Xalqlarin həlaki. azərbaycan

1. XALQLARIN H LAKIƏ RƏHMAN VƏ RƏH Mİ OLAN ALLAHIN ADI Lİ Ə HARUN YAHYA ADNAN OKTAR

2. MÜƏLL F Vİ Ə ONUN ƏSƏRLƏRİ HAQQINDA Harun Yəhya imzas ndan istifadı ə edən müəllif 1956-c ilı də Ankarada anadan olub. Orta məktəbi Ankarada oxuyub. Sonra sİ tanbulda Memar Sinan Universitetinin gözəl sənətlər fakültəsində və stanbulİ Universitetinin bölm sind tə ə əhsil al b. 80-ı ci illərdən bu günə qədər imani, elmi və siyasi mövzularda xeyli əsər yaz b. Buı nunla yana , mşı üəllifin təkamülçülərin (darvinistlərin) saxtakarlığın , onlar n iddialar n n heç birı ı ı ı elmi həqiqətə saslanmaə dığ nı ı göstərən, habelə darvinizmin qanlı ideologiyalarla şübhəli əlaqələrini üzəçıxaran bir çox mühüm əsərləri var. Müəllifin bu imzas inkarç dı ı üşüncəyə qar mşı übarizə aparan iki peyğəmbərin xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq seçilib: onlar yad eı tmək məqsədilə Harun və Yəhya adlar ndan istifadı ə edilib. Rəsulullah nı möhürünün müəllif tərəfindən kitablar nı üz qabığ na vurulmas n n simvolikı ı ı mənas isı ə onlar n içindı əkilərlə bağl d r. Bu mı ı öhür Qurani-Kərimin Allah nı sonuncu Kitab vı ə sonuncu sözü, Peyğəmbərimizin isə peyğəmbərlərin sonuncusu olmas n n rı ı əmzidir. Müəllif bütün yaz lar nda Quran vı ı ı ə Rəsulullah n sı ünnəsini rəhbər tutur. Bununla da inkarç dı üşüncə sistemləri- nin bütün əsas iddialar n bir-bir puça ç xarmaı ı ı ğ vı ə dinə qar yşı önələn etirazlar taı mamilə susduracaq sonuncu sözü söyləməyi hədəf seçir. Çox böyük hikmət və kamal sahibi olan Rəsulullah n mı öhürü bu sonuncu sözü söyləmək niyyətinəbir dua kimi istifadəedilib. 2

3. Müəllifin əsərlərindəki əsas məqsəd Quran bı ütün dünyada təbliğ etmək, bununla insanlar Allah n varlı ı ığ , birı liyi və axirət kimi əsas iman məsələləri barədə dərindən düşünməyə sövq etmək, inkarç sistemlı ərin çürük əsasların vı əbatil tətbiqatlar n hı ı ər kəsəgöstərməkdir. Harun Yəhyan nı əsərləri Hindistandan AB -a, BŞ öyük Bri- taniyadan ndoneziyaya, Pol adan Bosniya-Hİ ş ersoqovinaya, sİ paniyadan Braziliyaya, Malayziyadan taliyaya, Fransadan Bolİ qar sı tana və MDB ölkələrinə qədər dünyan nı əksər ölkələrində maraqla qar lan r vşı ı ə birnəfəsə oxunur. nİ gilis, frans z, alman, italyan, ispan, portuqı al, urdu, ərəb, alban, rus, bo nak, uyş ğur, ndoneziya, malay, benqal, bolqar, yapon, Çin,İ Azərbaycan kimi dillərə tərcümə edilən bu əsərlər geni oxuş cu kütləsi tərəfindən maraqla izlənir. Dünyan n dı örd bir tərəfində böyük rezonans doğuran bu diqqətəlayiq sə ərlər insanlar n çoxunun imanı gətirməsinə, əksər adamlar nı da öz iman n kamillı ı ə dirmş əsinə səbəb olur. Bu kitablar oxuyan vı ə incələyən hər kəs onlardak hikı məti, habelə yı cğ am, dolğun, asan ba aş düşülən səmimi üslubu, həyati həqiqətlərin elmi-məntiqi izah n dı ı ərhal gö- rür. Bu əsərlər hər bir kəsə tez bir zamanda təsir etmək, tam nəticə vermək, etirazlara yer qoymamaq və dəlillərin elmiliyi kimi xüsusiyyətlərə malikdir. Bu əsərləri oxuyan və onlar nı üzərində ciddi düşünən adamlar n materialistı fəlsəfəni, ateizmi, ba qa batil fikir vş ə fəlsəfələri müdafiə etməsi daha əsla mümkün deyil. Bəziləri müdafiə etsələr belə bunu yaln z inadkarl qı ı üzündən ed cə əklər, çünki onlar n fiı kirlərinin əsaslar çı ürükdür. Dövrümüzdəki bütün inkarçı cərəyanlar Harun Yəhyan nı külliyyat nda elmi düı şüncə nöqteyi-nəzərindən məğlub ediliblər. Şübhə 3

4. yoxdur ki, bu xüsusiyyətlər Quran n hikmı ətindən və onun ifadə etdiyi fikirlərin gözəlliklərindən qaynaqlan r.ı Müəllifin özü isə bu əsərlərinə görə lovğalanm r,ı əksinə, Allah nı hidayətinə vasitəçi olmağa niyyət edir. Bundan ba qa buş əsərlər nə rş edilərkən heç bir maddi qazanc güdülmür. Bu həqiqətlər nəzərə al nmal d r. O zaman mı ı ı əlum olar ki, insanları onlara görmədiyini görməkdə kömək edən, onlar n hiı dayətə gəlməsinə səbəb olan belə əsərlərin oxunmas na hı əvəsləndirməyin özü də çox mühüm xidmətdir. Bu dəyərli əsərləri tan tmaqı əvəzinə insanlar n zehnini qar dı ış ı- ran, fikirlərinin qar mas na sış ı əbəb olan, şübhə və tərəddüdləri aradan qald rmaı ğa, iman xilas etmı əyə bir təsiri olmadığ tı cə rübədən keçirilən kitablar yaymaq yaln z vı ı ə yaln zı əmək və vaxt itkisi demək olacaq. manİ ı xilas etməkdən daha çox müəllifin ədəbi gücünü göstərməyə yönəlmi kiş - tablarda bu təsirin olmayacağ ayd nd r. Bu mı ı ı övzu ilə bağlı şübhəsi olanlar varsa, onlar Harun Yəhyan nı əs rlə ərinin yeganə məqsədinin dinsizliyi aradan qald rmaqdan vı ə Quran əxlaq n yaymaqdan ibarı ı ət olduğunu, bu xidmətdəki təsir gücünün, müvəffəqiyyət və səmimiyyətin ayd nı göründüyünü oxucular nı ümumi qənaətindən anlaya bilər. Bunu qəti şəkildə yəqinlə dirmş ək və anlamaq laz md r ki, dı ı ünyadak zı ülm və iğti a laş ş r n,ı müsəlmanlar n çı əkdiyi əziyyətlərin əsas səbəbi dinsizliyin ideya hakimiyyətidir. Bunlardan qurtulmağ n yolu isı ə dinsizliyin ideya cəhətdən məğlub edilməsi, imani həqiqətlərin ortaya ç xar lmaı ı s vı ə Quran əxlaq n nı ı insanlar n dı ərk edib mənimsəyə bil cə əyi şəkildə çatd r lmas d r. Dı ı ı ı ünyanı hər gün daha çox zülmə, iğti a vş ş ə fəsadlara məruz qoymaq istəyənlərin 4

5. niyyətini nəzərə alsaq bəlli olar ki, bu xidmətin mümkün qədər sürətli və təsirli şəkildə yerinə yetirilməsi çox vacibdir. Əks təqdirdə çox gec ola bilər. Bu əhəmiyyətli xidmətdə çox böyük bir vəzifəni öz üzərinə götürmüş Harun Yəhyan n kı ülliyyat Allah n iznil XXIı ı ə əsrdə insanlar Qurı anda bildirilən əmin-amanlığa və sülh , doə ğruluq və ədalətə, gözəllik və xo bş əxtliyəaparmaqda bir vasitəolacaq. 5

6. Bu kitabda istifadəedilən ayələr Vasim Məmmədəliyevin vəZiya Bünyadovun birgəhaz rlad qlar Qurani-Kı ı ı ərimin Azərbaycan dilindəki tərcüməsindən götürülmü dür.ş 6

7. HARUN YƏHYA XALQLARINXALQLARIN H LAKIƏH LAKIƏ 7

8. Çevirən: ŞəlaləArifq zı ı OXUCUYA • Bu kitabda və digər çal malar m zda tış ı ı əkamül nəzəriyyəsinin özünü doğrultmamas na vı ə puç olmas na aid fikirlı ərə geni yer ay rmaş ı ğımız nı əsas səbəbi ad çı əkilən nəzəriyyənin əslində din əleyhinə düşüncə və təlimlərdən ibarət olmas d r. Yarad l vı ı ı ışı ə bilavasitə Allah n varlı ığ n inı ı kar edən darvinizm 140 ildir ki, bir çox insanlar nı öz iman n itirmı ı əsinə və ya şübhəyə dü mş əsinə səbəb olur. Buna görə də bu nəzəriyyənin aldadıc olduı ğunu sübuta yetirmək və diqqətə çatd rmaq çox mı ühüm imani vəzifədir. Bunu insanlara çatd rmaq isı ə daha vacibdir. • Bəzi oxucular m z n bı ı ı əlkə də təkcə bir kitab m z oxuı ı ı mağa fürsəti olacaq. Buna görə də hər bir kitab m zda bu mı ı övzuya q sa da olsa yer ay rmaı ı ğı məqsədəuyğun bilirik. • Nəzərə çatd r lmas laz mı ı ı ı olan digər bir məsələ də bu kitablar nı içindəkilərlə əlaqədard r. Yaz ç n n bı ı ı ı ütün kitablar nı da imani mövzular Quran ayələri işığ nda izah olunur, insanlar Allah n ayı ı ələrini öyrənməyəvəonlara uyğun ya amaş ğa dəvət edilirlər. Allah n ayı ələri ilə bağl bı ütün məsələlər isə oxucunun şüurunda heç bir şübhəvəya sual yaratmayacaq şəkildəaç qlan r.ı ı • Bu izahatda istifadə edilən səmimi, sadə və axıcı üslub kitablar n 7ı ya dan 70 ya a qş ş ədər hər kəs tərəfindən rahat ba a dş üşülməsini təmin edir. Belə təsirli və dəlil-sübutlu izahat sayəsində kitablar birnəfəsə oxunur. Hətta dini rədd etmək fikrində qəti olanlar da bu kitablarda göstərilən həqiqətlərdən təsirlənir və deyilənlərin doğruluğunu inkar edə bilmir. Bu kitab vı ə müəllifin digər əsərlərini həm təklikdə, həm də qar l qşı ı l söı hbət, polemika şəraitində rahat oxumaq mümkündür. Bu kitablardan istifadə etmək istəyən bir qrup oxucunun onları birlikdə oxumas mı övzu ilə bağl fikir vı ə t cə rübəsini də bir-biri ilə bölü mş əsi səbəbindən yararl olaı caq. • Bununla bel ,ə sad cə ə olaraq Allah rizas üı çün yaz lan bu kiı tablar nı tan nmas na vı ı ə oxunmas na kı ömək etmək də böyük xidmətdir. Çünki müəllifin bütün kitablar nda oxuı cuya müsbət təsir bağ layan mış əsələləri sübut etmək üsulu çox güclüdür. Həmçinin dini izah etmək istəyənlərin əlind kiə ən təsirli üsullardan biri dəbu kitablar ham n n oxumas n tı ı ı ı ı ə viq etmş ək, buna çal maqış d r.ı • Müəllifin digər əsərlərinin üz qabığ n nı ı şəkillərinin kitablar n sonı hissəsinə əlavə edilməsinin də mühüm səbəbləri var. Kitabı əlinə alan hər bir adam yuxar daı qeyd etdiyimiz xüsusiyyətləri özündə toplayan və oxumaqdan 8

9. xo landş ığ nı ı ümid etdiyimiz bu kitabla eyni xüsusiyyətlərə malik olan çoxlu əsərlərin olduğunu gör cə ək. Eyni zamanda həm dini, həm dəsiyasi mövzularda is- tifadəed cə əyi mənbələrin mövcudluğuna aş hid olacaq. • Ba qa kitablarda rastş gəldiyimiz şəxsi fikirlərə, müəllif qənaətlərinə, şübhəli mənbələrə əsaslanan izahlara, müqəddəslərə qar laz m olanşı ı ədəb və hörmətə diqqət yetirməyən üslublara, ümidsizliyə aparan şübhəli yaz lara vı ə digər çat mazl qlaraış ı bu əsərlərdərast gələbilməzsiniz. Ç ND K L Rİ İ Ə İ Ə • ÖN SÖZ ---------------------------------------------- 10 • G R – Keçmi dİ İŞ ş əki xalqlar ------------------------ 14 • I H SSİ Ə – Nuh tufan --------------------------------ı 21 • II H SSİ Ə – Hz. brahimin hİ əyat -----------------ı 63 • III H SSİ Ə – Lut peyğəmbərin xalq -------------ı 74 • IV H SSİ Ə – Ad qövmü ------------------------------ 101 • V H SSİ Ə – Səmud xalq -----------------------------ı 126 • VI H SSİ Ə – Sularda qərq olmu firon ----------ş 141 • VII H SSİ Ə – Səba xalq vı əArim seli ----------- 174 9

10. • VIII H SSİ Ə – Hz.Süleyman ------------------------ 188 • IX H SSİ Ə – Əshabi-Kəhf --------------------------- 198 • X H SSİ Ə – Nəticə------------------------------------- 213 • TƏKAMÜL YALANI -------------------------------- 219 • QT BASLAR ------------------------------------------İ İ 253 ÖN SÖZ “Bu, məmləkətlərin xəbərlərindəndir ki, sənəsöylədik. Onlar n bı əzisindən əsər-əlamət qalm ,bış əzisi isəyerlə-yeksan ol- muşdur. Biz onlara zülm etmədik. Onlar özləri özlərinəzülm et- dilər. Allahdan qeyri ibadət etdikləri tanrılar Rəbbinin əmri gəl- dikdəonlara heç bir fayda vermədi, əksinə, yaln z ziı yanların arı - t rı d ” (“Hud” suı rəsi, 11/100-101). Allah-Təala insan ona ruh vı ə can bəx edş ərək yaratd , onaı müəyyən bir müddətə qədər həyat verdi və übş həsiz ki, hər birimi- zin bu dünyan tı ərk edəcəyi və yenidən öz Yaradanın n qarı şıs nı da duraca gün yeğı tişəcək. Allah insan yaı ratd vı ə bizim haqqım zı da 10

11. hər ey yalş n z Ona mı əlumdur, bizim bütün gizli niyyətlərimizi və əməllərimizi də yaln z O biı lir. Rəbbimiz insanlara dü ünş mək, hə- qiqəti dərk etmək və öz ehtiyacların ödı əmək qabiliyyəti bəx etş di. Görün Allah-Təala Qurani-Kərimin ayələrindən birində nədən xə- bər verir: “Məgər yaradan bilməzmi?!” (“Mülk” surəsi, 67/14). Bu dünyada hər bir insan n yeı ganəhəqiqi məqsədi Həqiqət axtarı , Alşı lah n Uca Hikı mətini dərk etmək və Uca Yaradana Onun insanlara xəbər verdiyi ehkamlar yeı rinə yetirərək qulluq et- məkdir. Allah n inı sanlara Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) vasitəsilə göndə- rilmi vş əhyini və Peyğəmbərimizin (s.ə.v.) sünnəsini hər insan əsl həyat kodeksinəçevirməlidir. Qurani-Kərim Allah Təalan n bı əşəriyyətə göndərdiyi sonuncu Kitab vı əYaradan n yeı ganədüzgün aç qı lamasıd r.ı Quran bizə həyatda Yüksək Harmoniya mənbəyi kimi bəx ediş lib vəyaln z bu müı qəddəs öüyüdlərin mənasın dı ərk etdik- dən sonra bəşəriyyət bu həyatda sülh və harmoniyaya nail olacaq, insanlar aras nı da əlaqənin əsas prinsiplərindən olan qardaşlı n vğı ə ehtiram n hökm süı rəcəyi ədalətli və rəhmli cəmiyyət yarada bilə- cək. Qurani-Kərimdəbizəgöndərilən elmdəhəm bu, həm dəqarşı- dak dünı yalarda xilas olma n açağı r gizı lənir. 11

