5K vues
Reações de Aldeídos e Cetonas par José Nunes da Silva Jr.
Reações de Aldeídos e CetonasReações de Aldeídos e Cetonas
Reações de Aldeídos e Cetonas
José Nunes da Silva Jr.•183.8K vues

Similaire à şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

Imtahanin sirri. azərbaycan par
Imtahanin sirri. azərbaycanImtahanin sirri. azərbaycan
Imtahanin sirri. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
254 vues•62 diapositives
Türkün dünya nizami. azərbaycan par
Türkün dünya nizami. azərbaycanTürkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
502 vues•49 diapositives
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan par
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycanTarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
830 vues•96 diapositives
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan par
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycanTarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
220 vues•88 diapositives
Quran əxlaqi. azərbaycan par
Quran əxlaqi. azərbaycanQuran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
247 vues•134 diapositives
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1) par
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)HarunyahyaAzerbaijan
253 vues•74 diapositives

Similaire à şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan(11)

Imtahanin sirri. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Imtahanin sirri. azərbaycanImtahanin sirri. azərbaycan
Imtahanin sirri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•254 vues
Türkün dünya nizami. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Türkün dünya nizami. azərbaycanTürkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•502 vues
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycanTarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•830 vues
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycanTarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•220 vues
Quran əxlaqi. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Quran əxlaqi. azərbaycanQuran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•247 vues
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1) par HarunyahyaAzerbaijan
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan•253 vues
Istehza deyilən zülm. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Istehza deyilən zülm. azərbaycanIstehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•332 vues
Quranda ixlas. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Quranda ixlas. azərbaycanQuranda ixlas. azərbaycan
Quranda ixlas. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•231 vues
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2) par HarunyahyaAzerbaijan
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan•192 vues
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2) par HarunyahyaAzerbaijan
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan•347 vues
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•483 vues

Plus de HarunyahyaAzerbaijan

20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan par
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
466 vues•42 diapositives
Atom möcüzəsi. azərbaycan par
Atom möcüzəsi. azərbaycanAtom möcüzəsi. azərbaycan
Atom möcüzəsi. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
279 vues•153 diapositives
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan par
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycanBədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
168 vues•104 diapositives
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan par
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycanDinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
518 vues•44 diapositives
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan par
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycanDövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
262 vues•24 diapositives
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan par
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycanDünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycanHarunyahyaAzerbaijan
124 vues•204 diapositives

Plus de HarunyahyaAzerbaijan(15)

20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•466 vues
Atom möcüzəsi. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Atom möcüzəsi. azərbaycanAtom möcüzəsi. azərbaycan
Atom möcüzəsi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•279 vues
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycanBədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•168 vues
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycanDinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•518 vues
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycanDövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•262 vues
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycanDünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•124 vues
Ecazkar canlilar. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Ecazkar canlilar. azərbaycanEcazkar canlilar. azərbaycan
Ecazkar canlilar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•187 vues
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycanElm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•304 vues
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycanHəyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•412 vues
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycanHəzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•115 vues
Həzrəti süleyman. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Həzrəti süleyman. azərbaycanHəzrəti süleyman. azərbaycan
Həzrəti süleyman. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•213 vues
Həzrəti yusif. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Həzrəti yusif. azərbaycanHəzrəti yusif. azərbaycan
Həzrəti yusif. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•114 vues
Insan möcüzəsi. azərbaycan par HarunyahyaAzerbaijan
Insan möcüzəsi. azərbaycanInsan möcüzəsi. azərbaycan
Insan möcüzəsi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan•54 vues
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2) par HarunyahyaAzerbaijan
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan•507 vues
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1) par HarunyahyaAzerbaijan
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan•373 vues

şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan

  • 1. Şeytanın Bir Silahı: ROMANTİZM Onlar deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Bədbəxtliyimiz bizə üstün gəldi və biz doğru yoldan azan bir camaat olduq. (Muminun sur si, 106)ə HARUN Y HYAƏ
  • 2. İÇİND KİL RƏ Ə ÖN SÖZ.......................................................................................................................................... GİRİŞ............................................................................................................................................... QANUNİ SEVGİ V QEYRİ-QANUNİ SEVGİ……………………………………………..Ə ROMANTİK MİLLİYY TÇİLİK……………………………………………………………..Ə ROMANTİZMİN DİG R İDEOLOGİYALARI………………………………………………Ə DİNİ P RDƏ Ə ALTINDA T TBİQ OLUNAN ROMANTİZM……………………….……Ə İMANLA BAĞLI OLAN SL AĞIL…………………………………………………………..Ə ROMANTİZMİN NÖVL Rİ………………………………………………………………….Ə ROMANTİK SEVGİ ANLAYIŞI……………………………………………………………... ROMANTİZMİN FİZİKİ T XRİBATLARI…………………………………………………..Ə N TİC : ROMANTİZM X ST LİYİND N XİLAS OLMAQ ……………………………Ə Ə Ə Ə Ə MÜ LLİF V S RL RİƏ Ə Ə Ə Ə HAQQINDA 2
  • 3. Harun Y hya t x llüsünd n istifad ed n Adnan Oktar 1956-cə ə ə ə ə ə ı ildə Ankarada doğulub. İbtidai, orta v lisey t hsilini Ankarada bitiribə ə . Sonra İstanbul Memar Sinan Universiteti Göz l S n tl r Fakült sind və ə ə ə ə ə ə İstanbul Universiteti F ls f Bölm sind t hsil alıb. 1980-ci ild n başlayaraq imani, elmiə ə ə ə ə ə ə v siyasi mövzularda bir çox s r hazə ə ə ırlayıb. Bununla yanaşı, mü llifinə t kamülçül rin saxtakarlə ə ıqlarını, iddialarının etibarsızlığını v Darvinizminə qanlı ideologiyalarla olan qaranlıq laq l rini ortaya çıxaran çox h miyy tliə ə ə ə ə ə s rl ri varə ə ə dır. Harun Y hyanə ın s rl ri t xmin n 30.000 ş kild n ibar t olan 45.000ə ə ə ə ə ə ə ə s hif lik bir külliyyatdə ə ır v bu külliyyat 41 dil t rcüm edilmişdir.ə ə ə ə Mü llifinə t x llüsü inkarçə ə ı düşünc y qarşı mübariz aparan ikiə ə ə peyğ mb rin - Harun v Y hyanın adlarə ə ə ə ını yad etm k, xatir l rin hörm tə ə ə ə ə m qs dilə ə ə götürülmüşdür. Mü llifə t r find n kitablarə ə ə ın üz s hif sində ə ə R sulallahə ın möhüründ n istifadə edilm sinin simvolik m nasə ə ə ı is kitablarə ın m zmunu il laq dardə ə ə ə ır. Bu möhür Qurani-K rimin Allahə ın son kitabı v sonə sözü, Peyğ mb rimizin (s. .v.)ə ə ə də xat mül nbiyaə ə olmasının r mzidir. Mü llifə ə n şr etdirdiyi bütün s rl rind Quranə ə ə ə ə ı v R sulallahə ə ın sünn sini özün r hb rə ə ə ə etmişdir. Bununla da, inkarçı düşünc sisteml rinin sas iddialarə ə ə ını v dinə ə qarşı yön ldil n etirazlarə ə ı susdurmaq üçün "son söz"ü dem yiə h d fl mişdir.ə ə ə Çox böyük bir hikm t v kamal sahibi olan R sulallahə ə ə ın möhüründ n buə niyy tin bir duasə ı olaraq istifad edilmişdir.ə Mü llifin bütün s rl rind kiə ə ə ə ə sas h d f Quranə ə ə ın t bliə ğini dünyaya çatdırmaq, bel likl insanlarə ə ı Allahın varlığı, birliyi v axir t kimi sas imaniə ə ə mövzular üz rind düşünm y sövq etm k v inkarçə ə ə ə ə ə ı sisteml rin çürükə t m ll rini v azə ə ə ə ğınca t tbiqə olunmalarını göst rm kdir.ə ə Harun Y hyanə ın s rl ri Hindistandan Amerikaya,ə ə ə İngilt r d nə ə ə İndoneziyaya, Polşadan Bosniya-Hersoqovinaya, İspaniyadan Braziliyaya, Malaziyadan İtaliyaya, Fransadan Bolqarıstana v Rusiyaya q d r dünyanə ə ə ın bir çox ölk sind b y nə ə ə ə il r kə ə oxunur. İngilisc , fransə ızca, almanca, italyanca, ispanca, portuqalca, urduca, rə bc , albanca, rusca, boşnakca, uyğurca,ə ə indoneziyaca, malayca, benqalic , serbc , bolqarca, çinc , kiə ə ə şvahilcə (Tanzaniyada istifad edilir), hausaca (Afrikada geniş ş kild istifad edilir),ə ə ə ə dhivelhic (Mauritusda istifad edilir), danimarkaca v iə ə ə sveçc kimi bir çoxə dill r t rcüm edil n s rl r xaricd geniş oxucu kütl si t r find n q bulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə edilmişdir. Dünyanın h r yerind maraqla qarşılananə ə bu s rl r bir çox insanə ə ə ın iman etm sin , bir çoxunun da imanə ə ında d rinl şm sin v sil olmuşdurə ə ə ə ə ə . Kitabları oxuyan, araşdıran h r adam bu s rl rd ki hikm tli, asan aydə ə ə ə ə ə ın olan v s mimiə ə 3
  • 4. üslubun, ağıllı v elmi yanaşmanın f rqin varırə ə ə . Bu s rl r sür tli t sir etm və ə ə ə ə ə ə q ti n tic verm xüsusiyy tl rin malikdir. s rl ri oxuyan v üz rind ciddiə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ş kild düşün n insanlarə ə ə ın artıq materialist f ls f ni, ateizmi v dig r azə ə ə ə ə ğın dünyagörüşl rin heç birini s mimi olaraq müdafi etm l ri mümkün deyil.ə ə ə ə ə Bundan sonra müdafi ets l r bel , ancaq romantik bir inadla müdafi edə ə ə ə ə ə bil rl rə ə . Hal-hazırda bütün inkarçı c r yanlar Harun Yə ə hya külliyyatə ı qarşısında fikrən məğlub olmuşlar. Şübh siz, bu xüsusiyy tl r Quranə ə ə ın hikm t v izahatlarınınə ə möht ş mliyind n qaynaqlanmışdə ə ə ır. Mü llif buə s rl ri il yalnə ə ə ə ız Allahın hiday tin v sil olmaə ə ə ə ğı niyy t etmişdir. Bundan başqa, bu s rl rin n şrə ə ə ə ə olunmasında heç bir maddi m nf t n z rd tutulmamışdırə əə ə ə ə . Bu h qiq tl r düşünüldüyü zamanə ə ə insanların görm dikl rini onlaraə ə göst r n, hiday tl rin v sil olan bu s rl rin oxunmasə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ını t şviq etm yin də ə ə çox h miyy tli bir xidm t olduə ə ə ə ğu ortaya çıxır. Bu qiym tli s rl ri tanə ə ə ə ıtmaq yerin , insanlarə ın zehinl rini qarışdıranə , fikri qarışıqlıq meydana g tir n, şübh v t r ddüd yaradanə ə ə ə ə ə , imani m s l d güclüə ə ə ə v k skin t siri olmayan,ə ə ə ümumi t crüb y saslanan kitablarə ə ə ə ı yaymaq isə m k v zaman itkisin s b b olacaq.ə ə ə ə ə ə Bu mövzuda şübh li olanlar Harunə Y hyanə ın s rl rinin m qs dinin dinsizliyi aradan qaldırmaq v Quran xlaqə ə ə ə ə ə ə ını yaymaq olduğunu, bu xidm td ki t sir, müv ff qiyy t v s mimiyy tin açə ə ə ə ə ə ə ə ə ıqca göründüyünü oxucuların ümumi q na tind n anlaya bil rl r.ə ə ə ə ə Bilinm lidir ki, dünyadakı zülm v qarə ə ışıqlıqların, müs lmanlarə ın ç kdikl ri ziyy tl rin sas s b bi dinsizliyin fikri hakimiyy tidir. Bunlardanə ə ə ə ə ə ə ə ə xilas olmağın yolu is dinsizliyin fikrə nə məğlub edilm si, iman h qiq tl rininə ə ə ə ortaya qoyulması v Quran xlaqə ə ının insanların qavrayıb yaşaya bil c kl riə ə ə ş kild izah edilm sidir. Dünyanə ə ə ın günd n-gün daha çox artan zülm, f sad və ə ə ə qarışıqlıq mühitind bu xidmə t daha sür tli v t sirli bir ş kild edilm liə ə ə ə ə ə ə dir. ks halda çox gec ola bilƏ r.ə Bu h miyy tli xidm td sasə ə ə ə ə ə rolu öz üz rin götürmüş Harun Yə ə hyaə külliyyatı Allahın iznilə XXI srd dünyadakı bütün insanlarə ə ı Quranda t svirə edil n rahatlığa v sülhə ə ə, düzgünlüy və dal t , göz lliy v xoşb xtliyə ə ə ə ə ə ə ə ə aparan bir v sil olacaq.ə ə Oxucuya 4
