1
МАВЗУ. ИШСИЗЛИК ВА ИНФЛЯЦИЯ
ДАРАЖАСИНИНГ ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛИ
1
• Ишчи кучини такрор ҳосил қилиш ва унинг хусусиятлари.
2
• Ишчи кучи бозори. Ишчи кучи ялпи талаби ва ялпи
таклифи нисбати.
3
• Ишсизлик ва унинг турлари. Ишсизлик даражасини
аниқлаш.
4
• Ўзбекистонда ишчи кучи бандлигини таъминлаш ва
ишсизларни ижтимоий ҳимоялаш борасидаги давлат
сиёсатининг асосий йўналишлари.

Ишчи кучи
Ишчи кучини
такрор ҳосил
қилиш
Бу инсоннинг ақлий
ва жисмоний
қобилиятларининг
йиғиндиси бўлиб,
жамиятнинг асосий
ишлаб чиқарувчи
кучи ҳисобланади.
Бу ақлий ва
жисмоний куч-
қувватини ишлатиб,
чарчаган ишчининг
қобилиятини қайта
тиклаши, яъни унинг
овқатланиши,
кийиниши, дам
олиши ва маданий
ҳордиқ чиқаришидир.

Ишчи кучи ресурслари
Бу мамлакат аҳолисининг меҳнат
фаолиятига лаёқатли бўлган қисмидир.
булар
эркаклар аёллар
16 ёшдан 60 ёшгача
бўлганлари
16 ёшдан 55 ёшгача
бўлганлари

Ишчи кучи ресурсларининг
иккита тури фарқланади
Ишчи кучининг фаол
қисми
Ишчи кучининг
потенциал қисми
Булар
ижтимоий
ишлаб
чиқаришда банд
бўлган шахслар.
Булар ишлаб
чиқаришдан
ажралган ҳолда
ўқиётганлар ва
вақтинчалик уй
хўжалигида
банд бўлганлар

1999 йилда 9944,1
минг киши
2009 йилда 8982,9
минг киши
Ўзбекистон Республикасида меҳнатга қобилиятли ёшгача бўлган аҳоли
(0-15 ёш) сони динамикаси (йил бошига нисбатан минг киши)

Мамлакатдаги ишчи кучи ресурслари миқдорига
таъсир қилувчи омиллар
Аҳолининг табиий ўсиши Ишчи кучи миграцияси

Ишчи кучи миграцияси
Бу турли омиллар таъсири остида (масалан, иш ҳақи
даражасидаги ўзгаришлар, ишсизлик ва ҳ.к.) ишчи
кучининг бир ҳудуддан бошқа бир ҳудудга кўчиб
ўтишидир.
Унинг турлари
Ички миграция
Бу бир мамлакат
ичида рўй берадиган
миграция
Халқаро миграция
Бу халқаро миқёсда
рўй берадиган
миграция

Ички миграциянинг асосий
шакллари
• Бу аҳолининг доимий яшаш жойини
ўзгартириши билан боғлиқ миграция;
Тугал миграция
• Бу ишчи кучининг бир ҳудуддан бошқа
ҳудудга мунтазам даврий равишда
қатнаб ишлаши билан боғлик миграция;
Тебранувчи
миграция
• Бу мавсумий иш фаолияти билан боғлиқ
миграция;
Мавсумий
миграция
• Бу ишчи кучининг баъзи ҳолларда бошқа
ҳудудларга бориб келиши билан боғлиқ
миграция.
Тасодифий
миграция

Ишчи кучи бозори
Бу хўжалик фаолияти жараёнида “ишчи кучи”
товари эгалари ва унинг асосий истеъмолчилари –
давлат ва тадбиркорлар ўртасида меҳнат
шароитлари ва унга ҳақ тўлаш миқдорлари,
ишчиларнинг малака даражаси, улар томонидан
бажарилаётган ишларнинг ҳажми, интенсивлиги
ва масъулият даражаси бўйича таркиб топувчи
ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг
мураккаб тизимидир.

