6

1. ქ ა რ თ უ ლ ი ფ უ ტ კ ა რ ი

3. კავკასიური რუხი ფუტკარი
ქართული ფუტკარი თავისი დადებითი თვისებებით
მსოფლიოში აღიარებულ ფუტკრად ითვლება. იგი ძველ და
ამჟამინდელ ლიტერატურულ წყაროებში მოხსენიებულია
კავკასიური ფუტკრის სახელწოდებით. ქართული ფუტკრის
შესწავლა იწყება მე-18 საუკუნის მეორე ნახევრიდან.

4. ქართული ფუტკრის მეურნეობრივად სასარგებლო ნიშან-თვისების
გამოკვლევამდე (მე-19 საუკუნის დასასრულს). მსოფლიოში გავრცელებულ
ფუტკრებს შორის ყველაზე თვინიერად და მაღალპროდუქტიულად ითვლებოდა
იტალიური ფუტკარი. ევროპის ცენტრთან სიახლოვის გამო, იტალიური დედა
ფუტკრების შეყვანა ევროპაში 75 წლით ადრე დაიწყო, ვიდრე ქართული ფუტკრისა.
1886 წლიდან საფუძველი ეყრება საქართველოში ქართული ფუტკრის დედების
გამოსაყვანი საჯიშეების ჩამოყალიბებას. საჯიშეები ჩამოყალიბდა სოხუმში,
ბორჯომში, ახალციხეში, ახალ ათონში, გორში, ქუთაისში, გაგრაში, სოჭში, ბათუმსა
და მცხეთაში. თბილისში საჯიშე ჩამოყალიბდა 1893 წელს.
1928 წელს დიდი მუშაობა ჩატარდა საქართველოში გავრცელებული ფუტკრის
შესწავლის მიზნით. ექპედიციის მასალების მიხედვით ქართული ფუტკრის
აფხაზური პოპულაციის ხორთუმის სიგრძე 7.01 მმ-ს შეადგენს, მეგრულის _ 7.10 მმ-ს,
სვანურის _ 6.89 მმ-ს და იმერულის _ 6.89 მმ-ს.

5. ქართული ფუტკრის დამახასიათებელი
საშუალო მაჩვენებლები:
• შეფერილობა _ რუხი
• ხორთუმის სიგრძე _ 7.20 მმ.
• პროდუქტიულობა _ 17.31 კგ.
• საშუალო დღეღამური
კვერცხმდებლობა _ 1160 ც.
• ფრთის სიგრძე _ 9.45 მმ.
• ფრთის სიგანე _ 3.22 მმ.
• ზამთარგამძლეობა _ კარგი
• თვინიერება _ თვინიერი.

6. ისინი დილით ყველაზე ადრე გამოდიან სამუშაოდ და საღამოთი გვიან
ბრუნდებიან, ენერგიულად გამოდიან სამუშაოდ ნისლიან და მცირე წვიმიან ამინდში,
კარგად არიან შეგუებული ღალიანობის დროს მინდორში ღამის თევას. მათ
შეუძლიათ გააკეთონ გამოფრენა დაბალ ტემპერატურაზე ადრე გაზაფხულზე და
გვიან შემიდგომაზე.
მცირე ღალიანობის დროს მათ შეუძლიათ დააგროვონ სასაქონლო თაფლი, ამ
დროს მუშა ფუტკრები უზღუდავენ დედას კვერცხის დებას და მთელი ყურადღება
გადააქვთ თაფლის შეგროვებაზე. მათ აქვთ მიდრეკილება ქურდობისკენ, მაგრამ ამავე
დროს ისინი კარგად იცავენ თავის ბუდეს.

7. კავკასიური რუხი ფუტკარი ძალინ ადვილად გადადიან სანაყრე მდგომარეობიდან
მუშა მდგომარეობაში. ისინი განსაკუთრებით თვინიერები არიან, ბუდის
დათვალიერების დროს აგრძელებენ მუშაობას და არ გარბიან ამოღებული ჩარჩოდან.
მათ სხვა ჯიშის ფუტკრებისგან განსხვავებით უფრო მეტი სახეობის მცენარეებისგან
შეუძლიათ ნექტარის შეგროვება.
რეგიონული ნიშნის მიხედვით ცნობილია ქართული მთის რუხი ფუტკრის 7
პოპულაცია: მეგრული, აფხაზური, იმერული, ზემო სვანური, ქართული, კახური და
გურული.
კავკასიური რუხი ფუტკრის ჯიშის დედა ფუტკარზე მოთხოვნა ყოველთვის დიდი
იყო მსოფლიო ბაზარზე. სოხუმში, მუხურაში, სამტრედიაში და ყვარელში შექმნილი
იყო საჯიშე მეურნეობები, რომლებიც დიდი ხანია აღარ ფუნქციონირებენ. ის
ათიათასობით იგზავნებოდა საექსპორტოდ მსოფლიოს ყველა კონტინენტის 48
ქვეყანაში.