  • 5. •Bu kitabda v başqa işl rimizd t kamül n z riyy sinin aradanə ə ə ə ə ə ə qaldırılmasına xüsusi yer ayrılmasının s b bi, bu n z riyy nin din leyhinə ə ə ə ə ə ə olan h r cürə f ls f nin sasını t şkil etm sidir. Yaradə ə ə ə ə ə ılışı v dolayə ısı il Allahə ın varlığını inkar ed n Darvinizm 150 ildir ki, bir çox insanə ın imanını itirm sin və ə ə ya şübh y düşm sin s b b olmuşdur. Bu s b bd n bu n z riyy nin birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə aldatma olduğunu göst rm kə ə çox h miyy tli bir imani v zif dir. Bu vacibə ə ə ə ə xidm tin bütün insanlarə a çatdırılması is z ruridir. B zi oxucularə ə ə ımız b lk birə ə kitabımızı oxumaq imkanı ld ed bilə ə ə r. Bu s b bd n, h r kitabə ə ə ə ə ımızda bu mövzuya xülas ş klind olsa da, bir hiss ayə ə ə ə ırmağa q rar vermişik.ə • Bu kitabların m zmunu il laq darə ə ə ə vacib olan bir başqa xüsusiyy t də ə vardır. Yazıçının bütün kitablarında imani mövzular Quran ay l ri il izahə ə ə edilir, insanlar Allahın ay l rini öyr nm y v Quran xlaqına tabe olmağaə ə ə ə ə ə ə d v t edilirl r. Allahə ə ə ın ay l ri il laq dar bütün mövzular oxucudaə ə ə ə ə heç bir şübh v ya sual yaratmayacaq ş kild açə ə ə ə ıqlanmışdır. • Bu izahat snasə ında istifad edil n s mimi v sadə ə ə ə ə üslub is kitablarə ın h r k s t r find n rahatlıqla başa düşülm sini t min edir. Bu t sirli v sadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə izahat say sind kitablar "bir n f s oxunan kitablar" ifad sin tamamilə ə ə ə ə ə ə ə uyğundur. Dini inkar etm k mövzusunda israr ed nl rə ə ə belə bu kitablarda izah edil n h qiq tl rin doə ə ə ə ğruluğuna etiraz edə bilmirl r.ə • Bu kitab v yazə ıçının dig r s rl ri oxucular t r find n ş xs n oxunaə ə ə ə ə ə ə ə ə bil c yi kimi, söhb t mühitind d oxuna bil r. Bu kitablardan istifad etm kə ə ə ə ə ə ə ə ist y n bir qrup oxucunun kitablarə ə ı bir yerd oxumalarə ı, mövzu ilə laq darə ə fikir v t crüb l rini d bir-birl riə ə ə ə ə ə lə bölüşm l riə ə baxımından faydalı olacaqdır. • Bununla yanaşı, yalnız Allahın razılığı üçün yazılmış bu kitabların tanınmasında v oxunmasə ında iştirak etm k bel böyük bir xidm t olacaq.ə ə ə Çünki yazıçının bütün kitablarında isbat etm k və razə ı salmaq istiqam ti sonə d r c güclüdür. Bu s b bl dini izah etm k ist y nl r üçün n t sirli üsul buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə kitabların dig r insanlar t r find n d oxunmasə ə ə ə ə ının t şviq edilm sidir.ə ə • Kitabların sonunda yazıçının başqa s rl rinin t qdimatə ə ə ə ının lavə ə olunmasının is h miyy tli s b bl ri vardə ə ə ə ə ə ə ır. Bu say d kitabə ə ı lin alan adamə ə yuxarıda b hs etdiyimiz xüsusiyyə tl ri daşıyan v oxumaqdan xoşlandığınıə ə ə ümid etdiyimiz bu kitabla eyni xüsusiyy tl r sahib olan daha bir çox s rə ə ə ə ə gör c k.ə ə İmani v siyasi mövzularda faydalana bil c yi z ngin bir qaynaqə ə ə ə t crüb sinin olə ə duğuna şahid olacaq. • Bu s rl rd b zi başqa s rl rd rast g lindiyi kimi, yazıçınınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ş xsiə q na tl rin , şübh li qaynaqlara saslanan izahlara, yanlış v d bsizə ə ə ə ə ə ə ə ə üslublara, şübh və ə ümidsizliyə sürükləy n izahatlara rast g l bilm zsiniz.ə ə ə ə 5
  • 6. ÖN SÖZ (Bu) mübarək Kitabı, (insanların) onun ayələrini düşünüb anlaması və ağıl sahiblərinin də ondan ibrət götürməsi üçün sənə nazil etdik. (Sad sur si, 29)ə Din xlaqə ından uzaq olan c miyy tl rd çox vaxt doə ə ə ə ğrular yanlış, yanlışlar is doə ğru olaraq tanıdılır. Allahın m mnun olmayacaə ğı, x talıə bir r ftar t qdirə ə v t şviq olunark n, göz l bir r ftar son d r cə ə ə ə ə ə ə ə adi qarşılana bil r, h tta t nqidə ə ə bel edil bil r. Yanlış v doə ə ə ə ğruların bir-birin qarə ışması, dind n uzaq yaşayanə c miyy tl rd tez-tez rast g lin n, h tta ümumi quruluşu meydana g tir n birə ə ə ə ə ə ə ə ə v ziyy tdir.ə ə Romantizm d "doə ğru" z nn edil n s hvl rd n biridir. Romantizmə ə ə ə ə cahiliyy c miyy tl rind ş fq tli, yaxşı insanlara xas, göz l bir xüsusiyy t kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə göst rilə ir. Halbuki bir insanın qarşılaşdığı hadis l r romantik yanaşması, kitabə ə ə boyunca traflı ş kild araşdıracağımız kimi, h r istiqam td n son d r cə ə ə ə ə ə ə ə ə t hlük lidir. Çünki romantizm insanlar üçün h miyy tli v h yatiə ə ə ə ə ə ə xüsusiyy tl rd n biri olan "aə ə ə ğlı" tamamilə sıradan çıxarır. Bu kitabda romantizm kimi bir mövzunun işl nm sind ki m qs dimizə ə ə ə ə t hlük siz kimi ks etdiril n, amma slind insanlaraə ə ə ə ə ə h dsizə z r rl r ver n birə ə ə ə mövzuya diqq t ç km kdir.ə ə ə Sadə bir xüsusiyy t z nn edil n romantizmin ist rə ə ə ə c miyy tl r, ist rs d f rdl r üçün n q d r ciddi bir t hlük olduğunuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə göst rm kdir. Bu t hlük d n xilas olmağə ə ə ə ə ın n q d r asan olduə ə ə ğunu Allahın bütün insanlara gönd rdiyi bir r hb r olan Quranaə ə ə m l olunduğuə ə zaman insanın duyğularının ağlının önün keç bilm y c yini nümun l rlə ə ə ə ə ə ə ə göst rm kdir.ə ə 6
  • 7. GİRİŞ Onlardan gücün çatdığı kimsələri səsinlə (günah)a təhrik et, atlı və piyadanı onların üstünə yerit, mallarına və övladlarına şərik ol, onlara vədlər ver. Şübhəsiz ki, şeytan onlara ancaq yalan vədlər verər. (İsra sur si, 64)ə İnsanları din xlaqə ından uzaqlaşdıran, R bbimiz olan Allaha qulluqə etm kd n ç kindir n,ə ə ə ə onların başına saysız-hesabsız b lalar g tir n hiyl g r birə ə ə ə ə t hlük vardə ə ır. Bu t hlük h yatə ə ə ın müxt lifə sah l rind , müxt lif hadis l rlə ə ə ə ə ə ə qarşımıza çıxa bil r. B z n bir faşistin yumruğu, b z n bir kommunistinə ə ə ə ə söyl diyi marş, b z n d sevdiyi qə ə ə ə ıza eşq m ktubu yazan bir g ncin sözl ri buə ə ə t hlük d n qaynaqlana bil r.ə ə ə ə Bu t hlük nin n h miyy tli istiqam ti is insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ın böyük bir hiss sininə bunu bir t hlük olaraq görm m sidir. Bunun Quran xlaqə ə ə ə ə ına tamamil ziddə bir ruh halı olduğunu isə çox az insan d rk edir. H tta insanlarə ə ın bir çoxu bu ruh halını bir t hlük v s hv deyil, t qdir edilm li v yaşanması lazım olan birə ə ə ə ə ə ə üstünlük kimi görürl r.ə Bu t hlük insanlarə ə ı ağıllarına gör deyil, hissl rin , y ni ehtiraslarə ə ə ə ına, s blə ə rin , z iflikl rin v inadlarə ə ə ə ə ə ına gör yaşamağa yön ld nə ə ə duyğusallıqdır. Duyğusallıq - dünyada yüz milyonlarla insanı t siri altə ına almış bir cahiliyy m d niyy tidir. slind , şeytan t r find n insanlarıə ə ə ə Ə ə ə ə ə Allahın yolundan sapdırmaq üçün istifad edil n silahlardan biridir. Çünkiə ə duyğusallığın p nc sin düşmüş insan aə ə ə ğlından istifad ed bilmir. Aə ə ğlından istifadə etm diyi zaman is n özünü yaratmə ə ə ış olan Allahı t qdirə ed bil r, n Oə ə ə nun d lill ri v hikm tl ri üz rind düşün bil r, n d Quran xlaqə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ının inc likl rini qavrayə ə ıb yaşaya bil r.ə Çünki din xlaqə ının yaşanması ağılla mümkündür v Allah Quranə ı "onun ayələrini düşünüb anlaması və ağıl sahiblərinin də ondan ibrət götürməsi üçün" nazil etmişdir. (Sad sur si, 29)ə Qısacası, duyğusallıq x st liyi müalic edilm d n bir insanə ə ə ə ə ın dini h qiqiə m nada qavramasə ı v yaşaması mümkün deyil. Də uyğusallıq x st liyi müalicə ə ə edilm d n dünyadakə ə ı saysız qarşıdurmaların, insanların bir-birl rin qarşıə ə etdikl ri zülmün, s b bsizə ə ə ağrı-acı v t cavüzkarlə ə ığın da ortadan qalxması mümkün deyil. Bu s b bd n kitabdaə ə ə duyğusallıqdan b hs ed c kə ə ə , bu cahiliyyə m d niyy tinin yaxə ə ə ın tarixd ki v günd lik h yatə ə ə ə ımızdakı b zi nümun l riniə ə ə araşdıracağıq. Heç kimin özünü bu t hlük d n uzaq görm m si v şeytanın h rə ə ə ə ə ə ə insanı ç km y çalışdığı bu bataqlığa qarşı hə ə ə r k sin diqq tli olmasə ə ə ı lazımdır. 7
  • 8. HALAL V HALAL OLMAYAN SEVGİƏ Ey iman gətirənlər! Mənim düşmənimi də, öz düşməninizi də özünüzə dost tutmayın! Onlar sizə gələn həqiqəti inkar etdikləri halda, siz onlara mehribanlıq göstərib (sirrinizi açıb deyirsiniz)... (Mumt hin sur si, 1)ə ə ə Duyğusallıq, y ni başqa sözl des k, romantiklik çox vaxt "sevgi" duyə ə ə ğusu adı altında öz t sirini göst rə ə ir. M s l n, sonrakı s hif l rd araşdıracağımızə ə ə ə ə ə ə romantik radikal milliyy tçil r öz mill tl rini çox sevdikl rini söyl y r k başqaə ə ə ə ə ə ə ə mill tl r qarşı kin b sl yir v h tta t cavüzkarlə ə ə ə ə ə ə ə ıq göst rirl r. V ya bir g ncə ə ə ə qıza aşiq olan, onu h yatə ının yegan m qs di hesab ed n, "s n aşiq m"ə ə ə ə ə ə ə dey r k şeirl r yazan v h tta intihara cür t ed c k ş kild ir li ged r k buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə g nc qə ızı "ilahlaşdıran" bir g ncin "sevgi" anlayə ışıdır. Homoseksuallar, y niə Allahın haram etdiyi bir azğınlığı h yasə ızca v israrla t tbiq ed n insanlar daə ə ə "sevgi"ni bir-birl rind tapdə ə ıqlarını söyl yirl r.ə ə İnsanların ks riyy ti is "sevgi" adə ə ə ə ı veril n hə r duyə ğunun h miş doə ə ğru, t miz, h tta müq dd s olduə ə ə ə ğunu z nn edir v yuxarıda saydə ə ıqlarımıza b nz rə ə romantizm nümun l rini m qbul görürl r.ə ə ə ə lb tt ki, sƏ ə ə evgi Allahın insana b xş etdiyi göz l bir duyə ə ğudur. Amma h miyy tli olan bu sevginin kim v hansı düşünc l rl b sl ndiyi, y ni slə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sevgi olub-olmadığıdır. Duyğusallığın g tirib çə ıxartdığı azğın sevgi anlayışı ilə Allahın biz Quranda öyr tdiyi h qiqi sevgi anlayə ə ə ışı bu nöqt d bir-birind nə ə ə ayrılır. Bu mövzuları kitabın içind araşdıracağıq. Ancaq vv lc ,ə ə ə ə Qurana görə sevginin meyarını açıqlayaq: Qurana gör sevgi ona layiq olanlara göst rilir.ə ə Sevgiy layiq olmayanlar is sevilm z. H tta onlara "buə ə ə ə ğz" edil r, y ni q lb nə ə ə ə soyuqluq duyular. Sevgiy layiq olanə is sahib olduə ğu xlaqa gör mü yy nə ə ə ə olunur. Mütl q sevgiy layiq olan t k varlə ə ə ıq, hamımızın yaradıcısı olan Allahdır. Allah bizi var etmiş, saysız nem tl rl ruziə ə ə l ndirə miş, biz yol göst rmiş və ə ə b di c nn ti v d etmişdir. H r cür ç tinliyimizd O biz köm k edir, h rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə s mimi çaə ğırışımıza O cavab verir. Bizi O doyurur, x st l ndiyimizd biz Oə ə ə ə ə ş fa verir, q lbimizi Oə ə qurtuluşa qovuşdurur. Bu s b bd n kainatə ə ə ın sirrini qavrayan insan h r şeyd n çox Allahə ə ı sevir. Sonra da Allahın sevdikl rini, y niə ə Allahın rizasına uyan saleh insanları sevir. 8
