1. |ah hla kan thlâk
-Ellis H.Pachuau
Aizawl Venglai
Kan ram hian eng a ti zõ ta nge? Heti êm êma ruihhlo avànga a dam tâk loh le?
“A tûr a nâ e, zungzâm a fan zõ,
Râwlthar dâwntuaite a dàwi ã mêk e;
Nángma tán a pawi lua, i dáwn chiang lo a ni,
Aw, Mizo tlangval, famkhua i lawi dáwn e,
Sim rawh, bansan la, Ruihhlo hi hmêlma a ni,
Aw ang fan fan.”
-Lalsangzuali Sailo
Eng tik aangin nge?
Kum 20 kal ta vêlah khán kan henawm State-a Mizo hnahthlâkte chuan an fâten drugs ti
lovin zû in hìn zâwk se an tih ngawih ngawih hìn thu an sawi kan la theihnghilh hman âwm lo ve.
Khatiang hun kha tawng ve tùrah kan lo inngai lo va; nimahsela, a zual zawpui vailenhlo tih chu nêp
tê a ni ringawt. 1984 vêl aang khán drugs (heroin) thihpui kan awm an a, a hmangtute pawh mi
hausa fâte niin, heroin hman lar ber a ni hìn. Hun a kal zêl a, heroin mai bâkah proxyvon ruih
nachang hriat a ni ve leh zêl a; 1990-ah chuan proxyvon hman sual avànga thi an awm ta hial mai!
Ruihhlo ngaitute pawh mi hausa fâte chang ni tawh lovin mi hnuaihnung zâwk fâte nèn lam kan rui
ta zêl zawng a nih hi. 1990-2002 bâwr chho-ah chuan kan halai tam takte chu ruihhlo bâwihah an
táng a, halaite tán ruihhlo vànga a thim chhah lai ber a ni hial âwm e.
A tûr a nâ
|halai ni ve siin hatlai hun nei lo khawpin ruihhlo chuan min sawp a. Bán hrawl pui pui,
kutke chawm beng buang, tha nei hauh si lo te, hna thawk peih miah si lo, ru peih êm êm si te, gas la
/ pu peih lo, ru chhuak peih tlat si te, hna thawk ni mang si lo va mut huna meng, thawh huna mu burh
burh te, ha inti êm êm ha chuang si lovin min nghaisa vêl a. Ei tùr chi inchiu nána kan lo hman ve
ngawt avàng leh hriau thianghlim lo leh bil kan hman avàngin kan taksa a so lêk lûk a, natna hlauhawm
pawh kan kai pherh nuaih ta ve ang. Miten damna dawi atána an hman kha kan inhmangaih luat
avàngin mahni taksa kan tichhe lawi a. Hrui tel lovin kan inawhna tùr kan thlung a, a vannei deuhte
hrui a sei a, a vanduai deuhte hrui a tawi a, thlanmual lamah kan inphûm liam zut zut reng mai a nih
hi maw! Veng / khaw henkhatah phei chuan thih chhan puan ngam lohte kat nukin, sapawngin kan
thi ta zawih zawih mai a nih hi. Amah mai chuan thlei bîk a nei lo va, chhûng tin tih theih deuh thaw
min rûn a, kan fapa duat lai te, kan fâ neihchhun nèn lam min seh a, chu mai ni lovin kan fanute
thleng pawhin min pet a, kan huan thlai chawrnõ tùr pawh a zîk min chilhchhumsak euh mai zawng
a nih hi maw! Hman deuh takah kha chuan pitar putarte ruang hi an tu leh fâten an kil a ni hìn a, |ah
hla kan thlâk a halai zâwkte ruang chu pitar putar zâwkten kilin, halai an ah ta zâwk a nih hi!
Engtin nge kan ram a rawn thlen?