Ишчи кучи товар эканлигининг илмий асоси
Ишчи кучининг ҳам ҳудди товар каби иккита ҳусусияти
мавжуд
булар
Ишчи кучи қиймати
Бу ишчи кучини такрор
ишлаб чиқариш ҳамда
унинг сифатини
ошириш жараёнларини
етарли даражада
таъминлаш учун зарур
бўлган барча ҳаётий
неъматларнинг жами
қийматидир.
Ишчи кучининг
нафлилиги
Бу унинг капитал
эгасининг фойда олишга
бўлган эҳтиёжини
қондириш лаёқатидир.

Филипс эгри чизиғининг моҳияти
Унга кўра
Меҳнатга лаёқатли
аҳоли умумий сонида
ишсизларнинг улуши
қанчалик оз бўлса,
нархларнинг инфляция
таъсири остидаги
ўсиш суръатлари
шунчалик юқори
бўлади. инфляция
даражасини 1%га
пасайтириш учун
ишсизликни 2%га
ўстириш лозим
бўлади.
Номинал
иш
ҳақи
ва
инфляция
Ишсизлик даражаси

Ишсизлик ва унинг турлари. Ишсизлик даражасини
аниқлаш.
Ишсизлар
Улар меҳнатга лаёқатли
бўлиб, ишлашни хоҳлаган,
лекин иш билан
таъминланмаганлар.

Ишсизлик турлари
• Кишилар турли сабабларга кўра ўз ишларини
алмаштириш вақтида ишсиз қолиши.
фрикцион
• ФТТ натижасида юзага келадиган ишсизлик.
таркибий
• Иқтисодий циклнинг инқироз фазасида пайдо
бўладиган ишсизлик.
циклик
• Меҳнат биржаларининг етарли даражада
ривожланмаганлиги натижасида пайдо бўладиган
ишсизлик.
институционал
• ишлаб чиқаришни механизациялаш,
автоматлаштириш, роботлаштириш ва информацион
технологияни қўллаш натижасида вужудга келадиган
ишсизлик.
технологик
• расман иш билан банд бўлсаларда, амалда тўлиқ
ҳолда ишламайдиганлар.
яширин

Ишсизлик даражаси
%.
100


ñîíè
êó÷è
Èø÷è
ñîíè
Èøñèçëàð
äàðàæàñè
Èøñèçëèê
Бу ишсизлар сонининг ишчи
кучи таркибидаги улушидир.

Ўзбекистонда ишчи кучи бандлигини таъминлаш ва ишсизларни
ижтимоий ҳимоялаш борасидаги давлат сиёсатининг асосий
йўналишлари.
1
• кенг фаолият турлари, шунингдек якка тартибдаги тадбиркорликни
кенгайтириш учун шароит яратиш.
2
• Хизмат соҳасини ривожлантириш, аҳолига кўрсатиладиган
ижтимоий-маиший хизмат ва қурилиш бўйича хизмат турларини
анча кенгайтириш.
3
• қишлоқда кенг тармоқли ижтимоий ва ишлаб чиқариш
инфратузилмасини яратиб, шу орқали янги иш жойларини очиш,
янги ишлаб чиқаришларни вужудга келтириш.
4
• ишдан бўшаган ходимларни қайта тайёрлаш ва қайта ўқитишни
ташкил этишни тубдан ўзгартириш.
5
• вақтинча ишга жойлаштириш имкони бўлмаган меҳнатга яроқли
аҳолини давлат томонидан ишончли равишда ижтимоий ҳимоялаш.

Йиллар
Ишсизлар
сони, минг
киши
Шундан:
Расмий равишда рўйхатга
олинган ишсизлар
Мустақил равишда иш
қидираётганлар
сони, минг
киши
улуши, %
сони, минг
киши
улуши, %
2000 421,4 35,4 8,4 386,0 91,6
2001 462,8 37,5 8,1 425,3 91,9
2002 448,2 34,8 7,8 413,4 92,2
2003 430,5 32,2 7,5 398,3 92,5
2004 425,0 34,9 8,2 390,1 91,8
2005 410,3 27,7 6,8 382,6 93,2
2006 391,5 25,5 6,5 366 93,5
2007 557,4 23,2 4,2 534,2 95,8
2008 623,3 16,9 2,7 606,4 97,3
2009 601,4 20,1 3,3 581,3 96,7
2010 658,2 16,2 2,5 642 97,5
2011 622,4 12,9 2,1 609,5 97,9
2012 626,3 6,0 1,0 620,3 99,0
2013 639,7 5,4 0,8 634,3 99,2
2014 687,0 3,4 0,5 683,6 99,5
2015 709,4 2,7 0,4 706,7 99,6
2016 724,0 4,9 0,7 719,1 99,3
2017 837,0 14,4 1,7 822,6 98,3
2018 1 368,6 32,3 2,4 1 336,3 97,6
Ўзбекистон Республикаси меҳнат бозорида ишсизлик
тенденциялари
(минг киши ҳисобида)*