  • 9. Dig r t r fd n,ə ə ə ə Allaha qarşı isyankar olanlar, R bbimiz üsyan ed nə ə ə nankorlar is sevgiy layiq deyill r. Bu insanlara qarşı sevgi b sl m k doğruə ə ə ə ə ə deyil v Allah bu mövzuda iman ed nl ri bel x b rdar edə ə ə ə ə ə ir: Ey iman gətirənlər! Mənim düşmənimi də, öz düşməninizi də özünüzə dost tutmayın! Onlar sizə gələn həqiqəti inkar etdikləri halda, siz onlara mehribanlıq göstərib (sirrinizi açıb deyirsiniz). Rəbbiniz olan Allaha iman gətirdiyiniz üçün onlar Peyğəmbəri və sizi (yurdunuzdan) qovub çıxardırlar. Əgər siz Mənim yolumda v Mə ənim razılığımı qazanmaq uğrunda cihada çıxmısınızsa, onlara gizlind mehribanlıq göstə ərirsiniz. Mən sizin gizli saxladığınızı da, aşkar etdiyinizi d bilirə əm. Sizlərdən kim bunu etsə, doğru yoldan sapmış olar. (Mumt hinə ə sur si, 1)ə Ay d n göründüyü kimi, iman ed nl r inkarçə ə ə ə ılara qarşı sevgi b sl m zl rə ə ə ə . Ancaq burada h miyy tli bir nüansıə ə ə xatırlatmaqda fayda vardır. Mömin dini inkar ed n bir insana qarşı ür yind bir sevgi duyə ə ə masa da, o insanın iman etm si, müs lman olmasə ə ı üçün lind n g l n h r şeyi ed r. Y ni,ə ə ə ə ə ə ə burada b hs edil n "sevgi b sl m m k" v ziyy ti qarşıdakı insana hirsl nm k,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə onun yaxşılığını ist m m k m nasə ə ə ə ını verm z. ksin , Allaha iman ed n birə Ə ə ə insan öyüd ala bil c k, doə ə ğru yolu tapa bil c k h r insana dini t bliə ə ə ə ğ etm k,ə c nn tin v c h nn min varlə ə ə ə ə ə ığını xatırlatmaq, ölüm v hesab günü il qarşıə ə t r fi x b rdar edib qorxutmaq v zif l rini ksiksiz olaraq, şövql yerinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yetir r.ə Onun bütün s yin baxmayaraq, bir insan iman etm s d , yenə ə ə ə ə ə müs lmanə ın dal tli r ftarə ə ə ında bir d yişiklik olmaz. Möminl r z r r verm y ,ə ə ə ə ə ə ə insanlar arasında t xribatçə ılıq v qarə ışıqlıq çıxarmağa c hd etm diyi müdd tdə ə ə ə h r insana qarşı xoş münasib t b sl y r. Çünki Allah möminl r bel mrə ə ə ə ə ə ə ə ə etmişdir: Allah din uğrunda sizinlə vuruşmayan və sizi öz diyarınızdan qovub çıxartmayan kimsələrə yaxşılıq etmənizi və onlarla insafla davranmanızı sizə qadağan etmir. Şübhəsiz ki, Allah insaflı olanları sevir. Allah sizə ancaq sizinlə din uğrunda vuruşan, sizi diyarınızdan qovub çıxardan və çıxarılmanıza kömək edən kimsələrlə dostluq etmənizi qadağan edir. Onlarla dostluq edənlər zalımlardır. (Mumt hin sur si, 8-9)ə ə ə Bu ay l rd v yuxarıda misal olaraq verdiyimiz Mumt hin sur sinin 1ə ə ə ə ə ə ə - ci ay sind Allah biz bir çox hikm tl birlikd h miyy tli bir dünyagörüşüə ə ə ə ə ə ə ə ə d öyr dir: insanə ə ın duyğuları onu istiqam tl ndirm m lidirə ə ə ə . Çünki duyğular insanı son d r c yanılda bil r.ə ə ə ə İnsanın duyğularına gör deyil, aə ğlına və 9
  • 10. irad sin , Allahə ə ın mrl rin gör h r k t etm si,ə ə ə ə ə ə ə ə duyğularını da ağıl v iradə ə il t rbiy etm si lazə ə ə ə ımdır. Bunu duyğusallıq bataqlığına düşmüş h r insanə ın h yatə ında gör bil rik.ə ə Ür yind ki ist k, ehtiras, nifr t v ya s b kimi duyə ə ə ə ə ə ə ğulara sir olmuş yüzə milyonlarla insan ağıla zidd olan işl r gör r k v bunu da "n edim, sevir mə ə ə ə ə ə d " v ya "n edim, çox ist yir m, içimd n g lir" kimi çar sizlik dolu sözl rlə ə ə ə ə ə ə ə ə ə müdafi ed rl r. Halbuki bir şeyin insanın "içind n g lm si", o şeyin doğru və ə ə ə ə ə ə qanuni olması dem k deyil.ə İnsanın n fsi ona daim pisliyi mr edir, şeytan daə ə onu daha böyük pislikl rə ə it l yir. "Nə ə edim, içimd n g lir" dey r k Allahə ə ə ə ə ın rizasına zidd işl r gör n insan slind , n fsinin v şeytanın oyuncağı olmuşdur.ə ə ə ə ə ə Allah bu insanlardan Quranda bel danə ışır: Nəfsinin istəyini ilahiləşdirən şəxsi gördünmü? Allah (əzəli )elmi sayəsində onu azğınlığa saldı, qulağını və qəlbini möhürlədi, gözünə də pərdə çəkdi. Allahdan başqa kim onu doğru yola yönəld bilə ər? Məgər düşünüb anlamırsınız? (Casiy sur si, 23)ə ə Sonrakı s hif l rdə ə ə ə duyğusallığın bir növü olan yüks k d r c liə ə ə ə romantizmin müxt lif nümun l rini araşdıracaq, bunların insanlara verdiyiə ə ə z r rd n b hs ed c k v nec müalic edil c kl rini açə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ıqlayacağıq. 10
  • 11. ROMANTİK MİLLİYY TÇİLİKƏ Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə (mənəvi )rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu.... (F th sur si, 26)ə ə Romantizm - insanlar arasındakı romantik laq l r saslanan birə ə ə ə ə anlayışdır. Bununla yanaşı, romantizm siyasi ideologiyaların b zil ri il də ə ə ə yaxından laq dardə ə ır. Bunların başında is XIX srin sonlarə ə ında meydana g l nə ə v XX srin ortalarə ə ına q d r dünyada geniş vüs t alanə ə ə "romantik milliyy tçilik"ə durur. Qeyd etm k lazə ımdır ki, t nqid ed c yimiz anlayə ə ə ış milliyy tçilik deyil,ə "romantik milliyy tçilik"dir.ə Bunların arasındakı f rqə is çox böyükdürə . Cahiliyy lovğalığıə Milliyy tçilikə - bir insanın aid olduğu mill ti v yaşadığı v t nini sevm siə ə ə ə ə dem kdir.ə Bu, göz l bir duyə ğudur. Din zidd bir istiqam ti olmadə ə ığı kimi, insanlığa z r r ver n bir t siri d yoxdur.ə ə ə ə ə Bir insanın anasını v atasə ını sevm siə nec bir duyə ğudursa, onu yetişdir n, eyni inanc v m d niyy t sahib olduə ə ə ə ə ə ğu mill tini sevm si d el bir duyə ə ə ə ğudur. M s lə ə n, Türk Milliyy tçiliyi bel göz lə ə ə ə bir duyğudur: heç kim arasında din, dil, irq ayrı-seçkiliyi etm d n h r k siə ə ə ə hat edir.ə ə Milliyy tçilik duyə ğusunun qeyri-qanuni hala g lm si is bu sevgininə ə ə ehtirasa çevrilm si il baş verir.ə ə Bir insan mill tini sev rk n dig r mill tl rə ə ə ə ə ə ə qarşı s b bsiz yer kin b sl yirs , y ni öz mill tinin m nf tl ri üçün dig rə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə mill tl rin v xalqlarə ə ə ın haqlarını tapdalayırsa, onların torpaqlarını lə ə keçirm yi, mallarə ını talamağı h d fl yirs , bu, milliy tçilik duyğusunun qeyri-ə ə ə ə ə qanuni bir h dd g lm si dem kdir. İnsan öz mill tin olan sevgisini irqçiliyə ə ə ə ə ə ə ə çevir nd , y ni öz mill tinin dig rl rind n üstün olduə ə ə ə ə ə ə ğunu iddia ed n zamanə qeyri-qanuni bir fikir yürütmüş olur. Bu qatı milliyy tçiliyə ə Allah Quranda diqq t ç kir.ə ə Ay l rd "cahiliyyə ə ə ə lovğalığı" olaraq t svir edil n bu düşünc cahiliyy nin (dind n uzaqə ə ə ə ə c miyy tl rin) bir xüsusiyy ti olaraq izah edilirə ə ə ə : 11
  • 12. Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə (mənəvi )rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu. Onların buna daha çox haqqı var idi və ona layiq idilər. Allah hər şeyi bilir. (F th sur si, 26)ə ə Diqq t yetirils , ay d "cahiliyy lovğalığıə ə ə ə ə "ndan b hs edilir. Allahın bunaə qarşı möminl r rahatlıq v t qva duyə ə ə ə ğusu verdiyi bildirilir. Öz c miyy tinə ə ə (tayfasına v ya mill tin ) istiqam tl n n sevgisi n tic sind t cavüzkar olanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə insanların r ftarlarınınə qeyri-qanuni olduğu m lum olur. Allah buna qarşıə möminl rin rahat v t qvalıə ə ə olmasını dil yir. Başqa sözl des k, Allahə ə ə ın möminl r üçün b y ndiyi halə ə ə “ağlı başında olan” bir insanın ruh halıdır. Cahiliyy lovğalığınaə qapılmaq isə “ağlı başında olan” insanın ruh halını ortadan qaldırır v onlarıə dill ri, r ngl ri v ya c miyy tl ri ayrə ə ə ə ə ə ə ı olduğu üçün bir-birl rin düşm n edir.ə ə ə Allahın 1400 il vv l Quranda t svir etdiyi cahiliyyə ə ə ə lovğalığını bu gün dünyanın h r tə r find görm k mümkündür.ə ə ə ə Afrikada müxt lif qə bil l rd nə ə ə ə olduqları üçün bir-birl ri il düşm nçilik ed nə ə ə ə insanlar vardır. Avropada bir futbol qarşılaşmasını silahlı qarşıdurmaya çevir n v qarşı ölk nin t r fdarə ə ə ə ə ını, sırf o t r fd n olduə ə ə ğu üçün öl nə ə q d rə ə döy n "ə xuliqanlar" vardır. Q rbə dünyasında z ncil r , y hudil r , türkl r , afrikalə ə ə ə ə ə ə ə ılara v ya başqa mill tə ə ə qarşı nifr t v kin b sl y n,ə ə ə ə ə onlara qarşı terror m liyyatlarıə ə t şkil ed n, buə ə m qs dl t şkilatlar quran qruplar var.ə ə ə ə Cahiliyy lovğalığı yalnız aşağı siniflə r deyil, bir çox ölk nin n üstə ə ə ə t b q sinə ə ə ə d tə sir edir.ə Sad bir s rh d anlaşılmazlığını b han ed r k,ə ə ə ə ə ə ə t cavüzkarlə ıq instinktl rini t min etm k üçün bir-birl ri il vuruşan, buə ə ə ə ə müharib l ri ill rl inadla davam etdir n, h m öz xalqlarə ə ə ə ə ə ını, h m d qarşıə ə ölk nin xalqlarə ını s fal t salan bir çox ölk vardə ə ə ə ır. Bu cür insanlar cahiliyyə lovğalığının t siri altə ındadırlar. H r biri ay d t svir edildiyi kimi, "ə ə ə ə öz q lbində ə t k bbürlüy – cahiliyy lovğalığına qapılanə ə ə ə " cahill rdir.ə Bu cahill r XX srin n böyük iki f lak ti olan Iə ə ə ə ə ə v IIə Dünya müharib l riə ə ni hazırlayan v icra ed nl r d daxildir.ə ə ə ə "Alman q hr manlə ə ığı", "İngilis qüruru", "Rus c sar ti" kimi romantik anlayə ə ışların t sirin qapılaraqə ə h m öz mill tl rin , h m d bütün dünyada böyük f lak tl r tör tmiş, ikiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə n h ng müharib d 65 milyon insanə ə ə ə ın qanını tökmüş, on milyonlarla insanı isə dul, yetim v şik st etmiə ə şl r.ə Bu f lak tl rin qaynaə ə ə ğı olan "cahiliyyə lovğalığının" çağımızdakı adı isə "romantik milliyy tçilik"dirə . Romantik Milliyy tçiliyin meydana g lm siə ə ə 12
  • 13. Avropada milliyy tçilik XVIII srd yayə ə ə ılmış bir düşünc olaraq q bulə ə edilir. vv ll r bir çox dövl tl rin idar si altƏ ə ə ə ə ə ında yaşayan ölk l r bir m rk ziə ə ə ə hakimiyy t altə ında birl ş r k ilk xalq-dövl tl rini yaratmışlar.ə ə ə ə ə İngilt r və ə ə Fransa kimi Avropa ölk l ri milliyy tçiliyi ilk olaraq m nims y n v ilk xalqə ə ə ə ə ə ə hakimiyy tini quran ölk l r kimi tanınırlar. XIX srd is Avropadakə ə ə ə ə ə ı ölk l rinə ə ks riyy ti milli birliyini qurmuşlar.ə ə ə XX srd mövcud olan "romantik milliyy tçilik" c r yanınaə ə ə ə ə göst ril bil nə ə ə n yaxşı nümun Hitler Almaniyasə ə ıdır. Tamamil romantizmin t siri altınaə ə düş n irqi milliyy tçiliyinə ə zülml riə dünya tarixin qara bir l k olaraqə ə ə düşmüşdür. Yalnız iki ölk bu t sird n k narda qalmə ə ə ə ışdı: Almaniya və İtaliya. H r ikiə ölk d d krallıqların v ya kiçik ş h r-dövl tl rinin hakimiyy tiə ə ə ə ə ə ə ə ə çox uzun sürmüşdü. İtaliya ancaq 1870-ci ild , Almaniya is bir il sonra - 1871-ci ild milliə ə ə birliyini quraraq bir xalq dövl ti olaraq tarix s hn sin çə ə ə ə ıxa bilmişdi. Başqa sözl des kə ə , h r iki ölk d milliyy tçiliyi m nims m kd v t tbiq etm kdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə dig r Avropa ölk l rin nisb t n gecikmişdi.ə ə ə ə ə ə Bu v ziyy t h r iki ölk d Avropanə ə ə ə ə ın dig r ölk l rin gör daha radikal-ə ə ə ə ə milliyy tçi c r yanlarınə ə ə inkişafına v kök salmasə ına s b b olmuşdur.ə ə İctimai aliml rin q bul etdiyi ümumi fikr gör , milliyy tçiliyin n qabarıq nümun l riə ə ə ə ə ə ə ə olan Nasizm v faşizmin bu iki ölk d yaranmasıə ə ə v hakimiyy ti lə ə ə ə keçirm sinin s b bi h r iki ölk d d milli birliyin h l yaranmamasıə ə ə ə ə ə ə ə ə s b bind n yayə ə ə ılan fanatik milliyy tçi duyə ğulardır. Bu iki ölk d , xüsusil Almaniyadakə ə ə ı fanatik milliyy tçi anlayə ışına liderlik ed nl r tarixd "romantik milliyy tçil r" olaraq tanınırlar.ə ə ə ə ə Romantik milliyy tçiliyin sas xüsusiyy tl ri aə ə ə ə ğıla deyil, duyğulara h miyy t ver r k,ə ə ə ə ə m nsub olduqlarə ı mill tin mistik v sirli bir "ruh"a sahib olduğunu düşün r kə ə ə ə onu dig rl rind n daha üstün hesab etm l ridirə ə ə ə ə . Romantik milliyy tçil r XIXə ə srin sonlarə ında m şhurlaşan irqçi n z riyy l rd n b hr l n r k Avropalə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ı irql rin dünyadakə ı dig r irql rd n üstün olduqlarə ə ə ını bildirmiş v başqa xalqlarıə idar altına salma hüququna malikə olduqlarını iddia etmişl r.ə XIX srin ilk onilliyind rə ə omantik milliyy tçilik Almaniyada sür tl inkişafə ə ə etmişdir. Paul Lagarde v Julius Langbehn kimi yazıçılar almanlarə ın bütün dünyanı idar ed c kl ri bir iyerarxik dünya nizamı qurulmasının lazımə ə ə ə olduğunu müdafi etmişl r.ə ə Bunun da tamamil "Alman ruhu"ndan v "Almanə ə qanı"ndan qaynaqlanan üstünlükl ld edil c yini, bunun üçün almanlarə ə ə ə ə ın köhn bütp r st inanclə ə ə arına dönm l rinin v Xristianlə ə ə ıq kimi İlahi dini t rkə etm l rinin lazə ə ım olduğu fikrini ir li sürmüşl r.ə ə O dövrd Almaniyada qurulan mistik (gizli) d rn kl rinə ə ə ə romantik milliyy tçiliyin yayə ılmasında h miyy tli rolu olmuşdur.ə ə ə Bu d rn kl rin ortaqə ə ə dünyagörüşü insanın ağlı il deyil, hisslə ri il doə ə ğrunu tapa bilm sind nə ə , h rə 13