12. Quran n mı ənaların n dı əqiq öyrənmək və onlar n üzı ərində dərindən dü ünş mək hər bir əsl möminin borcudur, ax Alı lah-Təala bizəbildirir ki, Quran dü üş nən insanlar üçün nazil edilib: “Bu Quran insanlar üçün elə bir moizədir ki, onunla həm qorxsunlar, həm Allah n tı ək bir tanr olı du uğ nu bilsinlər, həm də a l sağı hibləri dü üş nüb ibrət als nı lar!” (“ bİ rahim” surəsi, 14/52). Sözsüz ki, Quran n bizı dən dərin dü ünş cə və götür-qoy tə- ləb edən mənalar nı dan biri öz az nğı l qı lar , mı ənəvi deqradasiyası və Allah-Təalan n onı lar qarı şıdak cı əzadan qorumaq, peşman olma a çağ rğı maq və onlar yaı radan Rəbbinin əmrlərinə tabe olma ağ dəvət etmək üçün göndərdiyi peyğəmbərlərə qar düşı şmən müna- sibətləri ucbat nı dan Uca Allah n yer üzünı dən silməklə cəzaland rı - dı xalqğı lar n qı ədim böyük sivilizasiyalar haqı q nı dak mı əlumatlar- d r.ı Quran insanlara bu hadisələrin gələcək nəsillərə ibrət olmas üçün xı əbərdarl q edir. Mı əsələn, Allaha qar çşı ıxan bir dəstə yəhudidən bəhs edildikdən sonra deyilir: “Biz bunu onlarla bir dövrdəya aş yanlar vəsonradan gələnlər üçün ibrət vəmüttəqi- lərdən ötrü nəsihət olsun deyəetdik” (“Bəqərə” surəsi, 2/66). Müəllif bu kitabda Qurani-Kərim ayələrinin, arxeoloji və tarixi tədqiqatlar n nı əticələrinin əsas nı da ad Quı randa çəkilən 12

13. xalqlar n hı əlak olmas nı dan əvvəl ba verş mi haş disələri təhlil etmə- yə cəhd göstərib. Bizim məqsədimiz oxucunun nəzərinə bizim üçün bütün “ehtiyat tədbiri” olan hadisələrin düzgün gedi aş tını çatd rı maqd r, çünı ki onlar bəşəriyyət üçün ibrətdir. Bu tədqiqatda müəllif həmçinin Qurani-Kərimin mənaları- n n gerı çəkliyini və sonsuz hikmətini bir daha göstərmək üçün sivilizasiyalar n devı rilməsi hadisələrini təsdiqləyən, bizi əhatə edən həyatdan olan misallar ayı ələrlə müqayisə etməyə çalı b. Ax Alşı ı - lah Onun rəmzlərinin bizi əhatə edən həyatda ayd n göı rünəcəyini deyir: “Və de: “Həmd olsun Allaha! O, Öz ayələrini sizə göstə- rəcək, siz də onlar göı rüb tanıyacaqsın z. Rı əbbin etdiyiniz əməllərdən əsla xəbərsiz deyildir!” (“Nəml” surəsi, 27/93). nİ san n diı nə, imana əsas yolu dərketmədən, idrakdan, bi- likdən keçir. Quranda ad çı əkilən qədim böyük sivilizasiyalar n ölüı mü- nün və süqutunun praktiki olaraq bütün faktlar arı xiv sənədlərinin tədqiqi və bizim yüzillikdə arxeologiya sahəsində edilən kə fş lərin sayəsində “görünən” və “tanınan” oldu. Bu kitabda biz xalqlar nı məhv olmasın n sı əbəblərini öyrənəcəyik. Ancaq qeyd etmək la- z mı d r ki, biz Quı randa hər eş yi ayd n anı ladılan xalqlar haqda bəhs etmirik, çünki bu vəhydə onlar n olı duqlar vaxt vı ə yer bildirilmir, 13

14. yaln z onı lar n düı şmənçiliklərinin və Allaha və peyğəmbərlərə olan itaətsizliklərinin gətirib çıxardı aqiğı bət bildirilir. Bir sözlə, bizim məqsədimiz Allah-Təalan n gönı dərdiyi dinin gerçəkliyini müasir elmi kə fş lər əsas nı da hər kəsə - həm mö- minə, həm də kafirə göstərmək və Quran n hı əqiqiliyini ayd nı laş- d rı maqd r.ı G Rİ İŞ KEÇKEÇMİŞMİŞDDƏƏK XALQİK XALQİ LARLAR “Məgər onlara özlərindən əvvəlki Nuh, Ad, Səmud tayfa- sın n, bı İ rahim qövmünün, Mədyən əhalisinin vəMötəfikilərin (şəhərləri alt-üst olmu Lut tayş fasın n) xı əbəri gəlib çatmadım ?ı Peyğəmbərləri onlara aşkar möcüzələrləgəlmişdilər. Allah onlara zülm edən deyildi, lakin onlar özlərinəzülm etdilər” (“Tövbə” surəsi, 9/70). 14

15. Allah n peyı ğəmbərlər vasitəsilə göndərdiyi müqəddəs ça- ğır bış əşəriyyətin yarad lı dı ilk günğı dən insanlar n nı əzərinə çatdı- rıl r. Bı əziləri buna qulaq asdılar, bəziləri isə onu rədd etdilər. Bə- zən də elə oldu ki, bütöv bir kafirlər tayfas nı dan yaln z cüı zi bir insan toplusu Peyğəmbərin (s.ə.v.) ard nı ca getdi. Ancaq müqəddəs çağırı n gönşı dərildiyi xalqlar n böı yük əksəriyyəti onu qəbul etmədi. Bundan əlavə, bu xalqlar Uca Allaha itaətsizliklə kifayətlənmir, həmçinin onlara göndərilən peyğəmbər- ləri və onlara inanan ardıc lı ların koı budcasına alçald r, onı lar mı əs- xərəyə qoyurdular. Hər dəfə peyğəmbərləri “yalanda, kafirlikdə və sehrbazl qı da, divanəlikdə, acgözlükdə və az nğı l qı da” təqsirləndi- rirdilər. Üstəlik, xalq n içinı dən çıxan əyanlar peyğəmbərlərin hə- yatına da qəsd edirlər, halbuki peyğəmbərlərin hər biri öz xalqına ona nəsihət vermək və ona Allaha səcdə etməyin vacibliyini xəbər vermək üçün göndərilmişdi. Onlar nə pul, nə vəzifə, nə də digər dünyəvi nemət istəmirdilər. Onlar n büı tün fəaliyyəti yaln z xalı qı haqq dinə qay tı ma a vğ ə başqa həyata başlama a dğ əvət etməkdən ibarət idi. Keçmişdəki tarixi hadisələrin parlaq nümunəsi kimi uŞ ayb peyğəmbərlə onun göndərildiyi Mədyən çarlığın n xalı q araı s nı da ba veş rən hadisəni göstərmək olar. Mədyənliləri onlar n töı rətdiyi 15

16. ədalətsizliklərdən çəkinməyə və Allaha inanma a sğ əsləyən uŞ ayb peyğəmbərin gəli iş nəreaksiyas diqı qəti xüsusiləcəlb edir: “Mədyən əhlinə də qardaşlar üı Ş eybi peyğəmbər gön- dərdik. O dedi: “Ey qövmüm! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrın z yoxı dur. Ölçünü və çəkini əskiltməyin. Mən sizi xeyir-bərəkət içində görürəm. Bu- nunla belə (Allah n hökmı lərinə riayət etməyəcəyiniz təqdirdə) sizi bürüyəcək bir günün əzab nı dan qorxuram! Ey qövmüm! Ölçüdə və çəkidə düz olun. nİ sanlar n heçı bir eyş də haqqını əskiltməyin. Yer üzündə gəzib fitnə- fəsad törətməyin! Əgər möminsinizsə, Allah n verı diyi mənfəət sizin üçün daha xeyirlidir. Mən də sizə nəzarət- çi deyiləm!” Onlar dedilər: “Ey üŞ eyb! Atalarımız n taı p nı dı bütğı lə- ri tərk etməyimizi, mallarım zı la istədiyimiz kimi hərə- kət etməkdən vaz keçməyimizi sənə namaz nı mı əmr edir? Sən doğrudan da, həlim xasiyyətlisən, çox a lğı lı- san!” Belə cavab verdi: “Ey qövmüm! Bir deyin görək! Əgər mən Rəbbimdən aşkar bir möcüzəiləgəlsəm vəRəbbim mənə Öz dərgah nı dan gözəl bir ruzi versə mən öz Rəb- 16

17. bimə asi ola bilərəmmi? Mən sizə yasaq buyurdu umğ eş yin əksinə gedib onu özüm etmək istəmirəm. Mən yal- n z baı cardı m qğı ədər sizi islah etmək istəyirəm. Mənim müvəffəqiyyətim yaln z Alı lah n köı məyilədir. Mən yal- n z Ona tı əvəkkül etdim və məhz Onun hüzuruna dönə- cəyəm! Ey qövmüm! Mənə qar olanşı ədavətiniz Nuh tayfası- n n, Hud caı maatın n vı ə Saleh qövmünün başına gələn- ləri sizin də başınıza gətirməsin. Lut tayfas da sizı dən uzaq deyildir! Rəbbinizdən bağışlanmanız diı ləyin və Ona tövbə edin. Həqiqətən, Rəbbim rəhm edəndir, sevəndir!” Onlar dedilər: “Ey üŞ eyb! Dediklərinin çoxunu ba aş düşmür və səni aram zı da zəif görürük. Əgər ə iş rətin ol- masayd , sı əni daşqalaq edərdik. Yoxsa sən bizim üçün əziz bir adam deyilsən!” Dedi: “Ey qövmüm! Məgər mənim ə iş rətim sizə Allah- dan da əzizdir ki, Onu unudub saym rı sın z? Hı əqiqətən, Rəbbim nəetdiklərinizi biləndir! Ey qövmüm! Əlinizdən gələni edin. Mən də etdiyimi edəcəyəm. Rüsvayedici əzab n kiı mə gələcəyini və kimin 17

18. yalanç olı du uğ nu biləcəksiniz. Gözləyin. Doğrusu, mən dəsizinləbirlikdəgözləyirəm!” Əmriniz gəldikdə Özümüzdən bir mərhəmət olmaqla, üŞ eybi vəonunla birlikdəiman gətirənləri xilas etdik. O zülm edənləri isə, dəhşətli bir səs bürüdü və onlar öz ev- lərindədiz üstəçöküb qaldılar. Sanki onlar heç ya aş mamışdılar. Bilin ki, Mədyən tayfas da Sı əmud qövmü kimi uzaq oldu!” (“Hud” surəsi, 11/84-95). Allah onlar xeı yirxahlı a vğ ə ədalətə səsləyən uŞ ayb pey- ğəmbəri “daşlarla döyərək” öldürməyi dü üş nən Mədyən xalqın buı cür cəzalandıraraq məhv etdi. Mədyənlilər Quranda ad çı əkilən ye- ganə misal deyillər. uŞ ayb və onun xalq araı s nı da olan dialoqlar- dan da ayd n olı du u kiğ mi, Mədyən sakinlərindən əvvəl vəsonra da bir çox icma vətayfalar yer üzündən Allah n qı əzəbi nəticəsindəsi- linmişdir. Daha sonra biz keçmi in mş əhv olmu siş vilizasiyalar haqı - da arxeoloji məlumatlardan bəhs edəcəyik. Quranda bu xalqlar nı həyat tarixi bütün təfsilat ilı ə təsvir edilir. Uca Allah insanlar buı çarl qı lar n baı şına gələn pis aqibət haqda dü ünş məyəvəbundan öz- ləri üçün dərs götürməyəçağır r.ı 18

19. Maraqlıs buı dur ki, Allah n qı əzəbinəuğram xalqış lar əksər hallarda yüksək səviyyədə inki af etş mi siş vilizasiyaya malik idilər. Bu xüsusiyyət Quranda xüsusi qeyd edilir: “Biz onlardan əvvəl özlərindən daha qüvvətli neçə-neçə nəsilləri məhv etdik. Onlar: “Görəsən, (ölümdən qaç b)ı can qurtarma a bir yer varğ m ?” - deı yərək ölkə-ölkə gə- zib dolaşmışdılar” (“Qaf” surəsi, 50/36). Ayədə həmin cəmiyyətlərin “güclü” olmas nı dan bəhs edilir, görünür, adıçəkilən cəmiyyətlər güclü hərbi-dövlət sisteminə malik idilər, yeni torpaqlar vı ə xalqlar iı ş al edir, bağ şqalar nı dan fərqlənən özünəməxsus arxitekturaya malik şəhərlər sal rı dılar. Məhv olmu sş əltənətlərin bu xüsusiyyətləri sizə texnologi- ya və elmin köməyi ilə yarad lı m yükış sək inki afş l dünı ya, mərkəz- ləşdirilmi dövş lətlər və böyük şəhərlər yaradan, ancaq bütün bunlar n Alı lah n bı əx etş diyi gücün sayəsində mümkün oldu uğ nu unu- dan əksər müasir cəmiyyətləri xat rı latm rı m ?! Bu cı əmiyyətlər Al- lah n rı əhminə etinas zı l q gösı tərərək Onun əmrlərinə tabe olmurdu- lar. Ancaq ayədə deyildiyi kimi, məhv edilmi xalqş lar nı ə yüksək inki afş l siı vilizasiya, nə də güc həlak olmaqdan xilas edə bilmədi, çünki onlar n irı əli sürdükləri hər ey Alş lah n qaı nunların inı kar et- məyə, nifaq toxumu səpməyəvəyer üzündəhərc-mərclik yaratma- 19

20. ağ əsaslan rı d .ı Ətrafım zı da ədalətsizlik vəəzab toxumu səpdiyimiz müddətdəbizi dəbu cür tale gözləmirmi? Arxeoloji tədqiqatlar n nı əticələri hadisələrin doğrulu uğ nu faktiki olaraq təsdiqlədi və Quran n ibı rətamiz xarakterini ayd n vı ə inandırıcı şəkildə göstərdi. Uca Allah bizi əvvəlki nəsillərin başına gələnləri unutmama a vğ ə yer üzündə Onun rəhminə layiq ya aş ma- a çağ ğır r:ı “Səndən əvvəl də ancaq şəhər əhlindən olub özlərinə vəhy etdiyimiz neçə-neçə ki iş lər göndərdik. Məgər yer üzündə gəzib dolaşm rı larm ki, özı lərindən əvvəl gəlib- gedənlərin (məhv olmu xalqş lar n, tayı falar n) aqiı bəti- nin necə oldu uğ nu görsünlər? Həqiqətən, axirət yurdu Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinənlər üçün daha xeyirlidir. Məgər dərk etmirsiniz? Nəhayət, peyğəmbərlər ümidsizliyə qap lı d qı da və özlə- rinin yalanç heı sab edildiklərini gördükdə köməyimiz onlara yetdi, dilədiyimizə nicat verildi. Bizim əzabım zı günahkarlardan əsla dəf olunmaz! Hekayətlərində a lğı sahibləri üçün, sözsüz ki, bir ibrət vard r. Bu Quı ran uy- durma bir söz deyildir. Ancaq özündən əvvəlkilərin təs- diqi, hər bir eş yin müfəssəl izahıd r. O, iman gı ətirən bir 20