Ўзбекистонда ишсизликдаражаси,% Ўзбекистонда расмийишсизликдаражаси,%

Ишсизлик даражаси, % Индикаторнинг сифат
баҳоси
10 дан юқори салбий даража
6-10 ўртача даража
3-6 мўътадил даража
3 дан кам паст даража

Ишсизликнинг ижобий жиҳатлари
 ходимларни меҳнат унумдорлигини
оширади
 ходимларни меҳнатга муносабатларини
яхшилайди
 фуқаролар билим олиш ва малакаларини
ошириб боришга ҳаракат қилади
 иш берувчиларни паст иш ҳақида ўз
истакларидаги ходимни ёллаш имкониятлари

Ишсизликнинг салбий
жиҳатлари
1. Иқтисодий жиҳатдан
 ишсизлик ортиши натижасида ЯИМнинг
камайиши (А. Оукеннинг қонунига кўра
ишсизлик даражасининг 1 фоиз ошиши
ЯММни 2,5 фоизга камайтириши мумкин),
 ҳукуматнинг ишсизларга қиладиган нафақа,
касбга тайёрлаш, малака ошириш харажатлари
ортади,
 айрим ҳолларда меҳнат бозорида кераксиз
мутахассислик тайёрлаш учун ҳукумат ва
фуқароларнинг харажатлари ортади,
 аҳоли даромади ва турмуш даражаси пасаяди;

2. Ижтимоий жиҳатдан
 ишсизлик шахснинг ижтимоий мавқеини
пасайтиради,
 узоқ давом этадиган ишсизлик фуқароларнинг
ҳукуматга норозилигини уйғотади ва кучайтириб
боради,
 аҳоли орасида жиноятчилик ортади,
 ходимларда эртанги кунга ишонч йўқолади,
 иш берувчиларнинг ходимларни
рағбатлантириш, меҳнатни муҳофаза қилиш,
меҳнат шароитларини яхшилаш тадбирлари
сустлашади;

3. Психологик жиҳатдан
 ишсиз шахс ўз билим ва
кўникмаларини йўқотиб боради,
 ҳамиша руҳан тушкунлик
ҳолатида бўлади,
 ўзини оила ва жамиятда ортиқча
ҳис қилади,
 оилаларда нотинчлик юзага
келади,
 ажралишлар сони ортади.

ЎЗБЕКИСТОН МЕҲНАТ БОЗОРИ СТРУКТУРАСИ
400 (5%)
2 386
(26%)
984 (11%)
2 276 (25%)
3 022 (33%)
Олий маълумот
талаб этиладиган
касблар
Касбий маълумот
талаб
этилмайдиган
касблар
Ўрта махсус
профессионал таълим
талаб этиладиган
касблар
Ўрта
профессионал
таълим талаб
этиладиган
касблар
Бошланғич
профессионал
таълим талаб
этиладиган касблар
77
ЎИЧМ* да
ўргатилади
ган
касблар
ЎЗБЕКИСТО
Н МЕҲНАТ
БОЗОРИ
СТРУКТУРА
СИ
77
(0,85
%)
Изоҳ: * ЎИЧМ – умумтаълим мактабларида ташкил этилган 10-11 синф давомида касбга ўргатиш (408 соат)
Хизматчиларнинг асосий лавозимлари ва ишчилар касблари классификатори (ВМ 2017 йил 4
Жами 9068 та

Эътиборларингиз учун
раҳмат!