โดย รศ.ดร.จำนง สรพิพัฒน์ ที่ปรึกษาสถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ

1. 1
ฉบับที่ 4 / 2559
POLICY BRIEF
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
กลุ่ม ISIS
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
เบื้องหลังรัฐประหารตุรกีเบื้องหลังรัฐประหารตุรกี
กับการต่อสู้ทางการเมืองกับการต่อสู้ทางการเมือง
ที่ปรึกษาสถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
รศ. ดร. จานง สรพิพัฒน์
ช่วงที่ผ่านมาคนไทยให้ความสนใจต่อการรัฐประหารในตุรกีค่อนข้างมาก เพราะเหตุการณ์
รัฐประหารแบบเดียวกันก็เพิ่งเกิดขึ้นเมื่อไม่นานมานี้ในประเทศไทย แต่สิ่งที่ควรพิจารณาคือ การ
รัฐประหารในตุรกีคราวนี้จะเหมือนหรือต่างกับเหตุการณ์รัฐประหารในประเทศไทยอย่างไร สาหรับสาเหตุ
การรัฐประหารของไทยคงเป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้ว แต่สาหรับตุรกีนั้นยังมีน้อยคนนักที่เข้าใจปัญหาทาง
การเมืองของประเทศนี้ อย่างไรก็ตาม ก่อนที่จะนาไปสู่คาตอบในเรื่องดังกล่าว จาเป็นต้องสร้างความ
เข้าใจในความขัดแย้งทางการเมืองของตุรกีให้กระจ่างเสียก่อน โดยตุรกีประกอบด้วย กลุ่มนิยมทาง
การเมือง 3 กลุ่มหลักๆ ดังนี้

2. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต 2
กลุ่มนิยมทางการเมืองในตุรกี
1. กลุ่มเคมาลนิยม (Kemalist) เป็นกลุ่มสนับสนุนหลักการแยกการเมืองการปกครองแบบ
อาณาจักรออกจากศาสนจักรแบบเคร่งครัด แนวคิดนี้เป็นแนวคิดที่สืบทอดมาตั้งแต่ยุคที่ Musta-
fa Kemal Ataturk บิดาของชาติตุรกีสมัยใหม่วางรากฐานไว้แต่ต้น ผู้นิยมแนวคิดนี้ส่วนใหญ่จึง
เป็นพวกทหาร และกลุ่มเสรีนิยมชนชั้นกลางในเมืองที่ได้รับการศึกษาแบบตะวันตก
2. กลุ่มพรรค AK Party ของประธานาธิบดี Erdogan ซึ่งเป็นพรรครัฐบาลในปัจจุบัน แนวคิด
ของกลุ่มนี้เป็นแนวคิดที่สนับสนุนให้ศาสนจักรมีบทบาทเข้ามาบริหารปกครองประเทศ
เช่นเดียวกับแนวคิดของกลุ่ม Brotherhood ในอียิปต์ที่ถูกโค่นล้มไปเมื่อไม่กี่ปีก่อน แนวคิดนี้สืบ
ทอดมาจากการปกครองสมัยโบราณของอาณาจักรออตโตมันที่ศาสนาจักรและอาณาจักรเป็น
หนึ่งเดียวกันในยุคการปกครองโดยคาลิฟฟะหรือ “กาหลิบ”ในภาษาไทย ความเชื่อนี้มีบางส่วน
คล้ายกับแนวคิดของกลุ่ม IS ที่ต่อสู้อยู่ในตะวันกลาง (จึงไม่แปลกหากพรรค AK จะให้การ
สนับสนุนแบบลับๆ แก่ IS เมื่อมีการลุกขึ้นล้มล้างรัฐบาลอัสสาสของซีเรีย)
3. กลุ่มกูเรนนิยม (Gulenist) กลุ่มนี้สนับสนุนแนวคิดของนาย Gulen ซึ่งเป็นครูสอนศาสนา
อิสลามที่มีอิทธิพลของตุรกี กลุ่มนี้สนับสนุนให้ศาสนาจักรมีบทบาทในการปกครองประเทศ
เช่นเดียวกับกลุ่มของนาย Erdogan แต่ไม่สนับสนุนให้ผู้เลื่อมใสแนวทางนี้เป็นนักการเมือง
โดยตรงเพราะอาจทาให้ชื่อเสียงมัวหมองจากการแปดเปื้อนไปกับการเมือง แต่จะเลือกวิธีทาตัว
เป็นแบบอย่างให้คนข้างเคียงศรัทธาและแทรกซึมเข้าไปกับคนในทุกระดับชั้นของสังคมเพื่อให้มี
มีอิทธิพลกาหนดแนวคิดและทัศนะทางการเมืองของมหาชน ตลอดจนชักจูงให้คล้อยตามกับ
อุดมการณ์ของตน หลักคิดของนาย Gulen สืบทอดมาจากลัทธิซูฟีที่มีที่มาต่างจากหลักคิดทาง
ศาสนาของพรรค AK ของนาย Erdogan
ในอดีตการเมืองของตุรกีมักมีทหารเป็นผู้กุมอานาจ หากฝ่ายการเมืองไม่ปฏิบัติตามทิศทางที่
ฝ่ายทหารเห็นชอบ รัฐบาลนั้นๆ มักจะถูกทารัฐประหารหรือก็บีบให้ลาออก สาหรับข้อขัดแย้งทาง
การเมืองที่เป็นเรื่องอ่อนไหวในตุรกีคือคาถามที่ว่า จะยินยอมให้หลักศาสนาเข้ามาอิทธิพลหรือข้องแวะ
กับอาณาจักร(secular state) ได้มากเพียงใด? ปัญหานี้มีความรุนแรงถึงขั้นที่รัฐบาลตุรกีต้องประกาศ
ห้ามสตรีอิสลามโพกผ้าคลุมศีรษะในที่สาธารณะ (คนตุรกีส่วนใหญ่นับถืออิสลาม) อยู่ระยะหนึ่ง
ขณะเดียวกันกลุ่มนิยมศาสนาก็พยายามต่อสู้ทางการเมืองเพื่อให้แนวคิดและหลักปฏิบัติทางศาสนา
อิสลามมีส่วนร่วมในการบริหารปกครองบ้านเมืองให้มากขึ้น
ช่วง 20 ปีที่ผ่านมา ในระยะแรกฝ่ายของนาย Erdogan และนาย Gulen ได้ร่วมมือกันเป็น
พันธมิตรทางการเมืองเพื่อขจัดอิทธิพลของเหล่าทหารให้ออกจากการเมืองซึ่งประสบผลสาเร็จด้วยดีจน
สามารถลดอิทธิพลของฝ่ายทหารไปได้ในระดับหนึ่ง แต่ท้ายที่สุดทั้งสองฝ่ายกลับแตกคอกันเนื่องจาก
การต่อสู้แย่งชิงอานาจกันเอง ล่าสุดมีการการเคลื่อนไหวประท้วงรัฐบาลของนาย Erdogan ที่จะนาพื้นที่
สวนสาธารณะไปสร้างเป็นตึกอาคารพาณิชย์ พรรค AK ก็ตอบโต้ด้วยการกดดันรวมถึงจับกุมผู้ต่อต้าน

3. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต 3
และพลพรรคผู้นิยมนาย Gulen จนนาย Gulen ต้องลี้ภัยการเมืองไปอยู่ในสหรัฐฯ ตั้งแต่ปี 1999
สาหรับการทารัฐประหารเมื่อคืนวันศุกร์ที่ 15 กรกฎาคม ที่ผ่านมา รัฐบาลนาย Erdogan ยืนยันว่าเป็น
ฝีมือของกลุ่มนิยมนาย Gulen แต่จากการที่รัฐบาลทาการกวาดล้างผู้คนอย่างไม่เลือกหน้า จนขณะนี้
จึงมียอดผู้เสียชีวิตสูงกว่า 45,000 คน ครอบคลุมคนเกือบทุกระดับอาชีพ ไม่เว้นแม้แต่ครู อาจารย์ใน
มหาวิทยาลัย ด้วยเหตุนี้ จึงมีผู้ตั้งข้อสงสัยว่า ข้อกล่าวอ้างของนาย Erdogan นั้นไม่น่าจะเป็นจริง
เพราะแม้แต่นายพลอดีตผู้บังคับบัญชากองทัพอากาศตุรกีที่ถูกจับได้ซึ่งรัฐบาลอ้างว่าเป็นผู้นาฝ่าย
ขบถยังปฏิเสธว่าตนเองไม่มีส่วนรู้เห็น จึงมีนักวิเคราะห์บางคนเชื่อว่า การรัฐประหารครั้งนี้น่าจะเป็น
การจัดฉากของนาย Erdogan เสียเองมากกว่า แต่เมื่อพิจารณาจากหลักฐานเชิงประจักษ์ จะเห็นว่า
การปะทะระหว่างทหารที่ทาการรัฐประหารกับฝ่ายมวลชนของพรรค AK ที่ออกมาต่อต้านเป็นไปอย่าง
รุนแรงและมีผู้เสียชีวิตมากมาย จึงไม่น่าจะเป็นการจัดฉากอย่างที่หลายฝ่ายคาดการณ์
ผู้เขียนเชื่อว่า อาจเป็นไปได้ที่ฝ่าย Kemalist ที่ส่วนใหญ่เป็นทหาร เป็นผู้ทารัฐประหาร แต่
เมื่อทาไม่สาเร็จ รัฐบาลของนาย Erdogan จึงฉวยโอกาสป้ายความผิดให้ไปกับกลุ่ม Gulenist เพื่อจะ
ได้ถือโอกาสกวาดล้างฝ่ายต่อต้านการทางเมืองของตนไปเสียให้หมดไปจากตุรกี ทั้งยังถือโอกาส
กระชับอานาจของตนเอง ซึ่งที่ผ่านมานาย Erdogan ก็มีชื่อเสียงในทางไม่ดีในทานองนี้มานานแล้ว
อีกไม่นานเราคงได้เห็นรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งกลายร่างกลายเป็นรัฐบาลเผด็จการ
พลเรือนอย่างเต็มตัว

4. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต 4
ที่อยู่ติดต่อ
วิทยาลัยบริหารรัฐกิจ 52/347 พหลโยธิน 87 ตาบลหลักหก อาเภอเมือง จังหวัดปทุมธานี 12000
โทรศัพท์ 02-997-2200 ต่อ 1283 โทรสาร 02-997-2200 ต่อ 1216
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ชั้น 4/2 637/1 ถนนลาดพร้าว เขตจตุจักร กทม. 10900
โทรศัพท์ 02-930-0026 โทรสาร 02-930-0064
ผู้อานวยการสถาบันคลังปัญญาฯ : ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์
บรรณาธิการ : น.ส.ยุวดี คาดการณ์ไกล
ผู้เขียนบทความ : รศ. ดร. จานง สรพิพัฒน์
ผู้จัดรูปเล่ม : น.ส.จุฑามาศ พูลสวัสดิ์
ปีที่พิมพ์ : กรกฎาคม 2559
สานักพิมพ์ : มูลนิธิสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ
ปก : http://www.independent.co.uk/news/world/europe/
turkey-second-coup-attempt-president-erdogan-military-f
ailure-latest-news-a7145266.html
เพิ่มเติมได้ที่ www.rsu-brain.com