1

3

M Ü Ə L L İ F V Ə Ə S Ə R L Ə R İ H A Q Q I N D A
Harun Yəhya imzasından istifadə edən müəllif Adnan Oktar 1956-cı ildə
Ankarada anadan olub. Orta təhsilini Ankarada tamamlayıb. Daha sonra
İstanbul Memar Sinan Universitetinin Gözəl Sənətlər fakültəsində və İstanbul
Universitetinin Fəlsəfə fakültəsində təhsil alıb. 80-ci illərdən bəri imani, elmi və
siyasi mövzularda bir çox əsər yazıb. Bununla yanaşı, müəllifin təkamülçülərin
saxtakarlığını, iddialarının əsassızlığnı və darvinizmin qanlı ideologiyalarla
olan qaranlıq əlaqələrini üzə çıxaran çox mühüm əsərləri var.
HarunYəhyanınəsərləritəxminən40.000şəklinyeraldığıbütovlükdə55.000
səhifəlik bir külliyyatdır və bu külliyyat 63 müxtəlif dilə tərcümə edilmişdir.
Müəllifinimzasıinkarçıdüşüncəyəqarşımübarizəaparanikipeyğəmbərin
xatirəsinə hörmətlə, adlarını yad etmək üçün Harun və Yəhya adlarından
ibarətdir. Yazıçı tərəfindən kitabların cildində Rəsulullahın möhüründən
istifadə edilməsinin simvolik mənası isə kitabların məzmunu ilə bağlıdır.
Bu möhür Qurani-kərimin Allahın son kitabı və son sözü, Peyğəmbərimizin
(s.ə.v.) də xatəmül-ənbiya (son peyğəmbər) olduğunu bildirir. Müəllif də dərc
etdirdiyi bütün əsərlərində Quranı və Peyğəmbərin sünnəsini özünə rəhbər
tutmuşdur. Bu yolla inkarçı ideologiyaların bütün təməl iddialarını tək-tək
məhv etməyi və dinə qarşı yönəldilən etirazları tamamilə susduracaq “son
sözü” söyləməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Böyük hikmət və kamal sahibi
olan Rəsulullahın möhürü bu son sözü söyləmək niyyətinin bir duası kimi
istifadə edilir.
Müəllifin bütün əsərlərindəki ortaq hədəf Quranın təbliğini dünyaya
çatdırmaqdır. Beləliklə, insanları Allahın varlığı, birliyi, axirət kimi əsas imani
mövzular üzərində düşünməyə sövq etmək və inkarçı sistemlərin əsassız
təməllərini və azğın fəaliyyətlərini nəzərə çatdırmaqdır.
Harun Yəhyanın əsərləri Hindistandan Amerikaya, İngiltərədən
İndoneziyaya, Polşadan Bosniya və Hersoqovinaya, İspaniyadan Braziliyaya,
Malayziyadan İtaliyaya, Fransadan Bolqarıstana və
Rusiyaya qədər dünyanın bir çox ölkəsində bəyənilərək
oxunur. İngilis, fransız, alman, italyan, ispan, portuqal,
urdu, ərəb, alban, rus, bosnyak, uyğur, indonez,
malay, benqal, serb, bolqar, Çin, kişvahili (Tanzaniyada
işlədilir), hausa (afrikada geniş işlədilir), divelhi
(Mavritaniyada işlədilir), danimarka və isveç kimi bir
çox dilə tərcümə edilən əsərlər xaricdə geniş oxucu kütləsi
tərəfindən daima oxunur.
Dünyanın hər tərəfində çox bəyənilən bu

əsərlərbirçoxinsanınimangətirməsinə,birçoxunundaimanınındərinləşməsinə
vəsilə olur. Kitabları oxuyan, nəzərdən keçirən hər bir şəxs bu əsərlərdəki
hikmətli, əsaslı, asan başa düşülən və səmimi üslubun, ağıllı və elmi yanaşmanın
fərqinə varırlar. Bu əsərlər sürətlə təsir etmək, qəti nəticə vermək, etirazlara yer
qoymamaq, əsaslılıq kimi xüsusiyyətləri daşıyır. Bu əsərləri oxuyan və üzərində
ciddi düşünən insanların, artıq materialist fəlsəfəni, ateizmi və digər batil fikir
və fəlsəfələrin heç birini səmimi şəkildə müdafiə etməsi mümkün deyil. Bundan
sonra müdafiə etsələr də, ancaq inadkarlıqla müdafiə edəcəklər, çünki ideoloji
əsasları məhv edilmişdir. Dövrümüzdəki bütün inkarçı meyillər Harun Yəhya
külliyyatı qarşısında fikrən məğlub olmuşlar.
Şübhəsiz, bu xüsusiyyətlər Quranın hikməti və izahının valehediciliyindən
qaynaqlanır. Müəllifin özü bu əsərlərinə görə lovğalanmır, yalnız Allahın
hidayətinə vəsilə olmağa niyyət etmişdir. Bundan başqa, bu əsərlərin nəşrində
və yayımlanmasında maddi məqsəd güdmür.
Bu həqiqətlər nəzərə alındıqda insanların görmədiklərini görmələrini təmin
edən, hidayətlərinə vəsilə olan bu əsərlərin oxunmasına sövq etməyin də çox
mühüm xidmət olması məlum olur.
Bu dəyərli əsərləri tanıtmağın əvəzinə insanların ağlını qarışdıran,
fikri qarışıqlıq meydana gətirən, şübhə və tərəddüdləri dağıtmaqda, imanı
qurtarmaqda güclü və kəskin təsiri olmadığı ümumi təcrübədə müəyyən
edilən kitabları yaymaq isə əmək və zaman itkisinə səbəb olar. İmanı qurtarmaq
məqsədindən daha çox müəllifin ədəbi gücünü vurğulamağa yönələn əsərlərdə
bu təsirin əldə edilə bilməyəcəyi məlumdur. Bu barədə şübhəsi olanlar varsa,
Harun Yəhyanın əsərlərinin tək məqsədinin dinsizliyi məhv etmək və Quran
əxlaqını yaymaq olduğunu, bu xidmətdəki təsir, uğur və səmimiyyətin açıq
şəkildə göründüyünü oxucuların ümumi qənaətindən anlaya bilərlər.
Dünyadakı zülm və qarışıqlığın, müsəlmanların çəkdiyi əziyyətlərin əsas
səbəbinin dinsizliyin ideoloji hakimiyyətidir. Bunlardan xilas olmağın yolu isə
dinsizliyin fikrən məğlub edilməsi, iman həqiqətlərinin ortaya qoyulması və
Quran əxlaqının insanların qavrayıb yaşaya biləcəyi şəkildə izah edilməsidir.
Dünyanı gündən-günə daha çox zülm, fəsad və qarışıqlığa sürükləndiyi nəzərə
alınarsa, bu xidmətin mümkün qədər sürətli və təsirli şəkildə edilməsinin çox
mühüm olduğu məlum olar. Əks təqdirdə çox gec olar.
Bu mühüm xidmətdə əsas vəzifəni öz üzərinə götürmüş Harun Yəhya
külliyyatı Allahın izni ilə XXI əsrdə bəşəriyyəti Quranda tərif edilən rahatlıq və
sülhə, doğruluq və ədalətə, gözəllik və xoşbəxtliyə aparmağa vəsilə olacaqdır.

OXUCUYA
• Bu kitabda və digər əsərlərimizdə təkamül nəzəriyyəsinin süqutuna
xüsusi yer ayrılmasının səbəbi bu nəzəriyyənin hər cür din əleyhinə fəlsəfənin
əsasını təşkil etməsidir. Yaradılışı və dolayısı ilə Allahın varlığını inkar edən
darvinizm 150 ildir ki, bir çox insanın imanını itirməsinə və ya şübhəyə
düşməsinə səbəb olmuşdur. Ona görə bu nəzəriyyənin yalan olduğunu
insanlara göstərmək çox mühüm imani vəzifədir. Bu mühüm xidmətin bütün
insanlara çatdırılması isə vacibdir. Bəzi oxucularımızın, bəlkə bircə kitabımızı
oxuma imkanı olmuşdur. Bu səbəbdən hər kitabımızda bu mövzuya xülasə
şəklində də olsa, bir bölmə ayrılmışdır.
• Kitabların məzmunu ilə bağlı digər cəhəti də nəzərə çatdırmaq lazımdır.
Müəllifin bütün kitablarında imani mövzular Quran ayələri işığında izah
edilir, insanlar Allahın ayələrini öyrənməyə və yaşamağa dəvət olunurlar.
Allahın ayələri ilə bağlı bütün mövzular oxuyanın ağlında heç bir şübhə və
ya sual doğurmayacaq şəkildə açıqlanır.
• Buradakı izahlarda istifadə edilən səmimi, sadə və axıcı üslub isə
kitabların hər kəs tərəfindən asanlıqla başa düşülməsini təmin edir. Bu
təsirli və sadə izah sayəsində kitablar “bir nəfəsə oxunan kitablar” ifadəsinə
tamamilə uyğun gəlir. Dini qətiyyətlə rədd edən insanlar belə, bu kitablarda
izah edilən həqiqətlərdən təsirlənir, izah edilənlərin doğruluğunu inkar
etmirlər.
• Bu kitab və müəllifin digər əsərləri oxucular tərəfindən fərdi şəkildə
olduğu kimi, qarşılıqlı söhbət mühitində də oxuna bilər. Bu kitablardan
istifadə etmək istəyən bir qrup oxucunun kitabları birlikdə oxumaları mövzu
ilə bağlı öz fikir və təcrübələrini bir-birlərilə paylaşmaları baxımından faydalı
olar.
• Bununla yanaşı, sadəcə Allah rizası üçün yazılmış bu kitabların
tanınmasına və oxunmasına kömək etmək böyük xidmət olar. Çünki
müəllifin bütün kitablarında sübut və inandırma son dərəcə güclüdür. Bu
səbəbdən dini izah etmək istəyənlər üçün ən təsirli üsul bu kitabların digər
insanlar tərəfindən də oxunmasına sövq edilməsidir.
• Kitabların arxasına müəllifin digər əsərlərinin təqdimatının əlavə
edilməsinin isə mühüm səbəbləri var. Bu sayədə kitabı əlinə alan şəxs
yuxarıda bəhs etdiyimiz xüsusiyyətləri daşıyan və oxumaqdan zövq
aldığını ümid etdiyimiz bu kitabla eyni vəsflərə malik olan daha bir çox əsər
olduğunu görəcəkdir. İmani və siyasi mövzularda faydalanacağı zəngin
mənbə toplusunun mövcud olduğuna şahid olacaqdır.
• Bu əsərlərdə digər bəzi əsərlərdə görünən, müəllifin şəxsi qənaətlərinə,
şübhəli mənbələrə əsaslanan izahlara, müqəddəs şeylərə qarşı ədəbə və
hörmətə diqqət verilməyən üslublara, narahatlıq verən ümidsiz, şübhəli və
ümidsizliyə sürükləyən izahlara rast gələ bilməzsiniz.

HƏYATIN
GERÇƏK
MƏNŞƏYİ
ELMİ KƏŞFLƏR DARVİNİZMİ
TƏKZİB EDİR
HARUN YƏHYA

8
Bu kitabda istifadə edilən bütün ayələr Ziya Bünyadovun və Vasim
Məmmədəliyevin birlikdə hazırladığı Qurani-kərimin Azərbaycan dilində
tərcüməsindən götürülmüşdür.
I nəşr: fevral 2000
II nəşr: mart 2003
III nəşr: iyun 2005
IV nəşr: oktyabr 2005
V nəşr: noyabr 2005
ARAŞTIRMA
YAYINCILIK
Talatpaşa Mah. Emirgazi Caddesi
İbrahim Elmas İşmerkezi
A. Blok Kat 4 Okmeydanı - İstanbul
Tel: (0 212) 222 00 88
Baskı: Seçil Ofset
100. Mahallesi MAS-SİT Matbaacılar Sitesi
4. Cadde No: 77 Bağcılar - İstanbul
Tel: (0212) 629 06 15

9
İÇİNDƏKİLƏR
ÖN SÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
QISA TARİX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Darvinizmin meydana gəlməsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Həyatın mənşəyi problemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Genetika problemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Neodarvinizmin səyləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Böhran içində olan nəzəriyyə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
DARVİNİZMİN MEXANİZMLƏRİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Təbii seçmə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Həyat uğrunda mübarizə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Müşahidə və təcrübələr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Sənaye inqilabı kəpənəklərinin gerçək hekayəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Təbii seçmə kompleksliyi niyə açıqlaya bilmir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Mutasiyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Pleyotropik amil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
NÖVLƏRİN GERÇƏK MƏNŞƏYİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Variasiya nədir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . 36
“Mikrotəkamül” etirafları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 39
Fosillərə əsasən növlərin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Ara keçid formaları problemi və sabitlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Fosillərin kafiliyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Fosillərin sübut etdiyi həqiqət . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
GERÇƏK TƏBİƏT TARİXİ - I - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
(ONURĞASIZLARDAN SÜRÜNƏNLƏRƏ)
Canlıların təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Fosillər “həyat ağacını” təkzib edir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Burqes Şeyl bölgəsindəki fosillər . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Bütün növlərin eyni anda üzə çıxması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Molekulyar müqayisələr təkamülün
Kembri müəmmasını dərinləşdirir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Trilobitlər və Darvin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Onurğalı canlıların təkamülü iddiası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 63
Quruda yaşayan canlıların təkamülü iddiası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Selakant (Coelacanth) haqqındakı təkamül xarakterli uydurmalar. . . . . 71
Sudan quruya keçid iddiasının qarşısında duran fizioloji maneələr . . 72
Sürünənlərin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