21. tayfa üçün hidayət və mərhəmətdir!” (“Yusif” surəsi, 12/109-111). Qurani-Kərimdə bəhs edilən keçmişdəki hadisələrin heka- yələri üş urlu insan üçün bir ibrət dərsidir. Allah-Təalaya qar çşı ı- xan, Onun əmrlərini rədd edən və Onun peyğəmbərlərini ələ salan xalqlar bizim üçün ibrətdir. nİ san n uyı durma gücü Allah qarşıs nı - da necə də miskin və cıl zı d r. Biz keçı mi in ibş rətamiz hadisələrini sizə xronoloji ardıc lı l qı la çatdıraca q. üğı Ş urlular isə bunlar n üzı ə- rindədü üş nəcəklər... I H SSİ Ə NUH TUNUH TUFAFANINI 21

22. “Biz Nuhu öz tayfasına peyğəmbər göndərdik. Nuh onla- r n araı s nı da min ildən əlli əskik qald . Onı lar zülm edərkən tufan onlar yaı xalad ” (“ı Ənkəbut” surəsi, 29/14). Nuh peyğəmbərin xalqın n baı şına gəlmi tuş fan n heı kayəti praktiki olaraq bütün dünya millətlərinin mədəni irslərində əsas yer tutur. Bu süjet Qurani-Kərim ayələrində də xüsusi qeyd edilir. Bir çox ayələrdə Nuh peyğəmbərin onun öyüdlərinə və xəbərdar- l qı larına baxmayan xalq nı dan, bu xalq n peyı ğəmbərin gəli iş nə reaksiyas nı dan, həmçinin sonralar bu xalq n baı şına gəlmi haş disələ- rin gedi aş t nı dan ətrafl bı əhs edilir. Uca Allah Yeganə Yaradana inanmayan, özünə yeni tanrı- lar seçən xalq qoı rumaq, onun səhvlərini dərk edib tək Allaha səc- də etməsi üçün Nuh peyğəmbəri göndərdi. Nuhun onlar gözı ləyən cəza haqda dəfələrlə xəbərdarl q etı məsinə və həqiqi dinin ard nı ca getmək çağırışlarına baxmayaraq insanlar öz günahlar nı da israrlı idilər. Bu haqda Qurani-Kərimdəbeləşərh edilir: “Həqiqətən, Biz Nuhu öz qövmünə peyğəmbər göndər- dik. O belə dedi: “Ey qövmüm! Allaha ibadət edin. Si- 22

23. zin Ondan başqa heç bir tanrın z yoxı dur. Məgər qorxmursunuz?” Qövmünün kafir başçılar deı dilər: “Bu, sizin kimi yal- n z adi bir inı sand r. Siı zə böyüklük etmək istəyir. Əgər Allah istəsəydi, mələklər göndərərdi. Biz bunu ulu ba- balarım zı dan e itş məmi ik.ş Bu adamda sadəcə olaraq bir dəlilik var. Hələ bir müd- dət gözləyin!”. Belə dedi: “Ey Rəbbim! Onlar n mı əni yalanç heı sab et- mələrinə qar mşı ənə kömək et!” (“Muminun” surəsi, 23/23-26). Bu ayədə ad çı əkilən dəstələr, yəni aristokratiya Nuhu ta- mahkarl qı da, cəmiyyətdə tan nı maq və zənginləşmək arzusunda günahlandır b onu “a lı ğı s z” damı ağ s ilı ə ləkələyərək xalq n araı s nı - dan qovma a çağ lı rşı d .ı Bunun ard nı ca Allah belə buyurmuşdur: “Biz Nuha belə vəhy etdik: “Gözlərimiz önündə və vəhyimiz üzrə gəmini dü- zəlt. Nəhayət, əmrimiz gəldiyi və təndir qaynadı zağı man hər heyvandan biri erkək, biri di iolş maqla bir cüt, həmçinin əley- hinə əvvəlcədən hökm verilmi kimş sələr, istisna olmaqla, ailə üzvlərini gəmiyə mindir” (“Muminun” surəsi, 23/27). Nuh pey- ğəmbərə bildirdi ki, onun xalqın n bı ədəməl, cinayətkar və zülm- 23

24. karlar su alı t nı da qalaraq cəzalandırılacaq, ona inananlarsa xilas olacaqlar. Son xəbərdarl qı dan və xalq tövbə etməkdən imtina edən- dən sonra tezliklə hesab saat yeı tişdi, yer su püskürdü, onlar idş - dətli yağışlarla birlikdə irimiqyasl seı lə səbəb oldular. Allah Nuh peyğəmbərə buyurdu: “Zülm edənlər barəsində Mənə müraciət et- mə. Çünki onlar suya qərq olacaqlar” (“Hud” surəsi, 11/40). Nuhun gəmisinə qalxanlardan savay haı m , o cümı lədən atasın at b daı ı ğda gizlənərək xilas olma güğı man edən Nuhun oğlu da sel sular nı da bo ulğ dular. Qurana görə, “sular çəkildikdə” tufandan sonra “əmr icra olundu”, gəmi əl-Cudi dağına endi. Apar lı m geoış loji, tarixi və arxeoloji tədqiqatlar bu hadisə- lərin bu cür - məhz Quranda xəbər verildiyi kimi ba verş diyini sü- but edir. Yerlərin coğrafi və insanlar n adı lar nı dak müı əyyən fərq- lərə baxmayaraq qədim mədəniyyətin tarixi sənədləri tufandan heyrətamiz uy unğ luqla bəhs edir, “yolunu azm xalış q n baı şına gə- lənlər” isəonlar n müaı sirlərinənəsihət kimi göstərilir. Bu tufan haqq nı da nİ cil və Tövratla yana uşı Ş mer, Assuri- ya, Babil yazılar nı da, qədim yunan əfsanələrində, Satapath Brah- man n, Maı habharatan n qı ədim hind eposlar nı da, Qalle vilayətinin (Böyük Britaniyada) bəzi əfsanələrində, skandinav xalqların n Edı - 24

25. desində, Litvan n xalq dası tanlar nı da və hətta Çin mənşəli mənbə- lərdədəbəhs edilir. Bir-birindən və tufan n güı man edildiyi coğrafi rayondan bu qədər uzaq olan iş fahi və yazıl mı ədəni abidələrdə tufan haqda bu cür qəribəox ar vş ətəfsilatlar necəəmələgələbilər? Bu sual n caı vab ayı d nı d r: eyı ni hadisənin heç bir əlaqəsi olmayan müxtəlif mədəni abidələrdə qeyd edilməsi onu sübut edir ki, insanlar bu bilgiləri ilahi mənbələrdən al rı dılar. Uca Allah nı əksər xalqlara göndərdiyi peyğəmbərlər Nuh peyğəmbərin xalqı- n n taı rixini və onun qorxulu taleyini ibrətamiz nümunəkimi söylə- yirdilər, tufan haqda xəbər bu mədəniyyətlərəməhz bu yolla çatd .ı Nuh peyğəmbər və tufan haqda rəvayətlərə bir çox kultu- roloji və dini mənbələrdə rast gəlinir, ancaq zaman keçdikcə süjet ya səhv rəvayət edildiyindən, ya da kafir və mürtəd xalq n ölümı şəraitinin bilərəkdən təhrif edilməsi ucbat nı dan öz orijinallığını itirdi. Arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, əslindəeyni hadisədən bəhs edən bütün rəvayətlərdən yeganəelmi inandırıc vı əmüasir faktlara uy un olan heğ kayəyaln z Quı rani-Kərimin bəhs etdiyidir. QURAN HZ.NUH PEYĞƏMBƏR VƏ TUFANI HAQQINDA 25

26. Ümumdünya daşqın nı dan Quran n bir çox ayı ələrində bəhs edilir. Hadisəni təsvir edən ayələr a aş ğıda xronoloji ardıc lı l qı la verilir. Nuh öz xalqın diı nəçağır rı “Biz Nuhu öz tayfasına peyğəmbər göndərdik. O dedi: “Ey camaat m! Alı laha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrın z yoxı dur. Mən böyük günün sizə üz verə- cək əzab nı dan qorxuram!” (“Əraf” surəsi, 7/59). “ übŞ həsiz ki, mən sizin üçün etibar olunas bir peyı ğəm- bərəm! Art q Alı lahdan qorxun və mənə itaət edin! Mən bunun müqabilindəsizdən heç bir muzd istəmirəm. Mə- nim mükafat m anı caq aləmlərin Rəbbinə aiddir! Art qı Allahdan qorxun və mənə itaət edin!”” (“ uaŞ ra” surəsi, 26/107-110). “Həqiqətən, Biz Nuhu öz qövmünə peyğəmbər göndər- dik. O belə dedi: “Ey qövmüm! Allaha ibadət edin. Si- zin Ondan başqa heç bir tanrın z yoxı dur. Məgər qorxmursunuz?”” (“Muminun” surəsi, 23/23). Nuh peyğəmbər öz xalqın Alı lah nı 26

27. yax nı laşmaqda olan cəzas haqı da xəbərdar edir “Həqiqətən, Biz Nuhu: “Qövmünə idş dətli bir əzab gəl- məmişdən əvvəl onlar qorı xut!” - deyə öz tayfasına pey- ğəmbər göndərdik” (“Nuh” surəsi, 71/1). “Onda rüsvayedici əzab n kiı mə gələcəyini və kimin əbə- di əzaba düçar olacağın biı ləcəksiniz!” (“Hud” surəsi, 11/39). “Allahdan başqasına ibadət etməyin. Mən idş dətli gü- nün sizə üz verəcək əzab nı dan qorxuram!” (“Hud” su- rəsi, 11/26). Xalq n Nuh peyı ğəmbərin öyüdünü rədd etməsi “Tayfasın n baı şçılar ona! “Biz sı əni aç q-ayı d n azı mış görürük!, - deyəcavab verdilər (“Əraf” surəsi, 7/60). Onlar dedilər: “Ey Nuh! Bizimlə çənə-bo az olub çoxğ mübahisə etdin. Əgər doğru danı anş lardansansa, bizi təhdid etdiyin əzab gı ətir görək!”” (“Hud” surəsi, 11/32). “Nuh gəmini düzəldir, ümmətinin əyan-əşraf isı ə yan nı - dan ötüb-keçdikcə onu məsxərəyə qoyurdular. Onlara 27

28. deyirdi: “Əgər siz bizi məsxərəyə qoyursunuzsa, biz də sizi siz bizi məsxərəyə qoydu uğ nuz kimi məsxərəyə qo- yaca q” (“Hud” suğı rəsi, 11/38). “Nuh qövmünün kafir başçılar deı dilər: “Bu sizin kimi yaln z adi bir inı sand r. Siı zə böyüklük etmək istəyir. Əgər Allah istəsəydi, mələklər göndərərdi. Biz bunu ulu babalarım zı dan e itş məmi ik. Bu adamş da sadəcə olaraq bir dəlilik var. Hələ bir müddət gözləyin!” (“Muminun” surəsi, 23/24-25). “Bunlardan əvvəl Nuh qövmü təkzib etmi vş ə bəndəmi- zi yalanç saı y b: “Diı vanədir!” - demişdilər. Ona qada- an edilğ mişdi” (“Qəmər” surəsi, 54/9). Hz.Nuha tabe olanlar n tı əhqir edilməsi “Tayfasın n kaı fir əyan-əşraf deı dilər: “Biz səni ancaq özümüz kimi bir insan say r, elı ə ilk baxışda yaln z içiı - mizdəki səfillərin sənə uydu uğ nu görürük. Eyni zamanda sizin, bizdən üstün oldu uğ nuzu da görmürük. Əksi- nə, biz sizi yalanç heı sab edirik!” (“Hud” surəsi, 11/27). “Onlar: “Sənə ən rəzil adamlar tabe olmuşkən, biz sənə imanm gı ətirəcəyik?” - dedilər. Nuh dedi: “Mən onlar nı 28

29. nə etdiklərini bilmirəm! Əgər ba a düş ürş sünüzsə, onla- r n haqq-heı sab yalı n z Rı əbbimə aiddir! Və mən iman gətirənləri qovan da deyiləm! Mən yaln z aç q-aı ı şkar qorxudan bir peyğəmbərəm!”” (“ uŞ əra” surəsi, 26/111- 115). Allah Nuh peyğəmbəri ümidsizlik və müsibətdən qoruyur “Nuha belə vəhy olundu: “Əvvəlcə iman gətirənlərdən başqa, tayfandan daha heç kəs iman gətirməyəcək. On- lar n etı dikləri əməllərə görə kədərlənmə!”” (“Hud” su- rəsi, 11/36). Hz.Nuhun duaları “Art q mı ənimlə onlar aras nı da Sən hökm ver, məni və mənimlə birlikdə olan möminləri qurtar!” (“ uŞ əra” su- rəsi, 26/118). “Rəbbinə dua edib: “Mən məğlub oldum, buna görə də intiqam al!” - dedi” (“Qəmər” surəsi, 54/10). 29

30. “O dedi: “Ey Rəbbim! Mən qövmümü gecə-gündüz də- vət etdim! Lakin dəvətim onlar n qaçı maların daı ha da art rı maqdan başqa bir eş yə yaramad ” (“Nuh” suı rəsi, 71/5-6). “Belə dedi: “Ey Rəbbim! Onlar n mı əni yalanç heı sab etmələrinə qar mşı ənə kömək et!”” (“Muminun” surəsi, 23/26). “Həqiqətən, Nuh Bizədua etmi , onun duaş s neı cədəgö- zəl qəbul olunmuşdu!” (“Saffat” surəsi, 37/75). Nuhun gəmisinin tikilməsi “Nəzarətimiz alt nı da və vəhyimiz üzrə gəmini düzəlt, zülm edənlər barədə mənə müraciət etmə. Çünki onlar suda bo uğ lacaqlar!” (“Hud” surəsi, 11/37). Nuh peyğəmbərin xalqın n cı əzası “Buna görə onlar yalanç heı sab etdilər. Biz də onu və onunla bərabər gəmidə olanlar xiı las etdik. Ayələrmizi təkzib edənləri isə bat rı d q. Onı lar, həqiqətən, kor bir camaat idilər” (“Əraf” surəsi, 7/64). 30

31. “Sonra yerdə qalanlar suı da boğduq!” (“ uŞ əra” surəsi, 26/120). “Biz Nuhu öz tayfasına göndərdik. Nuh onlar n araı s nı - da min ildən əlli əskik qald . Onı lar zülm edərkən tufan onlar yaı xalad ” (“ı Ənkəbut” surəsi, 29/14). Hz.Nuhun oğlunun cəzası “Gəmi onlar daı ğlar kimi yüksək dal ağ lar n içi ilı ə apar- dı zağı man Nuh aral olan oı ğlunu haraylay b deı di: “Oğ- lum! Bizimlə birlikdə gəmiyə min, kafirlərdən olma!” Belə cavab verdi: “Mən bir da a sğ ığınaram, o da məni sudan qoruyar”. Nuh dedi: “Allah n rı əhm etdiklərindən başqa, bu gün heç kəs Onun əzab nı dan qoruya bilməz!” Nəhayət, dal a ata ilğ əo uğ lun arasına girib onlar bir-biı - rindən ay rı d vı ə o da suda bo uğ lanlardan oldu” (“Hud” surəsi, 11/42-43). Möminlərin xilas edilməsi “Buna görə də Biz onu və onunla birlikdə yüklü gəmidə olanlar xiı las etdik” (“ uŞ əra” surəsi, 26/119). 31

