1. Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind
home | 01 jan 2001 | Dominique Haijtema |
De Engelse psychologe Lynda Gratton gelooft in organisaties waar mensen werkelijk het
belangrijkste kapitaal zijn. In het negende deel van de serie ‘leiderschap in de 21ste eeuw’ maakt de
professor van de London Business School duidelijk dat organisaties snel moeten veranderen. “Er
komt een enorme aardbeving op ons af.”
Ze is niet wereldberoemd. Ze ontvangt geen tienduizenden dollars voor een lezing. Vele managers
hebben nog nooit van haar gehoord. Dat is jammer. De Engelse psychologe en
organisatiedeskundige Lynda Gratton heeft een boodschap die het verdient gehoord te worden:
organisaties kunnen het beste uit hun medewerkers halen door ze als hun belangrijkste kapitaal te
behandelen. Hoewel ze vooral het tegendeel bewezen ziet, blijft de 49-jarige Gratton hardnekkig
geloven in de goedheid van mensen en organisaties. De professor van de London Business School
noemt zichzelf dan ook een ‘humanistisch psychologe’. Haar optimisme wordt echter niet gestaafd
door haar eigen onderzoeksresultaten. Zo blijkt bijvoorbeeld uit haar onderzoek bij bedrijven als
Citibank, Hewlett-Packard en Kraft Foods dat een hoog percentage van werknemers zich absoluut
niet betrokken voelt bij het bedrijf. Op haar vraag “Heeft u het gevoel dat uw bedrijf van uw
potentieel gebruikmaakt?” reageerde slechts 20 procent positief. Bedrijven zijn volgens Gratton
fundamenteel veranderd in de afgelopen jaren. Organisaties zijn horizontaler, werken meer mondiaal
en doen meer aan outsourcing dan ooit tevoren. Qua structuur is er dan misschien veel veranderd, de
betrokkenheid van medewerkers is er niet hoger op geworden. Werknemers zijn niet meer of minder
betrokken dan twintig jaar geleden, toen Gratton haar onderzoeken startte. Organisaties zijn dus nog
steeds geen plekken waar mensen zich kunnen ontplooien. Voor Gratton, die zich daar erg over
verbaast, is het de grootste drijfveer voor haar werk. De psychologe besteedt veel tijd aan seminars
en workshops over de hele wereld waarin ze probeert managers en bedrijven op de toekomst voor te
bereiden. Ze geeft toe dat ze ook wel eens moedeloos wordt van het onbegrip van managers. Een
aantal weken geleden raakte ze zelfs zo gefrustreerd tijdens een bijeenkomst dat ze begon te
schreeuwen. Toen dacht ze heel even dat ze maar beter op kon houden en weer thuis aan een boek
moest gaan werken. In haar laatste boek The democratic enterprise pleit ze ervoor dat organisaties
hun werknemers niet langer als kinderen behandelen. Het wordt tijd dat het een relatie tussen
volwassenen wordt. De werknemer is in haar ideale democratische onderneming een burger met
plichten maar vooral een autonoom individu dat veel vrijheid krijgt binnen het bedrijf. De
werknemer en het bedrijf investeren zowel in zichzelf als de ander, waardoor de onderneming een
plaats wordt waar het menselijk kapitaal ten volle wordt benut. Gratton ziet haar rol – en die van
andere managementexperts als Charles Handy en Henry Mintzberg – als die van een thought leader.
Het is hun taak een brug te slaan tussen academische kennis en de praktijk op een manier die
managers inspireert om organisaties menselijker te maken. Ze vindt het jammer dat er zo weinig
pagina 1 van 6Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind - Home - MT Management team
20-4-2010http://www.mt.nl/1/857/home/lynda-gratton-leiderschap-is-een-state-of-mind.html
2. vrouwelijke managementdeskundigen zijn, omdat die een eigen stem hebben die onvoldoende in
organisaties wordt gehoord. Gekleed in een onberispelijk mantelpak, het blonde haar in een staart, is
Gratton een gedistingeerde Engelse dame met een meisjesachtige uitstraling. Haar kantoor op de
derde verdieping van de London Business School met uitzicht op het statige Regent’s Park is
behoorlijk krap. Ze werkt dan ook het liefste thuis; als ze geen les hoeft te geven, is ze nauwelijks op
kantoor te vinden.