10
İlanlar və tısbağalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Uçan sürünənlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Dəniz sürünənləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
GERÇƏK TƏBİƏT TARİXİ -II- (QUŞLAR VƏ MƏMƏLİLƏR) . . . . . . 85
Təkamülçülərə əsasən uçma hadisəsinin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Quşlar və dinozavrlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Quşların ağciyərinin özünəməxsus quruluşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Quşların tükləri və sürünənlərin pulcuqları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 94
Tüklərin dizaynı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Arxeopteriks xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Dişlər, pəncələr və digər üzvlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Arxeopteriks və digər qədim quş fosilləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Archaeoraptor: dino-quş saxtakarlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Həşəratların mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Məməlilərin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Atın təkamülü əfsanəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Yarasaların mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Dəniz məməlilərinin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Yeriyən balina nağılı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Ambulocetus natans: pəncələrinə pərdə taxılan saxta balina . . . . . . . . . . 120
Yeriyən balina nağılının əsassızlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Qulaq və burunun təkamülü hekayələri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
National geographicin lamarkçı nağılları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Dəniz məməlilərinin təkamülü ssenarisinin müəmması . . . . . . . . 125
Dəniz məməlilərinin özünəməxsus quruluşları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Nəticə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
SIÇRAYIŞLI TƏKAMÜL NƏZƏRİYYƏSİNİN ƏSASSIZLIĞI . . . . .. . 135
Sıçrayışın “mexanizmi” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Makromutasiyalar xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Dar populyasiyalar xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Nəticə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
İNSANIN MƏNŞƏYİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
İnsanın xəyali nəsil ağacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Avstralopitek (Australopithecus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Homo habilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Homo rudolfensis haqqında xəta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Homo erectus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Neandertallar,anatomikquruluşlar vəmədəniyyətləri.................... 158
Homo sapiens archaic, Heydelberq adamı (Homo heilderbergensis)
və Kromanyon (Cro-magnon) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Nəsil ağacının məhvi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

11
Homo sapiensin gizli tarixi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Daxmalar və ayaq izləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Son dəlil: Sahelanthropus tchadensis və təkamül ağacının məhvi . . . . . . . 170
İkiayaqlılıq problemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Təkamül: elmdən kənar inanc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Rekonstruksiya xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Piltdaun adamı qalmaqalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Nebraska adamı qalmaqalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Nəticə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
MOLEKULYAR BİOLOGİYA VƏ HƏYATIN MƏNŞƏYİ . . . . . . . . . . 182
“Təsadüf” məntiqinə bir nümunə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Hüceyrənin kompleks quruluşu və sistemləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Zülalların mənşəyi problemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Sol əlli zülallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Peptid zənciri zərurəti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Sıfır ehtimal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193
Təbiətdə təcrübə və yanılma mexanizmi varmı? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194
Həyatın mənşəyi ilə bağlı təkamülçü səylər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Miller təcrübəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198
Miller təcrübəsini əsassız edən dörd səbəb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199
İbtidai dünya mühiti və zülallar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Zülalların suda sintezlənməsi problemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Foks eksperimenti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
DNT molekulunun mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
DNT təsadüflərlə açıqlana bilməz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206
“RNT dünyası” tezisinin əsassızlığı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Dizayn təsadüflərlə izah edilə bilərmi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
HOMOLOGİYA XƏTASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Morfoloji homologiya iddiasının əsassızlığı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 217
Homologiyanın genetik və embrioloji müəmması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Tetrapodların barmaq quruluşu barədə homologiya xətası . . . . . . . . . 222
Molekulyar homologiya iddiasının əsassızlığı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
“Həyat ağacı” məhv olmağa məkumdur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
İMMUNİTET, RUDİMENT ORQANLAR VƏ EMBRİOLOGİYA . . . 231
Bakteriyaların antibiotikə qarşı müqaviməti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Rudiment orqanlar xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
“Rudiment orqanlar”a daha bir zərbə: atın ayağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Rekapitulyasiya xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
BİTKİLƏRİN MƏNŞƏYİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Bitki hüceyrəsinin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

12
Endosimbioz tezisi və əsassızlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Fotosintezin mənşəyi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 248
Dəniz yosununun mənşəyi və xəyali təkamülü . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Çiçəkli bitkilərin mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
SADƏLƏŞDİRİLMƏZ KOMPLEKSLİK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Bakteriya qamçısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
İnsan gözünün dizaynı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
“İbtidai göz”ün sadələşdirilməz quruluşu . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 261
Görmə hadisəsinin kimyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Xərçəng gözü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Qulaqdakı dizayn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Daxili qulaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Təkamülçülərə əsasən qulağın mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Rheobatrachus silusun çoxalma növü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Nəticə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
TƏKAMÜL NƏZƏRİYYƏSİ VƏ ENTROPİYA QANUNU . . . . . . . . . 276
Açıq sistem xətası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
İlya Priqoqin və özünütəşkiletmə aldanışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Nizamlı sistem və təşkil edilmiş sistemin fərqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Özünütəşkiletmə: materialist doqma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
İNFORMASİYA NƏZƏRİYYƏSİ VƏ MATERİALİZMİN SONU. . . 287
Maddə ilə informasiyanın fərqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Təbiətdəki informasiyanın mənşəyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Materialist etiraflar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 291
ELM İLƏ MATERİALİZMİ BİR-BİRİNDƏN FƏRQLƏNDİRMƏK . . 292
“Elmi məqsədin” tərifi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Zərbələrdən qaçmamaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
SON SÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
İnsanın vəzifəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Qeydlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
İndeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

13
ÖN SÖZ
Ö
zünün və bütün digər canlıların necə mövcud olduğu sualını
araşdıran insan iki fərqli açıqlama ilə qarşılaşır. Birincisi, insan
da daxil olmaqla bütün canlıları sonsuz ağıl və güc sahibi Allah
yaratmışdır. İkinci açıqlama isə canlıların təbii proseslərin və
təsadüfi təsirlərin məhsulu olduğunu iddia edən “təkamül” nəzəriyyəsidir.
Təkamül nəzəriyyəsi təqribən 150 ildir ki, elm dünyasında geniş surətdə
qəbul edilmişdir. Biologiya elmi təkamül anlayışları ilə tərif edilir. Bu səbəbdən
də çox insan yaradılış və təkamül açıqlamalarından təkamülü elmi hesab edir.
Təkamülü müşahidələr nəticəsində edilən kəşflərlə dəstəklənən nəzəriyyə,
yaradılışı isə sadəcə qəbul edilmiş inanc zənn edir. Lakin əksinə, elmi tapıntılar
təkamül nəzəriyyəsinin lehinə deyil. Xüsusilə son 10-20 il ərzində əldə edilən
tapıntılar təkamül nəzəriyyəsinin əsas fərziyyələri ilə açıq şəkildə ziddiyyət
təşkil edir. Paleontologiya, biokimya, populyasiya genetikası, molekulyar
biologiya, müqayisəli anatomiya, biofizika kimi bir çox elm sahəsi canlıların
təkamül nəzəriyyəsinin iddia etdiyi kimi təbii proseslər və təsadüfi amillərlə
izah edilə bilmədiyini, bütün canlıların qüsursuz şəkildə yaradıldığını göstərir.
Bu kitabda təkamül nəzəriyyəsinin üzləşdiyi elmi böhranı araşdıracağıq.
Kitab tamamilə elmi kəşflərə əsaslanaraq hazırlanmışdır. Təkamül
nəzəriyyəsini elm adından müdafiə edənlər mütləq bu kəşflərlə üzləşməli və
indiyə qədər sahib olduqları bəzi ön mühakimələri sorğu-sual etməlidirlər.
Əgər bundan qaçırlarsa, təkamül nəzəriyyəsinə olan bağlılıqlarının elmi deyil,
tamamilə doqmatik olduğunu qəbul etmiş olacaqlar.

14
QISA TARİX
T
əkamül nəzəriyyəsi fəlsəfi mənşəyi qədim Yunanıstana qədər gedib
çatmasına baxmayaraq, elm dünyasının gündəliyinə XIX əsrdə daxil
olmuşdur. Əvvəlcə, fransız bioloq Jan Batist Lamark “Zooloji fəlsəfə”
(Zoological philosophy) adlı kitabında canlı növlərinin bir-birlərindən
təkamüllə əmələ gəldiyi fərziyyəsini ortaya atdı. Lamark canlıların həyatı boyu
qazandıqları dəyişiklikləri sonrakı nəsillərə ötürdüklərini irəli sürmüşdü.
Məşhur zürafələr misalında bu canlıların əvvəllər daha qısaboylu olduğunu,
ancaq hündür ağaclara çatmağa çalışarkən nəsildən-nəslə boyunlarının
uzandığını iddia etmişdi.
Lamarkın “qazanılmış xüsusiyyətlərin ötürülməsi” kimi tanınan bu
təkamül modeli irsiyyət qanunlarının kəşf edilməsilə birlikdə əsasını itirdi.
XX əsrin ortalarında DNT-nin quruluşunun kəşfi ilə canlıların hüceyrələrinin
nüvəsində kodlanmış xüsusi genetik məlumata malik olduqları və bu genetik
məlumatın “qazanılmış xüsusiyyətlər” tərəfindən dəyişdirilə bilmədiyi üzə
çıxdı. Yəni bir canlı ağaclara çatmaq üçün həyatı
boyu çalışıb boynunu bir neçə santimetr uzatsa belə,
dünyaya gətirdiyi balalar yenə də o növə aid standard
boyun ölçülərinə malik olar. Qısa desək, Lamarkın
təkamül nəzəriyyəsi elmi kəşflərlə təkzib edildi və
səhv fərziyyə kimi tarixə düşdü.
Ancaq Lamarkdan bir neçə nəsil sonra yaşamış
digər təbiətşünasın təkamül nəzəriyyəsi daha
uzunömürlü oldu. Sözügedən təbiətşünas Çarlz Robert
Darvin, nəzəriyyəsinin adı isə “darvinizm”dir.
Jan-Batist Lamark

Qısa Tarix
15
Darvinizmin meydana gəlməsi
Çarlz Darvin 1832-ci ildə İngiltərədən yola düşən və beş il ərzində dünyanın
müxtəlif bölgələrinə səyahət edən H.M.S. Biql adlı rəsmi kəşf gəmisində könüllü
kimi iştirak etmişdir. Gənc Darvin bu səyahət ərzində gördüyü müxtəlif canlı
növlərindən, xüsusilə də Qalapaqos adalarında gördüyü müxtəlif alacəhrə
növlərindən çox təsirlənir. Bu quşların dimdiklərindəki fərqlərin müxtəlif
mühitlərə uyğunlaşmalarından irəli gəldiyini düşünür.
Darvin bu səyahətinin ardınca İngiltərədəki heyvan bazarlarını gəzməyə
başladı. Maldarlıqla məşğul olanların müxtəlif inək cinslərini cütləşdirərək
yeni cinslər əldə etdiklərinə şahid oldu. Qalapaqos adalarında gördüyü fərqli
alacəhrə növlərini də bu müşahidələrinə əlavə etməklə beynində bir nəzəriyyə
formalaşdırmağa başladı. Nəticədə bu fikirlərini 1859-cu ildə nəşr edilən
“Növlərin mənşəyi” adlı kitabında açıqladı. Bu kitabda bütün canlı növlərinin
ortaq bir əcdaddan əmələ gəldiyini, ancaq zamanla kiçik dəyişikliklərlə bir-
birlərindən təkamüllə törədiyini iddia edirdi.
Darvinin nəzəriyyəsinin Lamarkın nəzəriyyəsindən fərqli cəhəti “təbii
seçmə” anlayışını xüsusi vurğulaması idi. Təbii seçmə təbiətdəki həyat uğrunda
mübarizədə güclü və ya mühitin şərtlərinə daha uyğun olan canlıların həyatda
qalması deməkdir. Darvin belə məntiq qurmuşdur:
“Bir canlı növünün daxilində təbii və təsadüfi fərqlər olur. Məsələn, bəzi
inəklər daha böyük, bəziləri daha tünd rənglidir. Bu dəyişikliklərin hansının
üstünlüyü varsa, o xüsusiyyət təbii seçmə ilə seçilə. Beləliklə, sözügedən üstün
xüsusiyyət o heyvan sürüsündə hakim rol oynayar. Bu xüs usiyyətlərin uzun
zaman ərzində toplanması ilə ortaya yeni növ çıxar”.
Çarlz Darvin
nəzəriyyəsini ən ibtidai
elm səviyyəsində
inkişaf etdirdi.
Sağdakına oxşar ən
sadə mikroskopların
altında canlılıq cox sadə
quruluşa sahibmiş kimi
görünürdü. Bu yanılma
Darvinizmin əsasını
təşkil etdi.