32. “Biz onu və onunla birlikdə gəmidə olanlar qurı tard qı və bunu aləmlərə bir ibrət etdik” (“Ənkəbut” surəsi, 29/15). Tufan n fiı ziki xüsusiyyətləri haqda “Biz göyün qapıların sel kiı mi axan bir yağışla açd q.ı Yeri yar b buı laqlar qaynatd q. Nı əhayət, sular əzəldən müəyyən edilmi bir i üçün bir-biş ş rinəqovuşdu. Biz Nu- hu taxtadan düzəlmi vş ə mismarlanm gış əmiyə mindir- dik” (“Qəmər” surəsi, 54/11-13). “Nəhayət, əmrimiz gəldiyi və təndir qaynadı zağı man dedik: “Hər heyvandan biri erkək, biri di iolş maqla bir cüt, həmçinin əleyhinəəvvəlcədən hökm verilmiş şəxslər istisna olmaqla, qalan ailə üzvlərini və iman gətirənləri gəmiyə mindir!” Əslində onunla birlikdə çox az adam iman gətirmişdi” (“Hud” surəsi, 11/40). “Gəmi onlar daı ğlar kimi yüksək dal ağ lar n içi ilı ə apar- dı zağı man Nuh gəmidən aral olan oı ğlunu haraylay bı dedi: “Oğlum! Bizimlə birlikdə gəmiyə min, kafirlərdən olma!” (“Hud” surəsi, 11/42). 32

33. “Biz belə vəhy etdik: “Gözlərimiz önündə və vəhyimiz üzrə gəmini düzəlt. Nəhayət, əmrimiz gəldiyi və təndir qaynadı zağı man hər heyvandan biri erkək, biri di iolş - maqla bir cüt, həmçinin əleyhinə əvvəlcədən hökm verilmi kimş sələr, istisna olmaqla, ailə üzvlərini və iman gətirənləri gəmiyə mindir. Zülm edənlər barəsində Mə- nə müraciət etmə. Çünki onlar suya qərq olacaqlar” (“Muminun” surəsi, 23/27). Tufan n baı açatş mas vı əda ağ enmi Nuş hun gəmisi haqda “Ey yer! Suyunu ud! Ey göy! Saxla!” - deyildi. Su çəkil- di. bitİş di. Gəmi Cudi da üzğı ərindəoturdu və: “Zalim- lər məhv olsun!” - deyildi” (“Hud” surəsi, 11/44). Tufan n ibı rətamizliyi “Həqiqətən, hər tərəfi su basdı zağı man sizi gəmiyə Biz daşıd q. Ona göı rə ki, bunu sizə bir ibrət dərsi edək və dərk edən qulaq bunu e iş dib yadda saxlas n!” (“Haqı qə” surəsi, 69/11-12). 33

34. Allah n Nuı hu tərifləməsi “Bütün aləmlər içərisində Nuha salam olsun!” Həqiqə- tən, Biz yaxşı əməl sahiblərini belə mükafatlandırır q!ı übŞ həsiz ki, o Bizim mömin bəndələrimizdən idi!” (“Saffat” surəsi, 37/79-81). Nuhun tufan mı əhəlli fəlakət idimi? Tarixçilər tufan faktın inı kar edərək öz iddiaların süı but et- mək üçün Yer miqyas nı da qlobal selin real olmamas haqı da dəlil- lər gətirirlər. Bundan əlavə, bu iddia Quran ayələrinin və Allah nı göndərdiyi bütün Müqəddəs Kitablar n hı əqiqiliyini tənqid etmək məqsədilə irəli sürülür. Bir sıra alimlərin iddialarına görə, ümum- dünya tufanın n reı allı nğı dan bəhs edən və onu təsdiqləyən Müqəd- dəs Kitablar, o cümlədən Quran insanlar alı dad rı lar. Bu iddialar insanlar n tı əhrifinə məruz qalmam yeış ganə müqəddəs mənbə və birba a Alş lah n vı əhyi olan Qurani-Kərim ayələrinə münasibətdə tam əsass z vı ə tutars zı d r. Quı ran n tuı fan 34

35. haqda bəhs etdiyi hekayət Tövratda və digər mədəniyyətlərdə olan versiyalardan köklü surətdəfərqlənir. Əhdi-ətiqin ilk be kiş tab olan Tövı rat iddia edir ki, bütün dünyan büı rüyən tufan qlobal xarakterli idi. Quranda isə bu cür məlumat yoxdur. Əksinə, tufan haqda bəhs edən ayələrdən ayd nı olur ki, tufan məhəlli (lokal) xarakter daşıy rı d vı ə o, bütün dünya üçün deyil, yaln z Nuh peyı ğəmbərin xəbərdar etdiyi xalqa cəza olaraq göndərilmişdi. zahİ lardak bu fı ərqi Tövrat və Quran rəvayətlərinin müqa- yisəli təhlilində asanl qı la izləmək olar. Tarix boyu bir çox ixtisar vəəlavələrlətəhrif edilmi Tövş rat tufandan beləbəhs edir: “Və Rəbb gördü ki, yer üzündə insan pisliyi çoxal r, hı ər gün insan dü ünş cəsi daha da pozulur. Və Rəbb dedi: “Mən insanı yaratdığıma təəssüfləndim”. Və Rəbb dedi: “Yaratdı m adağı m ,ı heyvanlar , süı rünənləri və göylərin quşların torı pa n üzğı ərindən siləcəyəm. Çünki yaratdığıma təəssüfləndim”. Fəqət Nuh hidayətə çatd ” (“Tı əkvin”, 6/5-8). Quran isə Uca Allah n bu cı əzan büı tün dünyaya deyil, yal- n z Nuh xalı qın n üzı ərinə düşdüyünü xəbər verir. Eyni Ad qövmü- nə göndərilmi Hud peyş ğəmbər kimi (“Hud” surəsi, 11/50) və ya Səmud xalqına göndərilən Saleh (“Hud”surəsi, 11/61) və yaxud 35

36. başqa peyğəmbərlər kimi Nuh da yaln z öz xalı qına göndərilmişdi. Vətufan da yaln z Nuı hun xalqın mı əhv etdi. “Həqiqətən, Biz Nuhu öz tayfasına peyğəmbər göndər- dik. Nuh dedi: “Mən sizi aç q-aı şkar qorxudan bir pey- ğəmbərəm! Allahdan başqasına ibadət etməyin. Mən idş dətli günün sizə üz verəcək əzab nı dan qorxuram!”” (“Hud” surəsi, 11/25-26). Nuh peyğəmbərin çağırışına etinas z yaı na an vş ə Allaha qar üsşı yan edən xalq məhv edildi. Bu haqda bəhs edən Quran ayələri bu iddian n hı əqiqiliyinəheç bir übş həyeri qoymur. “Buna görə onlar Nuhu yalanç heı sab etdilər. Biz də onu və onunla bərabər gəmidə olanlar xiı las etdik. Ayə- lərmizi təkzib edənləri isə bat rı d q. Onı lar, həqiqətən, kor bir camaat idilər” (“Əraf” surəsi, 7/64). “Beləliklə, onu vəonunla birlikdəolanlar Öz mı ərhəmə- timizlə xilas etdik. Ayələrimizi yalan hesab edib iman gətirməyənlərin isə kökünü kəsdik” (“Əraf” surəsi, 7/72). Bundan əlavə, Allah Quranda bizi xəbərdar edir ki, O, də- fələrlə insanlara peyğəmbərlər göndərərək onlar töı rətdikləri poz- unğ luqlar barədə xəbərdar edəcək və onlara nəsihətlər verəcək, ancaq küfr və peyğəmbərləri təhqir etmək, günahlar yuı maq nəsihət- 36

37. lərindən və haqq yola gəlməkdən imtina etmək Allah n qı əzəbini dayand rı maq gücündə olmayan həddə gətirib çıxara bilər. “Qəsəs” surəsinin ayələrindən biri: “Sənin Rəbbin mərkəzlərinə ayələrimizi oxuyan bir peyğəmbər göndərməmi mş əmləkətləri məhv etmədi. Biz yaln zı əhalisi zalim olan məmləkətləri yox etdik!” (“Qəsəs” surəsi, 28/59). Allah dəfələrlə öz peyğəmbərlərini göndərərək xalqlar xı ə- bərdar edir, indi heç də bütün dünya deyil, yaln z Nuh peyı ğəmbə- rin xalq mı əhv edildi, çünki onlara Rəbbin elçiləri göndərilməmiş- di. Qurani-Kərim ayələrindən ayd n olur ki, daı şq n qloı bal fə- lakət xarakteri daşım rı d , o, yalı n z mı əhəlli təbii fəlakət idi. Təx- min edilən fəlakət zonas nı da apar lı m arış xeoloji qaz nı tılar Quran nı dediklərini təsdiq edir: tufan dünyəvi deyil, yaln z Meı sopotamiya- n n bir hisı səsinin başına gələn irimiqyasl fı əlakət idi. Nuhun gəmisinəbütün heyvanlarm göı türülmüşdü? 37

38. Əhdi-cədidin şərhçiləri güman edirlər ki, Nuh tikdiyi gə- misinə hər növ heyvanlar göı türdü və beləliklə, heyvanat aləmi məhv olmaqdan xilas oldu. Bu fərziyyəyə görə, gəmiyə Yer üzün- də məskunlaşm büış tün növ heyvanlar toplanmışd . Anı caq bu iddian n tı ərəfdarlar çox çı ətin vəziyyətədü ür vş əbununla bağl yaı ranan bir çox suallara cavab verə bilmirlər: gəmiyə götürülən heyvanlar nə ilə qidalan rı d ? Qı ısa müddət ərzində onlar gəmiyə necə toplandılar? Onlara necə qulluq edilirdi? Onlar bir-birindən necə təcrid edilmişdilər? Əlbəttə, bu suallara cavab vermək mümkün deyil. Bundan əlavə müxtəlif qitələrdən olan heyvanlar n bir yeı rə necətoplanmas tam ayı d n deı yil. Məsələn, qütb zonasın n mı əməli- ləri, Avstraliya kenqurusu vəya Amerika qitəsi üçün xarakterik bi- zonlar. Sonra suallar bir-birinin ard nı ca düzülür: vəh i, y rş ı tıc vı ə insan həyat üçün tı əhlükəli zəhərli heyvanlar (ilanlar, əqrəblər və s.) necətutulmuşdular? Bu heyvanlar daşq n qurı tarana qədər öz tə- bii yuva şəraitlərindən kənarda necəqaldılar? Ancaq bunlar Tövrat nı şərhçilərinin qarşılaşdı çğı ətinlik- lərdir. Quranda bütün növ heyvanlar n gı əmiyə götürülməsi haqda məlumat yoxdur. Əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, Quranda daşqın nı müəyyən coğrafi məkanda lokallaşdı haqğı da xəbər verilir, buna görə də gəmiyə götürülən heyvanlar məhz Nuhun ya aş dı coğı ğrafi areal n saı kinləri olmal idiı lər. 38

39. Amma hətta bu rayonda məskunlaşm heyış vanlar beı lə bir gəmiyə toplama n mümğı kün olmasın da güı man etmək olmaz. Nuh peyğəmbərin və onun dünyan n dörd bir yaı nına səpələnib yüzlərlə heyvanlar n cütı lərini toplayan bəzi davamçıların (“Hud”ı surəsi, 11/40) təsvir etmək çətindir. Bu coğrafi areal n fauı nas oı qədər zəngin və çoxsaylıd r ki, diı i vş ə erkək zatın n seı çiminin vacibliyini də nəzərə alsaq, yaln z bu raı yonun həşəratların yı ığmaq beləmümkün deyil. Buna görə də yaln z asanı l qı la tutulub saxlanıla bilən, xü- susən insanlar nı əhlilləşdirdiyi heyvanlar n, yı əni ev heyvanların nı - dəvələrin, atlar n, daı var n vı ə mal-qaran n, bir sözı lə, tufan ucba- t nı dan bütün canlıların itirı mi raş yonda yeni həyat qurmaq üçün insana vacib olan heyvanlar n gı əmiyə topland qı ların güı man et- mək məntiqli olard .ı Burada qeyd etmək laz mı d r ki, Uca Alı lah n Nuh peyı ğəm- bərə heyvanlar topı lamaq halda əmrinin müdrikliyi və mənas heyı - van nəsillərinin qorunmas nı da deyil, tufandan sonra insanlar n hı ə- yatın daı vam etdirmək vəehtiyacların tı əmin etməkdədir, çünki lokal tufan nəticəsində bütün heyvan nəslinin yox olmas hı əqiqətə- uy un değ yil. Ax suı lar çəkildikdən sonra qon u areş allar n heyı vanlar buı ra köçəcək və bu məskənə yenə əvvəlki rəngarənglik və canlıl q veı rəcək. 39

40. Allah n buı yurduqlar nı da tufandan sonrak hı əyat üçün şərt- lərin qorunması əsas məsələ idi və heyvanlar bu məqsədlə toplan- mal idiı lər. Sular nəqədər qalxmışd ?ı Nuh tufanın nı şərhinin daha bir mübahisəli məqam var:ı sular hans hünı dürlüyə qalxmışd ? Suı lar dağlar örı təcək qədər qalxmışdım ? Mı əlum oldu u kiğ mi, Qurani-Kərimdə deyilir ki, tufan bitəndəNuhun gəmisi ən hündür nöqtəolan əl-Cudi dağına endi. Ərəb dilindən tərcümədə “əl-Cudi” “ucald lı m yer, yükış səli ”ş deməkdir. “Əl-Cudi” sözü Quranda da n coğı ğrafi ad deı yil, yaln zı Nuh gəmisinin endiyi yüksək yeri ifadə etmək üçün işlədilir. Bun- dan əlavə, Quranda istifadə edilmi “ş əl-Cudi” sözünün mənas nı - dan belə nəticə çıxarmaq olar ki, su müəyyən yüksək səviyyəyə qədər qalx b, anı caq yenə də dağlar n tı əpəsinə çatmay b. Yı əni daş- q n suı lar Tövı ratda da deyildiyi kimi, bütün dağlar deı yil, yaln zı müəyyən yeri basmışd .ı 40

41. Tufan nı ərazisi Daha çox ehtimal olunan daşq n raı yonu Mesopotamiya ovalı heğı sab edilir, çünki burada qədim dünyan n iri siı vilizasiyalar var idi. Ovaı lı n Dğı əclə və Fərat çaylar araı s nı dak coı ğrafi və- ziyyətini nəzərə alsaq, belə məntiqi nəticə çıxarmaq olar ki, sel məhz göstərilən yerdə ba veş rib. Mesopotamiyan n iki iri çaı yın nı da aş raq sahillərindən ç xı mas çox güı man ki, daşqın n miqı yasını artıran amillərdən biri olub. Üstəlik, daşqın n mı əhz bu coğrafi rayonda olmasına i aş rə edən tarixi sübutlar da var. Qədim sivilizasiyan n biı zim günümüzə qədər qorunmu salş namələri aras nı da o dövrdə ba verş mi daş şqını sübut edən sənədlər tapıl b. Nuh xalı qın n hı əlak olmasın n aı ş hidləri olmu siş vilizasiyalar hadisələrin gedi aş tın vı ə bu təbii kataklizmin kədərli nəticəsini təsvir ediblər. Həmçinin məlumdur ki, daşq nı haqda rəvayətlərin əksəriyyəti Mesopotamiya mənşəlidir. Ancaq ən parlaq sübutlar arxeoloji qaz nı tılar nəticəsində əldə edilən fakt- lard r. Onı lar bu regionda ya aş yan xalqlar vı ə mədəniyyətləri məhv edən böyük selin ba verş diyini göstərirlər. Mesopotamiyada aparılan qaz nı tılardan ayd n olur ki, buı regionda Dəclə və Fərat n öz mı əcras nı dan ç xı mas nı əticəsində yaranan gur sellər və fəlakətlər dəfələrlə ba veş rib. Məsələn, eram zı - 41