Hoe reageren bedrijven op uw onderzoek? De uitkomsten ervan, zoals de lage betrokkenheid,
zijn bepaald geen goede reclame.
“Ik geloof heilig in samenwerking tussen academische instituten en bedrijven. Wat ik bij al mijn
onderzoeken doe is met een groep managers van het betreffende bedrijf intensief samenwerken
waardoor ze vanaf het begin betrokken zijn bij het onderzoek. Omdat ze de hele tijd met ons
samenwerken, zijn de resultaten geen shock voor de bedrijven. De resultaten worden niet opeens aan
de directie gepresenteerd.”
Toch is het verbazingwekkend dat bedrijven zoals Citibank ermee akkoord gaan dat u
resultaten publiceert die geen al te positief beeld van hen schetsen.
“Dat is nou eenmaal de afspraak als we met elkaar gaan samenwerken. Het is een van onze eisen en
het staat ook in het contract. Het is geen consulting, het is onderzoek.”
Hoe definieert u leiderschap?
“Een leider vertegenwoordigt de waarden van de organisatie. Een leider staat met één been in het
verleden waardoor hij de historie van een bedrijf erkent. Tegelijkertijd staat hij met het andere been
in de toekomst waardoor hij de aspiraties van een bedrijf kan omschrijven. Ik geloof dat bedrijven
zich vooral onderscheiden door hun waarden. De waarden van een bedrijf worden geïllustreerd door
de deugdzaamheid van de leider. “Bedrijven leiden is tegenwoordig erg moeilijk, omdat het hele
complexe instituties zijn, met veel verschillende stakeholders die tegengestelde belangen hebben. De
beste leiders die ik heb gezien zijn erg bedachtzaam, ze reflecteren op hun leiderschap. En zij hebben
vaak een erg sterk team om zich heen verzameld. Het team is belangrijker dan het individu. Een
heroïsche leider past niet meer in het jaar 2004.”
Is leiderschap een kwestie van keuze en karakter, zoals Stephen Covey suggereert?
“Dat vind ik wel een goede formulering. Ik zou het een kwestie van deugden willen noemen. Als het
om keuzes gaat: een leider ‘leeft’ zijn waarden door de keuzes die hij maakt. Het is erg makkelijk
wat waarden op papier te zetten en erover te praten. Het is een stuk moeilijker om de waarden te
illustreren door de keuzes die je in het dagelijks leven maakt.”
Maakt u een onderscheid tussen leiderschap en management?
“We hebben ceo’s gezien die geen leider zijn en managers door het hele bedrijf die dat wel zijn.
Leiderschap is een state of mind. Dat kan je dus overal vinden.”
Hoe wordt leiderschap ontwikkeld?
“Dat vraag ik me ook af. Of het aangeleerd of aangeboren is, dat is nog steeds niet aangetoond. Het
gaat natuurlijk om verschillende zaken als veel energie hebben, stressbestendig zijn en uitstekend
fysiek vermogen. Er komt veel bij kijken. Het zijn hele heftige banen die veel van je eisen. Een van
de meest belangrijke uitdagingen in Europa is volgens mij: mensen met karakter te vinden die
bedrijven willen leiden.”
Wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor managers in de komende jaren?
pagina 2 van 6Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind - Home - MT Management team
20-4-2010http://www.mt.nl/1/857/home/lynda-gratton-leiderschap-is-een-state-of-mind.html
3. “Globalisering, outsourcing en vooral de concurrentie met opkomende markten zoals Azië zal het
voor Europa erg moeilijk maken om nog mee te doen. De enige manier waarop dat nog zou kunnen
is door innovatie. Wij kunnen niet concurreren door lage loon- of productiekosten. Met innovatieve
service of producten redden we het wellicht, maar het is moeilijk om een innovatief bedrijf te
bouwen. Om innovatief te zijn, moet je hele betrokken medewerkers hebben in een werkomgeving
met vertrouwen en respect. “De demografische ontwikkelingen zijn eveneens een grote uitdaging
voor managers. De meeste hrm-praktijken en beleid zijn gebaseerd op de werknemer oude stijl, die
op een bepaalde leeftijd bij het bedrijf begint en het bedrijf verlaat als hij zestig is. Zo werkt het niet
meer. Veel van ons zullen moeten doorwerken tot hun zeventigste. Maar niet op de ouderwetse
manier. We willen flexibiliteit. Dat geldt zeker voor de generaties die nu de arbeidsmarkt opkomen.
Ze willen een meer gebalanceerde levensstijl. Dit betekent dat we de manier waarop bedrijven zijn
ingericht drastisch moeten veranderen. Er is helaas veel weerstand.”
Waarom?
“Omdat het meeste beleid helemaal verweven is met het bedrijf. Performancemanagement,
beloningssystemen of opvolgingsprocedures zijn allemaal niet meer geschikt voor de uitdagingen
van vandaag. Het is een enorm probleem.”
Is hr wel de aangewezen afdeling om deze grote verandering te bewerkstelligen? De meeste hr-
functies zijn alleen administratief.
“Daar ben ik het niet mee eens. Het is administratief als hr geen waarde weet toe te voegen. Er is een
groot potentieel voor hr om verschil te maken door organisaties te helpen zich de toekomst voor te
kunnen stellen. En beleid te ontwerpen dat de toekomst tegemoetkomt. Helaas zijn weinig hr-
afdelingen in staat om dat te doen.”
Er zijn weinig hr-directeuren die een belangrijke strategische rol spelen of in het bestuur
zitten.
“Dat hangt af van het bedrijf en de hr-afdeling. Bedrijven kiezen natuurlijk hun hr-team. Als ze niet
veel achting hebben voor hr, kiezen ze zwakke hr-managers.”
Kent u een organisatie die volledig democratisch is zoals u in uw boek ‘The democratic
enterprise’ omschrijft?
(Lacht): Nee. Mijn boek moet je meer zien als een mozaïek van beleid en processen waarvan ik vind
dat bedrijven die zouden moeten hebben. Sommige hebben een aantal van de processen. Maar geen
bedrijf heeft ze allemaal. Ik heb het boek vooral geschreven als een uitnodiging voor managers om
na te denken over wat ze zouden kunnen doen.”
Bent u het eens met Charles Handy dat de meeste bedrijven gevangenissen zijn voor de
menselijke ziel?
“Dat geldt voor zo veel in het leven. Het grappige is dat veel families net zo disfunctioneel zijn als
organisaties. We verwachten dat bedrijven perfect zijn, terwijl ons eigen leven verre van perfect is.”
Waarom is het zo moeilijk voor bedrijven democratisch te worden als de voordelen zo
duidelijk zijn? Iedereen wil toch ergens werken waar hij zijn potentieel kan verwerkelijken?
“Managers zijn bezorgd over hun rol in een democratische onderneming. In een democratische
onderneming is een manager vooral coach en mentor. Ik denk dat de meeste managers zich meer op
hun gemak voelen als ze kunnen controleren. Er zijn bovendien nog steeds ceo’s die er niet van
overtuigd zijn dat dit een geschikte manier is om een bedrijf te leiden. Ze geven de voorkeur aan
hiërarchie en command & control. Het is blijkbaar heel moeilijk voor bedrijven om werknemers als
pagina 3 van 6Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind - Home - MT Management team
20-4-2010http://www.mt.nl/1/857/home/lynda-gratton-leiderschap-is-een-state-of-mind.html
4. volwassenen te behandelen. Maar als je werknemers niet respecteert en slecht behandelt, is de
organisatie dood. Misschien duurt het lang voordat de organisatie sterft, maar ze is al dood.