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
16
Ancaq Darvinin irəli sürdüyü bu “təbii seçmə ilə təkamül” nəzəriyyəsi
elə lap əvvəldən bir çox sualı də özü ilə bərabər gətirmişdi. Darvinin “təbii və
təsadüfi fərqlər” dediyi şey əslində nə idi? Bəzi inəklərin daha böyük, bəzilərinin
daha tünd rəngli doğulduğu doğru idi, lakin bu fərqlər milyonlarla bitki və
heyvan növünü necə açıqlaya bilərdi?
1) Darvin: “canlılar mərhələli şəkildə təkamül keçirmişdir”, - deyirdi. Belə
olduqda çox sayda “ara növ” yaşamalıydı. Amma fosillər (daşlaşmış canlı
qalıqları) arasında bu nəzəri canlılardan əsər-əlamət yox idi. Darvin bu
problem üzərində çox baş sındırmış və nəticədə: “bu fosillər gələcəkdə
tapıla bilər”, - deməyə məcbur olmuşdu.
2) Canlıların göz, qulaq, qanad kimi kompleks orqanları təbii seçmə ilə necə
açıqlana bilərdi? Tək bir toxumasının əksik olduğu halda, funksiyalarını
itirən (heç bir işə yaramayan) bu orqanların “mərhələli şəkildə” inkişaf
etdiyini necə müdafiə etmək olardı?
3) Bütün bunlardan əlavə, Darvinin “bütün canlıların ortaq əcdadı” dediyi
ilk canlı orqanizm necə əmələ gəlmişdi? Cansız maddə təbii proseslərlə
canlıya çevrilə bilmədiyinə görə, Darvin ilk canlının əmələ gəlməsini necə
açıqlayacaqdı?
Darvin bu problemlərin ən az bir hissəsini bilirdi. Kitabına əlavə etdiyi
“Nəzəriyyənin çətinlikləri” (Difficulties on theory) adlı bölmədə bunları qəbul
etmişdi. Ancaq bu problemlərə verdiyi cavabların elmi əsası yox idi. İngilis fizik
H.S.Lipson Darvinin bu “çətinlikləri” haqqında belə deyir:
“Növlərin mənşəyi”ni ilk dəfə oxuduqda Darvinin əslində özündən o qədər
də əmin olmadığını anlamışdım. “Nəzəriyyənin çətinlikləri” adlı bölmə
açıq şəkildə şübhə doğurur. Bir fizik kimi gözün necə əmələ gəldiyi ilə
bağlı izahlarına təəccübləndim.1
Darvin elmi araşdırmalar davam etdikcə “Nəzəriyyənin çətinlikləri”nin
aradan qalxacağına ümid edirdi. Lakin əksinə, yeni elmi kəşflər bu çətinlikləri
daha da böyütdü.

Qısa Tarix
17
Həyatın mənşəyi problemi
Darvin kitabında həyatın mənşəyi məsələsindən heç söz açmamışdı. Çünki
onun dövründəki ibtidai elm anlayışına görə canlıların çox sadə quruluşa malik
olduğu güman edilirdi. Orta əsrlərdən bəri qəbul edilmiş spontan generasiya
adlı nəzəriyyəyə əsasən cansız maddələrin təsadüfən birləşərək canlı varlıq
əmələ gətirdiyinə inanırdılar. Bu dövrdə həşəratların yemək qalıqlarından,
siçanların da buğdadan əmələ gəldiyi fikri geniş yayılmışdı. Bunu sübut etmək
üçün qəribə təcrübələr aparılmışdı. Kirli əsginin üstünə bir az buğda tökülmüş,
bir müddət gözlədikdən sonra bu qarışıqdan siçanların əmələ gələcəyi güman
edilmişdi.
Ətin qurdlanması da həyatın cansız maddələrdən törədiyinə dəlil hesab
edilirdi. Lakin daha sonra məlum olacaqdı ki, ətin üstündəki qurdlar öz-özünə
əmələ gəlmirlər, milçəklərin gətirib qoyduqları gözlə görünməyən sürfələrdən
çıxırlar.
Darvinin “Növlərin mənşəyi” adlı kitabını yazdığı dövrdə isə bakteriyaların
cansız maddələrdən əmələ gəldiyi fikri elm dünyasında geniş şəkildə qəbul
edilirdi.
Lakin Darvinin kitabının nəşrindən beş il sonra məşhur fransız bioloq Lui
Paster təkamülə əsas verən bu fikri tamamilə məhv etdi. Paster apardığı uzun
elmi fəaliyyət və təcrübələr nəticəsində gəldiyi nəticəni belə ifadə etmişdi:
“Cansız maddələrin həyatı əmələ
gətirməsi iddiası artıq qəti şəkildə
tarixə çevrilmişdir”.2
Təkamül nəzəriyyəsinin
müdafiəçiləri Pasterin kəşflərinə
uzun müddət qarşı çıxdılar. Ancaq
inkişaf edən elm canlı hüceyrəsinin
mürəkkəb quruluşunu ortaya
çıxardıqca həyatın öz-özünə
əmələ gəlməsi iddiası daha böyük
müəmmaya çevrildi. Bu mövzunu
hərtərəfli şəkildə kitabın sonrakı
bölmələrində araşdıracağıq.
Lui Paster cansız maddələrin həyat
əmələ gətirəcəyi inancını alt-üst etdi.

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
18
Genetika problemi
Darvinin nəzəriyyəsini çıxılmaz vəziyyətə salan digər məsələ isə irsiyyət
oldu. Darvinin nəzəriyyəsini irəli sürdüyü dövrdə canlıların xüsusiyyətlərini
sonrakı nəsillərə necə ötürdükləri, yəni irsiyyətin necə baş verdiyi tam məlum
deyildi. Ona görə, irsiyyətin qan yolu ilə ötürülməsi kimi ibtidai düşüncələr
geniş qəbul edilmişdi.
İrsiyyət haqqında bilgi azlığı Darvinin də nəzəriyyəsini irəli sürərkən
tamamilə bəzi səhv fərziyyələrə əsaslanmasına səbəb oldu. Darvin “təkamül
mexanizmi” kimi təbii seçmənı göstərirdi. Amma təbii seçmə ilə seçilən “faydalı
xüsusiyyətlər” necə ortaya çıxacaq və nəsildən-nəslə necə ötürüləcəkdi? Darvin
elə bu yerdə Lamark tərəfindən ortaya atılmış “qazanılmış xüsusiyyətlərin
sonradan ötürülməsi” tezisinə əl atdı. Təkamül nəzəriyyəsini müdafiə edən
tədqiqatçı Qordon R.Teylor “Böyük təkamül müəmması” (The great evolution
mystery) adlı kitabında Darvinin lamarkizmdən çox təsirləndiyini belə izah edir:
Lamarkizm qazanılmış xüsusiyyətlərin irsi cəhətdən ötürülməsi kimi
tanınır... Darvinin özü açıq desək, bu cür irsiyyətin baş verdiyinə inanmış və
hətta barmaqlarını itirdikdən sonra uşaqları barmaqsız doğulan bir adamı
nümunə göstərib bu hadisəni izah etmişdir... Darvin Lamarkdan bircə fikir
belə götürmədiyini iddia etmişdir. Bu, olduqca gülüncdür, çünki Darvin daima
qazanılmış xüsusiyyətlərin ötürülməsi fikri ilə oynamışdır və (ona görə də)
Lamarkdan çox Darvin tənqid edilməlidir. Kitabının (Növlərin mənşəyi) 1859-cu
il nəşrində “xarici amillərin dəyişməsinin” variasiyalara səbəb olduğunu deyir,
ancaq ardınca da bu şərtlərin variasiyaları tənzimlədiyini və bunu edərkən
də təbii seçmə ilə birlikdə hərəkət etdiyini açıqlayır. Hər keçən il (orqanların)
istifadə edilməsi və ya edilməməsi mövzusuna daha artıq əhəmiyyət vermişdir...
1868-ci ildə “Əhliləşdirilən heyvan və bitkilərin variasiyaları” (Varieties of animal
and plants under domestication) adlı kitabını nəşr etdirdikdə lamarkist irsiyyətə
dəlil olduğunu hesab edən bir çox nümunə vermişdir... Bəzi oğlan uşaqlarının
orqanlarının ön dərilərinin nəsillər boyu edilən sünnət nəticəsində qısalması
kimi.3
Ancaq Lamarkın tezisi əvvəldə də dediyimiz kimi, avstriyalı botanik rahib
Qreqor Mendelin kəşf etdiyi irsiyyət qanunları tərəfindən təkzib edildi. Belə
olduqda “faydalı xüsusiyyətlər” anlayışı da əsassız qaldı. Genetika qanunları
qazanılmış xüsusiyyətlərin ötürülmədiyini və irsiyyətin dəyişilməyən bəzi
qanunlara əsasən baş verdiyini göstərirdi. Bu qanunlar növlərin dəyişməzliyi
fikrini dəstəkləyirdi. Darvinin İngiltərədəki heyvan bazarlarında gördüyü
inəklər nə qədər fərqli kombinasiyalarla cütləşdirilsələr də, növ dəyişməyəcək
və inək olaraq qalacaqdılar.

Qısa Tarix
19
Qreqor Mendel uzun təcrübə və müşahidələr
nəticəsində müəyyən etdiyi irsiyyət qanunlarını
1865-ci ildə elmi jurnalda açıqlamışdı. Ancaq bu
qanunlarəsrinsonlarındaelmdünyasınındiqqətini
çəkdi. XX əsrin əvvəllərində bu qanunların
doğruluğu bütün elm dünyası tərəfindən qəbul
edildi. Bu vəziyyət “faydalı xüsusiyyətlər”
anlayışını Lamarka əsaslanaraq izah etməyə
çalışmış Darvinin nəzəriyyəsini çıxılmaz vəziyyətə
saldı.
Burada ümumi bir səhvi düzəltmək yerində
olar: Mendel təkcə Lamarkın təkamül modelinə
deyil, eyni zamanda Darvinin də təkamül
modelinə qarşı çıxmışdı. “İrsiyyət” jurnalında
(Journalofheredity)nəşredilən“Mendelintəkamülə
və Darvinə müxalifəti” (Mendel’s opposition
to evolution and to Darwin) başlıqlı məqalədə
bildirildiyi kimi, “Mendel “Növlərin mənşəyi” əsəri ilə tanış idi və Darvinin
nəzəriyyəsinə qarşı çıxırdı. Darvin təbii seçmə ilə ortaq əcdaddan təkamül
keçirmə nəzəriyyəsini irəli sürərkən Mendel xüsusi yaradılışa inanırdı”.4
Mendelin kəşf etdiyi qanunlar darvinizmi çətinliyə saldı. Məhz bu
səbəblərdən Darvinizmi müdafiə edən elm adamları XX əsrin birinci rübündə
yeni təkamül modeli qurmağa çalışdılar. Beləliklə, neodarvinizm meydana
gəldi.
Neodarvinizmin səyləri
Darvinizm ilə genetika elmini birtəhər uyğunlaşdırmağı qarşısına məqsəd
qoyan bir qrup elm adamı 1941-ci ildə Amerika Geologiya Dərnəyinin təşkil
etdiyi bir yığıncaqda toplandılar. G.Ledyard Stebbins və Teodosius Dobjanski
kimi genetiklərin, Ernst Mayr və Culian Haksley kimi zooloqların, Corc Qeylord
Simpson və Qlen L.Cepsen kimi paleontoloqların uzun müzakirələrdən sonra
gəldiyi nəticə darvinizmə yeni forma vermək oldu.5
Bu şəxslər genetika qanunlarının ortaya qoyduğu “genetik sabitlik”
həqiqətinə qarşı hollandiyalı botanik Hüqo de Vries tərəfindən əsrin əvvəlində
irəli sürülən “mutasiya” anlayışından istifadə etdilər. Mutasiyalar məlum
olmayan səbəblərdən canlıların irsiyyət mexanizmlərində meydana gələn
pozuntular idi. Mutasiya keçirən canlılar valideynlərindən aldıqları genetik
məlumatdan başqa bəzi anormal formalara malik olurdular.
Amerika Geologiya Dərnəyində toplanan elm adamları bu mutasiya
Mendelin müəyyən etdiyi
irsiyyət qanunları təkamül
nəzəriyyəsini çıxılmaz
vəziyyətə saldı

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
20
anlayışını mənimsədilər və Darvinin Lamarka əsaslanaraq cavablamağa
çalışdığı “canlıları inkişaf etdirən faydalı dəyişikliklərin mənbəyi nədir?”
sualına “təsadüfi mutasiyalar” cavabını verdilər. Darvinin təbii seçmə tezisinə
mutasiya anlayışının əlavə edilməsiylə ortaya çıxan bu yeni nəzəriyyəyə də
“Müasir sintetik təkamül nəzəriyyəsi” adını verdilər. Qısa müddət ərzində
bu yeni nəzəriyyə neodarvinizm kimi tanındı və nəzəriyyəni irəli sürənlər də
neodarvinistlər kimi tanındılar.
Ancaq mühüm bir problem var idi: mutasiyaların canlıların genetik
məlumatını dəyişdirməsi doğru idi, lakin bu dəyişiklik daima mənfi təsir
edirdi. Müşahidə edilən bütün mutasiyalar şikəst, xəstə, zəif fərdlər ortaya
çıxarır, bəzən də birbaşa ölümə səbəb olurdular. Ona görə də neodarvinistlər
çoxlu təcrübə və müşahidə aparıb canlıların genetik məlumatını təkmilləşdirən
“faydalı mutasiya” nümunələri əldə etməyə çalışdılar. Meyvə milçəkləri və
digər bəzi növlər üzərində on illərlə davam edən mutasiya təcrübələri keçirildi.
Ancaq bu təcrübələrdə heç vaxt mutasiyaların canlıların genetik məlumatını
təkmilləşdirməsi faktı müşahidə edilmədi.
Bu gün mutasiya məsələsi hələ də darvinizm üçün böyük müəmmadır.
Darvinizmin “faydalı dəyişikliklərin” yeganə mənbəyi kimi göstərdiyi
mutasiyaların sözün əsl mənasında heç bir faydalı nümunəsi müşahidə
edilməmişdir. Bu mövzunu daha sonrakı bölmədə təfərrüatı ilə araşdıracağıq.
Neodarvinist nəzəriyyəni çıxılmaz vəziyyətə salan digər sahə isə fosillər
oldu. Fosillər Darvin dövründə belə nəzəriyyənin qarşısında böyük maneə
olmuşdu. Darvin nəzəriyyəsini dəstəkləyən “ara növ” canlılara aid fosillərin
olmadığını qəbul etmiş, lakin yeni araşdırmalar nəticəsində bu fosillərin
tapılacağını irəli sürmüşdü. Ancaq hər cür paleontoloji səyə baxmayaraq,
fosillər nəzəriyyənin qarşısında böyük maneə olmağa davam edirdi. Darvinin
dövründə nəzəriyyəni dəstəkləyən və böyük dəlil hesab edilən “rudiment
Neodarvinizmin qurucuları: Ernst Mayr, Teodosius Dobjanski və Gulian Haksley