42. dan 2000 il əvvəl Mesopotamiyan n cı ənubunda yerləşən Ur şəhə- rindəçar bİ bisin hakimiyyətinin bir ili “yerləgöy aras nı dak sı ərhə- di götürmü daş şq nı dan sonrak zaı man” kimi xarakterizə edilir1 . Babil hökmdar Hamı murapinin hakimiyyət dövrünün (bizim era- dan əvvəl 1700-ci illər) bir ili isə “Eşnunna şəhərinin bir sellə da- lğı mas ” kiı mi tanın r.ı Eram zı dan əvvəl X əsrdə - Nabumukinapal n haı kimiyyət dövründə Babilistanda böyük sel ba verş di2 . Bu rayonda güclü sel- lər həmçinin eram zı dan əvvəl VII, VIII, X, XI və XII əsrlərdə baş vermişdi. Belə daşq nı lar XX yüzillikdə də - 1925, 1930 və 1954- cü illərdə də ba verş mişdi3 . Görünür, bu ərazilər daşq nı lara coğrafi cəhətdən daim meylli idi və Quranda bildirildiyi kimi Nuh pey- ğəmbərin daşqının n olı mas güı man tam mı əntiqidir. Tufan n arı xeoloji sübutları Məhv olmas haqı da Qurani-Kərimdə bəhs edilən xalqlar nı mövcudlu u izğ lərinin bizim dövrümüzdə aşkar edilməsi təsadüfi deyil. Arxeoloji tədqiqatlar n tı əcrübəsindən çıx etış sək, hər hansı bir xalq n köı künün kəsilməsi və ya məhvi ani olaraq, qəfildən baş veribsə, bu xalq n izı lərini aşkar etmək ehtimal çoxı dur. 42 Нуhун туфаныны якс етди- рян иллцстрасийа

43. Təbii fəlakətin, müharibənin və ya sürətli köçürülmənin nəticəsi ola bilən hər hans bir siı vilizasiyan n qı əfildən yox olması onun izlərini daha yax qoşı ruyub saxlay r. Bu halı da evlər və əşya- lar qum və gil qat ilı əörtülmü olur, beş ləliklə, uzun zaman ərzində heç bir ciddi dəyi ikş liklərəməruz qalm r vı əarxeoloqlara uzaq keç- mi in mş əhv olmu siş vilizasiyalar haqı da həddən art q vaı cib infor- masiyalar çatı dır rı lar. Müasir arxeoloqlar daşq nı la bağl bir çox faktı lar mı əhz bunun sayəsində aşkar edə biliblər. Mesopotamiyan n tı əxminən era- m zı dan əvvəl 3000-ci ildəməruz qaldı Nuğı hun tufan büı tün sivilizasiyan bir göz q rı ı pım nı da məhv etdi və yer üzündən silinmiş xalqlar n yeı rində yaln z sonı ralar yaranan yeni mədəniyyətlərin tə- bəqələri aşkar edilir. Beləliklə, yer özü daşqın n aı şkar sübutlarını bütün bəşəriyyətəibrət olsun deyəminilliklər ərzindəsaxlad .ı Daşq n haı disəsini öyrənmək məqsədilə xeyli qaz nı tılar və arxeoloji ekspedisiyalar apar lı m , onış lar n geı di aş t nı da Mesopota- miya düzənliklərindəki dörd iri şəhərin - Ur, Uruk, Ki vş ə uŞ ruppak n mı əruz qaldı iriğı miqyasl daı şqın n izı ləri aşkar edilmişdir. Apar lı m qaış z nı tılar göstərir ki, bu şəhərləri b.e.ə. təxminən 3000- ci ildəsel bürümüşdü. Ur şəhərində apar lı m qaış z nı tılardan başlayaq. Ur şəhərin- də (indiki Tell-əl-Mükəyyər) aşkar edilmi qş ədim sivilizasiya qat- 43

44. lar e.ı ə. 7000-ci illərə aiddir. Ur şəhəri Mesopotamiya mədəniyyə- tinin yaranmasın n vı ə inki aş fın n mı ərkəzlərindən biridir. Bu rayo- nu bir-birini tarixən əvəz edən müxtəlif sivilizasiyalar məskunlaş- d rı mışd .ı Aparılan arxeoloji qaz nı tılar n nı əticələri göstərir ki, bu ra- yonun mədəniyyəti qəfildən böyük daşq n nı əticəsində yox olub və xalqlar burada yaln z müı əyyən müddətdən sonra yenidən məskun- la bşı lar. Bu regionu öyrənməyə başlayan ilk arxeoloq Britaniya Muzeyindən Riçard X.Xoll oldu. Xollu əvəz edən ser Leonard Vulley Britaniya muzeyinin himayəsi alt nı da Pensilvaniya Univer- siteti ilə birgə apar lı m arış xeoloji ekspedisiyan daı vam etdirməyə başlad .ı Vulley tərəfindən aparılan və dünya miqyas nı da sensasiya- ya səbəb olan qaz nı tılar 1922-ci ildən 1934-cü ilə qədər davam etdi. Ekspedisiya Bağdad və Fars körfəzi aras nı dak sı əhran n araı s nı - da işləyirdi. Sonralar Ur şəhərinin yarandı bu yeğı rin ilk sakinləri Mesopotamiyan n iı ş mal nı dan gələn və özlərini ubaydulu adlandı- ran insanlar idi. Bu xalq haqda məlumat axtarmaq üçün son dərəcə dəqiq qaz nı tılar başland . “Readers Digest” jurı nal bu haqı da belə danı r:şı “Qaz nı tılar rayonunda dərinə getdikcə çox böyük tap nı t -ı Ur çarların n qı əbristanlı ağı şkar edildi. Tədqiqatçılar uŞ mer çarla- 44

45. rın n vı ə onlara yax n arisı tokratiyan n uyuı du u bu qğ əbristanl qı da çoxsayl naı dir incəsənət əsərləri ilə qarşılaşdılar. Bahal daı şlardan və qız lı dan düzəldilmi dş əmir qapaqlar, qıl ncı lar, musiqi alətləri. Bundan əlavə, preslənmi saxş s lövı həciklər üzərində heyrətamiz məharət və ustal qı la düzəldilmi qiyş mətli tarixi yazılar, mixi yazı- lar tap lı mışd r. Tı ədqiqatçılar Ur çarların n mı ətnlərinin xat rı latdığı həmin adlar tapı dılar: onlar n araı s nı da Ur sülaləsinin banisinin də ad var idi. Vulı ley belənəticəyəgəldi ki, qəbristanl qı dak cı əsədləri ilk sülalədən əvvəl basd rı ma a bağ şlay bı lar: yüksək inki afş l bu siı - vilizasiya ilk sülalədən əvvəl olmal idi.ı Vulley bu fakt diqı qətlə öyrəndikdən sonra qəbirlərin də- rinliyinə gedərək qaz nı tılar daı vam etdirmək qərarına gəldi. İşçilər yarıs saxı lan lı m kış ərpiclərin daha bir metrinə irəlilədilər və saxsı qab vı əəşya qal qı ların çı ıxarma a bağ şladılar. Vulley beləyaz rı d :ı “Qəfildən hər ey daş yand . Biz arı t q nı ə saxs qab, nı ə də kül tap rı d q, yalı n z aç q-aı ı şkar suyun gətirdiyi lil və palç q çı ıxar rı - d q”.ı Vulley qaz nı tılar daı vam etdirdi. İşçilər ikimetrlik “təmiz palç q” qaı t nı dan keçdilər vəbirdən son daş əsrinin adamların n haı - z rı ladı saxğı s qab parı çalarına və çaxmaq da nşı dan haz rı lanmış alətlərə rast gəldilər. Palç q qaı t tı əmizlənəndən sonra bir zamanlar yüksək inki af etş mi siş vilizasiyan n izı ləri göründü. Bu isə bilava- 45

46. sitə Mesopotamiya rayonunda daşqın n ba verı ş məsi haqq nı dak teı - zisi təsdiqləyir. Lil nümunələrinin mikroskopik analizi təmiz palçı- n qağı l n qaı tın n buı ra bütün qədim uŞ mer sivilizasiyasın mı əhv et- məyə qadir olan güclü daşq n tı ərəfindən gətirildiyini göstərdi. Me- sopotamiya düzənliyində qaz lı m quış yuda Gilqame dasş tan vı ə Nuh peyğəmbər haqda rəvayətlər birlə irş di”4 . Vulley ekspedisiyan n iı ştirakçıs , Yel Uniı versiteti tarix fa- kültəsinin dosenti A.Maks Mallouen Leonard Vulleyin fikirlərini belədiləgətirir: “Vulley qeyd etdi ki, müəyyən bir zaman kəsiyində əmələ gəlmi bu qş ədər böyük palç q vı ə gil kütləsi yaln z gücı lü daşqın nı nəticəsi ola bilər. O, tap lı m iış ş rəli saxs qabı lardan istifadə edərək əl-Übeydəxalqın n tikı diyi şəhəri və uŞ mer Urunu ayıran bu palç qı vəlil qatını əfsanəvi daşqın n izı ləri kimi xarakterizəetdi”5 . Bu əsaslar Ur şəhərinin daşqın n yaı y lı dığı ərazidə yerləş- diyini göstərdi. Alman arxeoloqu Verner Keller apar lı m qaış z nı tı- lar nı əhəmiyyətini beləxarakterizəedirdi: “Mesopotamiyada apar lı m qaış z nı tılar zaman lil qaı t alı t nı - da şəhər xarabal qı ların n aı şkar edilməsi burada həqiqətən selin baş verdiyini sübut etdi”6 . Tufan n sel izı ləri aşkar edilmi daş ha bir şəhər qədim uŞ - mer şəhəri Ki (haş z rı k Tell-ı Əl Ühaymer və ya Oheymir) idi. Qə- 46

47. dim uŞ mer mixi yazılar nı da Kiş şəhəri “böyük daşq nı dan sonra hakimiyyətəgəlmi süş lalənin paytaxt ” kiı mi qeyd edilirdi7 . Cənubi Mesopotamiyada (haz rı k Tell-ı Əl-Fara) yerləşən uŞ ruppak şəhəri də özündə daşqın n aı şkar izlərini saxlay b. 1920-ı ci ildən 1930-cu ilə qədərki müddətdə burada Pensilvaniya Uni- versitetindən Erik midŞ tin rəhbərlik etdiyi arxeoloji ekspedisiya işləyib. Yerin müxtəlif qatlar nı da apar lı m qaış z nı tılar zaman e.ı ə. 3000 və 2000-ci illərdə olan sivilizasiyan n inı ki aş f vı ə əmələ gəl- məsi asanl qı la görünürdü. uŞ merlilərin mixi xəttlərinin üzərindəki yazılar nı dan ayd n olı du ki, uŞ ruppak rayonunda yüksək inki afş lı xalq ya aş mışd rı 8 . Ancaq ən əsas ayı d n olı du ki, e.ə. 2900 və 3000-ci illərdə burada böyük daşq n ba verı ş mişdir. midŞ tin işləri haqda danı anş Maks Malloun xəbər verir: “ midt 4-5 metr dŞ ərinliyindəgil vəlil qarışı olan sağı r yerı qatına çatd (bu qat selı lə bərabər əmələ gəlib). Təpənin kəsiyinə nisbətən bu qat düzənliyə yax n bir sı əviyyədə yerlə ir vş ə bütün tə- pənin kəsiyində görünürdü. midt CŞ əmdət Nəsrə dövrünü qədim çarl q dövı ründən ayıran gil və lil qatın “s rf çay mı ı ənşəli qum” kimi təsvir etdi vəonu daşq nı la əlaqələndirdi”9 . 47

48. Beləliklə, e.ə. 2900 və 3000-ci illərə təsadüf edən selin iz- ləri uŞ ruppak şəhərindəki qaz nı tılar zaman da aı şkar edilmişdir. Görünür, uŞ ruppak da daşqına məruz qalmışd rı 10 . Mixi yazıların n süı butlar nı dan al nı mış əsaslara görə, daş- qın nı əhatə dairəsində olmu son mş əntəqə uŞ ruppak n cı ənubunda yerləşən Uruk şəhəri (müasir Tell-Əl-Vərəqə) idi. Urukun yax nı lı- nğı da apar lı m qaış z nı tılardan da aşkar olundu ki, lil qatın sel gı əti- rib. Başqalar kiı mi bu qat da e.ə. 3000-2900-cu illərəuy un gğ əlir11 . Məlum oldu u kiğ mi, DəcləvəFərat çaylar büı tün Mesopo- tamiya ərazisi boyunca ax rı lar. O da bəllidir ki, sel zaman bu çayı - lar bütün kiçik və iri mənbələrlə birləşərək məcras nı dan ç xı d vı ə idş dətli yağışlarla birlikdə irimiqyasl daı şqına səbəb oldular. Qu- randa bizəbeləxəbər verilir: “Biz göyün qapıların sel kiı mi axan bir yağışla açd q.ı Yeri yar b buı laqlar qaynatd q. Nı əhayət, sular əzəldən müəyyən edilmi bir i üçün bir-biş ş rinə qovuşdu” (“Qə- mər” surəsi, 54/11-12). “Həqiqətən, hər tərəfi su basdı zağı man sizi gəmiyə Biz daşıd q” (“Haqı qə” surəsi, 69/11). Əslind ,ə tufan n yaı ranmasına səbəb olan tərkib hissələr əsl təbii kataklizm xarakteri daşıy r, anı caq Nuh peyğəmbərin gözləni- 48

49. lən tufan haqq nı da son xəbərdarlı nğı dan sonra bütün səbəblərin bir yerəyı lğı mas ilaı hi qüvvəhaqda güman tı əşkil edir. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsindəəldə edilmi büş tün faktla- r anaı liz edərkən ayd n olur ki, tuı fan ölçüləri qərbdən şərqə təxmi- nən 160 km və iş maldan cənuba 600 km təşkil edən bir ərazidəbaş vermişdir. Bu o deməkdir ki, tufan n suı lar büı tün Mesopotamiyanı basmışd . Daı şqın n izı lərini saxlayan Ur, Uruk, uŞ ruppak və Kiş şəhərlərinin yerləşdiyi ərazini öyrəndikdə bu şəhərlərin dördünün də eyni ox üzərində yerləşdikləri ayd n olı du. Beləliklə, tufan bu dörd şəhəri və onlar nı ətraflarını əhatəetməli idi. Bir fakt qeyd etı - mək laz mı d r ki, Meı sopotamiya düzənliklərinin e.ə. 3000-ci illər- dəki relyefi ilə müasir relyefi fərqli idi. O vaxtlar Fərat çayın n yaı - ta inğı dikindən şərqdə idi və Uruk, Ur, uŞ ruppak və Kiş şəhərləri- ni birləşdirən ox boyunca keçirdi. Quranda aç lı m “yer vış ə göy mənbələrinin” birləşməsi haqda danışıl r. Göı rünür, elə bundan idi ki, Fərat çay öz saı hillərindən çıxaraq adıçəkilən şəhərləri yerlə- yeksan edib da tğı d .ı Tufan haqq nı da bəhs edən din vəmədəniyyətlər 49