  • 14. mill tin bir "xalq ruhu"na sahib olmasıə v Alman xalq ruhunun da bütp r stlikə ə ə olması kimi s thi v batil düşünc l rd n ibar tdir.ə ə ə ə ə ə Bu d rn kl r Hitler və ə ə ə ə dolayısı il Nasizm d böyük bir z min hazə ə ə ə ırlamışdır. İngilis tarixçisi Michael Howard "Pan-Cermenik Alman milliyy tçiliyinin ruhi gücünü v ideolojiə ə m nş yini mistik (gizli) d rn kl rd n aldığını v mistik (gizli) n n nin 1920-ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ci ill rd doə ə ğan Milli Sosializm (Nasist) c r yanına da böyük bir zə ə minə hazırladığını" yazır.1 H qiq t n d romantik milliyy tçiliyin insanlə ə ə ə ə ıq tarixində n m rh m tsizə ə ə ə v qanlə ı rejiml rind n biri olan Nasizm z min hazə ə ə ə ırlamaqdan başqa bir rolu olmamışdır. Romantik Milliyy tçiliyin Şizofreniyasıə Romantik milliyy tçil r insanə ə ın ağıl yolu il deyil,ə "duyğu v hissl "ə ə doğrunu tapacağını düşündükl ri üçün son d r c sassə ə ə ə ə ız, kompleks bir dünyagörüş v ruh halə ına malikdirl rə . Amerika tarixçisi professor Gerhard Rempel "Reform, Liberation And Romanticism In Prussia" (Prussiyada İslahat, Azadlıq v Romantizm) adlı m qal sind romantik milliyy tçil rin ruhə ə ə ə ə ə dünyasını bel t svir edir:ə ə Romantikl r fantaziyaya, romantikliy v simvolizm ged n yoluə ə ə ə ə seçdil r.ə Ruhi olaraq h miş ölümlə ə maraqlandə ılar, gec qaranlə ığında melanxolik böhranlar yaşadılar. (Romantik milliyy tçiliyin önd rl rind n) Novalis "h yatə ə ə ə ə ruhun bir x st liyind n ibar tdir" deyirdi.ə ə ə ə Burada qarşımıza çıxan faktor estetik pessimizmin başlanğıcıdır... Romantizm - insan ruhunun d rinlikl rind kiə ə ə irrasional gücl ri ortayaə çıxardı... Döyüş haqqındakı v t np rv r d biyyatə ə ə ə ə ə ın inkişafı il birlikdə "ruhunə r qsi" deyil n bu düşünc c miyy tin geniş kütl l ri iç risind yayə ə ə ə ə ə ə ə ə ıldı... Alman Romantikl ri estetizmin bütünü inkişaf etdirdil r ki, bu, aə ə ğlın inkar edilm sin v h qiq tin bir anda, bird n qavranmasə ə ə ə ə ə ı c hdin saslanırdı.ə ə ə Bu n z riyy y gör , poetik olan mütl q h qiq tin özü idi.ə ə ə ə ə ə ə ə 2 Romantik milliyy tçilik duyə ğuların " sl dünya" q bul edilm sinə ə ə ə saslanırdı.ə Bu x yalp r st düşünc reallıqdan tamamil uzaq, öz ruhə ə ə ə ə sarsıntıları içind yaşayan insanlar meydana g tirdi.ə ə Romantizmin bu t siriniə insanı reallıqdan ayıran, b zi duyə ğulara sir ed n şizofreniyaya b nz tm kə ə ə ə ə mümkündür. (Şizofreniya x st l ri reallıqdan uzaq, öz x yal dünyalarə ə ə ə ı içində yaşayırlar) Bu şizofreniyalı ruh halının bir nümun si d romantik milliyy tçil rin b ziə ə ə ə ə anlayışları bütl şdirm si v ziyy tidir.ə ə ə ə Bunların başında "qan" v "torpaq"ə anlayışları dururdu. Almaniyada XX srin vv lind meydana g l n "Blut undə ə ə ə ə ə 14
  • 15. Boden" (Qan v Torpaq) adlə ı fikri c r yan Alman qanının və ə Almanə torpaqlarının müq dd s olduə ə ğunu, Alman soyundan olmayan xalqların bu qanı v torpaə ğı kirl tdikl rini iddia etmişdi.ə ə Bu c r yan Nasist ideologiyasına daə ə böyük t zyiq göst rdi.ə ə Nasistl r qan tökülmə sini müq dd s bir h r kat olaraqə ə ə ə ə görürdül r.ə Hitlerin 1923-cü ild ki müv ff qiyy tsiz z rb c hdi snasə ə ə ə ə ə ə ə ında yaralanan Nasistl rin qanları il islanmış partiya bayrağı sanki bir bütə ə ə çevrilmişdi. "Blutfahne" (Qan Bayrağı) adı veril n bu bayraq olduə ğu kimi mühafiz edilmiş v h r Nasistə ə ə m rasimind müq dd s simvola çevrilmişdi.ə ə ə ə H tta Nasistə partiyasının on minl rl yeni bayraə ə ğı Blutfahney sürtülmüş və ə ondakı "müq dd s" gücün bu yeni bayraqlara da keçdiyi düşünülmüşdü.ə ə 3 Romantik Milliyy tçiliyinə Qanlı qırğını I v IIə Dünya müharib l riə ə insanlığın gördüyü n qanlə ı müharib olaraqə tarix yazılmışdı. Bu müharib l rə ə ə romantik milliyy tçil rin qapə ə ışmasından başqa bir şey deyildi. Almaniyada özünü açıq sur td büruz ver nə ə ə ə romantik milliyy tçi c r yanıə ə ə dövrün ingilis, fransız v rus c miyy tl rin d t sir etmişə ə ə ə ə ə ə v bu ölk l rin idar hey tl rini müharib y c lb etmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə Razılaşmalarla h llə edil bil n probleml r qə ə ə ızışdırılmış v dünya milyonlarla insanə ın h yatə ına bais olan bir qırğın yaşamışdır. I Dünya Müharib sinin gedişatını araşdırmaq romantik milliyyə tçiliyinə n tic l rini görm k baxə ə ə ə ımından faydalıdır. Müharib də ə bir çox ölk iştirak etsə ə d ,ə sas n bir neçə ə ə dövl t vacib rol oynayırdıə : bir t r fdə ə ə İngilt r , Fransa və ə ə Rusiya, dig r t r fd is Almaniya v Avstriya-Macarə ə ə ə ə ə ıstan. Müharib ninə vv lind bu ölkə ə ə l rd ki generallarə ə ə ın hamısının ortaq düşünc si güclü birə hücumla düşm n x tl rini yarə ə ə ıb dağıtmaları v bir neç h ft rzind z f rə ə ə ə ə ə ə ə çalmaları istiqam tind idi. Halbuki müharib indiy kimi heç kim z f rə ə ə ə ə ə ə g tirm mişdir.ə ə Almaniya 1914-cü ild Fransa v Belçikaya hücum etmiş v bir azə ə ə ir lil dikd n sonra hücum dayandırılmış v qurulan c bh l r 3.5 il boyuncaə ə ə ə ə ə ə yerind n t rp nm mişdir.ə ə ə ə H r iki t r f d düşm n c bh sini yarmaqə ə ə ə ə ə ə ümidi ilə d f l rl bir-birin hücum etmiş, amma heç bir şey d yişm mişdir.ə ə ə ə ə ə ə Almanların hücumu il başlayan mə şhur Verden döyüşünd 315.000 fransə ə ız v 280.000ə alman sg ri ölmüş, amma c bh yalnə ə ə ə ız bir neç kilometr geriy ç kilmişdir. Birə ə ə neç aə ydan sonra ingilis v fransə ızlar Sommedə hücuma keçmişl r, qanlə ı vuruşmalar n tic sind 600.000 alman, 400.000-d n çoxə ə ə ə ingilis v t xmin nə ə ə 200.000 fransız sg ri ölmüş, n tic d alman c bh si yalnə ə ə ə ə ə ə ız 11 kilometr geriyə oturdulmuşdu. Romantik marşlarla, şeirl rl , "Alman ruhu", "ə ə İngilis qüruru", "Fransız c sar ti" kimi süni romantik anlayə ə ışlarla coşaraq ağılsız q rarlar ver nə ə idar çil r öz xalqlarə ə ını qırğına m ruz qoymuşlar.ə 3.5 il boyunca bir s ng rdə ə ə 15
  • 16. döyüş n v h mişə ə ə ə bombardman altında yaşayan sg rl rin çoxunda sonradanə ə ə psixoloji probleml r baş qaldırmışdır.ə Romantik milliyy tçiliyin s b bsiz qırğınının Iə ə ə Dünya Müharib sində kiə diqq t ç k n bir nümun si fransə ə ə ə ız generalı Robert Nivellenin 1917-ci ilin aprelind alman c bh x ttin qarşı başlatdığı hücumdur.ə ə ə ə ə Nivelle hücumdan vv l "yalnə ə ız iki gün içind alman x tl rini yaracaqlarə ə ə ını v bir h ft içində ə ə ə z f r çatacaqlarə ə ə ını" v d etmişdi.ə Alman ordusunun onlardan daha üstün olmasına baxmayaraq, bu romantik v din t sirin düş n fransə ə ə ə ız ordusu aprelin 16-da hücuma keçmiş v bu hücum 1.5 aydan çox davam etmiş, n tic d heç birə ə ə ə n tic ld edilm miş, yüz minl rl sg r ölmüş, sonra da fransız birlikl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə arasında daxili üsyanlar baş qaldırmışdır. Eyni zehniyy t IIə Dünya Müharib sində ə d h yata keçmiş, bu d f dahaə ə ə ə çox insan - 55 milyon adam Hitler, Mussolini, Stalin kimi psixopat ruhlu romantikl rin ehtiraslarə ı s b bind n ölmüşdür.ə ə ə Yalnız dünya müharib l riə ə deyil, müxt lif ölk l r, q bil l r v yaə ə ə ə ə ə ə t şkilatlar arasındakı döyüş v qarşıdurmaların sasında da romantizm durur.ə ə ə Yaşadığı dünyanın ş rtl rini aə ə ğılla qiym tl ndirə ə ə bilm y n, romantik şüarların,ə ə q hr manlə ə ıq hekay l rinin,ə ə marşların v şeirl rin t siri il silaha sarə ə ə ə ılan milyonlarla insan h m özl rinin, h m d düşm n saydə ə ə ə ə ıqları insanların qanını tökmüş v dünyanə ı qarışıqlıq v fitn için salmə ə ə ışlar. Kitabın vv lind duyğusallığınə ə ə insanları Allahın yolundan çıxarmaq və b lalara uə ğratmaq üçün şeytan t r find n istifad edil n bir silah olduə ə ə ə ə ğunu vurğulamışdıq. Şeytanın insanlara qarşı qurduğu bu t l özünü romantikə ə milliyy tçilikd daha açə ə ıq ş kild özünü göst rirə ə ə . Allah Quranda şeytanın insanları qarşıdurma, qarışıqlıq v terror mühitin m ruz qoyduğunuə ə ə belə bildirir: (Allah) buyurdu: “Çıx get! Onlardan kim sənə uysa, tam bir əvəz kimi cəzanız Cəhənnəm olacaqdır. Onlardan gücün çatdığı kimsələri səsinlə (günah)a təhrik et, atlı və piyadanı onların üstünə yerit, mallarına və övladlarına şərik ol, onlara vədlər ver. Şübhəsiz ki, şeytan onlara ancaq yalan vədlər verər. (İsra sur si, 63-64)ə Bu ay d şeytanın idar si altə ə ə ındakı insanları istifad ed r k yer üzündə ə ə ə "t hrik ed n sə ə sl r" v "ə ə ə üz rin yeriy n piyadalar" meydana gə ə ə tir c yi bildirilirə ə ə ki, romantik milliyy tçiliyin n tic l ri d bu ş kild dir.ə ə ə ə ə ə ə Romantik Milliyy tçiliyin Fikri sası: Darvinizmə Ə 16
  • 17. Romantik milliyy tçil r romantik meyl olan qan qırğınını d st kl m kə ə ə ə ə ə üçün b zi f ls fi v elmi ş rhl r d müraci t etmişl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Bu ş rhl rin sasıə ə ə Darvinin t kamül n z riyy sidir.ə ə ə ə İngilis bioloqu Darvin 1859-cu ild n şr olunan "Növl rin M nş yi" adlə ə ə ə ə ı kitabında t bi td m rh m tsiz bir h yat mübariz si olduə ə ə ə ə ə ə ə ğunu, bu mübariz nin canlə ıları inkişaf etdirdiyini v yaranan yeni növl rin d buə ə ə mübariz nin qazanə ılması v itirilm sin gör ortaya çə ə ə ə ıxdığını ir li sürmüşdür.ə Başqa sözl ,ə Darvin gör inkişafın açarı "qarşıdurma"dır.ə ə Darvin 1871-ci ildə n şr etdirdiyi "İnsanın Tör m si" adlı kitabında bu fikirl rini daha da inkişafə ə ə ə etdirmişdi. Bu kitabla birlikd insan irql rinin b zil rinin dig rl rin gör dahaə ə ə ə ə ə ə ə üstün olduğunu qarşıya qoymuş, y ni irqçiliy z min yaratmışdır.ə ə ə Darvin Avropalı ağ irql ri "üstün irql r" olaraq hesab ed rk n, z ncil ri, asiyalə ə ə ə ə ə ıları və türkl ri "yarə ı meymun primitiv irql r" olaraq qiym tl ndirmişdir.ə ə ə Darvinin elmd n uzaq bu n z riyy sinin yayə ə ə ə ılması il birlikdə ,ə qarşıdurma v irqçilik sür tl d st k qazanmə ə ə ə ə ışdır. Bel ki, bu iki anlayə ış "elmi bir h qiq tə ə " kimi q bul edilm y başlamışdır.ə ə ə Romantik milliyy tçil rin Darvinizml laq si d bu nöqt d ortaya çə ə ə ə ə ə ə ə ıxır. Romantik milliyy tçil r döyüş olan meyll rini v öz irql rinin dig rl rind nə ə ə ə ə ə ə ə ə üstün olduğu hesab etdikl rind nə ə Darvinizm saslanırlar.ə ə Fövq lad bir qan qırğınına s hn olan Iə ə ə ə Dünya Müharib sinin arxasındaə Darvinizmin bu qaranlıq t lqinini tapmaq mümkündür.ə Yüz minl rl sg riə ə ə ə gözl rini qə ırpmadan ölüm gönd r n alman, fransə ə ə ız, ingilis, rus v ya avstriyalə ı generallar Darvinizmin "canlılar mübariz ed r kə ə ə inkişaf edir, irql r də ə döyüş r k ucalır" ş klind ki yalanə ə ə ə ına inanmışlar v bu ruh halə ı içind döyüşə mri vermişl r.ə ə M s l n, Iə ə ə Dünya Müharib si generallarından Friedrich von Bernardi savaşə v t bi td ki mübariz nin qanunları arasındakı laq ni bel qurmuşdur:ə ə ə ə ə ə ə ə Müharib bioloji bir ehtiyacdırə , t bi td ki ünsürl rin qarşıdurması q d rə ə ə ə ə ə lazımlıdır. Bioloji istiqam td n yerind n tic l r verir, çünki bu n tic l rə ə ə ə ə ə ə ə ə varlıqların sas xüsusiyy tl ri il laq dardə ə ə ə ə ə ır.4 Avstriya-Macaristanın baş komandiri general Franz Baron Conrad von Hoetzendorff is müharib d n sonrakə ə ə ı xatir l rind bel yazmə ə ə ə ışdır: Dünya müharib sinin böyük fə lak ti (insanınə ə h yat mübariz si) prinsipiə ə tam bir uyğunlaşma ilə reallaşmışdır. İnsanların v dövl tl rin h yatlarə ə ə ə ının ana gücü il yaranan bu müharib boşalması lazım olan bir ildırım yükü kimiə ə t bi tin bir qaydasə ə ıdır.5 Almaniyanın kansleri (baş naziri) Theobald von Bethman-Hollwegin f rdiə m sl h tçisi v dostu Qurd Riezler 1914-cü ild bel yazmə ə ə ə ə ə ışdır: 17
