1. Εργασιακό στρες
ο ρόλος της ψυχικής
ανθεκτικότητας
Παρουσίαση στα πλαίσια της επιμόρφωσης
των εκπαιδευτικών του Γενικού Λυκείου
Αμπελώνα
Αδαμίδου Μαρία ΠΕ23 Ψυχολόγος

2. Εργασιακό άγχος και
εκπαιδευτικοί
• Ο τομέας της εκπαίδευσης είναι ένα από τα πιο
στρεσογόνα περιβάλλοντα και θεωρείται ότι συμβάλλει
στην εμφάνιση εργασιακού στρες στο εκπαιδευτικό
προσωπικό.
• Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού έχει να κάνει με την
παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και είναι άμεσα
συνδεδεμένο με το στρες.
• Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν
υψηλότερο άγχος τόσο σε σχέση με άλλες εργασιακές
ομάδες όσο και σε σχέση με το γενικό πληθυσμό
(Λεονταρή και συν. 2000).

3. Εργασιακό στρες και
εκπαιδευτικοί
• Αν και η κοινή γνώμη θεωρεί το επάγγελμα
του εκπαιδευτικού από τα πλέον
προνομιούχα λόγω των εκτεταμένων
διακοπών και του περιορισμένου διδακτικού
ωραρίου, τα ερευνητικά δεδομένα το
κατατάσσουν στα τρία πιο στρεσογόνα
επαγγέλματα παγκοσμίως (Johnson et al.,
2005· O.E.C.D., 2013a· Travers & Cooper,
1993).
• Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωπαϊκού
Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία
στην Εργασία (2009), στην Ελλάδα, οι
εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν στρες σε
ποσοστό 54% (E.A.S.H.W., 2009).

4. Ορισμός του
στρες
• Δυσκολία ορισμού -> Ποικίλοι και διαφορετικοί ορισμοί
• Αιτία:
1. πρόκειται για πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη έννοια,
2. ανάλογα με την οπτική κάθε επιστημονικού πεδίου (ιατρική,
φυσιολογία, ψυχολογία, κοινωνιολογία κ.α.), αλλά και κάθε
ερευνητή χωριστά, αποδίδονται στο στρες ορισμοί που είτε
διαφέρουν είτε αλληλεπικαλύπτονται και συγχέονται.

5. Στρες
• Τρεις βασικές προσεγγίσεις
υπάρχουν στον ορισμό και τη
μελέτη του στρες:
- Το στρες ως αντίδραση
(αποτέλεσμα) -> π.χ. όταν βρίσκομαι
στη δουλειά νιώθω ένταση/στρες
- Το στρες ως ερέθισμα (αιτία) -> π.χ.
η φύση της εργασίας είναι
στρεσογόνα
- Το στρες ως αλληλεπίδραση ->
σύνθετη διαδικασία που
ενσωματώνει τις παραπάνω δύο
προσεγγίσεις

6. Ορισμός
Το εργασιακό ή επαγγελματικό στρες (occupational
stress) περιγράφεται ως οι σωματικές και
συναισθηματικές αντιδράσεις που προκύπτουν όταν οι
άνθρωποι βιώνουν έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των
απαιτήσεων από την εργασία τους και της ικανότητάς
τους να ανταπεξέλθουν και να χειριστούν αυτές τις
απαιτήσεις (Leka, 2005· Tsutsumi et al., 2009· Lath,
2010).

7. Συμπτώματα του στρες
Σωματικά
Ψυχολογικά
Συμπεριφορικά

8. Σωματικά
συμπτώματα
• Πόνοι στο στήθος
• Συχνά κρυολογήματα
• Διαταραχές του ύπνου
• Μειωμένη όρεξη
• Έντονη εφίδρωση
• Λιποθυμικά επεισόδια
• Υψηλή αρτηριακή πίεση
• Διαρκές αίσθημα
αδυναμίας
• Συχνή δυσπεψία
• Κοιλιακά άλγη
• Διαταραχές περιόδου
• Κνησμούς
• Ταχυπαλμίες
• Τρόμο και ταραχή
• Γενική ανησυχία
• Χαμηλή θερμοκρασία
άνω και κάτω άκρων
• Απώλεια βάρους
• Νευρικές συσπάσεις
• Κράμπες και μυϊκούς
σπασμούς
• Πονοκεφάλους και
ημικρανίες