Qısa Tarix
21
orqanlar”, “embrioloji rekapitulyasiya” və “homologiya” kimi məfhumlar da
yeni elmi kəşflər qarşısında bir-bir əsasını itirdi. Bütün bu mövzuları kitabın
sonrakı bölmələrində hərtərəfli şəkildə təhlil edəcəyik.
Böhran içində olan nəzəriyyə
Darvinizmin irəli sürüldüyü gündən bəri qarşılaşdığı problemlərin buraya
qədər qısa şəkildə xülasəsini verdik. Bu maneələrin nə qədər böyük olduğunu
bir azdan araşdıracağıq. Bu kitabdakı məqsədimiz təkamül nəzəriyyəsinin
bəzi insanların hesab etdiyi və ya göstərməyə çalışdığı kimi, açıq elmi həqiqət
olmadığını göstərməkdir. Əksinə, təkamül nəzəriyyəsi ilə elmi kəşflər müqayisə
edildikdə böyük ziddiyyət meydana gəlir. Populyasiya genetikası, müqayisəli
anatomiya, paleontologiya, molekulyar biologiya və biokimya kimi bir çox fərqli
sahədə təkamül nəzəriyyəsi “böhran” içindədir.
Bu tərif avstraliyalı biokimyaçı və darvinizmin tanınmış tənqidçisi prof.
Maykl Denton tərəfindən verilmişdir. Denton 1985-ci ildə nəşr edilən “Təkamül:
böhran içində nəzəriyyə” (Evolution: a theory in crisis) adlı kitabında nəzəriyyəni
müxtəlif elm sahələrinin işığında təhlil etmiş və bu nəticəyə gəlmişdir ki, təbii
seçmə nəzəriyyəsi canlıların mənşəyini açıqlaya bilmir.6
Denton darvinizmi
başqa düşüncə tərzinin doğruluğunu göstərmək üçün tənqid etməmiş, sadəcə
nəzəriyyəni elmi kəşflərlə müqayisə etmişdir. Son 20 il ərzində hələ bir çox
elm adamı təkamül nəzəriyyəsinin elmi əsassızlığı haqqında çox mühüm elmi
əsərlər yazmışlar.
Bu kitabda təkamül nəzəriyyəsinin düşdüyü bu böhranı təhlil edəcəyik.
Bəlkə bəzi oxucular onlara izah edilməsinə baxmayaraq, təkamül nəzəriyyəsinə
inanmaqdan əl çəkməyəcəklər. Ancaq yenə də bu kitabı oxumaları, heç olmasa
inandıqları nəzəriyyənin elmi kəşflər qarşısındakı əsl mövqeyini görmələri
baxımından faydalı olacaq.

22
DARVİNİZMİN
MEXANİZMLƏRİ
T
əkamül nəzəriyyəsinə əsasən canlılar təsadüflərlə əmələ gəlmiş və
yenə təsadüflərlə inkişaf etmişdir. Bundan təqribən 3.8 milyard il
əvvəl dünyada heç bir canlı yox ikən əvvəlcə canlı hüceyrələr, sonra
çoxhüceyrəli kompleks canlılar əmələ gəlmiş və getdikcə daha mürəkkəb
növlər ortaya çıxmışdır. Başqa sözlə, darvinizmə əsasən təbiətdəki bəzi amillər
sadə cansız elementlərdən çox kompleks və qüsursuz dizayna malik canlılar
meydana gətirmişdir.
Bu iddianı nəzərdən keçirərkən, əvvəla, təbiətdə həqiqətən belə bir gücün
olub-olmadığına baxmaq lazımdır. Daha açıq desək, bu cür təkamülü həyata
keçirəcək təbii mexanizmlər varmı?
Bu gün təkamül nəzəriyyəsi adlandırdığımız neodarvinist model bu
məsələ ilə bağlı iki əsas mexanizm irəli sürür: “təbii seçmə” və “mutasiya”.
Nəzəriyyənin əsas iddiası belədir: “Təbii seçmə və mutasiya bir-birlərini
tamamlayan iki mexanizmdir. Təkamül xarakterli dəyişikliklərin mənbəyi
canlıların genetik quruluşunda meydana gələn təsadüfi mutasiyalardır.
Mutasiyaların səbəb olduğu xüsusiyyətlər təbii seçmə mexanizmi vasitəsilə
seçilir, beləliklə, canlılar təkamül keçirirlər”.
Bu ssenarini bir az təhlil etdikdə isə, əslində, ortada konkret “təkamül
mexanizminin” olmadığını görərik. Çünki nə təbii seçmə, nə də mutsiyalar
növlərin təkamül keçirmələri və bir-birlərinə çevrilmələri iddiasına ən kiçik
töhfə verməmişlər.
Darvinizmin əsasında təbii seçmə məfhumu dayanır. Darvinin nəzəriyyəsini
irəli sürdüyü kitabının başlığında da vurğulanan iddia budur: Növlərin mənşəyi,
təbii seçmə yolu ilə.

Darvinizmin mexanizmləri
23
Təbii seçmə
Təbii seçmə təbiətdə daimi həyat uğrunda mübarizə olması və həyatda
qalanların həmişə “güclü və təbii şərtlərə uyğun” canlılara çevrilməsi
fərziyyəsinə əsaslanır. Məsələn, yırtıcı heyvanların təhlükəsinə məruz qalan
maral sürüsündə əsasən sürətlə qaça bilən marallar həyatda qalar. Bir müddət
sonra isə bu maral sürüsü sürətlə qaçan fərdlərdən ibarət olar.
Ancaq bu proses nə qədər uzun davam etsə də, maralları başqa canlı növünə
çevirməz. Zəif marallar aradan çıxar, güclülər həyatda qalar, amma nəticədə
maralların genetik məlumatında dəyişiklik olmadığı üçün “növ dəyişikliyi” baş
verməz. Marallar nə qədər təbii seçməyə məruz qalsalar da, maraldan başqa
canlıya çevrilməzlər.
Maral nümunəsi bütün növlər üçün etibarlıdır. Təbii seçmə vasitəsilə sadəcə
populyasiya içindəki şikəst, zəif və ya ətraf mühitin şərtlərinə uyğunlaşmayan
fərdlər xaric edilir. Yeni canlı növləri, yeni genetik məlumat və ya yeni orqanlar
üzə çıxarmır, yəni canlılar təkamül keçirmirlər. Darvin də bu həqiqəti: “faydalı
dəyişikliklər baş vermədikcə təbii seçmə heç bir şey edə bilməz”, - deyərək
qəbul etmişdir.7
Elə bu səbəbdən neodarvinizm genetik məlumatı dəyişdirən
amil kimi mutasiya mexanizmini təbii seçmənin yanına əlavə etməyə məcbur
olmuşdur.
Mutasiyaları bir az sonra nəzərdən keçirəcəyik. Ancaq əvvəlcə, təbii seçmə
anlayışını bir az da ətraflı təhlil edək və ziddiyyətlərini görək.
Həyat uğrunda mübarizə
Təbii seçmə nəzəriyyəsinin ən əsas fərziyyəsi təbiətdə həyat uğrunda
amansız mübarizənin olması və hər canlının sadəcə özünü düşünməsidir.
Darvin bu fikri ortaya atarkən ingilis klassik iqtisadçı Tomas Robert Maltusun
nəzəriyyələrindən təsirlənmişdi. Maltus qida mənbələrinin riyazi ardıcıllıq ilə
artdığını, insanların isə həndəsi ardıcıllıq ilə çoxaldığını izah etmiş və ona görə
insanların həyat uğrunda labüd amansız mübarizə apardıqlarını irəli sürmüşdü.
Bundan əlavə Maltus həddindən artıq əhali artımının qıtlıq və xəstəlik kimi
amillərlə tənzimləndiyini iddia etmişdi. Darvin isə insanlar arasındakı bu həyat
uğrunda amansız mübarizəni təbiətə də tətbiq etmiş və “təbii seçmənın” bu
mübarizənin nəticəsi olduğunu iddia etmişdi.
Lakin daha sonra aparılan tədqiqatlar təbiətdə Darvinin fərz etdiyi kimi
mütləq həyat uğrunda mübarizə olmadığını göstərdi. İngilis zooloq V.C.Uayni
Edvardsın heyvan sürüləri üzərində 1960-70-ci illərdə apardığı uzun elmi
tədqiqatlar heyvan sürülərinin çox maraqlı şəkildə artımlarını tənzimlədiklərini
və qida üçün rəqabətin qarşısını aldıqlarını üzə çıxardı.
Heyvan sürüləri artımlarını əllərində olan qida mənbələrinə əsasən

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
24
tənzimləyirdilər.Artımaclıqvəyoluxucuxəstəliklər
kimi “zəifləri aradan çıxaran” faktorlarla deyil,
heyvanlardakı instinktiv nəzarət mexanizmləri ilə
tənzimlənirdi. Yəni heyvanlar artımlarını Darvinin
güman etdiyi kimi amansız rəqabət yolu ilə deyil,
çoxalmalarını məhdudlaşdıraraq tənzimləyirlər.8
Bitkilər belə Darvinin irəli sürdüyü “rəqabət
yoluiləseçmə”nümunəsiilədeyil,artımnəzarətilə
çoxalırdılar. Botanik A.D.Bredşounun apardığı
müşahidələrbitkilərinçoxalarkəncücərdiyisahədə
“bitki sıxlığına” görə hərəkət etdiklərini, sahədəki
bitki sıxlığı artdıqda çoxalmanı azaltdıqlarını
sübut etdi.9
Digər tərəfdən qarışqalar, bal arıları
kimi canlı icmalarında rast gəlinən fədakarlıq
nümunələri darvinist həyat uğrunda mübarizə
anlayışının tam əksini göstərirdi.
Son illərdəki bəzi tədqiqatlar fədakarlıq
davranışının hətta bakteriyalarda da mövcud olduğunu üzə çıxarmışdır.
Beyinə və ya sinir sisteminə malik olmayan, ona görə düşünmə qabiliyyətinə
malikolmayanbucanlılarvirushücumunaməruzqaldıqdadigərbakteriyaları
xilas etmək üçün intihar edirlər.10
Bu nümunələr təbii seçmənın əsas fərziyyəsi olan “həyat uğrunda mütləq
mübarizə” məfhumunu əsassız edir. Təbiətdə rəqabətin olması doğrudur,
amma bu rəqabətlə bərabər çox açıq görünən fədakarlıq və həmrəylik
nümunələri də var.
Müşahidə və təcrübələr
Təbii seçmə ilə təkamül nəzəriyyəsi yuxarıda bildirdiyimiz nəzəri
əsassızlıqla bərabər əslində konkret elmi kəşflər qarşısında çıxılmaz vəziyyətə
düşmüşdür. Bir nəzəriyyənin elmilik dəyəri müşahidə və təcrübələr
qarşısındakı uğuru və ya uğursuzluğu ilə ölçülür. Təbii seçmə ilə təkamül
nəzəriyyəsi isə müşahidə və təcrübələr qarşısında tamamilə məğlub olmuşdur.
Darvindən bəri təbii seçmə vasitəsilə canlıların təkamül keçirdiyinə dair
tək bir tapıntı belə üzə çıxmamışdır. Məşhur təkamülçü olan ingilis Təbiət
Tarixi Muzeyinin baş paleontoloqu Kolin Paterson bu həqiqəti belə qəbul edir:
Kimsə təbii seçmə mexanizmlərilə yeni növ əldə edə bilməmişdir. Kimsə
belə bir şeyə qismən də olsa, nail ola bilməmişdir. Bu gün neodarvinizmin
ən çox müzakirə edilən mövzusu da budur.11
Fransanın ən məşhur zooloqlarından olan 35 cildlik “Traité de zoologie”
Darvin həyat uğrunda
mübarizə muddəasını
inkişaf etdirərkən Tomas
Maltusdan təsirlənmişdi.
Lakin müşahidə və
təcrübələr Maltusu haqsız
çıxardı.