  • 18. Mütl q v z li düşm nlik insanlar arasə ə ə ə ə ındakı laq l rin t bi tində ə ə ə ə ə vardır. H r yerd gördüyümüz daimi nifr t…ə ə ə insan t bi tinin pozulmasə ə ından qaynaqlanmır, ksin t bi tin v h yatə ə ə ə ə ə ın qaynağının özünd vardə ır. 6 Dövrün dövl t adamlarə ını v idar hey tl rini t siri altə ə ə ə ə ına alan düşm nlikə v qarşıdurmanın insanın t bi tind olmasıə ə ə ə iddiası, şübh siz, böyük birə yalandır. İnsan t kamülçül rin iddialarə ə ının tam ksinə ə, ş fq t, m rh m t, sevgiə ə ə ə ə v anlayə ışdan zövq alacaq ş kild yaradə ə ılmışdır. İnsanın fitr ti, y ni t bi tiə ə ə ə Allahın mr etdiyi din xlaqə ə ını yaşamaqdır. Bunun xaricind insana t lqinə ə edil n h r cür batil v azə ə ə ğın düşünc is h m adamda, h m d c miyy tdə ə ə ə ə ə ə ə pozğunluğa v degenerasiyaya s b b olur.ə ə ə Romantizm öz trafə ına ehtiraslı bir bağlılığı, dig rl rin qarşı is kin və ə ə ə ə nifr ti qə ızışdırır. Bu ruh halı Darvinizmin "irql rin h yat mübariz si" anlayə ə ə ışına çox uyğundur. Darvinin n z riyy sinin sosiologiyalarə ə ə ına uyğunlaşdırılmış halına "İctimai Darvinizm" adı verilir və İctimai Darvinizm romantik milliyy tçiə v irqçi c r yanlarınə ə ə n böyük dayaə ğı olmuşdur. Amerikalı yazıçı Janet Biehl "Ecology and the Modernization of Fascism en the German ultra-Right" (Ekologiya v alman radikalə sağında faşizmin t kmill şm si) adlı mə ə ə qal sində ə ə mövzuya aid bunları yazır: Alman radikal sağında İctimai Darvinizmin d rin kökl ri vardə ə ır... İngilis-Amerikan İctimai Darvinizmind olduə ğu kimi, Alman İctimai Darvinizmi d insanlarə ın ictimai t şkilatlarını insani olmayan dünyadan alınma "t bi tə ə ə qanunları" il açə ıqlamışdır. Amma ingilis-amerikan İctimai Darvinizmi "uyğun olanların qazanması" anlayışını v hşi kapitalist bir meş d f rdi c hdl rinə ə ə ə ə ə qazancı olaraq izah ed rk nə ə , Alman İctimai Darvinizmi "uyğun olanların qazanması" anlayışını zici olaraq irq anlayə ışında q bul etmişdir.ə Bu s b bd n,ə ə ə " n uyə ğun" olan irq davam etdirdiyi "h yat mübariz si"nd bütün dig rə ə ə ə r qibl rini m hv ed r k qazanacaq, qazanmalə ə ə ə ə ıdır.7 Almaniyada İctimai Darvinizmin n böyük nümay nd si olan Ernstə ə ə Haeckel (1834-1919) m şhur Darvinist bioloq idi.ə Darvinin işl rind n çoxə ə t sirl n n Haeckel Darvinizm "t r fə ə ə ə ə ə " çıxaraq v "Ontogenez Filogenezinə T krarə ıdır" (Ontogeny Recapitulates Phylogeny) olaraq yekunlaşdırılan və m m lil rd ki embrionlarə ə ə ə ın t kamül müdd tini ks etdir n n z riyy ni ortayaə ə ə ə ə ə ə atmışdı. (Bu n z riyy nin çürüklüyü ill r sonra aydə ə ə ə ın oldu və Haeckelin istifad etdiyi sxeml rd saxtakarlə ə ə ıq etdiyi ortaya çıxdı) Haeckel "Monist Birliyi" adı altında ateizmi yaymaq m qs dil bir d rn kə ə ə ə ə yaratmış v bu d rn k, eyni zamanda, irqçiliyin v romantik milliyy tçiliyinə ə ə ə ə m rk zi olmuşdur.ə ə 1920-ci ill rd Hitlerin başçılığı altında inkişaf ed n Nasistə ə ə h r katı Haeckelin fikirl rind n v Monist Birliyind n b hr l nmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə Mövzunu araşdıran tarixçi Daniel Gasman The Scientific Origins of National Socialism: Social Darwinism en Ernest Haeckel and the German Monist League 18
  • 19. (Milli Sosializmin Elmi M nş l ri:ə ə ə Ernest Haeckeld v Alman Monistə ə Birliyində İctimai Darvinizm) adlı kitabında bel yazır:ə Almaniyadakı irqçilikd n ilham alanə İctimai Darvinizm... varlığını dem kə olar ki, tamamil Hə ekkel borclu idi...ə (Hekkelin) fikirl ri,ə irqçilik, imperializm, romantizm, anti-Semitizm və milliyy tçiə c r yanınınə ə bir b d ndə ə ə birl şib vahid ideologiya halə ına g lm sin xidm t etdi...ə ə ə ə Volkismim (romantik milliyy tçi Alman populistliyinin) h qiq td tamamil qeyri-realə ə ə ə ə və mistik fikirl rin elmi lav ed nə ə ə ə ə adam Haeckel idi. 8 Gasman mövzu bar d bunları yazmışdır:ə ə Deyil bil r ki,ə ə İngilt r də ə ə Darvinizm t bii dünyanə ın ictimai dünyaya bir proyeksiyası olaraq, "buraxın etsinl r" (laissez faire) kapitalizminin f rdiliyininə ə bir davamı oldusa, Almaniyada alman romantizminin bir proyeksiyası olmuşdur... Darvinizmin Almaniyada aldığı ş kil bir növ saxta elmi t bi t dini,ə ə ə irqçilikl qarə ışıq bir t bi t tapə ə ə ınma mistizmidir. 9 Janet Biehl d eyni mövzuda "Hə ekkel mistik irqçiliy v milliy tçiliyə ə ə ə inanırdı, bel ki,ə Alman ictimai Darvinizmi vv ld n romantik irqçiliy və ə ə ə ə romantik milliyy tçiliy saxta bioloji bir sas t min ed n siyasi bir h r kə ə ə ə ə ə ə at oldu" dey yazmışdırə . 10 N ticə ə Bütün bunlar romantizmin tamamil dind n uzaq v din zidd birə ə ə ə psixologiya v dünyagörüş olduğunu bir daha göst rir. Oə ə rtaya atıldığı ilk günd n etibar n haradasa ateizml oxə ə ə şar olan Darvinizmin romantizml sıxə bağlı olması bu istiqam td çox açə ə ıq bir göst ricidir.ə Romantik milliyy tçiliyin Darvinizml olan laq si v Nasistə ə ə ə ə h r katınə ə meydana g lm sind ki rolu biz çox h miyy tli h qiq ti bir dahaə ə ə ə ə ə ə ə ə göst rm kd dir:ə ə ə Romantizm ist rə f rdl r, ist rs d c miyy tl r üçün sonə ə ə ə ə ə ə ə d r c t hlük li bir c r yandırə ə ə ə ə ə ə . Çünki romantizm qapə ılan insanlar öz irql rinin başqalarından üstün olduə ğuna, müharib l r ed r k bütün dünyanıə ə ə ə z bt etm haqqə ə ına sahib olduqlarına, başqa mill tl ri ortadan qaldə ə ırmağın v yaə özün tabe etm yin is son d r c qanuni olduə ə ə ə ə ə ğuna inanır, ağıla, sağlam fikrə v vicdana zidd düşünc l r asanca qapə ə ə ə ıla bilirl r.ə Nasist Almaniyası romantizmin dağıdıcı v zülmedici t sirini göst r n nə ə ə ə ə h miyy tli tarixi nümun l rind n biridir.ə ə ə ə ə ə Nasistl rin 1933-cü ildə iqtidaraə g lm si il birlikd Hitler v q rargahlarə ə ə ə ə ə ı alman c miyy tin qarşı sankiə ə ə "romantik beyin yuma" kampaniyasına başlamışlar v romantik milliyy tçiliyinə ə şüursuz iddialarını qısa zamanda c miyy t m nims tmişl r.ə ə ə ə ə ə 1930-cu ill rinə sonlarına doğru alman xalqının ks riyy ti tezliklə ə ə ə bütün dünyanı idar ed c kə ə ə 1000 illik bir "Alman Krallığı"nın (III Reich) qurulacağına, alman irqinin 19
  • 20. "saflaşdırılması" m qs dil ölk d ki dig r xalqların m hv edilm sinin lazə ə ə ə ə ə ə ə ım olduğuna, Hitlerin metafizik güc sahib olan yanə ılmaz bir "başçı" (Führer) olduğuna v onları z f r aparacağına inanmışlar.ə ə ə ə Hitlerin q z bli, tə ə cavüzkar,ə paranoid v h yasə ə ız nitql rini göz yaşları içində dinl y r k özl rind n ged nə ə ə ə ə ə ə insanlar sanki kütl vi sur td ovsunlanmışdılar.ə ə ə Nasistl rin mə şhur Nuremberg mitinql ri "romantik beyin yuma"nə ə ın nə parlaq nümun sidir.ə Amerikalı t dqiqatçılar Baigent, Leigh və Lincoln buə mitinql ri bel t svir edirl r:ə ə ə ə Pis şöhr t sahib olan Nuremberg mitinql rind ...ə ə ə ə h r şey (formaların və ə bayraqların r ngl ri, natiql rin yeri, proqramə ə ə ın gec yarə ısına q d r davamə ə etm siə , spot işıqlarının istifad si, zaman) çox diqq tli ş kild hesablanırdə ə ə ə ı. Bu mitinql rd ç kil n filml rə ə ə ə ə insanların sanki özl rini s rxoş etdikl rini, sankiə ə ə hipnozdaymış kimi "Sieg Heil" ş klind ki Nasistə ə şüarını dayanmadan t krarlayaraq Hitler sanki tapə ə ınarcasına Nasist salamı verdikl rini göst rir.ə ə Kütl l rin üzünd n bomboş bir zehnin g tirdiyi xoşb xtlik oxunuə ə ə ə ə r... Bu razı salıcı bir ifad d n qaynaqlanmə ə ır. Əslind Hitlerin ifad l ri heç d razə ə ə ə ı salıcı deyil. H r zaman adiə , uşaq kimi eyni şeyi t krarlayan, boş m zmunlu nitql rdir.ə ə ə Amma bu nitql ri t şkil etm şə ə ə kli z h rli bir enerjiy malikdir, bir barabanə ə ə ə ritmi kimi hipnozedicidir... V bu, kütl psixologiyasə ə ının g tirdiyiə yoluxuculuqla, bir sah y sə ə ıxışdırılan minl rl insanə ə ın t sirilə ə c ml ndiyində ə ə ... kütlə isterikasını meydana g tirir...ə Hitlerin mitinql rind görün n şeyə ə ə psixoloqların mistik t crüb l ri açə ə ə ıqlamaq üçün istifad etdikl ri "şüurə ə qapanması" v ziyy tidir.ə ə " 11 Qısacası, Nasist mitinql ri insanlarə ı tamamil aə ğıldan uzaqlaşdıran və romantizm ovsununun t siri altına aldığı kütl vi hipnoz seanslarə ə ıdır. Bu romantik v ziyy t II Dünya Müharib sinin başlanmasına v 55 milyon insanınə ə ə ə h yatə ına bais olmuşdur. Nasizm romantizmin dağıdıcı t sirl rinin yalnə ə ız bir nümun sidir.ə Romantizm insanları ağıldan uzaqlaşdırdığı, ağıl yerin duyə ğuları hakim etdiyi üçün onları h r cür azə ğınlığa sürükl yə bil r.ə ə Buna gör romantik bir insanaə h rə hansı bir istiqam t vermə ək asandır. gƏ r içind olduə ə ğu mühit o istiqam td dirs , qə ə ə ısa zamanda qatı bir irqçiy və faşist çevril bil r.ə ə ə ə Bunun tam ksi olan bir mühitd olduə ə ğunda is kommunist bir xadim olar, Leninistə marşlar söyl y r k günahsə ə ə ız insanlara t zyiq göst r rə ə ə , h tta özünü at ş d ataə ə ə ə bil r.ə Son d r c m rh m tsiz v s rt olan romantik insanınə ə ə ə ə ə ə ə bir neç saat sonraə göz yaşları içind hə ıçqıra-hıçqıra ağlamasını da görm k mümkündür.ə Ağıl ortadan qalxdıqdan v insan duyə ğularına, daha doğrusu şeytanın n fsində ə oyatdığı ehtiraslara sir olduqdan sonra h ddini aşmasındaə ə v anormallə ıqda bir s rh d yoxdur.ə ə 20
  • 21. 21
  • 22. ROMANTİZMİN DİG R İDEOLOGİYALARIƏ ... dedi: “Mən Sənin qullarından müəyyən bir qismini hökmən ələ alacağam. Mən onları mütləq (doğru yoldan) azdıracaq və xülyalara salacağam; onlara mal-qaranın qulaqlarını kəsməyi buyuracaq və Allahın yaratdıqlarına dəyişiklik verməyi əmr edəcəyəm”. Allahı qoyub şeytanı özünə himayədar tutan şəxs açıq-aşkar ziyana uğramışdır. (Nisa sur si, 118-119)ə vv lki hiss d romantizmin "romantik milliyy tçilik" adƏ ə ə ə ə ı altındakı t sirl riniə ə araşdırdıq. İndi bir d yelpiyin başqa uclarə ına baxaq v romantizmin insanlarə ı saldığı b zi b lalarə ə ı araşdıraq. İlk araşdırmalı olduğumuz ideologiya insanlığa n azı romantikə milliyy tçilik q d r "qan qusduran" kommunizmdir.ə ə ə KOMMUNİST ROMANTİZM Kommunizm sözd "aə ğıllı" bir ideologiya olaraq meydana g ldi. İdeologiyanıə quranlar, y ni Karl Marə ks (1818-1883) v Friedrich Engels (1820-1895) materialistə f ls f ni m nims mişə ə ə ə ə , bunu ictimai elml rə ə t tbiq ed r k "tarixin qaydalarə ə ə ı"nı t yinə etdikl rini düşünmüşl r. Marə ə ks tarixi müxt lif m rh l l r ayə ə ə ə ə ə ırmış, o dövrdə İngilt rə ə kimi inkişaf etmiş ölk l rd "kapitalist m rh l "sinin yaşandığını, bunun ardındanə ə ə ə ə ə qaçınılmaz olan bir işçi inqilabının g l c yini v sosialist kainatə ə ə ə ın başlayacağını qarşıya qoymuşdu. Marks bu inqilabın özbaşına, y ni işçil rin t ş bbüsü il reallaşacağı və ə ə ə ə ə İngilt r kimi s nayel şmiş ölk d yaşanacağını söyl mişə ə ə ə ə ə ə dir. Ancaq Marksın proqnozları reallaşmadı. Reallaşmayacağı da onun ölümünd nə 30-40 il sonra da açıqca görünürdü. İngilt r d v ya bir başqa s nayel şmiş ölk d birə ə ə ə ə ə ə ə inqilab olmamış, ksin işçil rin ictimai v iqtisadi h yatında yaxşılığa doğru d yişiklikə ə ə ə ə ə baş vermişdir. Kommunizmin Ağıllı İddiasının Etibarsızlığı Bu v ziyy td Marə ə ə ksın n z riyy si tarixd ki bir çox yanə ə ə ə ılma kimi s hv olaraqə qiym tl ndirilm li v bir k nara qoyulmalıə ə ə ə ə idi. Amma el olmaə dı. Özl rinə ə "Marksistlər" adı ver n bir qrup insan Marə ksın reallaşmayan proqnozlarını zorla da olsa reallaşdırmaq ist yirdil r. Marə ə ksın "özbaşına olacaq" dediyi inqilab baş verm diyind n,ə ə bunu silah zoruyla ed c k t şkilatlarə ə ə qurmağa v "inqilabçə ılıq" etm y q rarə ə ə vermişdil r. Marə ksı bu ş kild yenid n ş rh ed n v Marə ə ə ə ə ə ksın reallaşmayan proqnozlarını b han l r g tir r k ş rh etm y çalə ə ə ə ə ə ə ə ə ışan qatı marksist olan Lenin idi. Lenin inqilabın İngilt r kimi inkişaf etmiş ölk l rd ola bilm y c yini, onunə ə ə ə ə ə ə ə yerin Rusiya kimi s nayel şm miş ölk l ri sə ə ə ə ə ə ınamaq, kommunizmin burada 22