9. Ψυχολογικά
συμπτώματα
Αρνητικά συναισθήματα
• Ευερεθιστότητα
• Θυμός
• Αίσθημα απελπισίας
• Διαρκής φόβος
• Αίσθημα ενοχής και
ντροπής
• Διαρκής εκνευρισμός
• Αίσθημα αβοήθητου
• Πεσιμισμός
• Κυκλοθυμία
• Αναποφασιστικότητα
• Αίσθημα αποτυχίας
• Φόβος για το μέλλον
• Δυσκολίες στη
νοητική συγκέντρωση
• Παρανοϊκές ιδέες
• Κλειστοφοβία ή
αγοραφοβία
• Νοσοφοβία
• Άγχος ή και
κατάθλιψη
• Υποχονδρία
• Έλλειψη
ενδιαφέροντος για τη
ζωή

10. Συμπεριφορικά
συμπτώματα
• Αποφυγή εργασίας,
• Απουσίες από την
εργασία
• Επιρρέπεια σε
ατυχήματα
• Μειωμένη απόδοση και
αποτελεσματικότητα,
• Απρόβλεπτες αλλαγές
διάθεσης
• Επιθετικότητα προς τους
συναδέλφους,
• Απώλεια αίσθησης
χιούμορ,
• Ανικανότητα
ολοκλήρωσης
οποιασδήποτε δουλειάς,
• Έλλειψη
ενδιαφερόντων
• Παραμέληση
εξωτερικής εμφάνισης,
• Αδυναμία
αντιμετώπισης των
καθημερινών
δυσκολιών
• Αυξημένη κατανάλωση
τοξικών ουσιών
(νικοτίνης, καφεΐνης,
αλκοόλ, ηρεμιστικών)
με υιοθέτηση
αντίστοιχων
ανθυγιεινών
συνηθειών, όπως
κάπνισμα, αλκοολισμός

11. Σύνδρομο
επαγγελματικής
εξουθένωσης
• Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης είναι μια διαδικασία που
χαρακτηρίζεται από συστηματικό και μακροχρόνιο στρες και ένταση
στο επαγγελματικό περιβάλλον.
• Ορίζεται ως μια χρόνια κατάσταση αδιαχείριστου εργασιακού στρες.
• Εκφράζει την ψυχοσωματική καταπόνηση του εργαζόμενου και
χαρακτηρίζεται από γρήγορη εξάντληση των ψυχικών αποθεμάτων
του, με μείωση της επαγγελματικής απόδοσής του στην προσπάθεια
του να προσαρμοστεί στις καθημερινές επαγγελματικές δυσκολίες.

12. Τρεις βασικές διαστάσεις
1. την συναισθηματική εξάντληση-εξουθένωση ->
Η εξάντληση προέρχεται από την επίδραση του
εργασιακού stress στην ψυχική και σωµατική
υγεία.
2. την αίσθηση αποπροσωποίησης (κυνισμός) -> Ο
κυνισµός εκφράζει την αρνητική στάση του ατόμου
προς τους άλλους αλλά και προς την εργασία του.
3. την μειωμένη παραγωγικότητα-
αναποτελεσματικότητα με αίσθημα μειωμένων
προσωπικών επιτευγμάτων -> H
αναποτελεσµατικότητα είναι το προϊόν µιας
αρνητικής αυτοεκτίµησης (π.χ. δεν είμαι ικανός ή
δεν μπορώ να ανταπεξέλθω).

13. Σύνδρομο
επαγγελματικής
εξουθένωσης
Έρευνες στην Ελλάδα δείχνουν ότι οι
εκπαιδευτικοί δεν έχουν υψηλά
επίπεδα επαγγελματικής
εξουθένωσης (Νιέτος και συν., 2018).