Tualo hmuh tùr a awm mai lo. Ram pawn aanga sumdawn rûkna thil avànga lo lût hi a tam
ber chu a ni. Mizoram khawchhak lam ringawtah pawh ruihhlo rawn tawlh luhna kawngum hi thlûr
sarih lai awma hriat a ni (Ruihhlo Hnam Hmélma p-2, MSD & RB Booklet No.1). Hei bâkah hian kan
halai henkhat Mizoram pawna awmten an thil chìn ha lo leh ruihhlo chu kan ramah an rawn pu lût
hìn nia hriat a ni bawk. Ram pawna awm halaite hi a hawi harh deuhte an nih avàngin anmahni
awmna hmun ngheta an haw chángin halai hui khâwm chin an ngah a; an en bîk deuhten an tih
chuan, a changkãng zâwkte tih ang tih châkna avàngin halai henkhatte an hruai kawi ta hìn a ni.
Kan inpeih hman lo em ni?
Sorkarin 1982 vêl aang khán ruihhlo dona hi a bei an a; a dotu bera a hman chu Excise
Department leh Police an ni. Health Department hnuaia Drugs Control Wing pawh hi sawi hmaih
chi an ni lo vang a, tlawmngai pawl hrang hrangten an beihnate pawh sawisèn a ni hek lo vàng.
Excise leh Police-te hian Mizoram chhûnga ruihhlo lo lût tùr dan beh tumin an bei a, an dan
sèn loh pawh man tumin thiam takin an dap reng bawk a. A man pawh an man hnem tawh nángiang
mai. 1993-a din Custom Commissionerate pawhin theihtâwp chhuahin hma an la reng bawk a. Drugs
Control Wing lam pawhin damdawi zuartuten damdawi hman khawloh chi leh damdawi zawrh phal

2. loh chite an zuar em tihte an endik reng bawk a. Chu mai bâkah veng tin / khaw tin-ah VDP / JAC
pawhin theihtâwp an chhuah bawk.
Heti taka kil hrang hranga do a ni nachung hian ruihhlo chuan nasa takin kua a hreuh a, hlet
tam tak a chhuah pheng phung mai a ni.
Kan rama a lo luh aanga teh chuan Ruihhlo do hi kan an hma viau niin a lang a;
amaherawhchu, kan chet hma ang he hu chuan kan thawk ha tâwk lo a ni tih chu a lang reng mai.
Thawktu bîkte kutah kan dah lian lutuk a, a huhova kan beih chu mimalin kan vei tâwk lo deuh niin
a lang. Sorkar chuan hun rei tak aangin lo bei tawh mah se, mipuiten kan thlawp ha tâwk lo va,
ruihhlo hna thawh pawizia pawh kan hrechiang tâwk lo va, kan harh chhuah meuh chuan a lo tlai
hman ta si a ni ber mai. Awareness kan inpe tlai deuhte pawh a ni mahna le.
Tu nge mawh phur le?
Ruihhlo ngaite hi a mawhphurtu kan ti mai dáwn em ni ang? A henin nu leh pâ kan mawhpuh
ang a, a henin halaite, ruihhlo zuartute mawhpuh tâwk kan awm bawk. A dik vek mai. Sorkar lo
mawhpuh tâwk pawh awm se a mawh lo ve.
A bul ber chu chhûngkua a ni. Chhuitute chhui dàn chuan ruihhlo ngai tate hi a tlángpuiin nu
leh pâ kára seilian lo te, nu leh pâ uap hat hman lohte, fa mal emaw unau zînga upa ber emaw
naupang ber emaw an ni a. Nu leh pâ uap hat lohte chuan nu leh pâ thu aiin an hiante thu an zawm
a, nu leh pâ hlauh tùr an nei nep a, chu chuan a ni lo lamah kai péngin ruihhlo an ngaih phah ta hìn
a ni. Fa henkhat chu nu leh pâten an duat uchuak a, an tán sual kawngká zau taka hawnna a lo ni si
a, hriat loh hlanin harsatna an lo tâwk der hìn. Tin, chhûngkaw inlaichìnna fel lo, inkhualbiak mai
mai te, chhûngkaw kima chawhlui kil ngai mang lote awm a ni. Chû’ng mite nun chuan chhûngkua
aiin pawn lam thil, hna thawh an ngaipawimawh zâwk a ni. Nu henkhat, fâte uap lum ûl êm êm laia
vâk chhuak dâw dâwte awm a ni, hei hi a pawi, chhûngkaw pawna chet vêlna tam lutuk chu fâten an
tuar hìn.