  • 23. müv ff qiyy tə ə ə ə nail olacağını v sonra da bütün dünyaya yayə ılacağı fikrini ir liə sürmüşdü. Bu x yalə ını reallaşdırmaq üçün Rusiyanın daxilind v xaricind uzun ill rə ə ə ə inqilaba hazırlıq görmüş, I Dünya Müharib sinin qarışıqlığı içində axtardə ığı fürs tiə tapmış v iqtidara g lmişdi.ə ə Amma Leninin proqnozları da Marksınkı kimi boşa çıxmışdı. N qurduə ğu sistem müv ff qiyy t qazanmışə ə ə , n d kommunizmə ə düşündüyü kimi dünyaya yayılmışdı. Bu gün Leninin qurduğu Sovet İttifaqı artıq dağılmış v tarix çevrilmişdirə ə . Sovet işğalı və t zyiqi il kommunizmin yaradıldığı ölk l rd d kommunist sistemi çökmüşdür.ə ə ə ə ə ə Kommunizm XX srin n böyük v n müv ff qiyy tsiz t crüb si olaraq q bulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə edilmişdir. Marksizmin bir yanılma olduğu yalnız proqnozlarının v qurduə ğu sisteml rinə çökm sil deyil, eyni zamanda saslandığı f ls f nin d iflası il isbat edilmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə Marksizmin sasını t şkil ed n materialist f ls f nin bütün f rziyy l ri XXə ə ə ə ə ə ə ə ə srd kiə ə elmi k şfl rl yalanlanmə ə ə ışdır. M s l n:ə ə ə 1. Materializm kainatın sonsuzdan b ri var olduə ğunu, bu s b bd n madd ninə ə ə ə yaradılmadığını müdafi etmişdir. Halbuki XX srd q bul edil n Big Bang n z riyy siə ə ə ə ə ə ə ə madd nin v zamanə ə ın yoxdan yaradıldığını göst rmişdir. Bu n z riyy kainatə ə ə ə ın 10-15 milyard il vv l yoxdan var olduə ə ğunu, yoxluq içind bird n kiçik bir h r k tinə ə ə ə ə meydana çıxdığını ortaya qoymuşdur. Y ni Big Bangə ın göst rdiyi h qiq t heç bir şeyə ə ə mövcud deyilk n, bu heçlik içind bird n bir h r k t, h r k tin ardə ə ə ə ə ə ə ə ə ından da madd və ə zamanın meydana g lm sidir.ə ə Bax bu, materialistl rin iddialarə ını tamamil çökdürmüş,ə madd ni, zamanə ı v h r k ti Allahə ə ə ə ın yaratdığının d lill rind n biri olaraq sübutə ə ə etmişdir. 2. Materializm madd nin v zamanə ə ın bir "mütl q" anlayə ış olduqlarını, y niə h miş var olan, d yişm y n, sabit saslar olduqlarə ə ə ə ə ə ını müdafi etmişdir. Halbukiə Eynşteynin Nisbilik N z riyy si madd kimi zamanə ə ə ə ın da mütl q bir anlayə ış olmadığını, d yiş n birə ə hiss forması olduğunu göst rmişdir.ə 3. Materializm insan zehninin yalnız maddi faktorlarla açıqlana bil c yini, insanə ə ın bütün zehni funksiyalarının madd yə ə yükl nə ə bil c yini iddia etmişdir. Halbukiə ə beyinin detallarının k şf edilm si, beyind heç bir qarşılığı olmayan zehni funksiyalarıə ə ə ortaya qoyaraq, insan zehninin madd -sonrasə ı bir varlığa, y ni "ruh"a aid olduə ğunu t sdiq etmişdir.ə 4. Materializm canlıların yaradılmadığını, Darvinin t kamül n z riyy sind iddiaə ə ə ə ə edildiyi kimi t sadüfl rl meydana g ldiyi aldatmacasə ə ə ə ını ir li sürmüşdür. Bu iddia daə XX srd ki elmi tapə ə ıntılarla çürümüş, canlılarda inkar edilm si mümkün olmayanə bir "dizayn" olduğu v bütün canlə ıları yaradanın Allah olduğu bir daha sübut edilmişdir. gƏ r bir ideologiya sasə ə lı olduğunu iddia edirs , ancaq iddialarə ı ağıl v elmə qarşısında aciz qalırsa v yaşanan konkret hadis l r o ideologiyanə ə ə ın bütün uzaqgör nlikl rini boşa çıxarırsa, o zaman bu ideologiyanın sə ə ə aslı olması bar də ə heç bir iddiası ola bilm z. Bu ideologiyanə ı m nims miş insanların da onu t rk etm l riə ə ə ə ə 23
  • 24. lazımdır. Bu s b bd n g r kommunistl r romantizm v x yalp r stlikl deyil, aə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ğıl, m ntiq v saə ə ğlam fikirl h r k t ed n insanlar olsaə ə ə ə ə ydılar, bu gün q d r kommunizmiə ə ə d f l rl t rk etm li olardılar.ə ə ə ə ə ə Kommunizm romantizm sasları üz rin qurulə ə ə muş bir ideologiya olduğundan ona bağlananlar da elmd n uzaq bir ş kild bu sistem baə ə ə ə ğlı qalmağı v bu köhnə ə sistemi müdafi etm yi davam etdirirl r. H l lap vv ld n, y ni Marə ə ə ə ə ə ə ə ə ksın nə fundamental proqnozlarının reallaşmadığı görüldüyünd bu ideologiya bir k naraə ə qoyulmalı idi. Amma qoyulmadı. Dünyanın h r tə r find tör y n "inqilabçə ə ə ə ə ılar" Marksın x yallarə ını reallaşdırmaq uğrunda h r k t keçdil r.ə ə ə ə ə İnqilablar, v t ndaşə ə müharib l ri, partizan mübariz l ri, terror h r kə ə ə ə ə ə atları t şkil etdil r.ə ə Sovet İttifaqı v bütün Ş rq Bloku dağıldı, Qə ə ırmızı Çin kapitalist iqtisadiyyatını m nims di. Amma h l d kommunizmd n l ç kilmirə ə ə ə ə ə ə ə . H l d dünyada və ə ə ə ölk mizd kommunist t şkilatlar mövcuddur v f aliyy tl rini davam etdirirl r.ə ə ə ə ə ə ə ə Sözünü etdikl ri "inqilab"ə ın bir x yal olduə ğunu başa düşm l riə ə n baxmayaraq, sə ırf kommunizmi buraxmamaq üçün qan tökm y davam edirl r.ə ə ə Özl rini və ə yoldaşlarını diri-diri at ş verib yanark n kommunist marşlar söyl y c k q d rə ə ə ə ə ə ə ə romantik, kor v m qs dsiz bir inadla kommunizm baə ə ə ə ğlılıqlarını qoruyurlar. Bu v ziyy t kommunizmin aə ə ğıllı bir ideologiya olmadığını, bu ideologiyanı müdafi ed nl rin onu aə ə ə ğılla qiym tl ndirm dikl rini, başqa s b blə ə ə ə ə ə ə m nims dikl rini göst rə ə ə ə ir. Buna bir çox insan "fanatizm", "müt ssiblikəə ", "sabit fikirlilik" deyir. Burada s hv yoxdur. Amma bir azə daha d rind n araşdırıldığındaə ə fanatizmin altında romantizmin çox böyük bir rol oynadığını gör bil rik.ə ə Başqa sözl des kə ə , kommunizm d romantizminə sehrind nə güc almaqdadır. Kommunist Romantizmin Nümun l riə ə Kommunistl rin yaşadığı romantik ruh halınının ilk başda çox adam d rk edə ə ə bilm z, çünki kommunistl rə ə h miş elmd n, f ls f d n, aə ə ə ə ə ə ə ğıldan danışırlar. Halbuki bu anlayışları da romantik bir dünyagörüşl q bul edirl r. Elmin ortaya qoyduə ə ə ğu, g ldiyiə n tic l ri "burjua elmi" adlandıraraq kort biiə ə ə ə ş kild inkar edirl r. H tta Stalin buə ə ə ə dünyagörüşünü sisteml şdirmiş v öz dövründ "burjua elmi" v "proletarə ə ə ə iat elmi" dey r k axmaq v süni bir ayrə ə ə ı-seçkilik etmişdir. Dig r t r fd n,ə ə ə ə kommunistl rin n şrl rin , jurnallarə ə ə ə ına, şeirl rin , ya daə ə marşlarına diqq tl baxsaq, onların d rinə ə ə bir romantizm yaşadıqlarını gör rikə . Kommunistl r b zi aə ə nlayışları bütl şdirmiş v onlara qarşı h ddind n artə ə ə ə ıq romantik bir bağlılıqla bağlanmışlar. Bunların başında "inqilab" anlayışı g lir. Bir kommunistə üçün inqilab bütün pislikl rin sonu v bütün yaxşılıqların başlanğıcıdır. Heç bir zamanə ə reallaşmayacağını bildiyi bu x yala bir növ ümidsiz eşql baə ə ğlanar. Sözünü etdiyi bu inqilab haqqında heç bir ağıllı qiym tl ndirm ed bilm z.ə ə ə ə ə İnqilab niy edil c k?ə ə ə İnqilab olanda bir çox günahsız insanın qanı boşuna axacaq, bütün c miyy tə ə q m-qüssə ə 24
  • 25. ç k c kdir, buna n g r k varə ə ə ə ə ə ? İnqilab olmadan da kasıb insanların h yat ş raitl riə ə ə düz l bilm zmi?ə ə ə İnqilab olanda iqtisadiyyatın v ziyy ti nec olacaq? Ölk nec idarə ə ə ə ə ə olunacaq, daxili qarışıqlıqlar v xarici tə hlük l r nec aradan qaldə ə ə ə ırılacaq? Bu sualların bir kommunist üçün heç bir h miyy ti yoxdur. Onun yeganə ə ə ə m qs di inqilabdə ə ır. gƏ r yuxarıdakı suallara cavab verm liə ə olsa, Leninin, Stalinin v yaə Maonun yazdığı kitablardan q libl şmiş sözl ri dey r, ancaq bu suallarə ə ə ə ın cavablarını h qiq t n düşünm z. Onu inqilab fikirin n çox baə ə ə ə ə ə ğlayan faktor is bu mövzudaə yazılan duyğusal şeirl r, b st l n nə ə ə ə ə alovlu marşlardır. Kommunist d biyyatda tez-ə ə tez "çiç kl r içind ki göz l ölk "d n, "uzaqlardakə ə ə ə ə ə ı qırmızı gün ş"d n v s. b hs edilir.ə ə ə ə slind inqilab anlayƏ ə ışı il kommunist arasə ındakı laq bir növ romantik eşq hekay siə ə ə kimidir. Universitetl rd ki, kitab s rgil rind ki, m d niyy t m rk zl rind kiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə kommunistl r aid stendl r, kommunistl rin toplandə ə ə ə ığı barlar, kafel r araşdırıldığındaə romantizmin müxt lif simvollarla d st kə ə ə l ndiyi n z r çarparə ə ə ə . Z ncirl rini qə ə ıran güclü proletariat embleml riə , sıxılmış yumruq fiqurları, sosializm uğruna döyüşm kd n v ölm kd n danə ə ə ə ə ışan inqilabi mahnılar kommunist romantizminin nə m şhur simvollarıdır.ə Bu romantizm b z n paltarlarda da ks olunə ə ə ur. Kür yinə ə xaki r ngli birə şinel keçir n, başına daə xüsusi t yinatlı sg rə ə ə papağı qoyan bir kommunist g nc özünü Latə ın Amerikasının kommunist partizan lideri Che Guevaraya b nz d rə ə ə . Otağında v yaə xüsusi şyalarının arasında böyük ehtimalla bir "Che"ə emblemi vardır. Pop ulduzlarının fanatı olub onlar kimi geyin n romantik kollecli g ncl rd n bir f rqi var: seçdiyi ulduzə ə ə ə ə musiqiçi deyil, partizandır. Kommunist romantizmin bir başqa maraqlı nümun si isə ə özl rinə ə ziyy tə ə verm kd nə ə v dig r insanlarə ə ın onlara yazığı g lm sind nə ə ə zövq almalarıdır. M s l n, h bsxanadaə ə ə ə "aclıq aksiyası"na başlayaraq adi bir m qs d üçünə ə özünü ölümə aparan kommunist xadim bu h r k tinin özün verdiyiə ə ə ə ziyy tə ə v iztirabdan h zz alır.ə ə Bir t r fd n, ç kdiyiə ə ə ə ziyy tə ə s b bil dig r insanlarə ə ə ə ın ona yazığı g lmə əsind n, də ig rə t r fd n,ə ə ə yoldaşları t r find n "ə ə ə dava adamı" olaraq tanınmaqdan v t qdirə ə edilm kd n zövq alə ə ır. Kommunistl rinə ziyy tə ə ç km kd n alə ə ə dıqları romantik zövq b z n çoxə ə yüks kə h ddə ə çata bil r. Kommunist xadiml r etdikl ri h r k tl rd özl rini diri-diriə ə ə ə ə ə ə ə ə yandırmaq, seçdikl ri yoldaşlarını d mir barmaqlə ə ıqlara bağlayaraq, üz rin yandırə ə ıcı madd töküb yandırmaq, sonra da qarşısına keçib o yanark n kommunist marşlarə ə söyl m k kimi qorxunc bir v hşilik t tbiq etm kd dirl r. Bu aə ə ə ə ə ə ə ğlasığmaz şidd tiə reallaşdıran xadiml rin, eynil Naə ə sist mitinql rind ki izdihamlar kimi, bir növ "şüurə ə qapanması" v ziyy tində ə ə olduqları, tamamil romantik v psixoloji transa girdikl riə ə ə açıqca görünür. Kommunistl rin h d fl rin sla çata bilm y c kl rini bildikl ri halda israrlaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ideologiyalarına bağlı qalmaları romantik inadla reallaşır. "S hv d olsa, müv ff qiyy tə ə ə ə ə 25
  • 26. qazanmasam da, m n kommunistə əm v axıra q d r d qalacaə ə ə ə ğam" düşünc sil kor-ə ə koran bir baə ğlılıq nümayiş etdirirl rə . lb tt , aƏ ə ə ğıllı bir insan bel davranmaz.ə N tic d , kommunizmin d şeytanın insanları ağıldan v Allaha imandanə ə ə ə ə uzaqlaşdırmaq üçün istifad etdiyi romantizm silahə ının bir parçası olduğu aydın olur. Kommunizmin ağıllı bir ideologiya v f ls f olma iddiasə ə ə ə ı il meydana çıxmasınaə baxmayaraq, slində ə ağıla v elm zidd iddialarla doludur v bunlarə ə ə ın t xmin n 1.5ə ə srdirə ki, inadla müdafi olunmasə ının arxasında kommunistl rin ideologiyalarə ına olan romantik bağlılıqları dayanır. 26
  • 27. DİNİ P RD ALTINDA T TBİQ OLUNANƏ Ə Ə ROMANTİZM Onlar yaramaz əməl etdikləri zaman: “Atalarımızı belə gördük. Allah da bizə bunu əmr etmişdir”– deyirlər. De: “Allah yaramaz əməlləri əmr etməz. Yoxsa Allaha qarşı bilmədiyinizi danışırsınız?” ( raf sur si, 28)Ə ə Romantizm bir ideologiya v ya dünyagörüş olmaqdan çox, müxt lifə ə ideologiya v dünyagörüşl r nüfuz ed n, onlara romantik bir atmosfer ver n,ə ə ə ə ə bu yolla insanları ağıllı davranmaqdan uzaqlaşdıran bir t sirdir. Faşizm v yaə ə kommunizm kimi tamamil dind n uzaq v azə ə ə ğın ideologiyalara nüfuz etdiyi kimi, b z n dini p rd altında da insanlarə ə ə ə a t sir edir.ə Bu mövzuya başlamadan vv l vacib bir xüsusiyy ti qeyd etm k lazımdırə ə ə ə : dini p rd altında ortaya çıxan bir hə ə r k t, b z n s mimi olmaə ə ə ə ə ə ya bil r. ksin ,ə Ə ə tarixd din v dindarlara z r r verm k üçün din v Allahın adə ə ə ə ə ə ə ı il ortaya çıxanə bir çox adam, qrup v düşünc olmuşdur. Allah Quranda bunun b ziə ə ə nümun l rini biz bildirmişdir. M s l n, Allahə ə ə ə ə ə ın S mud qövmün elçi olaraqə ə gönd rdiyi Hz. Saleh peyə ğ mb ri öldürm k üçün plan quranə ə ə d stə ə öz aralarında Allah adına and içmişl r:ə Onlar dedilər: “Bir-birinizin yanında Allaha and için ki, gecə ona və ailəsin basqın edib öldürə əcək, sonra da onun yaxın qohumuna deyəcəyik ki, biz onun ailəsinin öldürüldüyünü görməmişik və biz, həqiqətən, düzünü deyirik”. (N ml sur si, 49)ə ə Peyğ mb rl r qarşı çıxan müşrik qövml r böyük bir hörm tsizlikl onlarə ə ə ə ə ə ə ı tez-tez "Allaha qarşı yalan uydurmaqla" günahlandırmışlar ki, bu, özl riniə Allaha inanan dindar insanlar olaraq gördükl rini göst rir. (Şura sur si, 24) Yerə ə ə üzünd öz ilahlə ığını iddia ed c k q d r böyük bir azə ə ə ə ğınlıq içind olan Fironunə da buna b nz r birə ə iftira etdiyi ay d bel bildirilmişdir:ə ə ə Firon dedi: “Buraxın məni Musanı öldürüm! Qoy o da Rəbbinə yalvarsın. Çünki mən onun sizin dininizi dəyişdirəcəyindən, yaxud yer üzündə fəsad törədəcəyindən qorxuram”. (Mömin sur si, 26)ə Bu v ziyy t insanlarə ə ın din adı v görünüşü altında slind dinl laq siə ə ə ə ə ə olmayan b zi azə ğın düşünc v h r k tl r içind olduqlarını göst rir.ə ə ə ə ə ə ə ə Bax, romantizm d , dinl laq si olmadə ə ə ə ığı halda dinin bir parçası sanılan bu azğınlıqların başında g lir.ə 27