50. Peyğəmbərlər Nuhun xalqın n tuı fanda həlak olmas haqı da rəvayətləri inama və Allaha səcdə etməyə ça rğı d qı lar büı tün xalqlara danı rşı dılar. Ancaq bu rəvayətlər zaman keçdikcə xeyli uydur- ma və əlavələrlə təhrif edilmi vş ə hər hans bir reı all qı dan məhrum olaraq əfsanəyəçevrilmişdir. Allah-Təala yolunu azmışlara nəsihət olsun deyə müxtəlif xalqlara göndərilmi peyş ğəmbərlər və vəhylər vasitəsilə insanları Nuh peyğəmbər dövrünün tufan haqı da xəbərdar edirdi. Ancaq onlar n mı əzmunu rəvayət söyləyənlər tərəfindən hər dəfə təhrif olunur və tufan barədəki hekayətlərə mistika və mifologiya element- ləri əlavəedilirdi. Müasir arxeologiyan n kı ə fş ləri ilətəsdiq edilmiş Allah n tuı fan haqda vəhylərinin yeganə düzgün mənbəyi Qurani- Kərimdir. Ax Alı lah-Təala bizə Quranda insanlara nazil etdiyi bu son Kitab dı əyi ilş məz halda saxlayacağın vı ə Onun sözlərinin təh- rif olunmasına yol verilməyəcəyini xəbər verib: “ übŞ həsiz ki, Qu- ran Biz naı zil etdik və sözsüz ki, Biz də onu qoruyub saxlayaca q!” (“Hicr” suğı rəsi, 15/9). Nuh peyğəmbərin xalqın n baı şına gəlmi tuş fandan bəhs edən bu bölümün sonunda müqayisə üçün Tövratda və başqa xalqlar n mı ənbələrində 3000 il əvvəlki hadisələr haqda təhrif edilmiş bir neçəməlumatlar gətirək. 50

51. Tövratda Nuh tufan haqı da deyilənlər Məlum oldu u kiğ mi, Tövrat Musa peyğəmbərə göndəril- mi hş əqiqət kitab olaı raq zaman keçdikcə öz həqiqiliyini itirdi. Onun bəzi hissələri yəhudi cəmiyyətinin din xadimləri və üzünü köçürənlər tərəfindən öz mənfəətləri naminə dəyişdirilmişdir. Al- lah n sı İ rail o ulğ larına Musa peyğəmbərdən sonra da göndərdiyi bütün nəsihət və xəbərdarl qı lar n taı leyi də eyni oldu, Allah n sözı - ləri təhrif edildi. Beləliklə, “dəyişdirilmi Tövş rat” laİ hi Həqiqət- dən çox tarixi kitab kimi nəzərdən keçirilməlidir. Təhrif edilmiş Tövrat n bu xüı susiyyəti və ondak zidı diyyətlər öz əksini Nuh pey- ğəmbərin xalq haqı da deyilənlərdə də tap r. Eyı ni zamanda bəzi məqamlar Quranda deyilənlərlə uy unğ la r. Mşı əsələn, Tövratda deyilir ki, bütün bəşəriyyət “yer üzündə nə varsa, hamıs hı əyatdan məhrum olacaq” əmri ilə bu, ona ibrət olsun deyə cəzalandır lı mış- d r.ı Tövrata görə, Allah Nuh peyğəmbəri xəbərdar edir ki, yer pis əməllərlə doludur və buna görə O, möminləri ç xı maq şərti ilə bütün bəşəriyyəti məhv edəcək. O, Nuha gəmi tikməyi əmr edir və onu necə düzəltmək laz m olı du uğ nu müfəssəl şəkildə təsvir edir. Həmçinin Allah ona üç oğlunu xan mı lar ilı ə birlikdə, eləcə də bü- tün heyvanlardan bir cüt vəbir az azuqəgötürməyi tapşır r.ı 51

52. Yeddi gündən sonra, müəyyən edilmi heş sab saat yeı tiş- dikdə yerin bütün su qaynaqlar araı land , göy qaı pılar aç lı ı d vı ə q rx gün, q rx geı ı cə davam edən böyük tufan başlad . Gı əmi bütün yüksəklikləri vədağlar örtı mü su ilş əüzürdü. Nuhun yan nı da olanlar bu cür xilas oldular. Qalanların isı ə tufan tərəfindən yaxalana- raq intəhas z suı larda batd . Q rx gün, q rx geı ı ı cə keçdikdən sonra sular sakitləşdi, yüz əlli gün keçdikdən sonra isə suyun səviyyəsi endi. Yeddinci ay n on yedı dinci günündə gəmi Ağr daı ğına endi. Suyun səviyyəsinin enib-enmədiyini öyrənmək üçün Nuh gəmidən göyərçin burax r. Göı yərçin dönmür, ayd n olur ki, suı lar xeyli çəki- lib. Allah Nuha hər kəsin gəmidən yerəenməsini əmr edir. Tövrat n bu heı kayədəki ziddiyyətlərindən biri odur ki, Yəhvistə (Tövrat n vaı riantlar nı dan biri) görə, Tanr gı əmiyə yeddi cüt “təmiz” və yaln z bir cüt “naı təmiz” heyvanlardan götürməyi əmr edir. Bu isəyuxarıda göstərilən mətnəziddir. Bundan əlavə, Tövratda həmçinin tufan n müdı dəti müxtə- lifdir. Yəhvist variantına görə, suyun səviyyəsi q rx günı ərzində artd , baı şqa varianta görə isə yüz əlli gün ərzində. Tövrat n tuı fandan bəhs edən bölümlərindən bəziləri: “Və Allah Nuha dedi: “Qarşıma bütün bəşərin sonu gəldi. Çünki onlara görə yer üzündə özbaşınal q olı du. Mən onlar yerı üzü iləbirlikdəyox edəcəyəm. Özünəqofer a ağ c nı dan bir gəmi dü- 52

53. zəlt. Mən, bəli Mən, göylərin alt nı da həyat nəfəsi olan bütün kai- nat yox etı mək üçün yer üzünə tufan göndərirəm. Yer üzündə onla- r n haı mıs ölı əcəkdir. Ancaq səninlə əhdimi sabit saxlayaca am.ğ Sən, səninlə birlikdə oğlanlar n, sı ənin xanım n vı ə oğlanların n xaı - n mı lar gı əmiyə minəcəksiniz. Və səninlə birgə sa qalğ maq üçün hər ya aş yan, bütün bədən sahibi olanlardan hər növündən iki-iki gəmiyə gətirəcəksən. Erkək və di i olaş caqlar. Və Nuh Allah n onaı əmr etdiyi kimi etdi”” (“Təkvin”, 6/13-22). “Və gəmi yeddinci ayda, ay n on yedı dinci günündə, Ara- rat dağlar üzı ərinəoturdu” (“Təkvin”, 8/1-19). “Bütün yer üzündə üzərində zürriyyətlərinin sa qalğ ması üçün, özünə hər təmiz heyvandan, erkək və di iş li olaraq yeddi cüt və təmiz olmayan heyvanlardan erkək və di iş li olaraq iki cüt...” (“Təkvin”, 7/1-24). “Vəsizinləəhdiməsadiq qalacam vəbəşəriyyət tufan n suı - lar ilı əməhv edilməyəcək vəməhv üçün yer üzündəbir tufan olma- yacaqd r” (“Tı əkvin”, 9/11). Təhrif olunmu Tövş rata görə, Allah-Təalan n “yer üzünı də hər ey hş əyatdan məhrum olacaq” əmri ilə göylərin cəzas büı tün bəşəriyyəti bürüdü, tufandan sonra isəyaln z Nuh peyı ğəmbərləgə- miyəminənlər sa qalğ d .ı 53

54. nİ cildəNuh tufan haqı da deyilənlər Bizə çatan nİ cil də müqəddəs vəhyin əsl variant deı yil. Əhdi-cədid sa peyİ ğəmbərin davamçıların n tı ərtib etdiyi ncilinİ dörd mətni ilə başlay r vı ə bizim sa peyİ ğəmbərin nitqlərindən və əmrlərindən bəhs edir. Matfey, Mark, Luka və oİ hanna görə olan ncil sa peyİ İ ğəmbərin çarmıxa çəkilməsindən təxminən 30-50 il sonra onun davamçılar vı ə tələbələri tərəfindən tərtib edilmişdir. Qeyd etmək laz mı d r ki, müxı təlif ncilİ lərin mətnlərindəki ziddiy- yətlər tam ayd nı d r. Mı əsələn, oİ han n ncili yuı İ xarıda ad çı əkilən- lərdən öz məzmununa görə kəskin surətdə fərqlənir, lakin eyni zamanda Nuh tufan haqı da deyilənlər həmin kitablarda bir-birinə sü- jet şərhinə görə yax nı d r.ı Əhdi-cədidin başqa kitablar isı ə sa peyİ - ğəmbər çarmıxa çəkildikdən və yüksəldiləndən sonra həvarilərin əməllərindən bəhs edir və həvarilərin məktublar nı dan və ya həvari Pavelin (Pavel Tarsuskiy) məktublar nı dan ibarətdir. Beləliklə, ncil ilaİ hi əhdi-ətiq deyil, həvarilərin və sa peyİ - ğəmbəri görənlərin xatirələrindən tərtib edilmi taş rixi əsərdir. ncilİ də Nuh peyğəmbərin xalqın n tuı fanda həlak olması belə təsvir edilir: Nuh peyğəmbər az n vğı ə dinsiz xalqa göndəril- mişdi, ancaq xalq onun arı d nı ca getmədi və günah etməyə davam etdi. Buna görə Tanr onı lar tuı fanla cəzaland rı d , Nuh peyı ğəmbəri 54

55. və onun ard nı ca gedənləri isə gəmidə xilas etdi. Hadisə ilə bağlı ncilİ dən bəzi parçalar: “Nuhun günləri necə idisə, nİ san Oğlunun gəli i dş ə elə olacaqd r. Çünı ki Nuhun gəmiyə girdiyi günə qədər tufandan əv- vəlki günlərdə insanlar yeyir, içir, evlənir, ərə gedirdilər. Və tufan gəlib hamısın apaı r nı caya qədər necə bixəbər idilərsə, nİ san O lunun gğ əli i dş əbu cür olacaqd r” (“Matı ta”, 24/37-39). “O, qədim dünyaya da rəhm etmədi. Lakin allahs zı lar dünyas üzı ərinə tufan gı ətirərkən salehlik təbliğçisi olan Nuh da daxil olmaqla səkkiz nəfərin canın saxı lad ” (“Peı terin 2-ci məktu- bu”, 2/5). “Nuhun günlərində necə oldusa, nİ san O lunun günğ lərin- də də elə olacaqd r. Nuı hun gəmiyə girdiyi günə qədər insanlar yeyir, içir, evlənir, ərə gedirdilər. Sonra tufan gəlib hamısın mı əhv etdi” (“Luka”, 17/26-27). “Bunlar bir zaman Allah Nuhun günlərində səbrlə gözlə- diyi vaxt, gəmi tikilərkən itaətsiz idilər. O gəmidə isə az adam, başqa sözlə, səkkiz nəfər sudan sa -sağ lamat ç xı d ” (“Peı terin 2-ci məktubu” 3/20). “Belə dü üş nənlər bilmirlər ki, göylər qədim zamanlarda Allah n kı əlam ilı əyarand , yer dı əsudan vəsu vasitəsilətəşkil edil- 55

56. di. O zamank dünı ya da həmin sularda bo uğ lub məhv oldu” (“Pe- terin 2-ci məktubu”, 3/5-6). Digər mədəniyyətlərdə Nuh tufan haqı da məlumatlar uŞ merlərdə tufan haqda rəvayət: Enlil adl Tanı r inı sanlara qalan tanrılar n bı əşəriyyəti məhv etmək qərar haqı da və özü- nün insanlar xiı las etmək istəyindən xəbər verir. Rəvayətin əsas personaj Sipı par şəhərinin Ziusudra adl hökmı darıd r. Tanı r Enı lil Ziusudraya onun tufan zaman xiı las olmas üçün nı ə etməli oldu- unğ dan danı r. Mşı ətnin qayı n tiğı kintisindən bəhs edilən hissəsi itib, ancaq bu hissənin olmas Ziuı sudran n xiı las vı ə tufandan danı- şılan bölümlərdən ayd n olur. Rı əvayətin Babil variantına arxalanaraq belə qənaətə gəlmək olar ki, hadisənin tam uŞ mer versiyas nı da tufan n sı əbəbi və gəminin tikilməsi haqda daha inandırıc tı əfsilat- lar var. Babillilərdə Nuhun tufan haqı da rəvayət: Ziusudran nı Babil analoqu Utnapiştim idi. Digər əsas qəhrəman isə Gilqameş- dir. Əfsanəyə görə, Gilqame ölş məzliyin sirrini əldə etmək üçün atasın tapı maq qərarına gəlir. Onu bu yolun çətinlikləri və təhlükə- ləri haqda xəbərdar edirlər: indiyə qədər yaln z tanı r aı Ş ma n (Güşı - 56

57. nə Alş lah ) keçı məyə nail oldu u “Mağ u daş ğların vı ə Ölüm suyunu” keçmək laz mı d r. Neı cə olsa da Gilqame bu tiş kanl yoı lu fəth edir vəsonunda u urğ la Utnapiştiməçat r.ı Mətn Gilqame vş ə Utnapiştimin görü ünş dən danışılan yer- də qırıl r. Sonı ra mətnin daha ayd n oxuı nan hissəsində Utnapiştim Gilqameşə söylədi ki, “ölüm və həyat sirrini tanrılar özləri üçün seçiblər” (yəni insana verməyiblər). Sonra Gilqame vş ə Utnapiş- timdən soru un ki, o, ölş məzliyin sirrini öyrənməyə necə nail olub: cavab olaraq Utnapiştim ona tufan haqda əfsanəni danı r. Tuşı fan haqq nı dak rı əvayət Gilqame dasş tanın n mı əşhur “on iki lövhəcik- lərinin” əsas süjetidir. Utnapiştim öz nitqini onun danışma “tanğı rılar n sirı ridir” təshihi ilə başlay r. Sonı ra bildirir ki, o, Akkad ölkəsinin ən qədim şəhəri olan uŞ rumakdand r. Onun daı nışığına görə, tanr Ea ona koı - man n qaı m diış var nı dan müraciət edərək tanrılar n tuı fanla bütün “həyat toxumların ” mı əhv etmək qərarın bilı dirdi. Ancaq tanrılar nı bu qərarın n sı əbəbi uŞ mer variant nı da oldu u kiğ mi Babil təfsirində də məlum deyil. Utnapiştimin rəvayətinə görə, Ea ona gəminin ti- kintisi haqda deyir, Utnapiştim hər canlın n toı xumunu gətirməlidi. O, həmçinin Utnapiştimə gəminin formasın vı ə ölçülərini göstərir, onlara görəgəminin hündürlüyü vəuzunu bir-birinəbərabərdir. 57

58. F rı tına alt gün alı t geı cə davam etdi. Təbii hadisə yeddinci gün sakitlə ir vş ə Utnapiştim ətrafda hər eş yin “palç q olı du uğ nu” görür. Gəmi Nissir dağına enir. uŞ mer-Babil mənbələri: uŞ mer və Babil yazılarına görə, Ksisutros və ya Hasisatr, onun ailəsi, dostlar quı şlarla və heyvan- larla birlikdə925 metrlik gəmidətufandan xilas oldular. “Sular gö- yə yönəlirdilər, okeanlar sahilləri örtdü və çaylar yataqlar nı dan ç xı dılar”. Sonra gəmi Hordinov dağına endi. Assur-Babil mənbələri: Yazıl Ası sur və Babil mənbələ- rindən məlumdur ki, Ubar-Tutu (vəya Hasisatr) adl möı min, öz ai- ləsi, xidmətçisi və öz sürüləri və vəh i heyş vanlarla birlikdə 600 qulac uzunlu unğ da, 60 qulac enində və hündürlüyündə gəmidə xilas oldular. Tufan alt gün alı t geı cədavam etdi. Gəmi Nizar dağına yana b başı ğland qı da göyərçin və qar a buğ rax lı d . Yalı n z göı yərçin döndü. Bəzi uŞ mer, Assuriya və Babil yazılarına görə, Utnapiştim ailəsi ilə bu tufan yaxı keşı çirdilər. “Yeddinci gün Utnapiştim çölə bax rı d ,ı ətrafda sakitlik hökm sürürdü. nİ san oğlu yenə gölə dön- dü” deyəsonra bildirilir. Gəmi Nizar dağına endikdən sonra, Utna- piştim göyərçin, qar a vğ ə qaranqu gönş dərir. Qar a le yeğ ş mək üçün qal r, diı gər iki qu isş ədönmürlər. 58