Nu leh pâ tam tak hian mahni fâte Lalpa laka rochan an nih hrechiang lo kan tam a. Kan
hruaina hi a him tâwk em tih ngaihtuah lem lo te, fâte hruai tumna (goal) hrim hrim awm mumal lo,
anmahni tal tala taltîr ringawt nu leh pâ kan ram hian a ngah mai. Tin, chhûngkaw inkaihhruainain a
hawi lam (oriented) hi kristian nun ha lam aiin khawvêl lam thil awn (material oriented) a ni fo. Thil
thlìr dàn pawh kristian tehfung (christian principles) ni lovin, sum leh pâi lam aanga tehna (eco-
nomic angles) aangin a ni ber hìn. Nun dàn awhawm chu sum leh pâia lei tùr angin an ngaihtuah a,
tam tak hlawhtling mah se an tum rêng ni lo, ruihhlo bawihah an táng leh ta mai hìn a ni. Rual kan
el a, a ha e; mahse rual kan elna lutukah hian kan fâte kan awp ha hman lo va; a hente phei chu an
nakin hun atána an nun nawm zâwk nán tiin kan hmuh phak lovah kan dah bo va, ral khat aanga an
thusawi apiang ihe lo va lo pawm tâwp mai nu leh pâ engzat tak awm ang i maw? Chhûngkaw tam
tak chuan kan neih bâk sêngin, mahni in luma kan pêk phâk loh nèn lam kan vûr a, pûk chawp hial
pawhin sum leh pâi kan inthawn ruih ruih a, an hmanna lam kan chhui zuiin kan ngaihven leh tawh
si lo va, kan hriat chhuah meuh chuan phêngphehlepa khua a tlai zõ ta hìn a ni.
A dawt leh chu mahni. Râwlthar hawklakin an rui pawh tih tawh nak alaiin patling pui, nupui
fanau hrawk chawm meuhte pawh kan rui thle buk buk a; chu chang a la ni lo cheu - hmeichhiate hial
pawh an lo rui ve ta zêl mai! Mahni puala thawh chhuah pawh ni lo, chhûngte pêk leh thil rûk
hralhna tling khâwma pa-tung zet ruih thleh hnup mai chu a zia lo lam a ni. Chawm hlawm kan han
rui ve ringawtte hi a zahthlâk a, mahni thawh chhuaha ruih lah chu a âtthlâk thlawn mai a ni si. Rilru
hah chhuan lama rui ve ringawt, rui lungpuam tê têa ap leh hluam hluam si te, hmeichhe ngam leh
intih pà nána ruih ve rikngawtte hi a luck loh thlâk deuh lo maw? Patling til ial zet tawh, hiante
nawr luih theiha awm te, hna thawh tùr hre lo leh awm awl avàng te leh chhûngte hmuh phâk loh
avànga ruih ve rikngawtte hi chu a puitling zia thlawt lo. Vanduaina hi chu a awm nameuh mai a;
nimahsela, thil tam tak hi chu a sut tlang theih a nia. Ruihhlo ngaite hi anmahni heuh an ni a, mi
dàng an ni mawlh lo.
Mawhphurtu dàng leh chu a zuartute an ni chiang mai. A bul thûma chhui chuan a
siamchhuaktute hi an ni ngei mai a; mahse a zuartute hi mawhphurhtu lian tak an ni phawt mai.
Thihna tûr zuar an ni a, an tûr zawrh hi a muang deuh e tih mai loh chu. Tualthat an ni asin. Mimal,
chhûngkua, ram leh hnam tán hmélma an ni a; sumdáwng pangngaia chhiar tel chi an ni mawlh lo.