Sommige bedrijven vernietigen de menselijke ziel en de menselijke waarde. “Maar vroeg of laat zal
er een ommekeer komen. De demografische ontwikkelingen en technologie zijn als een aardbeving
die wij nu misschien nog niet voelen, maar die een gigantische vloedgolf zal veroorzaken die over
ons heen zal spoelen. Ik besteed mijn tijd aan het voorbereiden van bedrijven op die golf. Hoe
vroeger ze zich hierop voorbereiden des te beter.”
Over vijftig jaar hebben we democratische ondernemingen?
“Ik denk het wel. Ik maak deel uit van een Amerikaanse groep ‘The future of work’. Wij denken dat
technologie een groot verschil zal maken. De huidige generatie tieners is technologisch zo goed
onderlegd, dat ze bedrijven ingrijpend zullen veranderen. Je hoeft niet meer naar kantoor te gaan om
te werken. Er zullen steeds meer vrije individuele ‘agenten’ komen die rond een project even bij
elkaar komen en dan doorgaan met andere zaken. Dat zal over vijftig jaar de norm zijn.”
Hebben we dan nog managers nodig?
“Er zal geen plek zijn voor mensen die alleen maar toezicht uitoefenen. Maar om waarde toe te
voegen in een organisatie heb je nog steeds competenties en vaardigheden nodig zoals
projectmanagement, coaching en mentoring.”
Geldt dat voor alle sectoren? In supermarkten of andere winkels zullen nog wel managers
werken.
“Ik weet niet wat er met supermarkten en distributie gebeurt. Ik koop nu al jaren al mijn
boodschappen via internet en die worden bij mij thuisbezorgd. Ik ben al een jaar niet meer in een
winkel geweest. Maar ik denk dat er in supermarkten of andere winkels steeds meer in teams
gewerkt zal worden.”
U benadrukt dat in een democratische onderneming de vrijheid van sommigen niet ten koste
mag gaan van anderen. Hoe denkt u over de beloning van topbestuurders?
“Ik heb hier samen met de rest van de academische wereld een duidelijk standpunt over: het is
schadelijk voor de betrokkenheid en motivatie van werknemers en er is geen enkel wetenschappelijk
bewijs dat die beloningen de prestatie van individuen of het bedrijf bevorderen.”
Waarom verandert het dan niet?
“Voor een verandering is een grote groep voorstanders nodig. De kracht tegen verandering is te
groot. De ceo’s willen niet dat het verandert en de hele industrie die is opgebouwd rond
performancemanagement ook niet.”
Is er ander leiderschap nodig in de 21e eeuw?
“Absoluut. Ik denk dat een command & control-leider vroeger erg nodig was. Werknemers hadden
iemand nodig die hen vertelde wat ze moesten doen. Tegenwoordig niet meer. Een leider moet een
doel en richting geven waarmee werknemers ingenomen zijn. Werknemers staan ’s ochtends niet
opgewonden naast hun bed omdat ze aandeelhouderwaarde creëren. Dat is niet interessant genoeg.”
Maar de nadruk ligt toch meer dan ooit op aandeelhouderwaarde?
“Dat weet ik niet. John Brown van BP kwam met de leus: BP – beyond petroleum. Toen hij daarover
praatte noemde hij BP een force for good. De pers reageerde negatief, maar het laatste onderzoek
onder Europese afgestudeerden liet zien dat BP een organisatie is waar ze willen werken. Het is een
pagina 4 van 6Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind - Home - MT Management team
20-4-2010http://www.mt.nl/1/857/home/lynda-gratton-leiderschap-is-een-state-of-mind.html
5. van de grootste uitdagingen voor een ceo om een organisatie te creëren die een groter doel dient dan
de aandeelhouder. Het gaat verder dan maatschappelijke verantwoordelijkheid.”
U werkt veel met Nederlandse bedrijven. Is er een typische Nederlandse managementstijl?
“Ja natuurlijk. Het is allemaal consensusgericht. Wat Nederlandse managers duidelijk moeten leren
is wanneer het tijd is om actie te ondernemen. Het consensusmodel is trouwens wel een goed model
voor de democratische onderneming en daarmee de toekomst.”