14. Πηγές εργασιακού στρες
Οργανωσιακοί VS Ατομικοί παράγοντες

15. Οργανωσιακοί
παράγοντες
1. Σύγκρουση ρόλων
2. Ασάφεια ρόλου
3.Υπερβολικός φόρτος εργασίας
4. Αρνητικό κλίμα της τάξης
5. Έλλειψη διοικητικής υποστήριξης και συμμετοχής
στη λήψη αποφάσεων
6. Έλλειψη πόρων
7. Απαξίωση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού

16. Ατομικοί παράγοντες
1. Δημογραφικοί
παράγοντες
- Φύλο
- Ηλικία
- Χρόνια υπηρεσίας
- Οικογενειακή κατάσταση
- Μορφωτικό επίπεδο
2. Παράγοντες προσωπικότητας
- Εξωτερικό σημείο ελέγχου
- Νευρωτισμός
- Συμπεριφορικό προφίλ τύπου Α:
- Κοινωνικό άγχος
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Εσωστρέφεια
- Χαμηλή ανθεκτικότητα
- Υψηλές προσδοκίες

17. Περίληψη πηγών στρες
για τους εκπαιδευτικούς
• Κακή συμπεριφορά μαθητών (Προβλήματα
συμπεριφοράς των μαθητών αλλά και προβλήματα
που προκύπτουν από την απροθυμία τους για
μάθηση)
• Κακές εργασιακές συνθήκες (ελλείψεις στην
υλικοτεχνική υποδομή, προβληματικές συνθήκες
στέγασης π.χ. ακατάλληλες αίθουσες διδασκαλίας,
κακός φωτισμός)
• Έλλειψη πόρων (χαμηλές αμοιβές των
εκπαιδευτικών συγκριτικά με τους υπόλοιπους
δημόσιους υπαλλήλους)
• Φτωχές σχέσεις με τους συναδέλφους
• Υπερφόρτωση διδασκαλίας (Πίεση χρόνου που
αισθάνονται οι εκπαιδευτικοί να ολοκληρώσουν τη
σχολική ύλη σε συνδυασμό με τη χαμηλή σχολική
απόδοση των μαθητών)
• Υπερφόρτωση μη διδακτικών καθηκόντων
• Μειωμένη υποστήριξη από τη διοίκηση

18. Συνέπειες για την υγεία
Άμεσες συνέπειες VS Μακροπρόθεσμες συνέπειες

19. Άμεσες
συνέπειες
• Πόνος στην πλάτη
• Μυϊκοί σπασμοί
• Ταχυπαλμίες
• Οφθαλμολογικά προβλήματα
• Πονοκέφαλος
• Δερματικά εξανθήματα
• Κόπωση

20. Μακροπρόθεσμες
συνέπειες
• Καρδιαγγειακά νοσήματα
• Υψηλή αρτηριακή υπέρταση
• Ρευματοειδής αρθρίτιδα
• Κολίτιδα
• Αλλεργίες
• Ψυχικές διαταραχές
• Ορισμένα κακοήθη
νεοπλάσματα

21. Ακόμη…
• Το παρατεταμένο στρες δύναται να προκαλέσει:
- ανωμαλίες στην καθημερινή ζωή και
- τον ύπνο του ατόμου, ενώ
- το καθιστά πιο ευερέθιστο -> επηρεάζοντας την
απόδοσή του στην εργασία και την δυνατότητά
του για μάθηση.
• Ως μακροχρόνια αντίδραση στο στρες αναφέρεται
- η υϊοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών όπως το
κάπνισμα, η χρήση ναρκωτικών, η κατανάλωση
οινοπνεύματος και
- η έλλειψη σωματικής άσκησης.

22. Τρόποι διαχείρισης
του εργασιακού στρες

23. Διαχείριση του εργασιακού στρες
• Η διαχείριση του στρες ξεκινάει από τη συνειδητοποίηση του ότι
αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία δεν είναι αυτό που μας
συμβαίνει, αλλά ο τρόπος με τον οποίο αντιδράμε σε αυτό.
• Η διαχείριση του στρες έχει να κάνει με την εκμάθηση της
διαχείρισης των τρόπων που αντιδρούμε στο στρες και τους
στρεσσογόνους παράγοντες της εργασίας.
• Υπενθύμιση: Μπορούμε να διαχειριστούμε και να αλλάξουμε μόνο
αυτά που βρίσκονται υπό τον έλεγχο μας.