8. ქართული (კავკასიური) რუხი ფუტკარი უნიკალურია
მთელ მსოფლიოში. იგი სხვებისაგან (მაგ: რუსული,
სომხური ყვითელზოლება, იტალიური, ინდური,
ეგვიპტური ფუტკარი და სხვა.) გამოირჩევა იმით,
რომ მას აქვს ყველაზე გრძელი ხორთუმი, რაც
საშუალებას აძლევს უკეთესად შეაგროვოს ნექტარი.

9. არსებობს სამი სახის ფუტკარი:
დედალი ფუტკარი
მამალი ფუტკარი
დედა ფუტკარი
დედალი ფუტკარი მუშა ფუტკარია, იგი ასრულებს ძირითად სამუშაოს
მამალ ფუტკარს მხოლოდ ერთი ფუნქცია აკისრია.
დედა ფუტკარი კი მთელ ოჯახში ერთადერთი და უნიკალურია, მასზე
არის დამოკიდებული გამრავლება.

10. დედა ფუტკარი
დედა ფუტკარი (მას დედოფალსაც უწოდებენ)
ოჯახის უფროსი და საპატიო წევრია. მის გარეშე ოჯახი ვერ მრავლდება და მცირე
ხანში იღუპება.
დედა ფუტკარი გამოირჩევა სხეულის სიგრძით და მოწითალო ფერით. მუშა
ფუტკრებისაგან განსხვავებით, დედა ფუტკარს არ აქვს მუშაობისათვის საჭირო
მოწყობილობა, მაგრამ კარგად განვითარებული აქვს სასქესო ორგანოები.
ფიჭებზე მოძრაობს სწრაფად, ხოლო დაფრინავს ნელა, თუმცა ფრენა მას სჭირდება
მხოლოდ გასანაყოფიერებლად, სკიდან გამოსვლისას ან ნაყართან ერთად
გამოფრენისას. მთელ დანარჩენ დროს იგი სკაში ატარებს.
ერთხელ განაყოფიერებულ დედას ინტენსიურად კვერცხის დება შეუძლია 2-3 წლის
განმავლობაში. შესაძლოა დედა ფუტკარმა იცოცხლოს 9 წლამდე, თუმცა მისი
ნაყოფიერება კლებულობს. დღე-ღამეში დედა ფუტკარი დებს 3000-მდე კვერცხს.
დედა ფუტკარი ცოცხლობს მხოლოდ ოჯახში. სხვა ფუტკრებისაგან იზოლირებული,
კარგი კვების პირობებშიც კი იღუპება 2 დღეში.
დედა ფუტკრის დაღუპვის შემთხვევაში, ფუტკრებს, ახლად დადებული
კვერცხიდან, განსაკუთრებული კვების შედეგად შეუძლიათ გამოიყვანონ ახალი
დედა.

11. დედალი-მუშა ფუტკარი
მუშა ფუტკრებს არ შეუძლიათ დედა ფუტკარივით -კვერცხის დება ან მამალი
ფუტკრებივით - შეჯვარება.
ისინი იბადებიან სამუშაოდ და მთელი არსებობის განმავლობაში ასრულებენ
მშენებლის, მცველის, მომვლელის და შემგროვებელის როლს, ამიტომ მათ ფეხებზე
კალათების გარდა აქვთ ცვილის ფირფიტები და ფუნჯები და ძალიან კარგად
განვითარებული ნესტარი.

12. მამალი ფუტკარი
მსხვილ მამალ ფუტკრებს დაკისრებული აქვთ მხოლოდ დედა ფუტკრის
განაყოფიერების ფუნქცია.
ისინი არ აგროვებენ ნექტარს და არ მუშაობენ სკაში.
მუშა ფუტკრები მათ კვებავენ, უვლიან შემოდგომამდე, ანუ იქამდე, ვიდრე
არსებობს მათ მიერ დედა ფუტკრის განაყოფიერების საჭიროება. მერე კი ყრიან
სკიდან.

13. ვალდებულებების ასეთი მკაცრი
განაწილების შედეგად, ფუტკრებს
არ შეუძლიად ინდივიდუალური
არსებობა და წარმოადგენენ
კოლექტიური თანაცხოვრების
იდეალურ მაგალითს.
ერთი ოჯახის ფუტკრები
არჩევენ თავისიანებს
ფერომონების საშუალებით,
ამიტომ სხვა ოჯახის ფუტკრის
მოხვედრა სკაში გამორიცხულია -
მას ჩხუბით გააგდებენ სკიდან.
ფუტკრების ძირითადი კანონია
ოჯახის დაცვა, ზოგჯერ
სიცოცხლის ფასადაც. ოჯახის
შენარჩუნების ინსტინკტის გამო,
სკაში იცვლება თაობები და არ
წყდება ოჯახის არსებობა.

14. პედაგოგი:
მაია ფოფხაძე