Anni hian dànin a phal loh chin hi zuar alh lo se la chuan lei tùr a awm lo mai tùr.
Heti reng tùr hi em ni dáwn?
Hnai lo ve. Ruihhlovin mi a khawih pawizia leh chhanchhuah an harsat dàn pawh bengin kan
hria a, mit ngeiin kan hmu bawk. Mi tam takin lui ral ram thlen phah tawh mah se, dam khawchhuak
leh mi engemawzat an awm bawk.

3. Ruihhlo hi nasa leh zuala kan do a ûl ta. Ruihhlo ngai mi tam zâwkte hi mahnia inpal âwk an
nih avàngin chhanchhuak tùra beih ûl ti lèm lo pawh kan awm nual mai. Mahse, Pathian hnapui ber
chu mahni duhthu ngeia suala tlu lût, mahni inchhandam thei tawh lo chhanchhuah hi a ni si.
Ruihhlo do dàn changkang leh awlsam tak si chu nulaten ruihhlo timi tawh phawt chu eng
anga changkãng pawh ni se an ngaihsan lohva, pasal atán pawh ‘|hiani, náng nei rawh’ tih atán
pawha an duh loh hi a ni ang.
Chhûngkaw obul fuh a pawimawh a, pâ berin a chanvo / mawhphurhna a hriat thar leh a
pawimawh takzet. Pâ ber nih leh nupuite ngam loh hi thil inhmeh lo tak a nia, hmeichhe mualphona
a ni! Ngam loh ngam hun chu a awm tho! Bible thu kal pel miah lo va hmeichhiaten kan pasalte kan
lu atán kan pawm a ûl hle. Chhûngkaw lu bul an awm loh nán pâ ber pawhin ‘Krista hriatna tak nèn’
chhûngkua a kaihhruai a ûl a ni. Fairel bél chhûngkhattu-ah nu zâwk ang mah sela, pâ ber dinhmun
a chuhpui a thiang lo vàng. Pâ dinhmun (thuneihna) a derthawn chuan chhûngkua a buai mai hìn.
Chhûngkua pawh inènlet ila, nu leh pâte pawh fâte entawn tlâkin nung ila.
Khawtlánga ruihhlo do pawl hotu aanga sorkarin ruihhlo do tùra a tih bîkte thlenga ruihhlo
laka kan fihlim kim hunah leh, duhsak zâwngte hum mi kan awm loh hunah ruihhlo hian kian zai a
rél ang. Tin, mipui mimirte pawhin ruihhlo dotute ke penna lamah zêl kan kal thiam zêl a pawimawh
a, dàn kengkawhtute pawhin khauh lehzual leh taima lehzuala an hna an thawh a pawimawh hle
bawk.
Mi pakhat ni vea inhria chuan ruihhlo hi ngam loh tum lo ila, ka tum nge ruh sa ruh ti chunga
puan ven sawi chhîng chunga sual chu hneh tum a pawimawh a ni. A tuartu chu mahni kan nih
vàngin mahni taksa hmangaihtu chuan tuna kan nawmna mah ni se, kan nakin hun ngaihtuah chunga
tuna kan tawrh hi a ûl a ni.
Ven him leh tihdam kawnga thawktute pawhin ruihhlo ngaite chhanchhuah an harsatzia kan
sawi vak vak hìn, hei hian ruihhlo tichhin a, ngai tate lakah a bawih ata chhuah theih loh niin a
ngaihtîr thei a ni tih hriat pawh a ha hle. Sual Setána hna thawh chu châk hle mah se, keini Krista
ringtu, Pathian châk leh thiltithei nei hian chu sual chu min hnehsak thei dáwn a ni tih i pawm ngam
ang u. Lal Isuan, “Chu chu mihring tán tih rual a ni lo va; Pathian nèn erawh chuan engkim tih theih
a ni,” a ti a (Matthaia 19 : 26).
-14022005AV-