24. Σύνδεση μεταξύ
σκέψεων, συμπεριφοράς
και συναισθημάτων
• Οι σκέψεις μας επηρεάζουν τη συμπεριφορά σας.
• Το άγχος προέρχεται από την αντίληψή μας για την
κατάσταση.
• Στην πραγματικότητα, η κατάσταση δεν είναι αγχωτική,
οι αντιλήψεις μας την κάνουν.
• Άλλοτε έχουμε δίκιο, άλλοτε έχουμε άδικο!
• Συνήθως ενεργοποιούνται μη βοηθητικά πρότυπα
σκέψης που επηρεάζουν την αντίληψη μας.
• Π.χ. υπεργενίκευση, σκέψη του όλα ή τίποτα,
καταστροφολογία, αυθαίρετα συμπεράσματα

25. Ο ρόλος του ελέγχου στη μείωση του στρες
Εστιάστε σε αυτά που βρίσκονται στον
έλεγχο σας
• Παραδείγματα περιοχών που είναι στον
έλεγχό σας:
- Η ικανότητά σας να δίνετε προτεραιότητα
στις εργασιακές και προσωπικές
υποχρεώσεις.
- Οι αντιδράσεις σας σε γεγονότα και
ανθρώπους
- Οι σκέψεις σας
- Η εστίαση στους παραπάνω τομείς έχει ως
αποτέλεσμα:
- Να νιώθετε πιο ενδυναμωμένοι και
ανακουφισμένοι
Αφήστε στην άκρη αυτά που
βρίσκονται εκτός του ελέγχου σας
• Παραδείγματα περιοχών εκτός του ελέγχου
σας:
- Πώς σας απαντούν οι άνθρωποι
- Τα συναισθήματα των άλλων
- Η εστίαση σε περιοχές εκτός του ελέγχου σας
έχει ως αποτέλεσμα:
- Αίσθημα απελπισίας
- Αίσθημα άγχους
- Αίσθημα στρες

26. Στρατηγικές μείωσης του
στρες
Τι είναι μία στρατηγική αντιμετώπισης;
• Η διαδικασία διαχείρισης στρεσογόνων καταστάσεων
• Μία σκόπιμη και προγραμματισμένη προσέγγιση
• Στόχος -> μείωση, ανοχή ή ελαχιστοποίηση του άγχους
• Εξατομικευμένη
• Καλό είναι να έχουμε μία «εργαλειοθήκη» με
στρατηγικές αντιμετώπισης.
• Ένα πραγματικό ή φανταστικό «κουτί» που συλλέγει
στρατηγικές αντιμετώπισης που είναι επιτυχημένες
για εσάς

27. Καθημερινές
στρατηγικές για τη
μείωση του στρες
• Διατηρήστε μία καλά ισορροπημένη
διατροφή:
- Πίνετε υγρά χαμηλά σε ζάχαρη,
θερμίδες και καφεΐνη
- Καταναλώστε υγιεινά σνακ
- Πιείτε νερό
• Διατηρήστε επαρκή πρόσληψη ύπνου.
• Ασκηθείτε: ασχοληθείτε με
οποιαδήποτε δραστηριότητα θεωρείτε
ευχάριστη
• Βρείτε χρόνο κάθε μέρα για
αποσυμπίεση.

28. Καθημερινές
στρατηγικές
για τη
μείωση του
στρες
• Μιλήστε με φίλους, συνομηλίκους ->
αποφύγετε κουτσομπολιά
• Γράψτε σε ένα ημερολόγιο.
• Συνδυάστε ευχάριστες δραστηριότητες
ή εργασίες με λιγότερο ευχάριστες
δραστηριότητες ή εργασίες
• Επιβραβεύστε τον εαυτό σας για μια
καλή δουλειά

29. Τεχνικές
χαλάρωσης
• Βαθιά Αναπνοή -> Διαφραγματική
αναπνοή
• Μία απλή αλλά αποτελεσματική
τεχνική.
• Μπορεί να γίνει οποιαδήποτε
στιγμή και οπουδήποτε.
• Η βαθιά αναπνοή μας βοηθά να
ηρεμήσουμε.
• Για να διατηρήσετε τις σκέψεις
ήρεμες και χαλαρές κατά την
αναπνοή, εισαγάγετε τις λέξεις
«ηρεμία» ή «χαλάρωση» ενώ
εκπνέετε.

30. Προοδευτική μυϊκή
χαλάρωση
• Είναι χρήσιμη για τη χαλάρωση
των μυών όταν αισθανόμαστε
σφιγμένοι λόγω
συναισθηματικού στρες.
• Η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση
παρέχει τη βέλτιστη χαλάρωση.