59. Hind əfsanələri: Hind Satapath Brahı man vəMahabharata əfsanələrində Manu adl perı sonaj Ri izş lə birgə tufandan xilas olur. Əfsanəyə görə, Manunun tutdu u, sonğ ra isə azadlı a buğ raxdı bağı - l q qı əfildən böyüyür və Manuya deyir ki, o, gəmi tiksin və onun buynuzlarına bağlas n. Bu baı l q hı əmçinin tanr Viı iş nunun mücəs- səməsi sayıl r. Baı l q gı əmini nəhəng dağlardan aşıraraq onu iş mala apar r vı əHimavat da nğı da qoyur. nİ gilis əfsanələri: Böyük Britaniyan n Uels qrafı lı nğı da saxlan lı mış əfsanələrə görə, Dvifan və Dvifah böyük fəlakətdən gəmidə xilas olurlar. “Dal ağ lar gölü” adlanan Linlayon gölünün partlamas nı dan yaranm qorış xunc sellər sakitləşdikdən sonra Dvi- fan vəDvifah Britaniya xalqın dirı çəldirlər. Skandinav əfsanələri: Skandinavlar n Edı da eposu Ber- qalmer adl qı əhrəman n öz arı vad ilı ə tufandan böyük gəmidə xilas oldu uğ nu bildirir. Litva əfsanələri: Litva əfsanələrində bir neçə cüt insanlar və heyvanlar uca da n üsğı tündə qoz qabığın n içinı də xilas olurlar. On iki gün on iki gecə sürən külək və sellər art q daı n bağı şına ça- tanda vəorada olanlar aparı mal olı duqda Rəbb ona nəhəng qoz qa- bı at r. Dağı ı ğda gizlənənlər qoz qabı nğı da səyahət edərək fəlakət- dən xilas olurlar. 59

60. Çin əfsanələri: Çin mənbəli əfsanələrdə Yao adl biı ri və yeddi nəfər (başqa versiyaya görəisəFa Li, onun arvad vı əu aqş la- r ) sel vı ə zəlzələlərdən yelkən gəmisində xilas olurlar. “Yer dar- mada n edilğı di... Sular yerdən qalxd vı ə bütün ətraf büı rüdü...” - bu əfsanələrdəbelədeyilir. Yunan mifologiyas tuı fan haqda: Tanr Zevs güı nahkar insanlar tuı fanla məhv etmək qərarına gəlir. Bu seldən yaln z Devı - kalion vəxanım Pirı ra xilas olurlar, çünki Devkalionun atas - Proı - metey oğluna gəmi tikməyi buyurur. Tufan n doqı quncu günü ər və arvad Parnas dağına qədəm bas rı lar. Bütün bu mənbələr konkret bir fakt tı əsdiqləyir. Nuh pey- ğəmbərin xalqın n tuı fan haqı da bilgilər tarixin gedi aş t boı yunca Allah n yerı də yaratdı büğı tün xalqlara çat b. Anı caq insanlar n müı - qəddəs vəhyin həqiqətindən yay nı mas cidı di dəyi ikş liklərə səbəb oldu vətufan haqda məlumat əfsanəvəmiflərəçevrildi. Nuh peyğəmbərin və onun murdar xalqın nı əsl tarixi həqi- qi mənbə Quranda - ilahi vəhyin yeganə təhrif edilməmi mş ənbə- sindəkeçir. Məhz buna görədəQuran tək tufan haqda deyil, başqa tarixi hadisələr və xalqlar haqda da həqiqi məlumatlar n mı ənbəyi- dir. Sonrak böı lümlərdə biz bəşəriyyətə nazil edilmi Quş rani-Kə- rimdə tarixin həqiqi hadisələri haqda bəhs etməkdə davam edəcə- yik. 60

61. II FƏS Lİ HHƏƏZZRRƏƏT Bİ İT Bİ İ RARAH M N Hİ İH M N Hİ İ ƏƏYAYATITI “ bİ rahim nəyəhudi, nədəxaçpərəst idi. O, ancaq hənif müsəlman idi vəşərik qo anş lardan deyildi. übŞ həsiz ki, insanla- r n bı İ rahiməən yax n olaı n onun arı d nı ca gedənlər, bu Peyğəm- 61

62. bər vəona iman gətirənlərdir. Allah möminlərin dostudur!” (“Ali- mİ ran” surəsi, 3/67-68). Qurani-Kərim insanlara bİ rahim peyğəmbərin həyat vı ə əməlləri haqda dəfələrləxat rı lad r vı əOnu insanlara nümunəgöstə- rir. O, bütlərə səcdə edən xalqına Allah-Təalan n vı əhyini gətirdi. Ancaq insanlar peyğəmbərin çağırışına baxmadılar və ona qarşı ç xı dılar. bİ rahim öz xalqın n arı tan təzyiqləri alt nı da həyat yoldaşı ilə, Lut peyğəmbərlə və bəzi möminlərlə birlikdə doğma diyarları tərk etməyəməcbur qald .ı Quranda ən əvvəl brahiminİ əsil-nəcabətindən bəhs edilir. O, Nuh peyğəmbərin nəslindən idi: “Bütün aləmlər içərisində Nuha salam olsun!” Həqiqə- tən, Biz yaxşı əməl sahiblərini belə mükafatlandırır q!ı übŞ həsiz ki, o Bizim mömin bəndələrimizdən idi! Sonra başqaların suı da boğduq. Həqiqətən, brahim dİ ə onun yolu iləgedənlərdən idi” (“Saffat” surəsi, 37/79-83). O dövrdə Mesopotamiyada, Orta və Şərqi Anadoluda ya- aş yan xalqlar göyə və ulduzlara sitayi edirş dilər. Onlar nı əsas tan- rıs Ay tanı rıs Sin idi. O, palı tarlarda aypara ilə uzunsaqqal qoı ca obraz nı da təsvir edilirdi. Bundan əlavə, insanlar bu tanrılar n obı - razların haı z rı lay r, kiı çik fiqurlar düzəldir və onlara səcdə edirdi- 62

63. lər. Bu inamlar qeyd edilmi coş ğrafi regionda geni yaş y lı mışd .ı Həmin etiqadlar Yax nı Şərqdə də davamçılar olı duqlarına görə uzun müddət fəaliyyət göstərdilər. Bu rayonda ya aş yan xalqlar eramız n 600-cü ilı lərinə qədər bu tanrıc qı lara itaət etməkdə davam edirdilər. Mesopotamiya və Orta Anadoluda məbəd və rəsədxana kimi istifadə edilən və “zik- kurt” ad ilı ə tanınan xüsusi tikililər qalmışd r; buı rada xeyli tanrıla- ra, əsasən dəAy tanrısınə- Sinəsitayi ayinş ləri icra edilirdi...12 nİ di yaln z arı xeoloji tədqiqatlar yolu iləaşkar etmək müm- kün olan xurafat n izı ləri Quranda xat rı ladıl r. bı İ rahim peyğəmbər bu bütlərə itaət etməkdən boyun qaçır r vı ə yeganə həqiqi Tanrın nı - Allah-Təalan n mövı cudlu uğ nu etiraf edir. bİ rahimin bu hərəkəti haqda Quranda belədeyilir: “Xat rı la ki, bir zaman brahim ataİ s Azı ərə demişdi: “Sən bütləri tanrılarm qı əbul edirsən? Mən səni və sə- nin tayfan aç q-ayı ı d n zı əlalət içindəgörürəm!” Beləcə, brahimİ ə göylərin və yerin mülkünü göstərdik ki, tam qənaətləinananlardan olsun! Gecə qaranlı büğı rüdükdə o, bir ulduz görüb: “Bu mə- nim Rəbbimdir!” - dedi. Ulduz batd qı da isə: “Mən ba- tanlar sevı mirəm”, - söylədi. 63

64. Sonra do an ay göğ ı rüb: “Bu mənim Rəbbimdir!” - dedi. Ay batd qı da isə: “Doğrudan da, əgər Rəbbim məni doğ- ru yola yönəltməsəydi, mən zəlalətə düşənlərdən olar- d m”, - söyı lədi. Daha sonra do an güğ nə i göş rüb: “Bu mənim Rəbbim- dir, bu daha böyükdür!” - dedi. Günə batş d qı da isə dedi: “Ey camaat m, mı ən, həqiqətən, sizin Allaha şərik qoşduqların zı dan uza am!ğ Mən, həqiqətən, batildən haqqa tapınaraq üzümü göy- ləri və yeri yaradana çevirdim. Mən şərik qo anş lardan deyiləm!” (“Ənam” surəsi, 6/74-79). Quranda brahim peyİ ğəmbərin do um vğ ə ya aş y yeış ri haqda məlumat yoxdur. Ancaq ayd nı d r ki, brahim vı İ ə Lut eyni bir dövrdə və bir-birinə coğrafi yax nı ərazidə ya aş y rı dılar, çünki Luta göndərilmi mş ələklər onu görməzdən əvvəl brahim peyİ ğəmbərin yanına gəldilər və onun arvadına uzun zaman gözlənilən u aş n yağı x n müdı dətdə boyuna düşəcəyi haqda xeyir xəbər gətirdilər. brahim peyİ ğəmbərdən bəhs edən və Əhdi-ətiqdə olmayan Quran n diı gər süjeti Kəbənin tikintisidir. Qurandan bizə bildirildiyi kimi, brahim Kİ əbəni öz oğlu Ismay lı la birlikdətikirdi. 64

65. “Onu da yadına sal ki, brahim vİ ə smail evin büİ növrə- sini ucaltd qı lar zaı man: “Ey Rəbbimiz! Bizdən qəbul et, Sən, doğrudan da, e iş dənsən, bilənsən!” - deyə dua etdi- lər” (“Bəqərə” surəsi, 2/127). nİ di yaln z o mı əlumdur ki, uzun zamanlardan bəri o yer müqəddəs hesab edilir. Buna görə də Kəbədə cahiliyyə dövründə (sonuncu peyğəmbər Məhəmmədin (s.ə.v.) gəli iş nə təsadüf edən slamİ dan öncəki dövr) bizə belə nəticə çıxarma a imğ kan verir ki, bu, brahim peyİ ğəmbərin gətirdiyi əsl dinin tənəzzülünə və dege- nerasiyasına səbəb oldu. Əhdi-ətiqdə brahimİ peyğəmbərin do um yeğ ri haqda brahim peyİ ğəmbərin do um yeğ ri həmişə mübahisə möv- zusu olub. Həm xristianlar, həm də yəhudilər brahim peyİ ğəmbə- rin Cənubi Mesopotamiyada anadan oldu uğ nu iddia edərkən slamİ aləmində yay lı m fikış rə görə, brahim inİ diki Suriya sərhədlərinin 65

66. yax nı lı nğı da, Anadolunun cənub-şərqində yerləşən Urfa - Harrana şəhərinin ətraf nı da anadan olub. Son tarixi məlumatlar xristian və yəhudi iddiaların n hı əqiqəti tam əks etdirmədiyini göstərir. Xristian və yəhudilər Tövratda brahim peyİ ğəmbərin do- ulğ du u yeğ rin Cənubi Mesopotamiyan n Urı şəhəri oldu u haqğ da məlumatlara arxalanaraq bu qənaətə gəlirlər. O bu şəhərdə do uğ - lub və böyüdükdən sonra Harrana vilayətindən (indiki Türkiyə ərazisindən kənarda yerləşən) keçərək Misirə yola dü üb. bş İ rahim uzun səyahətin sonunda nəhayət, Misirəçat r.ı Əhdi-ətiqin bu yax nı larda tap lı m nüsış xəsi bu məlumat nı mötəbərliyi ilə bağl cidı di übş hələrə səbəb oldu. Çünki qədim yunan dilində tərtib edilən, e.ə. III əsrə təsadüf edən və bu gün Əhdi- ətiqin ən köhnə nüsxəsi sayılan bu nüsxədə Ur şəhərinin hətta adı da çəkilmir. Bu gün Əhdi-ətiqin əksər tədqiqatçılar beı lə dü üş nür- lər ki, “Ur” sözü düzgün yaz lı madı nğı dan əmələ gəlib və ya mətnə sonradan əlavə edilib. Bu məlumatlara əsasən mühakimə yürüdül- sə, brahim peyİ ğəmbər Ur şəhərində anadan olmay b, o bu diı yarda bəlkədəheç olmay b.ı Bir eş yi nəzərdən qaç rı maq olmaz ki, bəzi coğrafi yerlərin ad vı ə bu rayonlar n sı ərhədləri o dövrdən bəri xeyli dəyi ikş liklərə məruz qal b. nı İ di Mesopotamiyadan söhbət gedəndə o, Fərat və Dəclə çayların n araı s nı dak Iraı q n cı ənub əraziləri ilə assosiasiya 66

67. edilir. 2000 il əvvəl Mesopotamiya adlanan bu yer demək olar ki, indiki Türkiyə torpaqlarına qədər uzanan bütün Harran daı xil edirdi. Çünki Əhdi-ətiqin “Mesopotamiya düzənliyi” ifadəsini nəzərə ald qı da əminliklə demək olmaz ki, indiki və e.ə. 2000-ci illərdəki dövrün Mesopotamiyas eyı ni ərazilərdir. bİ rahim peyğəmbərin do- ulğ du u yeğ rin Ur şəhəri olmas baı rədə ciddi übş hələrə və fikir ay- rıl qı ların n olı masına baxmayaraq müqəddəs vəhylərin bütün tədqi- qatçılar beı ləbir yekun qərara gəliblər: brahim peyİ ğəmbərin ya aş - y yeış ri Harran və onun ətraf idi. Hı əmçinin Əhdi-ətiqin qısa öyrə- nilməsi brahim peyİ ğəmbərin ya aş y yeış rinin məhz Harran rayonunda oldu uğ na i aş rə edən bəzi ifadələr irəli sürməyə icazə verir (“Təkvin”, 11/31 və28/10). Eynilə slam mİ ənbələri də brahim peyİ ğəmbərin do umğ yerinin Harran və ya Urfa olmas fikı ri ilə razıla r. “Peyşı ğəmbərlər şəhəri” adlandır lı m Urış fa şəhərində brahim peyİ ğəmbərlə bağlı xeyli hadisə və əfsanələr e itş mək, hətta onun dünyaya gəldiyi ma- ağ ran da görı mək olar. Əhdi-ətiq niyədəyişdirilib? Əhdi-ətiq və Quran iki ayr -ayı r brahim peyı İ ğəmbərdən bəhs edirlər. Quranda brahim bütİ pərəstlər cəmiyyətinəpeyğəmbər 67