Darvinizmin mexanizmləri
25
ensiklopediyasının redaktoru və Fransa Elmlər Akademiyasının (Académie
des Sciences) keçmiş rəhbəri Pier Pol Qrasse isə “Canlı orqanizmlərin
təkamülü” (Evolution of living organisms) adlı kitabının “Təkamül və təbii
seçmə” bölməsini belə bitirmişdir:
C.Haksli və digər bioloqların təkamülün təbii seçmə mexanizmi vasitəsilə
hazırladığı nəzəriyyəsi demoqrafik həqiqətlərin, genotiplərin regional
dalğalanması və coğrafi səpələnmələrin müşahidəsindən başqa şey
deyil. Nəzərdən keçirilən növlərin əksəriyyəti on min illər ərzində heç
dəyişmədən qalmışdır. Şərtlərlə əlaqədar meydana gələn dalğalanmalar
genlərin əvvəlcədən dəyişməsilə bərabər nəzərdən keçirildikdə təkamülə
dəlil göstərilə bilməz və bunun ən gözəl dəlili milyonlarla il ərzində heç
bir dəyişikliyə uğramadan yaşayan fosillərdir.12
Təkamülnəzəriyyəsinimüdafiəedənbioloqların“təbiiseçmənınmüşahidə
edilmiş nümunəsi” kimi göstərdikləri bir neçə nadir hadisəyə baxdıqda isə
əslində onların təkamül nəzəriyyəsinə dəlil olmadığını asanlıqla görərik.
Sənaye inqilabı kəpənəklərinin
gerçək hekayəsi
Təkamülçü mənbələrə nəzər saldıqda İngiltərədəki sənaye inqilabı dövrü
kəpənəklərinin təbii seçmə ilə təkamül keçirmə tezisinə nümunə göstərildiyini
görmək olar. Dərsliklərdə, jurnallarda, hətta akademik mənbələrdə bu mövzu
təkamülün ən aydın və müşahidə edilmiş nümunəsi kimi təqdim edilir.
Lakin əslində bu nümunənin təkamüllə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əvvəlcə, bu
nümunəni qısa şəkildə təsvir edək: deyilənə görə, İngiltərədə sənaye inqilabı
dövrünün başladığı illərdə Mançester ərazisindəki ağacların qabıqları açıq
rəngli idi. Ona görə bu ağacların üstünə qonan tünd rəngli güvə kəpənəklərini
quşlar tez görür və yaşama ehtimalları azalırdı. Lakin əlli il sonra sənaye
tullantıları nəticəsində ağacların üstündəki açıq rəngli yosunların ölməsi ilə
qabıqları tündləşir və buna görə, bu dəfə də açıq rəngli güvələri quşlar daha çox
yeməyə başlayır. Nəticədə açıq rəngli kəpənəklər sayca azalır, tünd rənglilər isə
nəzərə çarpmadığına görə çoxalır.
Bu hadisə təbii seçmə ilə təkamül nəzəriyyəsinin böyük dəlili hesab edilir,
açıq rəngli kəpənəklərin zaman ərzində tünd rəngli kəpənəklərə çevrilib
təkamül keçirməsi şəklində səhv dəyərləndirilir.
Lakin bu nümunənin doğru olması fərz edilsə belə, təkamül nəzəriyyəsinə
dəlil deyil. Çünki baş verən təbii seçmə daha əvvəl təbiətdə mövcud olmayan
yeni növ meydana gətirməmişdir. Sənaye inqilabından əvvəl də kəpənək
populyasiyası daxilində qara fərdlər var idi. Lakin mövcud olan kəpənək
növlərinin sayı dəyişmişdir. Kəpənəklər “növ dəyişikliyi” istiqamətində yeni

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
26
orqan və ya xüsusiyyət qazanmamışdılar.14
Lakin bir kəpənəyin başqa canlı
növünə, məsələn, bir quşa çevrilməsi üçün kəpənəyin genlərində saysız-
hesabsız dəyişiklik, əlavə və əksiltmələr edilməli, başqa sözlə, kəpənəyin geninə
quşun fiziki xüsusiyyətlərinə aid məlumatları ehtiva edən tamamilə ayrı genetik
proqram yüklənməlidir.
Sənaye kəpənəkləri ilə bağlı təkamülçü hekayəyə verilən ümumi cavab
belədir. Ancaq mövzunun daha da maraqlı tərəfi var: hekayənin sadəcə şərhi
deyil, özü də səhvdir. Molekulyar bioloq Conatan Uelzin 2000-ci ildə nəşr edilən
“Təkamül bütləri” (İcons of evolution) adlı kitabında açıqladığı kimi, demək
olar ki, hər təkamül tərəfdarı biologiya kitabında verilən və bu səbəbdən “bütə”
çevrilmiş sənaye inqilabı kəpənəkləri hekayəsi həqiqətləri əks etdirmir. Uelz
hekayənin “təcrübi dəlili” kimi məlum olan Bernard Ketlvelin elmi fəaliyyətinin
əslində elmi qalmaqal olduğunu izah edir. Bu qalmaqalın bəzi təməl ünsürlərini
belə sıralamaq olar:
• Ketlvelin təcrübələrindən daha sonra aparılan bir çox araşdırma
sözügedən kəpənəklərin sadəcə bir növünün ağacın gövdəsinə qonduğunu,
digərbütünnövlərinüfüqibudaqlarınalthissələrinəqonduğunuüzəçıxardı.
1980-ci ildən etibarən kəpənəklərin ağac gövdələrinə çox nadir hallarda
qonduğu hər kəs tərəfindən qəbul edildi. Bu mövzuda 25 il tədqiqat aparan
Siril Klark, Rouri Haulet, Maykl Macerus, Toni Libert, Pol Breykfild kimi bir
çox elm adamı “Ketlvelin təcrübəsində kəpənəklərin təbii davranışlarından
fərqli davranmağa məcbur edildiklərini, təcrübə nəticələrinin buna görə
elmi cəhətdən qəbul edilməyəcəyini” bildirdilər.14
• Ketlvelin təcrübəsini təhlil edən tədqiqatçılar daha da təəccüblü
nəticə ilə qarşılaşdılar: İngiltərənin çirklənməmiş ərazilərində açıq rəngli
Yuxarıda sənaye
inqilabından əvvəlki, altda
isə sonrasındakı ağaclar
və kəpənəklər görsənir.
Ağacların rəngi tündləşdiyi
üçün açıq rəngli kəpənəklər
quşlar tərəfindən daha
asan ovlanmış və sayları
azalmışdır. Ancaq bu,
təkamül deyildir, çünki yeni
növ əmələ gəlməmiş, sadəcə
var olan növlərin sayı
azalmışdı.

Darvinizmin mexanizmləri
27
kəpənəklərin daha çox olması gözlənilərkən tünd rənglilər açıq rənglilərdən
dörd dəfə çox idi. Yəni Ketlvelin iddia etdiyi və dərhal hər təkamülçü
mənbədə təkrarlandığı kimi kəpənəklərin sayı ilə ağac qabıqları arasında
heç bir əlaqə yox idi.
• Məsələnin əsli araşdırıldıqca qalmaqal böyüdü: Ketlvel tərəfindən
fotoşəkilləri çəkilən “ağac qabığı üzərindəki güvə kəpənəkləri” əslində
ölü kəpənəklər idi. Ketlvel bu ölü canlıları iynə və yapışqanla ağaca
yapışdırmış və o cür şəkillərini çəkmişdi. Əslində kəpənəklər ağac
gövdəsinə deyil, budaqların alt hissəsinə qonduqları üçün belə bir rəsm
əldə etmə ehtimalı demək olar ki, yox idi.15
Bu həqiqətlər 90-cı illərin sonlarında elm dünyası tərəfindən üzə çıxarıldı.
On illər boyu “təkamülə giriş” dərslərinin ən böyük materialı olan sənaye
kəpənəkləri əfsanəsinin bu şəkildə puça çıxması təkamülçülər arasında
ümidsizliyə səbəb oldu. Onlardan biri olan Ceri Koyn belə deyirdi:
Həqiqəti (xallı kəpənəklər saxtakarlığını) öyrəndikdə verdiyim reaksiya 6
yaşımda ikən yeni il hədiyyələrimi şaxta babanın deyil, atamın gətirdiyini
öyrəndikdə keçirdiyim ümidsizlik hissi oldu.16
Beləliklə, “təbii seçmənın ən məşhur nümunəsi” də bir elm qalmaqalı kimi
tarixə düşdü.
Şübhəsiz, bunun nəticəsinin belə olması labüd idi. Çünki təbii seçmə
təkamülçülərin iddiasının əksinə olaraq “təkamül mexanizmi” deyil, bir canlıya
hər hansı orqan əlavə etmə və ya orqan əksiltmə, bir növü başqa növə çevirmə
kimi xüsusiyyətlərə malik deyil. Darvindən dövrümüzə qədər bu mövzuda irəli
sürülənənböyük“dəlil” İngiltərədəkisənayeinqilabıkəpənəklərihekayəsindən
başqa bir şey deyil.
Təbii seçmə kompleksliyi
nə üçün açıqlaya bilmir?
Əvvəldə də dediyimiz kimi, təbii seçmə ilə təkamül nəzəriyyəsinin ən
böyük müəmması təbii seçmə vasitəsilə canlıların yeni orqanlar və xüsusiyyətlər
qazanmamasıdır. Təbii seçmə yolu ilə bir növün genetik məlumatı təkmilləşmir
və beləliklə də, yeni növlərin əmələ gəlməsi açıqlana bilməz. Harvard
UniversitetindənpaleontoloqStefenC.Quldtəbiiseçmənındüşdüyübuçıxılmaz
vəziyyəti belə izah edir:
Darvinizmin əsası bir cümlə ilə ifadə edilə bilər: “Təbii seçmə təkamül
xarakterli dəyişikliyin yaradıcı gücüdür”. Kimsə seçmənın uyğun olmayanı
aradan çıxarmasındakı neqativ rolunu inkar etmir. Ancaq darvinist
nəzəriyyə “uyğun olanı yaratmasını” da istəyir.17
Təbii seçmə məsələsində istifadə edilən yanıldıcı üslublardan biri də bu

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
28
mexanizmin şüurlu dizayner kimi başa düşülməsidir. Lakin əslində təbii
seçmənın şüuru yoxdur. Canlılar üçün nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu ayırd
edəcək ağıla sahib deyil. Bu səbəbdən təbii seçmə kompleks quruluşa malik
sistemlərin və orqanların necə mövcud olduqlarını heç vaxt açıqlaya bilməz.
Sözügedən sistem və orqanlar bir çox hissənin birlikdə fəaliyyət göstərməsi ilə
əmələ gəlir və bu hissələrdən tək biri olmasa və ya qüsurlu olsa, heç bir işə
yaramazlar. Bu cür sistemlər “sadələşdirilməz komplekslik” kimi tərif edilən
xüsusiyyətə malikdir. Məsələn, insan gözünün quruluşu sadələşdirilə bilməz,
çünki bütün detalları ilə birlikdə mövcud olmadıqca öz funksiyasını yerinə
yetirməz.
Bu cür sistemi meydana gətirən şüur gələcəyi əvvəlcədən hesablayıb
sadəcə ən son mərhələdə nail olunacaq faydanı əldə etmək üçün qarşısına
məqsəd qoymalıdır. Təbii seçmə isə şüur və iradəyə malik mexanizm olmadığı
üçün belə bir şey edə bilməz. Bu həqiqət “bir-birinin ardınca çox sayda kiçik
dəyişikliklərlə kompleks orqanın əmələ gəlməsinin
qeyri-mümkün olması göstərilsə, nəzəriyyəmin
tamamilə mənasız olduğu sübut ediləcək”, - deyən
Darvinin narahat olduğu kimi, təkamül nəzəriyyəsini
süquta uğratdı.18
Mutasiyalar
Mutasiyalar canlı hüceyrəsinin nüvəsində yerləşən
və genetik məlumat daşıyan DNT molekulunda
radiasiya və ya kimyəvi təsirlər nəticəsində meydana
gələn qırılmalar və ya yerdəyişmələrdir. Mutasiyalar
DNT-ni təşkil edən nukleotidləri pozur və ya yerlərini
dəyişdirirlər. Çox vaxt hüceyrənin təmir edə bilmədiyi
ölçüdə zərər və dəyişikliklərə səbəb olurlar.
Ona görə də mutasiya heç də canlıları daha təkmil və mükəmməl etmir.
Mutasiyalar konkret olaraq zərər verirlər. Mutasiyaların səbəb olduğu
dəyişikliklər ancaq Xirosima, Naqasaki və ya Çernobıldakı insanlarda olan
dəyişikliklər kimidir: yəni ya ölürlər, ya da şikəst olurlar...
Bunun səbəbi çox sadədir: DNT çox kompleks quruluşa malikdir. Bu
molekula olan hər hansı təsadüfi təsir ancaq zərər verir. Amerikalı bioloq
B.G.Ranqanatan bunu belə açıqlayır:
Əvvəla, mutasiyalar təbiətdə çox nadir meydana gəlirlər. İkincisi,
onlar genlərin quruluşundakı nizamlı dəyişikliklər deyil, təsadüfi
dəyişikliklərdir; ona görə əsasən zərərli olurlar. Olduqca nizamlı sistem
daxilindəki hər hansı bir dəyişiklik daha yaxşıya doğru deyil, daha pisə
Mutasiyanın nəticəsi :
şikəst ayaq

Darvinizmin mexanizmləri
29
doğru olur. Məsələn, əgər bir zəlzələ bina kimi çox nizamlı quruluşa malik
konstruksiyanı silkələsə, binanın skeletində təsadüfi dəyişiklik olar və bu
binanı əsla təkmilləşdirməz.19
Belə ki, bu günə qədər heç bir faydalı mutasiya nümunəsi müşahidə
edilməmişdir. Bütün mutasiyaların zərərli olduğu məlum olmuşdur.
İkinci dünya müharibəsindən sonra nüvə silahları nəticəsində əmələ gələn
mutasiyalarıtədqiqetməküçünqurulanAtomRadiasiyasınınGenetikTəsirləri
Komitəsinin (Committee on Genetic Effects of Atomic Radiation) hazırladığı
hesabat haqqında təkamülçü elm adamı Uarren Uiver belə deyirdi:
Çoxları məlum olan bütün mutasiya nümunələrinin zərərli olması nəticəsi
qarşısında təəccüblənəcəkdir, çünki mutasiyalar təkamül prosesinin əsasını
təşkil edir. Necə olur ki, müsbət təsir – yəni canlının daha təkmil canlı
növlərinə təkamüllə çevrilməsi – faktiki olaraq tamamilə zərərli olan
mutasiyaların nəticəsi ola bilər?20
İllər boyu davam etdirilən “faydalı mutasiya əmələ gətirmə” səylərinin
hamısı uğursuzluqla nəticələnmişdir. Təkamülçü bioloqlar çox sürətlə çoxaldığı
və mutasiyaya uğradılması asan olduğu üçün meyvə milçəkləri üzərində on
illər ərzində mutasiya təcrübələri keçirdilər. Bu canlılar mümkün olan hər
cür mutasiyaya milyon dəfələrlə uğradıldılar. Amma bircə faydalı mutasiya
müşahidə edilmədi. Qordon Teylor bununla bağlı belə yazır:
Təkamülçü bioloqlar əsrin əvvəlindən bəri milçəkləri mutasiyaya məruz
qoyaraq faydalı mutasiya nümunəsi axtarırlar. Ancaq bu səylərin nəticəsində
hər zaman şikəst, xəstə, qüsurlu milçək əldə edildi. Yuxarıda, solda normal
meyvə miçəyinin başı və sağda mutasiyaya məruz qalaraq ayaqları başında
çıxan başqa bir meyvə milçəyi görsənir.
Buynuz
Gözlər
Ayaq
Ağız