  • 28. Dinl romantizmin bir-birin nec qarə ə ə ışdırıldığını anlamaq üçün dinin sası olan "ixlas" anlayə ışını yaxşı qavramaq lazımdır. İxlas - bir işin yalnız və yalnız Allahın razılığını qazanmaq üçün edilm sidir. Bir iş ancaq ixlaslı olaraqə edils ibad t olar v Allah Qatə ə ə ında d y r qazanar. M s l n, namaz qə ə ə ə ə ılmaq, oruc tutmaq, z kat verm k, Allah yolunda s y göst rm k v bütün dig rə ə ə ə ə ə ə ibad tl r, Allahə ə ın rizasını qazanmaq m qs dilə ə ə edildiyi t qdird ibad t olar.ə ə ə Allah Quranda "Vay halına namaz qılanların – o şəxslərin ki, onlar namazlarında səhlənkardırlar. Onlar riyakardırlar (Maun sur si, 4-6)ə buyuraraq Allah rizası üçün edilm y n ibad tin etibarsə ə ə ızlığını bildirmişdir. Romantizmin dini t hrif etm si d bu ş kild baə ə ə ə ə ş verir. Dini Allahın rizasından başqa yer iə stiqam tl ndirir:ə ə İnsanlara dini Allahın rizası üçün deyil, öz duyğusal ehtiyaclarını t min etm y yön ldir.ə ə ə ə Romantizm bu inc , amma çox h miyy tli olan ayrə ə ə ə ı-seçkiliyi ortadan qaldıraraq, insanları tamamil s hv bir din anlayə ə ışına yön ltmişdirə . Bunun n tic si is mistisizmdir.ə ə ə İxlas ortadan qalxdığında v din (Allahə ın dinini t nzihə edirik) bir növ "psixoloji rahatlama" vasit si olaraq görülm y başlandığındaə ə ə insanları bu psixologiyaya aparan mistik faktorlar dövr y girir.ə ə Romantik din anlayışı il Quranda Allahə ın biz öyr tdiyi və ə ə Peyğ mb rimizin (s. .v.)ə ə ə h yatə ında n göz l nümun sini gördüyümüz sl diniə ə ə ə müqayis etdiyimizd f rq çox açə ə ə ıq ş kild ortaya çıxır:ə ə 1. Quranda Allah insana ağlından istifad etm yi, düşünm yi, Allahə ə ə ın yaratdıqlarını araşdırmağı v bu aə ğılla iman etm sini mr edir.ə ə Halbuki romantik din anlayışında ağıl f aliyy tiniə ə dayandırır. İnsanlar düşünm yə ə deyil, düşünm m y yön lirl r.ə ə ə ə ə 2. Romantik din anlayışlarının çoxunda insanın özün zülm etm si,ə ə ziyy tə ə verm siə m qbul bir davranə ış olaraq q bul edilirə . M s l n, özl riniə ə ə ə çarmıxa ç k r kə ə ə Hz. İsaya yaxınlaşdıqlarını düşün n xristianlar vardə ır. Buddizm kimi Uzaq Ş rq dinl rind aə ə ə c qalmaq, narahat yerd yatmaq kimiə "özün zülm" nümun l ri müq dd sl şdirilə ə ə ə ə ə ir. Halbuki Quranda insanın özünə ziyy t verm siə ə ə kimi bir anlayış q tiyy n yoxdur. Bir ay d keç nə ə ə ə ə "Həqiqətən, Allah insanlara əsla zülm etməz, lakin insanlar özləri özlərinə zülm edərlər" hökmü (Yunus sur si, 44) romantizmin bu yanlış anlayə ışını n göz l ş kildə ə ə ə ifad edir.ə Xülas , romantik din anlayə ışı insanların n fsind olan, düşünm m k,ə ə ə ə reallıqlardan qaçmaq, insanları bütl şdirm k, nostalji, özünü hörm td n salmaqə ə ə ə v özünə ə ziyy t verm kə ə ə kimi xüsusiyy tl ri t min ed n v h qiqi dinə ə ə ə ə ə ə tamamil zidd olan inancı və ə f aliyy tiə ə özünd ehtiva ed n batil bir sistemdir.ə ə İnsanlar Allahın onlardan n ist diyini öyr nib t tbiq etm k yerin ,ə ə ə ə ə ə atalarından onlara miras qalan düşünc q libl rini v davranə ə ə ə ış ş kill riniə ə davam etdirirl r. Hadis l ri düşünübə ə ə ağılla qiym tl ndirm k v zin ,ə ə ə ə ə ə 28
  • 29. n n l rind mövcud olan qaydalarə ə ə ə ə ı v anlayə ışları mühafiz edirl r. Bu daə ə Allahın Quranda x b rdar etdiyi bir azə ə ğınlıqdır. Quranda bu mövzu ilə laq dar çox sayda ay vardə ə ə ır. Bunlardan bir neç si bel dir:ə ə Onlara: “Allahın nazil etdiyinə və (göndərdiyi) Elçiyə tərəf gəlin”– deyildikdə: “Atalarımızın tutduğu yol bizə bəsdir”– deyirlər. Əgər ataları bir şey bilməyib, doğru yola yönəlməyiblərsə (onda) necə olsun? (Maid sur si,ə ə 104) Onlar yaramaz əməl etdikləri zaman: “Atalarımızı belə gördük. Allah da bizə bunu əmr etmişdir”– deyirlər. De: “Allah yaramaz əməlləri əmr etməz. Yoxsa Allaha qarşı bilmədiyinizi danışırsınız?” ( raf sur si, 28)Ə ə Onlara: “Allahın nazil etdiyinə itaət edin!”– deyildikdə, onlar: “Yox! Biz əcdadımızın getdiyi yolu tutub gedəcəyik!”– deyərlər. Əgər şeytan onları (Cəhənnəm) odunun əzabına doğru sürükləyirsə necə olsun? (Loğman sur si, 21)ə N ticə ə Bir insanın Allahın ist diyi kimi saleh bir imana sahib ola bilm si üçünə ə romantizm bataqlığından xilas olması z ruridir.ə "Çünki Allah Haqdır...." (H ccə sur si, 62) ay sind buyurulduə ə ə ğu kimi Allah haqqın özüdür. Romantizmə qapılan insanlar is ya romantik milliyy tçilik, kommunizm kimi azə ə ğın ideologiyalardan t sirl nir, ya dini romantik bir dünyagörüşl ş rh edib aə ə ə ə ğıldan v ixlasdan uzaqlaşırlar, ya da kitabın sonrakı hiss l rind araşdıracağımızə ə ə ə romantik sevgi anlayışının t sirin düşürl r.ə ə ə Dini yaşamağa başlasalar bel , romantizmin verdiyiə qarışıq ruh halı s b bind n bu mövzuda q rarlə ə ə ə ı ola bilm zl r. B zi romantik faktorlarla diniə ə ə yaşamağa başlayan, amma qısa bir müdd t sonra bundan imtina ed n və ə ə yenid n dind nə ə k nar h yata dön n bir çox insan vardə ə ə ır. Halbuki Allah insana bel mr etmişdir:ə ə O, göylərin, yerin və onların arasında olanların Rəbbidir! Elə isə yalnız Ona ibadət et və Ona ibadətdə səbrli ol! Heç Ona oxşarını tanıyırsanmı?! (M ry m sur si, 65)ə ə ə 29
  • 30. İMANLA BAĞLI OLAN SL AĞILƏ ... Artıq sizə Kitabdan gizlətdiyiniz şeylərin bir çoxunu bəyan edən və bir çoxunun da üstündən keçən Elçimiz gəlmişdir. Artıq sizə Allahdan bir nur (Muhəmməd) v açıq-aydın bir Kitab gə əldi. Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri (bu Kitabla) əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir. (Maid sur si, 15-16)ə ə Kitabın sonrakı hiss sində ə romantizmin günd lik h yatdakə ə ı t sirl riniə ə araşdıracağıq. Ancaq bundan vv lə ə tez-tez toxunduğumuz "ağıl" anlayışının slə m nasə ını da traflı ş kild izah etmə ə ə k lazə ımdır. Ağıl sözü c miyy td z ka anlayə ə ə ə ışını ifad etm k üçün istifad edilə ə ə ir. Bu s b bl aə ə ə ğıllı bir insanla savadlı bir insan arasındakı h miyy tli f rq d çoxə ə ə ə ə ə vaxt diqq t yetirilmir. Lakin bu çox vacibdirə . Ağıl v z ka tamamil müxt lifə ə ə ə xüsusiyy tl rdir.ə ə Ağıl möminin Allahın hadis l ri yaratmasə ə ındakı inc hikm tl ri görm siniə ə ə ə v hadis l ri bu ilahi hikm tl r dair sind qiym tl ndirm sini t min edir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Z kaya saslanan bir yanaşma is hadis l ri, ancaq sad s b b-n tic laq l riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ç rçiv sind , mexaniki v dar hat li birə ə ə ə ə ə qavramanı meydana g tirir. Aə ğıl z kadan daha üstündür v ancaq Allaha v Qurana q ti iman ed n, Quranə ə ə ə ə ay l rin tabe olan möminl r xas bir qabiliyy tdir. Z ka bütün insanlardaə ə ə ə ə ə ə müxt lif d r c l rd olan bir fiziki xüsusiyy tdir. Ancaq aə ə ə ə ə ə ə ğıl yalnız iman ed nl r m xsusdur.ə ə ə ə İman etm y nl rə ə ə üçün isə ağıldan b hs etm k doğruə ə deyil. Ağıl z kanə ın, mühakim nin v m ntiqin n doə ə ə ə ğru v qüsursuz ş kildə ə ə istifad edilm sini, bu qabiliyy tl rd n faydalanə ə ə ə ə ılmasını t min edir. Aə ğılsız bir insan is n q d rə ə ə ə z kalı olursa-olsun, ağlından istifad ed bilm diyi üçünə ə ə ə mütl q mü yy n bir nöqt d yanlış bir m ntiq v mühakim y sapmaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ğa m hkumdur. Dünya tarixind iman etm y n filosoflara v elm adamlarə ə ə ə ə ına baxdığımızda hamısının eyni mövzularla laq dar f rqli, h tta b z n ziddə ə ə ə ə ə düşünc l ri müdafi etdikl rini görürük. Bunlarə ə ə ə ın hamısı olduqca z kalıə insanlar olmalarına baxmayaraq, imana v dolayə ısı il aə ğıla sahib olmadıqları üçün doğruları tapa bilm mişl r. H tta bir çoxu insanlə ə ə ığı saysız f lak tl rə ə ə ə sürükl mişl r. Yaxə ə ın tarixd n nümun l r ver k: Marə ə ə ə ks, Engels, Lenin, Trotski kimi bir çox filosof, ideoloq v dövl t adamə ə ı z kalı insanlar olduqları halda,ə ağıldan istifad ed bilm dikl rind nə ə ə ə ə milyonlarla insanın f lak tin s b bə ə ə ə ə olmuşlar. Halbuki ağıl insanların f lak tini deyil,ə ə rahatlığını v xoşb xtliyiniə ə güdür, bunları ld etm yin yolunu v üsullarə ə ə ə ını göst rir.ə 30
  • 31. İnsan düşünm k, qavramaq, diqq t yetirm k, praktik davranmaq kimi birə ə ə çox şeyi z kasə ı say sind reallaşdırır. Ancaq ağıllı bir insan z ka il mümkünə ə ə ə olmayan d rin bir anlayə ışa, doğrularla yanlışları ayırd etm qabiliyy tin də ə ə ə malikdir. Bu s b bd n aə ə ə ğıl adama z kadaə n daha çox üstünlük qazandırır. Ağılın qaynağı is bir az vv l ifad etdiyimiz kimi, s mimi iman v Allahə ə ə ə ə ə qorxusudur. Allahdan qorxan, Onun mr v qadaə ə ğalarından ç kin n,ə ə tövsiy l rini d qiqlikl yerin yetir n bir kims t bii olaraq bu üstünlüy ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə Allahın bir nem tə i olaraq, sahib olar. Ancaq bu qabiliyy t sahib olmaə ə ğın bu q d r asan olmasə ə ına baxmayaraq, insanların çox az hiss si ağıl sahibidir. Allahın Qurandaə "... Onların çoxu isə anlamır" (Maid sur si, 103) ay si il x b r verdiyi bu h qiq t insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ın çoxunun iman sahib olmaması, Qurandan uzaq bir h yat m nims m l rind nə ə ə ə ə ə qaynaqlanan bir v ziyy tdir.ə ə Allahdan qorxan v s mimiyy tl Qurana uyə ə ə ə anlara aid olan ağıl iman ed n saleh möminl ri h r v ziyy td üstün bir mövqey g tirir. Ayrə ə ə ə ə ə ə ə ıca iman sahibi bir insanın h r şeyi, h r an Allahə ə ın yaratdığını bilm si, inc liyinə ə ə q d rə ə h r şeyin Allahın t yin etdiyi q d rə ə ə ə (tale) daxilind baş verdiyinin v h r anə ə ə Allahla birlikd olduə ğunun şüurunda olması ağlın sas meyarıdırə . Dig rə t r fd n, aə ə ə ğıl adamın sahib olduğu üstün t r fl rininə ə ə d yiş n ş rtl r və ə ə ə ə ə mühit qüsursuz ş kild uyə ə ə ğunlaşmasını da mümkün edir. Möminin b sir t v f ras tind ki itilik, diqq t v şüur açıqlığı, üstünə ə ə ə ə ə ə ə diaqnoz v h lletm qabiliyy ti, göz l xlaqə ə ə ə ə ə ı, danışığı v r ftarıə ə ndakı hikm t,ə güclü ş xsiyy tiə ə h miş aə ə ğıl sahibi olmasının t bii n tic l ridir. ( traflıə ə ə ə Ə m lumat üçün baxə ın: Kurana göre gerçek akıl, Harun Yahya) T svir etdiyimiz bu nümun modelinin, bu üstün xüsusiyy tl rin birə ə ə ə adama aid olduğunu deyil, c miyy tin ümumi quruluşunu meydana g tirdiyiniə ə ə düşünün: h r k sin aə ə ğılla davrandığı h r v ziyy td , h r söhb tində ə ə ə ə ə ə, h rə r ftarə ında, g ldiyi hə r q rarda aə ə ğılın üstünlükl rinin ks riyy t t r find nə ə ə ə ə ə ə yaşandığını… Ağıllı insanlardan ibar t olan bir birliyin meydana g tir c yiə ə ə ə mühiti… Şübh siz, h r k sin t hlük siz, saə ə ə ə ə ğlam, rahat yaşaması üçün ağıllı insanlara ehtiyacı vardır. İnsanları bezdir n xaos, qarə ışıqlıq v anarxiyanə ın qarşısının alınması v bu mövzulara köklü d yişiklik edilm si üçün d aə ə ə ə ğıllı insanların varlığı vacibdir. Bu baxımdan h r problemin açarə ı olan ağıla duyulan ehtiyac ortadadır. Şübh siz, aə ğıl bir insanın sahib olduğu n h miyy tliə ə ə ə xüsusiyy tl rd ndir. Aə ə ə ğıllı bir insan faydalı bir şeyi özünd n artıqə trafə ındakılara t min ed r. Çünki imanə ə ın g tirdiyi xlaqda Allahə ə ın rizasını qazanmaq xaricind heç bir düşünc , h d f, ya da ideal yoxdur. Bel bir adamə ə ə ə ə Quranda t svir edil n mömin xüsusiyy tl rini ksiksiz olaraq yaşaə ə ə ə ə yar: m zlumlarə ın qorunması, yolda qalmışlara, kims sizl r , köm y ehtiyacə ə ə ə ə ı 31