68. kimi göndərilir. Onun xalq göı yə, ulduzlara, Aya və başqa bütlərə itaət edir. O isə xalq ilı ə mübarizə apar r, onı lar düzı gün yola gətir- mək istəyir vəbuna görədəöz doğma atas da daı xil olmaqla xalqı- n nı ədavəti iləqarşıla r.şı Əhdi-ətiqdə isə bu deyilənlər haqda hətta xat rı latma da yoxdur. Orada Quranda deyildiyi kimi, nə xalqın n brahimi atı İ dığı tonqal, nə də brahimin onun xalİ qın n itaı ət etdiyi bütləri q rı ması haqda heç nədeyilmir. Əhdi-ətiqdə brahimin obİ raz yı əhudi əcdad kiı mi təqdim edilir. Tam ayd nı d r ki, irı qi təmizliyi ön plana çıxarmaq istəyən yəhudi din xadimləri Əhdi-ətiqi bu cür dəyişmişdilər. Əsrlər boyunca özlərini öyən, təriflərini göylərə qaldıran və allah seçimləri- nə əmin olan yəhudilər onlara göndərilmi Müş qəddəs Kitablar üı ş - urlu şəkildə və qəsdən təhrif ediblər. Onlar öz təsəvvürlərinin xey- rinə olmaqla laİ hi Həqiqətlərə bir sıra əlavə və ixtisarlar etdilər. Məhz buna görə brahim peyİ ğəmbər Əhdi-ətiqin dəyişdirilmi verş - siyasına görə, yaln z yı əhudilərin əcdadıd r.ı Əhdi-ətiqə inanan xristianlar da yaln z bir fı ərqlə brahiminİ yəhudi oldu uğ nu güman edirlər: onlar n fikı rincə, brahim yİ əhudi yox, xristian idi. rİ qə yəhudilər kimi bir belə prinsipial əhəmiyyət verməyən xristianlar n brahim peyı İ ğəmbərin rolunu bu şəkildə 68

69. görməsi iki dinin davamçılar araı s nı da mübahisə və konfliktlərə səbəb oldu. Allah-Təala növbəti ayələrdə bu mübahisələrə ayd nı l q gı ə- tirir: “Ey kitab əhli, nə üçün brahim baİ rəsində höcətlə irş siniz? Tövrat da, ncil dİ ə ancaq ondan sonra nazil edil- mişdir, -məgər ba adüş şmürsünüz? Bir bax n, siz o kimı - sələrsiniz ki, bildiyiniz eyş lər barəsində mübahisə edirsiniz. Bəs bilmədiyiniz eyş lər barəsində niyə mübahisə- yə giri irş siniz?! Əlbəttə, həqiqəti Allah bilir, siz bilməz- siniz! brahim nİ ə yəhudi, nə də xaçpərəst idi. O ancaq hənif müsəlman idi vəşərik qo anş lardan deyildi. übŞ hə- siz ki, insanlar n brahimı İ ə ən yax n olaı n onun arı d nı ca gedənlər, bu Peyğəmbər və ona iman gətirənlərdir. Al- lah möminlərin dostudur!” (“Ali- mran” suİ rəsi, 3/65- 68). Quranda brahim peyİ ğəmbər Əhdi-ətiqdəkindən tam fərqli tərzdədir. O, bütlərəitaət edən xalqın hı ələgənc ikən xəbərdar edir vəonlar bu hı əyat tərzindən imtina etməyəçağır rı d :ı “ bİ rahimi də yad et! Bir zaman o öz tayfasına belə de- mişdi: “Allaha ibadət edin və Ondan qorxun. Heç bilir- 69

70. siniz bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir?!” (“Ənkəbut” surəsi, 29/16). “Əgər təkzib etsəniz, sizdən əvvəlki ümmətlər də təkzib etmişdilər. Peyğəmbərin vəzifəsi ancaq aç q-aı şkar təbliğ etməkdir!” (“Ənkəbut” surəsi, 29/18). Buna cavab olaraq xalq peyğəmbəri öldürməyə cəhd gös- tərdi: “Tayfasın n caı vab : “Onu ölı dürün, yaxud da yandır n!”ı -deməkdən başqa bir ey olş mad . Amı ma Allah onu od- dan xilas etdi. Həqiqətən, bunda iman gətirən bir tayfa üçün ibrətlər vard r!” (“ı Ənkəbut” surəsi, 29/24). Öz xalqın nı əlində ölməkdən qaçan brahim peyİ ğəmbər hicrət etməyə üstünlük verib doğma diyarlar tı ərk edir. Allah ayə- lərdəbunu beləxəbər verir: “Onlar hiyləqurmaq istədilər, lakin Biz onlar daı ha çox ziyana uğratd q” (“ı Ənbiya” surəsi, 21/70). “Mən sizi və sizin Allahdan başqa tap nı dığın z bütı ləri tərk edib bir kənara çəkilir və öz Rəbbimə dua edirəm. Ola bilsin ki, mən Rəbbimə ibadət etməklə bədbəxt olmay m” (“Mı əryəm” surəsi, 19/48). 70

71. III H SSİ Ə LUT PEYLUT PEYĞĞƏƏMMBBƏƏR N XALİR N XALİ QIQI VVƏƏ ALT-ÜST ED LİALT-ÜST ED Lİ MİŞ ŞMİŞ ŞƏƏHHƏƏRR 71

72. “Lut qövmü dətəhdidləri yalan saymışd . Biz dı əonlar nı üstünəda yaş ğdıran yel göndərdik, yaln z Luı tun ailəsini səhər ça xiğı las etdik. Dərgahım zı dan bir lütf olaraq! Biz ükr edş əni beləmükafatlandırır q! And olı sun ki, onlar Biı zim əzabım zı la qorxutmu ,onş lar isəbu təhdidlərə übş həedib inanmamışdılar” (“Qəmər” surəsi, 54/33-36). Lut peyğəmbər brahim peyİ ğəmbərlə bir dövrdə ya aş y b.ı Tövrata görə, Lut brahimin qarİ da oşı ğlu idi və hətta onu uzun sə- yahətlərdən birindəmü aş yiət edirdi. Lut brahimİ ə qon u xalqş lardan birinə peyğəmbər olaraq göndərilmişdi. Quran bu xalq n etı diyi iyrəncliklərdən və poz unğ - luqlardan bəhs edir, ki iş lər aras nı da indiyə qədər görünməmi pozş - unğ luq - homoseksualizm çiçəkləyirdi. Lut onlar Alı lah n xoı uş na gəlməyən bu eyibdən əl çəkməyə ça rğı d vı ə Allah-Təalan n müı - qəddəs çağırı ilşı ə onlara müraciət etdi, sakinlər isə köhnə həyat tərzini üstün tutdu vəLutun peyğəmbərliyinəfikir verməyib ondan imtina etdilər. Ancaq Allah n qı əzəbi özünü çox gözlətmədi və şə- hər sakinləri qorxunc təbii fəlakətləməhv edildilər. Əhdi-ətiqə görə, Lut peyğəmbər Sodom şəhərində ya aş y rı - d . Arı xeoloji tədqiqatlar bu şəhərin indiki orİ daniya- sİ rail sərhəddi ilə uzanan Duzlu gölün (Ölü dənizin) yax nı lı nğı da yerləşdiyini 72

73. göstərdi. Həmçinin ayd n olı du ki, Q rı mız dı ənizdən iş mal tərəfdə ya aş yan xalq n qı ır lı masın n sı əbəbi məhz Quranda göstərilənlərdir. Lut xalqın n baı şına gəlmi cş əzadan danışmazdan əvvəl Al- lah-Təalan n bu cür sı ərt qərarın n sı əbəbini izah edən Quran ayələ- rini gətirək. Lut peyğəmbərin yolunu azm xalış qa yönəlmi nş əsi- hətləri: “Lut tayfas da peyı ğəmbərləri təkzib etdi. O zaman ki, qardaşlar Lut onı lara dedi: “Məgər qorxmursunuz? übŞ həsiz ki, mən sizin üçün etibar olunas bir peyı ğəm- bərəm! Art q Alı lahdan qorxun və mənə itaət edin! Mən bunun müqabilindəsizdən heç bir muzd istəmirəm. Mə- nim mükafat m anı caq aləmlərin Rəbbinə aiddir! Doğ- rudanm siz bı əşər övlad nı dan yaln z erı kəklərlə yax nı l qı edirsiniz? Və Rəbbinizin sizin üçün yaratdı qağı d nı ları- nız tı ərk edirsiniz? Siz həddi a an bir caş maatsın z!” Onı - lar dedilər: “Ey Lut! Əgər bu sözlərinə, son qoymasan, mütləq qovulacaqsan!” Lut dedi: “Həqiqətən, mən sizin əməlinizə nifrət edən- lərdənəm!” (“ uŞ əra” surəsi, 26/160-168). Xalq Lutun tövbə etməyə və düzgün yola çağırışına hədə ilə cavab verdi. nİ sanlar Luta haqq yolunu göstərdiyinə görə nifrət 73

74. edirdilər və onu möminlərlə bərabər qovmaq qərarına gəldilər. Bu haqda Quran ayələrindəbelədeyilir: “Lutu da peyğəmbər göndərdik. Bir zaman o öz tayfası- na demişdi: “Sizdən əvvəl bəşər əhlindən heç kəsin et- mədiyi həyas zı lıq sizı mi edəcəksiniz? Siz qad nı lar at bı ı şəhvətlə ki iş lərin üstünə gəlirsiniz. Siz, doğrudan da, həddi aşm bir tayış fasın z!”ı Lut tayfasın n caı vab : “Onı lar mı əmləkətinizdən çıxa- r n, çünı ki onlar təmiz adamlard r!” - deı məkdən başqa bir eyolş mamışd ” (“ı Əraf” surəsi, 7/80-82). Lut peyğəmbər xalqın tam aı şkar həqiqətə səsləyirdi və onlar ayı d n rı əmzlərlə xəbərdar edirdi, ancaq xalq heç bir tədbir görməyərək buna əhəmiyyət vermirdi. Luta və onlar üçün haz rı - lanm cış əzalara gülərək şərəfsizlikdə və namussuzluqda israr edirdi: “Lut bir zaman o öz qövmünə demişdi: “Doğrudanmı siz özünüzdən əvvəl aləmlərdən heç kəsin etmədiyi iy- rənc bir i i göş rürsünüz? Həqiqətənmi siz ki iş lərə yax nı - la r, yol kşı əsir və məclislərinizdə çirkin i göş rürsü- nüz?” Tayfasın n caı vab anı caq: “Əgər doğrudanı anş - lardansansa, bizə Allah nı əzabın gı ətir!” - deməkdən ibarət oldu” (“Ənkəbut” surəsi, 29/28-29). 74

75. Xalq nı dan bu cür cavab e iş dən Lut peyğəmbər Allahdan kömək diləyirdi: “Lut: “Ey Rəbbim! Fitnə-fəsad törədən qövmə qarşı mənəyard m et!” - deı di” (“Ənkəbut” surəsi, 29/30). “Ey Rəbbim! Məni və ailəmi bunlar n görı düyü işdən qurtar!” (“ uŞ əra” surəsi, 26/169). Allah Lutun dualarına ki iş şəkilli iki mələk göndərir. Onlar Lutun yanına gəlməzdən əvvəl brahimİ ə ba çş əkirlər. Elçilər brahimİ ə onun sonsuz və yaşl arı vadın n doı ağ ca u aq, hğı ş əmçinin öz əsas missiyalar - büı tün sərhədləri a an Lut xalş qın n ölüı mə məhkum edilməsi haqda xəbər verirlər. “Sonra brahim deİ di: “Ey elçilər! Sizin i iş niz nədir?” Onlar dedilər: “Biz günahkar bir qövmə göndərilmi ik.ş Onlar n baı şına gildən daşlar yağd rı maq üçün gəlmi ik.ş Həddi a anş lar üçün sənin Rəbbinin dərgah nı da xüsusi ni anqoş yulmuşdur!” (“Zariyat” surəsi, 51/31-34). “Yaln z Luı tun ailəsindən başqa! Biz, sözsüz ki, onlar nı hamısın xiı las edəcəyik! Ancaq zövcəsi istisna olmaqla! Qət etdik ki, o, əzaba uğrayanlarn içinı də qalanlardan olacaqd r!” (“Hicr” suı rəsi, 15/59-60). 75

76. Elçi-mələklər brahimi tİ ərk edərək Lut peyğəmbərin yanı- na gəldilər. O, əvvəlcə onlar taı nımad vı ə çox həyəcanland , onı larla danışd qı dan sonra isəsakitləşdi: “Elçilərimiz Lutun yanına gəldikləri zaman əndişəyə düşdü, ürəyi sıx lı d vı ə: “Bu, çox çətin bir gündür!” - dedi (“Hud” surəsi, 11/77). “Lut dedi: “Siz yad adamlarsın z!” Beı lə cavab verdilər: “Xeyr, biz sənin yanına onlar n übı ş hə etdikləri eyş lə gəlmi ik! Biz sş ənə doğru xəbər gətirmi ik. Biz, hş əqiqə- tən, doğrudanı anş lar q! Geı cənin bir vaxt aiı ləni yola çı- xart, sən özün də onlar n arı xas nı ca get. Sizdən heç kəs dönüb geri baxmas n. Siı zə əmr olunan yerə gedin!” Və ona vəhy etdik ki, səhər ça onğı lar n köı kü kəsilmi olaş - caq” (“Hicr” surəsi, 15/62-66). Bu zaman Lutun qonaqlar haqı q nı da xəbər bir anda şəhərə yay lı d .ı Əxlaqs z xalq bu qoı naqlara dəyişməz fikirləri iləyax nı laş- maqdan çəkinmədi və Lutun evini əhatəyə ald . Xalı q n niyı yətin- dən narahat olan və öz qonaqlar qarı şıs nı da eyibdən qorxan pey- ğəmbər xalqın sı əsləndi: “Lut dedi: “Bunlar mənim qonaqlar mı d r. Mı əni rüsvay etməyin! Allahdan qorxun və məni xar etməyin!” (“Hicr” surəsi, 15/68-69). 76

77. “Onlar: “Məgər biz sənə adamlar qaı da an etğ mədik- mi?” - deyəsoruşdular” (“Hicr” surəsi, 15/70). Lut qonaqlarına dəyəcək xətərdən narahat olaraq və xalqı- n saı kitləşdirmək üçün əlindən gələn hər eş yi edərək ürəklərdəsəs- ləndi: “Lut dedi: “Ka siş zə çatan bir gücüm-qüvvətim olayd ,ı yaxud möhkəm bir arxaya söykənəydim!” (“Hud” su- rəsi, 11/80). Qonaqlar isə Allah elçiləri olduqların bilı dirərək ona dedi- lər: “(Elçilər) dedilər: “Ey Lut! Biz sənin Rəbbinin elçiləri- yik. Onlar əsla sənə toxuna bilməzlər. Gecənin bir vax- t nı da ailənlə birlikdə ç x get. Heç kı əs dönüb geri baxmas n. Tı əkcə övrətin istisnad r. Onı lara toxunacaq əzab övrətinə də toxunacaqd r. Onı lar n vaxı t sı əhərdir. Səhər yax n deı yilmi?”” (“Hud” surəsi, 11/81). Şəhər sakinlərinin iyrəncliyinin və alçaqlığın n hı əddini aş- dığın göı rən Allah Luta səhər ikən ona şəhəri tərk etməyi və heç bir halda şəhərə tərəf dönməməyi əmr edən mələklər göndərməklə Lutu xilas etdi. Səhər isə Lut peyğəmbərin xalqın xı əbərdar etdiyi cəza ba verş di: 77

Xalqlarin həlaki. azərbaycan

Xalqlarin həlaki. azərbaycan

Xalqlarin həlaki. azərbaycan

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances(20)

En vedette

En vedette(8)

Similaire à Xalqlarin həlaki. azərbaycan

Similaire à Xalqlarin həlaki. azərbaycan(11)

Plus de HarunyahyaAzerbaijan

Plus de HarunyahyaAzerbaijan(15)

Xalqlarin həlaki. azərbaycan