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
30
Bu çox təəccüblüdür, amma bir o qədər də gözdən qaçan həqiqətdir: altmış
ildən bəri dünyanın hər tərəfində genetiklər təkamülü sübut etmək üçün
laboratoriyalarda meyvə milçəkləri yetişdirirlər. Amma hələ də bir növün,
hətta bircə fermentin belə əmələ gəlməsi müşahidə edilməmişdir.21
Başqa bir tədqiqatçı Maykl Pitman meyvə milçəkləri üzərindəki təcrübələrin
uğursuzluğunu belə ifadə edir:
Morqan, Qoldsmit, Müller
və digər genetiklər meyvə
milçəyi generasiyalarını isti,
soyuq,işıqlı,qaranlıq,kimyəvi
və radioaktiv təsirləri olan
şərtlər altında saxlamışlar.
Təcrübələr nəticəsində az
zərərli və ya tamamilə zərərli
olan hər cür mütasiya baş
vermişdir. Bəs nəticədə insan
tərəfindən həyata keçirilən
süni təkamül baş verdimi?
Xeyr. Genetiklərin əmələ
gətirdiyi məxluqların çox azı
Qanadlarının
forması dəyişmiş
mutant milçək

Darvinizmin mexanizmləri
31
sınaq şüşələrindən kənarda həyatlarını davam etdirə bildilər. Mutantlar
ölür, qısır qalır və ya əvvəlki vəziyyətlərinə yenidən qayıtma meyli
göstərirdilər.22
İnsan üçün də vəziyyət eynidir. İnsanlar üzərində müşahidə edilən bütün
mutasiyalar zərərlidir. Tibb kitablarında “mutasiya nümunəsi” kimi verilən
monqolizm, Daun sindromu, albinizm, cırtdanlıq kimi əqli və ya fiziki
pozuntuların və ya xərçəng kimi xəstəliklərin hər biri mutasiyaların zərərli
təsirlərini göstərir.
Amerikalı patoloq Devid A.Demik mutasiyalar haqqında yazdığı elmi
məqaləsində bu mövzuda belə deyir:
Son illərdə genetik mutasiyalarla əlaqədar minlərlə insan xəstəliyi
təsnif edilmişdir. Yeni nəşr edilən bir kitabda 4500 fərqli genetik xəstəlik
sadalanır. Habelə molekulyar genetik analizlərdən əvvəl klinik cəhətdən
tərif edilən bəzi irsi sindromların (məsələn, Marfan
sindromunun) mutasiyalar nəticəsində əmələ
gəlməsi məlum olmuşdur...
Mutasiyaların əmələ gətirdiyi bütün bu xəstəliklərlə
bərabər faydalı təsirləri də varmı? Məlum olan
minlərlə zərərli mutasiya nümunəsi ilə bərabər,
əlbəttə, bəzi müsbət nümunələri də saymaq
lazımdır, əgər makrotəkamül doğrudursa. Bu
müsbət nümunələr həm daha kompleks formalar
əmələ gətirmək üçün, həm də çox sayda zərərli
mutasiyanın dağıdıcı təsirini tarazlamaq üçün
təkamülə lazım olacaqdır.Amma məsələ bu faydalı
mutasiyaları tərif etməyə gəldikdə, təkamülçü
bioloqlar həmişə qəribə sükut içindədirlər.23
Təkamülçü bioloqların “faydalı mutasiya” kimi
bəhs etdikləri yeganə nümunə demək olar ki, oraqvari
hüceyrə anemiyası xəstəliyidir. Bu xəstəlik qanda
oksigen daşıyan hemoqlobin molekulunun mutasiya
nəticəsində pozulması və formasının dəyişməsiylə
baş verir. Bunun nəticəsində də hemoqlobinin oksigen
daşıma qabiliyyəti ciddi şəkildə zərər görür. Oraqvari
hüceyrə anemiyası xəstəliyinə tutulan insanlar bu
səbəbdən getdikcə artan tənəffüs çətinliyindən əziyyət
çəkirlər. Tibb kitablarının qan xəstəlikləri bölməsində
bəhs edilən bu mutasiya nümunəsi yuxarıda qeyd
etdiyimiz kimi, bəzi təkamülçü bioloqlar tərəfindən çox
Oraqvari hüceyrə
anemiyasinda
hemoqlobinin
forması və funksiyası
pozulur. Buna görə də
hemoqlobinin oksigen
daşıma qabiliyyəti
azalır.

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
32
qəribə şəkildə “faydalı mutasiya” kimi dəyərləndirilir. Bu xəstəliyə tutulan
şəxslərin malyariya xəstəliyinə qarşı qismən immunitetlərinin olmasının
təkamülün bu şəxslərə “hədiyyəsi” olduğu deyilir. Əgər bu məntiqlə düşünülsə,
genetik cəhətdən şikəst doğulan insanların, yolda yeriyə bilmədikləri və bunun
sayəsində nəqliyyat qəzalarında ölməkdən xilas olduqlarını da demək olar
və şikəst olmaq “yararlı genetik xüsusiyyət” hesab edilə bilər. Şübhəsiz, bu
məntiqin heç bir tutarlı tərəfi yoxdur.
Mutasiyaların ancaq zərərli mexanizm olması açıqdır. Fransa Elmlər
Akademiyasının keçmiş rəhbəri Pier Paul Qrassenin mutasiyalar haqqında
verdiyi şərh bu cəhətdən olduqca aydınlaşdırıcıdır. Qrasse mutasiyaları “yazılı
mətnin surətinin köçürülməsi əsnasında edilən hərf xətaları”na bənzətmişdir.
Hərf xətaları kimi mutasiyalar da məlumat əmələ gətirmir, əksinə, mövcud
məlumatı pozur. Qrasse bu faktı belə açıqlamışdır:
Mutasiyalar zaman ərzində olduqca nizamsız şəkildə meydana gəlirlər.
Bir-birlərini tamamlayıcı xüsusiyyətləri və bir-birini təqib edən nəsillər
üzərində müəyyən istiqamətdə müştərək təsirləri yoxdur. Mövcud olan
formanı dəyişdirirlər, amma bunu tamamilə nizamsız şəkildə edirlər... Bir
canlı orqanizmində çox kiçik bir nizamsızlıq əmələ gəldikdə isə ölümlə
nəticələnir. Həyat faktı ilə anarxiya (nizamsızlıq) arasında heç bir mümkün
uzlaşma yoxdur.24
Elə bu səbəbdən, Qrassenin ifadəsilə “mutasiyalar nə qədər çox olsalar da,
hər hansı təkamül meydana gətirmirlər”.25
Pleyotropik amil
Mutasiyaların canlılara ancaq zərər verdiklərinin digər sübutu isə genetik
şifrəninkodlanmaformasıdır.Canlılardakıməlumbütüngenlərhəmincanlıilə
bağlı birdən çox məlumat saxlayır. Məsələn, bir gen həm boyun uzunluğunu,
həm də canlının göz rəngini tənzimləyə bilir. Molekulyar bioloq Maykl Denton
genlərin “pleyotropik amil” adlandırılan bu xüsusiyyətini belə açıqlayır:
Genlərininkişafatəsirlərihəddindənartıqfərqlidir.Evsiçanındatükrəngiylə
bağlı demək olar ki, hər gen boyun uzunluğu ilə də əlaqədardır. Meyvə
milçəyi drosophila melanogasterin göz rənginin mutasiyası üçün istifadə
edilən 17 ədəd rentgen şuası təcrübəsindən 14-ündə göz rəngiylə tamamilə
əlaqəsiz olan dişi cinsiyyət orqanlarının quruluşu da zərər görmüşdür. Ali
canlılarda təhlil edilən hər gen birdən çox orqana təsir edir. Pleyotropik amil
adlandırılan bu hadisə haqqında (Ernst) Mayr: “Ali canlılarda pleyotropik
olmayan hər hansı bir genin tapılması şübhəlidir”, - deyir.26
Canlıların genetik quruluşlarındakı bu xüsusiyyət səbəbi ilə təsadüfi
mutasiya nəticəsində DNT-dəki hər hansı bir gendə meydana gələn pozuntu

Darvinizmin mexanizmləri
33
birdən çox orqana təsir edəcəkdir. Beləliklə, mutasiya sadəcə müəyyən bir yerə
təsir etməyəcək, daha çox zərərli təsirlərə malik olacaqdır. Bu təsirlərin birinin
çox nadir rast gəlinən təsadüf nəticəsində yararlı olması fərz edilsə belə, digər
təsirlərin labüd zərəri bu faydanı da aradan qaldıracaqdır.
Mutasiyaların nə üçün təkamülə səbəb olmadığını üç əsas maddədə xülasə
etmək olar:
• Mutasiyalar həmişə zərərlidir: mutasiya təsadüfən meydana
1. Qanadlar çıxmır.
2. Ayaqlar normal olşüdə
ancaq ucları inkişaf et-
məyib.
3. Tük örtüyü yoxdur.
4.5. Tənəffüs borusu ol-
masına baxmayaraq,
ağciyər yoxdur.
6.7. Sidik borusu böyü-
mür və böyrəyin in-
kişafına imkan ver-
mir.
NORMAL İNKİŞAF PLEYOTROPİK AMİL
Sol tərəfdə ev toyuğundakı normal inkişaf, sagda isə pleyotropik
genin mutasiyaya məruz qalmasının zərərli təsirləri görsənir. Diqqət
edilərsə, bir tək gendə əmələ gələn mutasiya, bir-birindən fərqli
orqanlara zərər verməkdədir. Bir mutasiyanın xeyirli təsir əmələ
gətirəcəyi fərz edilsə belə, « Pleyotropik amil» yetərincə cox orqana
zərər verərək bu xeyirli təsiridə aradan qaldırır.

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
34
gəldiyiüçünhəmişəmutasiyakeçirəncanlıyazərərverir.Məntiqlədüşünsək,
mükəmməl və kompleks bir formaya edilən hər hansı şüursuz müdaxilə o
formanı təkmilləşdirməz, əksinə, pozar. Belə ki, heç bir müşahidə olunan
“faydalı mutasiya” yoxdur.
• Mutasiya nəticəsində DNT-yə yeni məlumat əlavə edilmir:
genetik məlumatı təşkil edən hissələr yerlərindən qopub sökülür, pozulur
və ya DNT-nin müxtəlif yerlərinə daşınır. Lakin mutasiyalar heç bir şəkildə
canlıya yeni orqan və ya yeni xüsusiyyət qazandırmırlar.Ancaq aşağı ətrafın
kürəkdən, qulağın qarından çıxması kimi anormallıqlara səbəb olurlar.
• Mutasiya sonrakı nəslə ötürülməsi üçün mütləq çoxalma
hüceyrələrində meydana gəlməlidir: orqanizmin hər hansı hüceyrəsində
və ya orqanında meydana gələn dəyişiklik sonrakı nəslə ötürülmür.
Məsələn, bir insanın gözü radiasiya və ya buna bənzər təsirlərlə mutasiyaya
uğrayaraq orijinal formasından fərqlənə bilər, amma bu, onun özündən
sonrakı nəsillərə keçməz.
Bütün bunlar təbii seçmə və mutasiya mexanizmlərinin heç bir təkamül
xarakterli təsirə malik olmadıqlarını göstərir. Belə ki, indiyə qədər bu yolla əldə
edilmiş heç bir müşahidə edilən “təkamül” nümunəsi mövcud deyildir. Bunun
əvəzində təkamülçü bioloqlar bəzən “təbii seçmə və mutasiya mexanizmlərinin
təkamül gücünü müşahidə edə bilmirik, çünki bu mexanizmlər ancaq çox uzun
Escherichia coli bir milyard il əvvəlki nümunələri ilə eynidir. Bu uzun
zaman müddətində baş verən mutasiyalar canlıda quruluşca heç bir
dəyişikliyə səbəb olmamışdır.

Darvinizmin mexanizmləri
35
zaman ərzində təsirli olurlar” kimi açıqlama irəli sürürlər. Lakin bu da heç bir
elmi əsası olmayan təsəllidən başqa bir şey deyil. Çünki meyvə milçəkləri və ya
bakteriyalar kimi həyatı çox qısa olan və ona görə də bir elm adamının minlərlə
nəslinimüşahidəedəbildiyicanlılardadaheçbir“təkamül”qeydəalınmamışdır.
Pier Paul Qrasse bakteriyaların təkamülü əsassız edən dəyişməzliyi haqqında
da bunları deyir:
Bakteriyalar... sürətlə çoxalmaları səbəbi ilə ən çox mutant (mutasiya
keçirmiş canlı) üzə çıxaran canlılardır. Ancaq bakteriyalar... öz növlərinə
çox böyük sədaqət göstərirlər. Escherichia coli bakteriyasının mutantları çox
diqqətli şəkildə təhlil edilmişdir və bu mövzuya aid çox yaxşı misaldır.
Oxucular da qəbul edəcəklər ki, təkamülü sübut etmək və mexanizmlərini
kəşf etmək üçün nümunə kimi seçilən bu canlının milyard ildən bəri heç
bir dəyişikliyə məruz qalmaması olduqca təəccüblüdür. Əgər təkamül
xarakterli dəyişiklik meydana gətirmirsə, bu canlıların keçirdiyi bu qədər
mutasiyanın nə mənası var? Nəticədə bakteriyaların və virusların keçirdiyi
mutasiya xarakterli dəyişikliklərin müəyyən genetik orta hədd ətrafında
gedib-gələn irsi dalğalanmalardan başqa heç nə əmələ gətirmədikləri üzə
çıxır; bir az sağa, bir az sola dalğalanma olur, amma nəticədə təkamül
xarakterli dəyişiklik baş vermir. Hamam böcəkləri də ilk dəfə ortaya
çıxdıqları Perm dövründən bəri ən az drosophila qədər çox mutasiya
keçirmiş, amma heç bir dəyişikliyə uğramamışdır.27
Qısa desək, canlıların təkamül keçirməsi mümkün deyil, çünki təbiətdə
onların təkamülünə səbəb olan mexanizm yoxdur. Belə ki, fosillərə baxdıqda
da təkamül prosesi ilə deyil, əksinə, təkamülə tamamilə zidd mənzərə ilə
qarşılaşırıq.