  • 32. olanlara sahib çıxılması, dal tli davranılması, kims nin aə ə ə c buraxılmaması kimi h r işin m suliyy tini üz rind hiss ed r. Qurandan öyr ndiyi bu inc likl ri,ə ə ə ə ə ə ə ə ə vicdani m suliyy tl ri aə ə ə ğlı say sind qüsursuz bir ş kild reallaşdırar. Bel kiə ə ə ə ə , probleml ri h ll etm , hikm tli danə ə ə ə ışma v yazma, t dbir görm , t tbiq, yolə ə ə ə göst rm kimi bir çox mövzuda t bii olaraq h r k sin gözü aə ə ə ə ə ğıllı bir kims niə axtarır. Çünki bel bir insanın h r r ftarə ə ə ından, h r danə ışığından, h r fikrind nə ə istifad edilir.ə Ağılın lüzumluluğu bu d r c h miyy tli ik n aə ə ə ə ə ə ə ğılsızlığın n cür ciddiə bir t hlük olduə ə ğunu t sbit etm k heç d ç tin deyil. İst r adamə ə ə ə ə ın ş xsi, ist rsə ə ə d c miyy tl laq dar olaraq aə ə ə ə ə ə ğılsızlığın s b b olduə ə ğu v ziyy tl ri, g tirdiyiə ə ə ə b lalarə ı araşdırmaq v ziyy tin ciddiliyinin başa düşülm si baxə ə ə ımından faydalı olacaq. Ağılın qarşısındakı n böyük mane l rd n biri is kitabə ə ə ə ə ın vv lkiə ə hiss l rind siyasi v ictimai t sirl rd n b hs etdiyimizə ə ə ə ə ə ə ə bir ruhi pozuqluqdur: Romantizm, ya da dig r adə ı il des k, duyğusallıq.ə ə GÜND LİK H YATDA DUYĞUSALLIQ N DİR?Ə Ə Ə Duyğusallığın t rifini insanın ağıl və m ntiqinin t l b etdiyi doə ə ə ə ğrular istiqam tind deyil,ə ə duyğularının istiqam tl ndirm sil h r k t etm siə ə ə ə ə ə ə ə ş klind vermişdik.ə ə Duyğusallıq h r insanə da müxt lifə ölçül rdə ə olmasına baxmayaraq, dind n uzaq c miyy tl rin bütün f rdl rind olan ruhiə ə ə ə ə ə ə x st likdir. Qurandan uzaq, dini yaşamayan bir insanın romantizmd nə ə ə qurtulması mümkün deyil. Çünki duyğusallıq ancaq insanın ağlı il , yə ni Quranə xlaqə ı il hə r k t etm si n tic sind ortadan qalxa bil r. Qurana m l etm y nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə birinin is bir az vv l ifad etdiyimiz kimi aə ə ə ə ğıldan istifad etm siə ə mümkün deyil. Duyğusallıq cahiliyy c miyy tl rində ə ə ə ə "yaxşı insan" ölçüsü olaraq q bulə edil n, bu s b bd n d b zil ri üçün öyünm vasit si olan h miyy tli bir ruhiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə pozuqluqdur. Ancaq ks riyy tin q na tində ə ə ə ə ə duyğusallıq el müsb t bir m naə ə ə qazanmışdır ki, ağlamayan bir insanı asanlıqla q lbsizə , duyğusuz bir insan kimi qiym tl ndirirl rə ə ə . Gör s nə ə duyğusallıq z nn edildiyi kimi bu q d rə ə ə m sumə bir xüsusiyy tdirmi? Bu problemin cavabə ını araşdırsaq, duyğusallığın son d r cə ə ə d hş tli n tic lə ə ə ə ər doğurduğunu gör c yikə ə . vv lki hiss l rd bunun ictimaiƏ ə ə ə ə sah d ki t sirl rini açə ə ə ə ıqca gördük. Ancaq duyğusallığın günd lik h yatda daə ə son d r c z r rli t sirl ri vardır. Də ə ə ə ə ə ə uyğusallıq insanların şikay t etdikl ri və ə ə cavab axtardıqları bir çox mövzuda aciz qalmalarının başlıca s b bl rind ndir.ə ə ə ə 32
  • 33. Halbuki, problem olaraq dil g tiril n h r şeyin h lli, yaşananə ə ə ə ə ç tinlikl rd n qurtuluş yolları Quranda mövcuddur. Quranıə ə ə özl rinə ə r hb rə ə ed nl r aə ə ğlın qazandırdığı üstünlükl r sahib olurlarə ə : ... Artıq sizə Allahdan bir nur (Muhəmməd) və açıq-aydın bir Kitab gəldi. Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri (bu Kitabla) əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir. (Maid sur si, 15-16)ə ə Y qin ki, uşaqlığınızdan bə riə q zetd oxuduə ə ğu bir haqsızlığa, televiziyada seyr etdiyi ac insanlara ağlayanların, onların olduqları v ziyy tə ə ə k d rl ndikl rini ifad ed nl rin vicdanlə ə ə ə ə ə ə ı insanlar olduğuna dair ş rhl rə ə eşitmisiniz. Halbuki romantik insanların s mimi bir maraq v s y göst rm d nə ə ə ə ə ə yalnız göz yaşı tökm kd n, şikay tl nm kd n k naraə ə ə ə ə ə ə çıxmayan bu reaksiyaları problem heç bir faydaə verm z. Bu cür insanlar aə ğlayıb özl rin də ə rd etdikl riə ə insanların probleml rin çıxış yolu tapmaqdan çox onlara k d rl nm kd nə ə ə ə ə ə ə zövq alarlar: t ht lşüurdaə ə duyğusallığın qaranlıq halını yaşamaq n fsl rininə ə daha çox xoşuna g l r. Pessimizm, ümidsizlik,ə ə ağrı-acı, k d r,ə ə depressiya kimi c h nn m xas xüsusiyy tl rin bu dünyada şeytanınə ə ə ə ə ə duyğusallıqla azdırdığı insanlara cazib dar g lm si d olduqca maraqlə ə ə ə ıdır. Bu mövzunun h miyy tli bir istiqam ti daha vardə ə ə ə ır: televiziya qarşısına keçib heç bir şey etm d n göz yaşı tök n bu insanlara bir şey etm l ri t klifə ə ə ə ə ə edils , boş dayanmamaları deyils d , d yiş n bir şey olmaz. Bu v ziyy td də ə ə ə ə ə ə ə ə "m n t k başıma n ed bil r m ki?", "m nim etdiyimd n n olacaq?" kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə b han l rl mövzudan qaçmağaə ə ə ə çalışarlar. Duyğusal insanlar traflarə ında meydana g tirdikl ri m nfi auraə ə ə n tic sind hadis l riə ə ə ə ə qarışıq v problemin h llini qeyri-mümkün göst r r k,ə ə ə ə ə özl ri kimi traflarə ə ındakıları da pessimizm v ümidsizliy sövq ed rl r.ə ə ə ə ə Bir çox göz l xlaq xüsusiyy tiə ə ə duyğusallığın t rkibində ə yaşandığında bu göz lliyini itir r, h tta son d r c t hlük li v ziyy t yaranar. M s l n, ş fq tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Allahın Quranda t şviq etdiyi üstün bir xlaq xüsusiyy ti olmasə ə ə ına baxmayaraq, romantik bir adamın ş fq ti zalə ə ım bir insana yazığı g lm k, bu adamınə ə etdikl rini xoş görm k, zülmü il razə ə ə ılaşmaq kimi yanlış ş kill rd t tbiq olunaə ə ə ə bil r. Bu baxə ımdan ağıllı bir insan üçün duyğusallığa aid heç bir üslubu, heç bir r ftarə ı v m ntiqi d m qbul görm k mümkün deyil. Çünki bu cür birə ə ə ə ə zehniyy t olduğuə müdd tdə ə duyğusallığa aid h r k tl r mühit v ş rtl r görə ə ə ə ə ə ə ə ə daha ciddi xarakter ala bil r.ə Ancaq burada h ssas olmaqlaə duyğusal olmaq arasındakı f rqi də ə göst rm k lazə ə ımdır. "H ssas, mülayim olmaq" Allahə ın Quranda peyğ mb rə ə xüsusiyy ti olaraq vurə ğuladığı üstün bir xüsusiyy t ik n,ə ə duyğusallıq Quranda 33
  • 34. t svir edil n xlaqə ə ə ın tam ksidir. Möminl rə ə duyğusal deyil, h ssas insanlardır.ə Başqa sözl des k, h m aə ə ə ğıllı və mülayim insanlardır, h m d insaniə ə istiqam tl ri son d r c qüvv tlidir. Bel kiə ə ə ə ə ə ə , sl üstünlük d adamə ə ın bu xüsusiyy tl ri bir yerd saxlaya bilm sidir.ə ə ə ə Allah Quranda İbrahim Peyğ mb rin bu göz l xlaqə ə ə ə ını "Həqiqətən, İbrahim həlim, (Allaha) çox yalvaran və Ona üz tutan bir şəxs idi." (Hud sur si, 75)ə ay si il bildirir.ə ə Unudulmamalıdır ki, romantik insanların bir adama ancaq yazığı g l r,ə ə onu düşdüyü ç tin v ziyy td n qurtarmaq, probleml rini h ll etm k üçün heçə ə ə ə ə ə ə bir c hdə etm zl r. Amma Allahınə ə mr etdiyi h ssaslə ə ığa sahib bir insan yazığı g ldiyi insanə lara köm k etm k üçün d lind n g l ni ed r, probleml ri h llə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ed rə , insanları ç tin v ziyy td n qurtarmaq üçün lazımi t dbirl riə ə ə ə ə ə gör rə . slƏ ş fq t v sevgi d budurə ə ə ə . DUYĞUSALLIQ AĞILI NEC ÖRT R?Ə Ə lbƏ tt , h r insan sevgi, ş fq t, m rh m t, qorxu kimi duyə ə ə ə ə ə ə ə ğularla birlikdə yaradılmışdır. Bu duyğulara sahib olmaq insani bir xüsusiyy tdir. Bizim buradaə vurğulamaq ist diyimiz mövzu is bir insanə ə ın sağlam v stabilə bir ruh halına sahib ola bilm si üçün bu duyə ğularını imanı v aə ğlı il idar etm siə ə ə , istiqam tl ndirm sidiə ə ə r. M s l n, sevgi insana n başda onu yoxdan var ed n,ə ə ə ə ə ona saysız-hesabsız ruzi v nem t ver n v sonsuz xoşb xtlik dolu bir h yatə ə ə ə ə ə v d ed n Allaha qarşı duyulə ə ması üçün verilmişdir. Bundan sonra da Allahı sev n v Allahə ə ın da özl rini sevdiyi insanlara qarşı, y ni möminl r qarşıə ə ə ə yön ldilm liə ə olan bir duyğudur. İnsanlara qarşı yön ldil n sevgid ölçü adamə ə ə ın Allaha olan yaxınlığı, Allahın s rh dl rini qorumaqda göst rdiyiə ə ə ə h ssaslıq,ə Allah qorxusu, y ni t qvasə ə ıdır. Bütün bu sevgil r d yen Allah üçün v Allahə ə ə ə ın t c llil rin qarşı yön ldil n sevgil rdir. Allaha v din qarşı düşm nçilikə ə ə ə ə ə ə ə ə ə b sl y nl r qarşı sevgi b sl nilm si Quranda möminl r haram edilmişə ə ə ə ə ə ə ə ə ə dir. Eynil ,ə Allah möminl r ancaq Ondan qorxmalarə ə ını, başqa heç kimd n və ə heç n d n qorxmamalarə ə ını mr etmişdir. Çünki h r k sin v h r şeyin varlığıə ə ə ə ə Allahın hakimiyy tind dir, Allahdan başqa heç bir güc v qüvv t sahibi yoxdur,ə ə ə ə bu s b bd n qorxmaə ə ə ğa layiq başqa bir varlıq da yoxdur. Başqa bir nümun olaraq da s b duyə ə ə ğusunu göst rə bil rik. s bə ə Ə ə insanlara qarşı edil n haqsə ızlıqlara, dal tsizlikl r , Allaha v din qarşıə ə ə ə ə ə göst ril n düşm nçilikl r , zülml r qarşı möminl rin m suliyy t və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ruh yüks kliyiə hissl rini x b rdar ed n, h r k t etdir n bir duyə ə ə ə ə ə ə ə ğudur. Lakin möminin bu hissl rinin h r k t keçm si h r zaman aə ə ə ə ə ə ə ğıl, t mkinə v göz l xlaqə ə ə ç rçiv sind reallaşar. Heç bir zaman mömini dal t v m rh m td nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə uzaqlaşdırmaz. Mömin s bl ş r kə ə ə ə ə haqsızlığa qarşı haqsızlıq, zülm qarşıə 34
  • 35. zülml cavab verm z, dal tsizlik etm z.ə ə ə ə ə Belə ki, bu cür etm si Qurandaə qadağan edilmişdir. Duyğuları il davranan insan is b z n öz m nf tinə ə ə ə ə əə ə zidd olan adi bir hadis d bel böyük bir s b keçir bil r. Hadis l r onun ist diyi kimi başə ə ə ə ə ə ə ə ə ə verm dikd , bir insan onun arzuladığı bir şeyi etm diyind anid n s bl şə ə ə ə ə ə ə ə ə bil r. Daxil n s b keçirdiyind n gözl nilm d n bir andaə ə ə ə ə ə ə ə hökmü və mühakim si tamamil baə ə ğlanaraq qeyri-ixtiyari h r k tl r ed bil r.ə ə ə ə ə ə Göründüyü kimi, insan Allahın onda yaratdığı duyğuları Allahın razılığı istiqam tin yön ltm lidir.ə ə ə ə Y ni, Allahə ın razı olmadığı bir sevgi anlayışını, qorxunu, ya da s bi özündə ə saxlamamalə ıdır. ks halda, Allahın göstƏ rdiyiə deyil, duyğularının göst rdiyi yolu m nims miş olar. Bu da bir şirkdir (ş rikə ə ə ə qoşma). Bax, insanda yaradılışdan var olan bu duyğular ağlın istiqam tl ndirm sind n uzaqlaşandaə ə ə ə , duyğusallıq dediyimiz x st lik başlaə ə yır. H minə insanın davranışlarını, danışığını, h r k tl rini, düşünc sini, hadis l rə ə ə ə ə ə ə ə yanaşma t rzini duyğuları idar etm y başlayır. Bu zaman adam artə ə ə ə ıq ağlının idar sind n çıxaraq, duyğularının idarə ə si altına düşür. Bel bir insanə ə ın duyğuları ağlının önün s dd ç kmiş, ağlını örtmüşdür.ə ə ə Heç bir Qurani ölçü güdm d n sevdiyi insana öl n q d r aşiq olan birə ə ə ə ə ə adamın v ya müdirind n, rind n, h r hansə ə ə ə ə ı birind n şidd tl qorxan birə ə ə kims nin, ya da q z bl n n bir insanınə ə ə ə ə ağıllı davranmasını gözl m k mümkünə ə deyil. Çünki bu insanlar s rh d v ölçü tanə ə ə ımayan duyğularının siri olmuşlarə v bunun n tic sind d aə ə ə ə ə ğılları bağlanmışdır. Duyğusallıq insanı reallıqdan uzaqlaşdırır. Duyğusal insanların n diqq tə ə ə çarpan xüsusiyy tl rind n biri d xarici dünyanə ə ə ə ı yaşamağı ist m m l ridir.ə ə ə ə Bu ruh halındakı bir kims x yal al mind yaşayar. Reallıqla arasə ə ə ə ındakı laq sonə ə d r c z ifdir. Aə ə ə ə ğlın v m ntiqin yerini duyə ə ğular, reallığın yerini is x yalə ə lar tutmuşdur. Bu baxımdan, romantik bir adamla laq qurmaq, y ni bu adamlaə ə ə dialoqa girm k, onə unla m sl h tl şm kə ə ə ə ə , tövsiy verm k o q d r d asan deyil.ə ə ə ə ə slindƏ ə duyğusallıq psixiatriyada "şizofreniya" adlanan ruh x st liyininə ə yüngül formasıdır. (Əvv l d ifad etdiyimiz kimi, şizofreniya x st l riə ə ə ə ə ə reallıqdan tamamil uzaqlaşaraq, öz x yal dünyalarə ə ında yaşayırlar). Duyğusal insanların v ziyy tini televiziya qarşısında film seyr ed n birə ə ə kims nin aə ğlamasına b nz d bil rik: bel bir kims reallıqdan o q d rə ə ə ə ə ə ə ə uzaqlaşmışdır ki, bu filmd oynadə ığı rola gör pul alan,ə h tta b lk d h yatdaə ə ə ə ə h r cür pis xlaqı üz rind daşıyan bir insanın filmd ki roluə ə ə ə ə na görə ziyy tə ə ç kdiyi üçün ona kə d rl n , h tta aə ə ə ə ə ğlaya bil r. Aə ğıllı bir adamın slaə düşm y c yi bu v ziyy t romantik bir zehniyy tin insanə ə ə ə ə ə ı reallıqdan n cürə qopardığını, n q d r qeyri-saə ə ə ğlam düşünc y it l diyini açə ə ə ə ıqca 35