Henry Mintzberg schreef onlangs een boek over de slechte kwaliteit van mba-opleidingen. U
was zelf hoofd van de mba-opleiding van de London Business School. Wat vindt u van zijn
kritiek?
“De moeilijkheid van een mba-opleiding is dat het niet makkelijk is deze te vertalen naar de praktijk.
Zijn kritiek is gedeeltelijk terecht, maar het curriculum is al aan het veranderen. Je leert tijdens een
mba-opleiding net als een doktor de basisbeginselen, maar het meeste leer je in de praktijk.”
Hij zegt ook dat management geen wetenschap of beroep is.
“Management is zowel een beroep als een wetenschap. Het is een van mijn grootste frustraties dat
managers niet de wetenschappelijke publicaties tot zich nemen. Onderzoek naar het creëren van high
performing teams bijvoorbeeld. Het is er allemaal. Alleen lezen managers het niet. Ze lezen te
weinig. Waarom? Omdat ze te weinig tijd hebben. En waarom hebben ze te weinig tijd? Omdat ze
van hun bedrijven allemaal onzinnige dingen moeten doen waardoor ze geen tijd hebben om te
reflecteren. Dat is beangstigend. “Erg weinig managers hebben een mba. Het is belangrijker je af te
vragen hoe we managers kunnen opleiden. Daarvoor hebben ze tijd nodig om na te denken. Tijdens
ons programma ruimen we tijd in voor reflectie. En raad eens wat iedereen dan doet? Ze pakken hun
mobiele telefoon of checken hun e-mail. Het is erg moeilijk voor ze om niets te doen. Ik heb veel
sympathie voor managers. Maar ik zou hun werk niet willen doen. Zo veel is zeker.”
CV Lynda Gratton
1955 > geboren in Noord-Engeland 1976 > ba psychologie, Liverpool University 1981 > phd
psychologie, Liverpool University 1979-1982 > hoofdpsycholoog British Airways 1982-1988 >
hoofd human resources bij PA Consulting Group 1989-heden > professor organisational behavior
London Business School 1992-2000 > director Leading Edge Research Consortium 1999 >
publicatie Strategic Human Resource Management 2000 > publicatie Living Strategy 1998-2001 >
associate dean mba programme London Business School 2004 > publicatie The Democratic
Enterprise, professor Advanced Institute Of Management Lynda Gratton is niet getrouwd en heeft
twee kinderen.
Werknemers zijn geen kleuters
De democratische onderneming wordt volgens Lynda Gratton gekenmerkt door de volgende
eigenschappen: • De relatie tussen bedrijf en werknemer is een relatie tussen volwassenen, geen
relatie tussen ouder een kind. • Individuen worden gezien als burgers die in hun eigen ontwikkeling
investeren. • Individuen kunnen hun diverse kwaliteiten tonen en hun talenten ontwikkelen. •
Individuen participeren in het bepalen van de condities van hun werkzaamheden. • De vrijheid van
sommigen gaat niet ten koste van anderen. • Individuen hebben verantwoordelijkheden en
verplichtingen ten opzichte van zichzelf en de organisatie.
Eerder in deze serie: Stephen Covey, Manfred Kets de Vries, Warren Bennis, Charles Handy, John
Kotter, Rosabeth Moss Kanter, Ram Charan en Henry Mintzberg
pagina 5 van 6Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind - Home - MT Management team
20-4-2010http://www.mt.nl/1/857/home/lynda-gratton-leiderschap-is-een-state-of-mind.html
6. Trefwoorden: geen
Gegevens ontvanger
Naam ontvanger:
Email ontvanger:
Jouw gegevens
Naam:
Email:
Doorsturen
pagina 6 van 6Lynda Gratton: Leiderschap is een state of mind - Home - MT Management team
20-4-2010http://www.mt.nl/1/857/home/lynda-gratton-leiderschap-is-een-state-of-mind.html