36
Növlərin
gerçək mənşəyi
D
arvin 1859-cu ildə “Növlərin mənşəyi” kitabını nəşr etdirdikdə
canlılarınqeyri-adimüxtəlifliyiniaçıqlayannəzəriyyəirəlisürdüyünü
düşünürdü.Bircanlınövüdaxilindətəbiimüxtəlifliklər(variasiyalar)
olduğunu müşahidə etmişdi. Məsələn, İngiltərədəki heyvan
bazarlarını gəzərkən inəklərin çox fərqli cinslərinin olduğunu, heyvandarların
da onları seçib, cütləşdirərək yeni cinslər əldə etdiklərini müşahidə etmişdi.
Buna əsaslanaraq da “canlılar təbii şəkildə özləri müxtəlifləşə bilirlər, deməli,
uzun zaman kəsikləri ərzində bütün canlılar yeganə ortaq əcdaddan törəyə
bilər” şəklində fikir irəli sürmüşdü.
Lakin Darvinin “növlərin mənşəyi” haqqında irəli sürdüyü bu fərziyyə
əslində növlərin mənşəyini heç cür açıqlamırdı. Genetika elminin inkişafı ilə bir
canlı növü daxilindəki müxtəlifləşmənin heç vaxt yeni növün əmələ gəlməsinə
səbəb olmadığı məlum oldu. Darvinin “təkamül” hesab etdiyi fakt əslində
“variasiya” idi.
Variasiya nədir?
Variasiya genetika elmində işlədilən termindir və “müxtəlifləşmə” mənasını
verir. Bu genetik hadisə bir canlı növü daxilindəki fərdlərin və ya qrupların
bir-birlərindən fərqli xüsusiyyətlərə malik olmasına səbəb olur. Məsələn, yer
üzündəki insanların hamısı, əsasən, eyni genetik məlumata malikdirlər, amma
bu genetik məlumatın imkan verdiyi variasiya potensialı sayəsində bəziləri
qıyıq gözlüdür, bəziləri sarışındır, bəzilərinin burnu uzun, bəzilərinin boyu
qısadır.

Növlərin əsl mənşəyi
37
Variasiya təkamülə dəlil deyil, çünki variasiya onsuz da mövcud olan
genetik məlumatın fərqli cütləşmələrindən ortaya çıxır və genetik məlumata
yeni xüsusiyyət qazandırmır. Təkamül nəzəriyyəsi qarşısında duran sual isə
budur: tamamilə yeni növə aid yeni məlumat necə üzə çıxır?
Variasiya həmişə genetik məlumatın hüdudları çərçivəsində olur. Genetika
elmində sözügedən hüduda “gen hovuzu” deyilir. Bir canlı növünün gen
hovuzunda mövcud olan bütün xüsusiyyətlər variasiya sayəsində müxtəlif
formalarda üzə çıxa bilir. Məsələn, variasiya nəticəsində bir sürünən növü
daxilində digərinə nisbətən daha uzun quyruqlu və ya daha qısa ayaqlı cinslər
meydana gələ bilər, çünki qısa ayaq məlumatı da, uzun ayaq məlumatı da
sürünənlərin gen hovuzunda var. Amma variasiya sürünənlərə qanad taxıb, tük
əlavə edib, maddələr mübadilələrini dəyişdirib onları quşa çevirmir. Çünki bu
cür çevrilmə canlının genetik məlumatında əlavələr olmasını tələb edir, lakin
variasiyalarda belə vəziyyət baş vermir.
Darvinnəzəriyyəsiniirəlisürdükdəbuhəqiqətidərketməmişdi.Variasiyaların
hüdudu olmadığını düşünürdü. 1844-cü ildə yazdığı bir məqaləsində: “bir çox
yazıçı təbiətdəki variasiyanın bir hüdudu olduğunu qəbul edir, amma mən bu
düşüncənin əsaslandığı konkret səbəbi görə bilmirəm”, - demişdi.28
“Növlərin
mənşəyi”ndə də müxtəlif variasiya nümunələrini nəzəriyyəsinin ən böyük
dəlili kimi göstərmişdi. Məsələn, Darvinin fikrincə, daha çox süd verən inək
cinsləri yetişdirmək üçün müxtəlif inək variasiyalarını cütləşdirən heyvandarlar
nəticədə inəkləri başqa canlı növünə çevirə biləcəkdilər. Darvinin bu “hüdudsuz
dəyişiklik” fikrini “Növlərin mənşəyi” kitabında yazdığı bu cümləsi ən yaxşı
şəkildə ifadə edir:
Bir ayı cinsinin təbii seçmə yolu ilə getdikcə daha çox suda yaşamağa uyğun
quruluş və vərdişlər əldə etməsində, daha böyük ağıza malik olmasında
və nəticədə bu canlının nəhəng balinaya çevrilməsində heç bir çətinlik
görmürəm.29
Darvinin bu cür iddialı nümunələr verməsinin səbəbi yaşadığı əsrin ibtidai
elm anlayışı idi. XX əsrin elmi isə canlılar üzərində aparılan bənzər təcrübələr
nəticəsində “genetik dəyişməzlik” (genetic homoestatis) adlandırılan prinsipi
aşkar etdi. Bu prinsip bir canlı növünü dəyişdirmək üçün edilən bütün
cütləşdirmə (müxtəlif variasiya əmələ gətirmə) səylərinin nəticəsiz qaldığını,
canlı növləri arasında keçilməz divarlar olduğunu ortaya qoyurdu. Yəni fərqli
inək variasiyalarını cütləşdirən heyvandarların nəticədə inəkləri Darvinin iddia
etdiyi kimi, başqa bir növə çevirməsi qətiyyən mümkün deyildi.
“Darvin yenidən mühakimədə” (Darwin retried) kitabının müəllifi Norman
Makbet bu mövzuda belə deyir:
Problem canlıların həqiqətən də hüdudsuz şəkildə variasiyaya malik olub-

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
38
olmamalarıdır... Növlər həmişə sabitdirlər. Heyvandarların yetişdirdiyi
fərqli bitki və heyvan cinslərinin müəyyən həddən sonra irəliləmədiyini,
hətta daima orijinal formalarına geri qayıtdıqlarını bilirik. Əsrlərlə davam
edən yetişdirmə səylərinə baxmayaraq, heç vaxt qara lalə və ya mavi gül
əldə etmək mümkün olmamışdır.30
Heyvandarlıq mövzusunda dünyanın ən məşhur mütəxəssislərindən biri
hesab edilən Lüter Börbenk bu həqiqəti: “bir canlıda baş verən inkişafın bir
həddi var və bu qanun bütün yaşayan canlıları müəyyən edilmiş bəzi hüdudlar
daxilində sabit saxlayır”, - deyərək ifadə edir.31
Ceri Berqman “təbii seçmə nəzəriyyəsi ilə əlaqədar bəzi bioloji problemlər”
adlı məqaləsində variasiyanın daima müəyyən genetik hüdudlar daxilində
meydana gəldiyini açıqlayan bioloq Edvard Diveydən sitat gətirərək belə şərh
edir:
Divey bu nəticəyə gəlmişdir: “Çarpaz cütləşdirmə metodu ilə çox mühüm
nəticələrəldəedilmişdir...Ammanəticədəbuğdayenədəbuğdadır,məsələn,
üzüm deyil. Donuzlarda qanad əmələ gətirməyimiz quşların silindirşəkilli
yumurtlamaları qədər qeyri-mümkündür. Daha müasir nümunə son əsr
ərzində dünyadakı kişilərin boyunda müşahidə edilən artımdır. Daha yaxşı
qidalanma və yaşayış şərtləri sayəsində kişilər son əsr ərzində boylarının
uzunluğu ilə demək olar ki, rekord qırıblar; amma bu boy uzunluğu artsa
da, artıq dayanma həddinə çatmışdır. Çünki artıq genetik hüduda dirənmiş
vəziyyətdəyik.32
Qısa desək, variasiyalar ancaq bir növün genetik məlumatının hüdudları
daxilində qalan bəzi dəyişikliklər meydana gətirir, amma heç vaxt növlərə yeni
genetikməlumatəlavəetmir.Busəbəbdən,heçbirvariasiya“təkamül”nümunəsi
hesab edilə bilməz. Müxtəlif it və ya at cinslərini nə qədər cütləşdirsəniz də,
nəticədə ortaya yenə it və ya at çıxacaq, amma yeni növ əmələ gəlməyəcəkdir.
Danimarkalı elm adamı V.L.Cohansen bu mövzunu belə xülasə edir:
Darvinin xüsusi vurğuladığı variasiyalar əslində müəyyən həddən irəli
gedə bilmirlər və bu səbəbdən variasiyalar “daimi dəyişikliyə (təkamülə)
səbəb deyil”.33

Növlərin əsl mənşəyi
39
“Mikrotəkamül” etirafları
Göründüyü kimi, Darvinin “növlərin mənşəyi”nin açıqlaması hesab etdiyi
variasiyaların əslində belə bir məna daşımadığı genetika elminin kəşfləri ilə
aşkar edildi.
Buna görə də təkamülçü bioloqlar növ daxilindəki müxtəlifləşmə ilə yeni
növ əmələ gəlməsini bir-birindən fərqləndirmək və bunlar haqqında iki ayrı
məfhum irəli sürməyə məcbur oldular. Növ daxilindəki müxtəlifləşməyə,
yəni “variasiya”ya “mikrotəkamül” adı verdilər. Yeni növlərin əmələ gəlməsi
fərziyyəsi isə “makrotəkamül” adlandırıldı.
Bu iki məfhum uzun müddət biologiya kitablarında yer aldı. Əslində
isə burada yanıldıcı üslubdan istifadə edilmişdir. Təkamülçü bioloqların
“mikrotəkamül” adlandırdığı variasiya nümunələrinin əslində təkamül
nəzəriyyəsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki təkamül nəzəriyyəsi canlıların
mutasiya və təbii seçmə mexanizmləri ilə yeni genetik məlumatlar qazanaraq
inkişaf etdiklərini irəli sürür. Lakin variasiyalar bir az əvvəl də bildirdiyimiz
kimi, heç vaxt yeni genetik məlumat əmələ gətirmir və ona görə də “təkamülə”
səbəb olmurlar. Variasiyalara “mikrotəkamül” adı verilməsi təkamülçü
bioloqların ideoloji təsir metodudur.
Təkamülçü bioloqların “mikrotəkamül” anlayışından istifadə edib
yaratdıqları təsəvvür variasiyaların uzun zaman ərzində tamamilə yeni canlı
sinifləri əmələ gətirməsi baxımından səhv məntiqdir. Belə ki, mövzu haqqında
dərin məlumata malik olmayan bir çox adam “mikrotəkamül uzun zaman
davam etdikdə makrotəkamülə çevrilir” kimi səthi düşüncəyə qapılırlar.
Bu düşüncənin nümunələrini tez-tez görmək mümkündür. Bəzi “həvəskar”
təkamülçülər “insanlarda boyun orta uzunluğu bir əsr ərzində 2 sm artmışdır,
deməli, milyonlarla il ərzində hər cür təkamül baş verə bilər” kimi məntiq
yürüdürlər. Lakin yuxarıda da deyildiyi kimi, boyun orta uzunluğundakı
dəyişiklik kimi variasiyaların hamısı müəyyən genetik hüdudlar çərçivəsində
baş verən və təkamülə dəxli olmayan proseslərdir.
Belə ki, “mikrotəkamül” adlandırdıqları variasiyaların yeni canlı sinifləri
əmələ gətirmədiyini, yəni “makrotəkamülə” çevrilmədiyini dövrümüzdəki
nüfuzlu təkamülçü dairələr də qəbul edir. Təkamülçü bioloqlar Cilbert, Opitz və
Raff “Developmental biology” jurnalında 1996-cı ildə dərc edilən məqalələrində
bu mövzunu belə açıqlayırlar:
Müasir Sintez (neodarvinist nəzəriyyə) mühüm nailiyyətdir. Ancaq 1970-
ci illərdən başlayaraq çox sayda bioloq bu nəzəriyyəni təkamülü açıqlama
baxımındanqeyri-kafiolmasıiləbağlısorğu-sualatutmağabaşladı.Genetika
elmi makrotəkamülü açıqlamaq üçün qaneedici vasitə ola bilər, lakin

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
40
genetik məlumatdakı mikrotəkamül xarakterli dəyişikliklər bir sürünəni bir
məməliyə və ya bir balığı amfibiyaya çevirə bilməz. Mikrotəkamül sadəcə
uyğun olanların həyatda qalması anlayışını bir yöndən izah edə bilər, uyğun
olanların əmələ gəlməsini isə açıqlaya bilməz. Qudvinin 1995-ci ildə dediyi
kimi, “növlərin mənşəyi, yəni Darvinin problemi həllini tapmamışdır”.34
“Mikrotəkamül” adlandırılan variasiyaların “makrotəkamül” iddiasını,
yəni növlərin mənşəyini heç cür izah etməməsi digər təkamülçü bioloqlar
tərəfindən də qəbul edilmişdir. Məşhur elm adamı Rocer Levin 1980-ci ilin
oktyabrında Çikaqo Təbiət Tarixi Muzeyində 150 təkamülçünün iştirak etdiyi
dörd gün davam edən məşhur elmi konfransda bu mövzuda gəldikləri nəticəni
belə izah edir:
Darvin (variasiyalara əsaslanaraq) yürütdüyü məntiqdə haqlı idimi?
Təkamül biologiyasının tarixindəki son 40 ilin ən mühüm konfranslarından
birində iştirak edən elm adamlarının ortaya qoyduğu fikrə görə bu sualın
cavabı “xeyr”dir. Çikaqo konfransındakı əsas məsələ bu idi: mikrotəkamülü
təmin edən mexanizmlər makrotəkamül adlandırdığımız fenomeni açıqlaya
bilərmi? Cavab məlumdur: xeyr.55
Buhəqiqətbelədəxülasəediləbilər:darvinizminbirəsrdənartıqmüddətdən
bəri “təkamül dəlili” kimi göstərdiyi variasiyaların əslində “növlərin mənşəyi”
iləheçbirəlaqəsiyoxdur.İnəklərmilyonlarlailboyumüxtəlifşəkildəcütləşdirilə
bilər və fərqli inək cinsləri əldə edilə bilər. Amma inəklər heç vaxt başqa bir
canlı növünə, məsələn, zürafəyə və ya filə çevrilməz.
Darvinin Qalapaqos adalarında gördüyü müxtəlif alacəhrələr də eyni
şəkildə “təkamülə” dəlil olmayan variasiya nümunəsidir. Son illərdə aparılan
müşahidələr alacəhrələrdə Darvinin nəzəriyyəsinin irəli sürdüyü kimi,
hüdudsuz dəyişikliyin baş vermədiyini üzə çıxarmışdır. Habelə Darvinin
14 fərqli növ kimi müəyyən etdiyi müxtəlif alacəhrə növlərinin çoxu əslində
bir-biriləri ilə cütləşən, yəni eyni növün fərdləri olan variasiyalardır. Elmi
müşahidələr demək olar ki, hər təkamülçü mənbədə əfsanə kimi izah edilən
“alacəhrə dimdikləri” nümunəsinin əslində “variasiya” nümunəsi olduğunu,
yəni təkamül nəzəriyyəsinə dəlil olmadığını göstərir. Qalapaqos adalarına
“darvinist təkamülün dəlillərini tapmaq” üçün gedən və adalardakı alacəhrə
növlərini uzun illər boyu müşahidə edən Piter və Rouzmeri Qrantın məşhur
elmi fəaliyyətləri adada “təkamül” baş vermədiyini sübut etməkdən başqa
nəticə verməmişdir.36
EləbusəbəbdəndəDarvininproblemi,yəni“növlərinmənşəyi”təkamülçülər
üçün hələ də cavabsızdır.

Növlərin əsl mənşəyi
41
Fosillərə əsasən, növlərin mənşəyi
Təkamül nəzəriyyəsinin iddiasına əsasən, yer üzündəki canlı növləri
ortaq əcdaddan kiçik dəyişikliklər nəticəsində törəyiblər. Başqa sözlə,
nəzəriyyəyə əsasən, canlı növləri bir-birindən kəskin fərqlərlə ayrılmır. Ancaq
təbiətdə aparılan müşahidələr iddia edilən davamlı dəyişmələrin olmadığını
göstərmişdir. Canlılar aləmində bir-birindən nəzərəçarpacaq dəyişikliklərlə
fərqlənən müxtəlif kateqoriyaların olduğu müşahidə olunmuşdur. Onurğalılar
paleontologiyası sahəsində mütəxəssis və qabaqcıl təkamülçülərdən biri olan
Robert Karol bunu “onurğalıların təkamül modelləri və prosesləri” (Patterns
and processes of vertebrate evolution) adlı kitabında belə etiraf edir:
Bu gün dünyada demək olar ki, saysız-hesabsız növün yaşamasına
baxmayaraq, bunlar bir-birindən çətinliklə fərqləndirilən ara formalardan
ibarət davamlı spektr əmələ gətirmirlər. Bunun əvəzinə növlərin demək olar
ki, hamısı bir-birindən səciyyəvi xüsusiyyətlərlə fərqlənən əsas qruplara
aiddirlər.37
Təkamül tarixən baş verdiyi iddia edilən bir prosesdir. Bizə canlıların
tarixi haqqında məlumat vərən yeganə elmi mənbə də fosillərdir. P.Qrasse bu
mövzuda belə deyir:
Təbiətşünaslar unutmamalıdır ki, təkamül prosesi sadəcə fosillər vasitəsilə
üzə çıxa bilər... Sadəcə paleontologiya (fosilləri öyrənən elm) təkamülə dəlil
verə bilər və təkamülün inkişafını və mexanizmlərini göstərə bilər.38
Fosillərvasitəsiləbumövzunuaydınlaşdırmaqüçüntəkamülnəzəriyyəsinin
iddiaları ilə fosil tapıntılarını bir-birləri ilə qarışdırmamalıyıq.
Darvin Qalapaqos
adalarında
görduyu və
nəzəriyyəsinə sübut
hesab etdiyi fərqli
“alacəhrə dimdikləri”
həqiqətən də bir
variasiya nümunəsidir
və növlərin təkamülü
iddiasına sübut hesab
etmək olmaz.

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
42
Təkamül nəzəriyyəsinə əsasən, bütün canlılar bir-birlərindən törəmişlər.
Əvvəlcədən mövcud olan bir canlı növü zaman ərzində başqa bir canlıya
çevrilmiş və bütün növlər bu şəkildə meydana gəlmişlər. Nəzəriyyəyə
əsasən, bu çevrilmə yüz milyon illəri əhatə edən zaman ərzində baş vermiş və
mərhələ-mərhələ irəliləmişdir. Bu təqdirdə iddia edilən uzun çevrilmə prosesi
çərçivəsində saysız-hesabsız “aralıq növlər” əmələ gəlməli və yaşamalıdırlar.
Məsələn, keçmişdə balıq xüsusiyyətlərini hələ də daşımalarına baxmayaraq,
bir tərəfdən də bəzi sürünən xüsusiyyətləri qazanmış yarıbalıq-yarısürünən
canlılar yaşamalıdır. Yaxud da sürünən xüsusiyyətlərini daşıyan və eyni
zamanda da bəzi quş xüsusiyyətləri qazanmış sürünən quşlar əmələ gəlməlidir.
Bunlar çevrilmə prosesində olduqları üçün şikəst, natamam, qüsurlu canlılar
olmalıdır. Keçmişdə yaşadıqları güman edilən bu nəzəri canlılar “ara keçid
formalar” adlandırılır.
Əgər həqiqətən bu cür canlılar keçmişdə yaşayıblarsa, onların sayı və
növü milyonlarla, hətta milyardlarla olmalıdır. Bu canlıların qalıqlarına mütləq
rast gəlinməlidir. Çünki bu ara keçid formalarının sayı bu gün məlum olan
heyvan növlərindən də çox olmalı və dünyanı n hər tərəfi fosilləşmiş ara keçid
Canlılığın mənşəyini aydınlaşdıran elmin ən önəmli sahəsi paleontologiya, yəni
fosilləri öyrənən elmdir. İki əsdir ki, böyük səylə tətqiq edilən fosil yataqları Darvinin
nəzəriyyəsinin tam əksi olan mənzərə ortaya çıxarır. Növlər təkamül keçirərək əmələ
gəlməyib, yer üzündə bir anda və müxtəlif quruluşlarda meydana çıxmışlar.

Növlərin əsl mənşəyi
43
formaların qalıqları ilə zəngin olmalıdır. Bu həqiqət Darvin tərəfindən də qəbul
edilmişdir və Darvin “Növlərin mənşəyi”ndə bunu belə açıqlamışdır:
Əgər nəzəriyyəm doğrudursa, növləri bir-birilə əlaqələndirən saysız-
hesabsız ara keçid növlər mütləq yaşamalıdır... Onların yaşadığına dair
dəlillər isə ancaq fosil qalıqları arasında tapıla bilər.39
Bu sətirləri yazan Darvin bu ara-keçid formalarının fosillərinin heç cür
tapılmadığını da bilirdi. Bunun öz nəzəriyyəsi üçün böyük problem olduğunu
da görürdü. Ona görə “Növlərin mənşəyi” kitabının “Nəzəriyyənin qarşısında
duran çətinliklər” (Difficulties on theory) adlı bölməsində belə yazmışdı:
Əgər həqiqətən növlər digər növlərdən tədrici inkişafla törəmişdirsə, nə
üçün saysız-hesabsız ara-keçid formaya rast gəlmirik? Nə üçün bütün
təbiət qarmaqarışıq deyil, tam nizam halındadır? Saysız-hesabsız ara
keçid forması olmalıdır, lakin nə üçün yer üzünün sayıla bilməyəcək
qədər çox olan təbəqələrində onları tapmırıq? Nə üçün hər geoloji forma
və hər təbəqə bu cür ara-keçid formaları ilə dolu deyil? Geoloji cəhətdən
yaxşı dəyərləndirilmiş dövr müəyyən edilməmişdir və bəlkə də bu mənim
nəzəriyyəmə qarşı irəli sürüləcək ən böyük etiraz olacaqdır.40
Darvinin bu böyük problem qarşısında irəli sürdüyü yeganə açıqlama isə o
dövrdəki fosillərin kafi olmaması idi. Fosillər hərtərəfli şəkildə təhlil edildikdə
itmiş ara formaların mütləq tapılacağını iddia etmişdi.
Ara keçid formaları problemi və sabitlik
Təkamülçü paleontoloqlar Darvinin bu iddiasına əsaslanaraq XIX əsrin
ortalarından etibarən dünyanın hər tərəfində qızğın fosil araşdırmaları apardılar
və ara keçid formalarını axtardılar. Lakin bütün səylərinə baxmayaraq, bu
ara-keçid formalarına heç vaxt rast gəlmədilər. Aparılan qazıntılarda və
araşdırmalarda əldə edilən bütün tapıntılar təkamül nəzəriyyəsinin iddialarının
əksinə, canlıların yer üzündə birdən-birə, tam və qüsursuz şəkildə ortaya
çıxdıqlarını göstərdi.
Təkamülçü paleontoloq Robert Karol fosil tapıntılarının darvinistlərin
ümidlərini boşa çıxardığını etiraf etməyə məcbur olmuşdur:
Darvinin ölümündən bəri 100 ildən çox davam edən qızğın fosil yığma
fəaliyyətlərinə baxmayaraq, fosil qeydləri hələ də onun gözlədiyi saysız-
hesabsız ara-keçid halqaları ilə bağlı səhnə üzə çıxarmır.41
Başqa bir təkamülçü paleontoloq K.S.Tomson yeni canlı qruplarının fosil
qeydlərində çox ani surətdə üzə çıxdıqlarını bildirir:
Əsas canlı qrupu ortaya çıxdıqda və fosil qeydlərində ilk dəfə göründükdə
əcdadı və ya təkamül qohumu olduğu fərz edilən qruplarda görünməyən
yeni xüsusiyyətlərlə birlikdə üzə çıxır. Morfologiya və funksiyalarındakı bu

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
44
radikal fərqlərin çox sürətlə üzə çıxdığı görünür.42
Bioloq Frensis Hiçinq isə “Zürafənin boynu: Darvinin səhvi nədə idi?” (The
neck of the giraffe: where Darwin went wrong) adlı kitabında belə yazır:
Əgər fosillər tapırıqsa və əgər Darvinin nəzəriyyəsi doğrudursa, onda
qayalarda müəyyən qrup məxluqun daha kompleks başqa qrup məxluqa
doğru kiçik dəyişikliklərlə təkamül keçirdiyini göstərən qalıqlar üzə
çıxmalıdır. Nəsildən-nəslə inkişaf edən bu “kiçik dəyişikliklər” olduqca
yaxşı qorunmalıdır. Ancaq vəziyyət heç də belə deyil. Əslində bunun tam
əksi doğrudur. Darvinin: “saysız-hesabsız ara forma olmalıdır, amma
bunları nə üçün yer üzünün saysız-hesabsız təbəqələrində tapa bilmirik?”,
-deyərkən şikayətlənməsi kimi. Darvin fosil qeydlərindəki bu “qeyri-
adi çatışmazlığın” sadəcə daha artıq fosil qazıntısı aparmaqla əlaqədar
olduğunu düşünmüşdü. Amma nə qədər yeni fosil qazıntıları aparılsa
da, tapılan növlərin demək olar ki, hamısının istisnasız bu gün yaşayan
heyvanlara çox bənzədiyi üzə çıxmışdır.43
Fosil qeydləri canlı növlərinin həm bir anda və tamamilə fərqli quruluşda
meydana gəldiklərini, həm də çox uzun geoloji dövrlər boyu dəyişmədən
sabit qaldıqlarını göstərir. Harvard Universitetindən paleontoloq və məşhur
təkamülçü Stefen Cey Quld bu həqiqəti 1970-ci ilin sonlarında belə qəbul edir:
Fosilləşmiş növlərin əksərinin tarixi pilləli təkamüllə ziddiyyət təşkil edən
iki fərqli xüsusiyyət ortaya qoyur:
1. Sabitlik. Əksər növlərdə dünyada mövcud olduğu müddət ərzində heç
bir dəyişiklik baş verməmişdir. Fosil qeydlərində ilk dəfə meydana gəldikləri
andakı formaları nədirsə, qeydlərdən izləri silindiyi andakı formaları da o
cürdür. Morfoloji (forma) dəyişiklik əsasən məhduddur və müəyyən istiqaməti
yoxdur. .
Fosil qeydlərində
Darvinin irəli sürdüyü
kimi mərhələli bir
inkişaf yoxdur. Müxtəlif
canlı növləri özlərinə xas
bədən quruluşları ilə bir
anda meydana gəlmişlər.