31. Ο ρόλος της
ψυχικής
ανθεκτικότητας
• Ερευνητικά έχει βρεθεί ότι η ψυχική
ανθεκτικότητα μπορεί να βοηθήσει τους
εκπαιδευτικούς να αποφεύγουν τις αρνητικές
συνέπειες που σχετίζονται με στρεσογόνους
παράγοντες στο χώρο εργασίας τους (Richards, et
al., 2016).
• «Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στη
δυναμική διαδικασία της θετικής προσαρμογής,
παρά την ύπαρξη δύσκολων και αντίξοων
συνθηκών και παρά την έκθεση σε παράγοντες
επικινδυνότητας.» (Cicchetti & Becker, 2000·
Luthar, 2006· Masten, 2001, 2007· Rutter, 2006)

32. Ψυχική
ανθεκτικότητα
εκπαιδευτικών

33. Πως όμως μπορούμε να
καλλιεργήσουμε την
ψυχική μας
ανθεκτικότητα;
• Μπορούμε να
φανταστούμε την
ανθεκτικότητα σαν ένα μυ.
Υπάρχει στο σώμα μας
αλλά για να μεγαλώσει σε
μέγεθος και δύναμη θέλει
προσπάθεια και χρόνο στο
γυμναστήριο.
• Πώς μπορούμε να
ενδυναμώσουμε την
ψυχική μας ανθεκτικότητα;

34. Καλλιεργώντας τη ψυχική ανθεκτικότητα
• Υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία που είναι απαραίτητα:
1. Πρόκληση -> Οι ανθεκτικοί άνθρωποι βλέπουν τις δυσκολίες ως
προκλήσεις, ως μαθήματα από τα οποία μπορούν να μάθουν κάτι
και ως ευκαιρίες για ανάπτυξη.
2. Δέσμευση -> Οι ανθεκτικοί άνθρωποι είναι δεσμευμένοι στη ζωή
τους και στους στόχους τους.
3. Προσωπικός έλεγχος -> Οι ψυχικά ανθεκτικοί άνθρωποι ξοδεύουν
τον χρόνο τους και την ενέργεια τους εστιάζοντας σε καταστάσεις
και γεγονότα των οποίων έχουν τον έλεγχο.

35. Οι έξι παράγοντες της ψυχικής
ανθεκτικότητας
ΟΡΑΜΑ
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
ΕΠΙΜΟΝΗ ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟΣ
ΛΟΓΙΚΗ
ΥΓΕΙΑ

36. 1. Ενίσχυση των
σχέσεων
• Σχέσεις:
- Να έχουμε σχέσεις με άτομα που μας
κατανοούν και δείχνουν ενσυναίσθηση, μας
υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε μόνοι στις
δυσκολίες. Η ανάπτυξη θετικών δεσμών με
αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να προσφέρει
την απαραίτητη υποστήριξη και αποδοχή
στις καλές και κακές στιγμές.
• Πηγές στήριξης:
- Είναι σημαντικό να μπορούμε να
αναγνωρίζουμε τα άτομα που μας
βοήθησαν να τα καταφέρνουμε στα
δύσκολα και με ποιον τρόπο.
• Εθελοντισμός και συμμετοχή στις ομάδες
της κοινότητας.

37. 2. Φροντίδα
μυαλού και
σώματος
• Φροντίδα του σώματος:
- Η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή, η
ξεκούραση αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για
την προσαρμογή του σώματος στο στρες.
Παράλληλα βοηθούν και στη συναισθηματική
απάντηση στο στρες, όπως το άγχος ή η
πεσμένη διάθεση.
• Αισιοδοξία:
- Είναι σημαντικό να πιστεύουμε στον εαυτό
μας και να κάνουμε όνειρα για το μέλλον. Καμιά
φορά είναι δύσκολο να είμαστε θετικοί όταν η
ζωή δεν πηγαίνει όπως θέλουμε. Μια αισιόδοξη
προοπτική μας δίνει τη δυνατότητα να
περιμένουμε ότι θα μας συμβούν καλά
πράγματα.

38. 3. Υγιής τρόπος
σκέψης
• Ρεαλιστικές σκέψεις:
- Συχνά μπορεί να καταστροφολογούμε ή να
εξάγουμε αυθαίρετα συμπεράσματα για την
πραγματικότητα που ζούμε, με συνέπεια οι
σκέψεις μας να μην ανταποκρίνονται στην
πραγματικότητα. Θα ήταν πολύ βοηθητικό να
αναγνωρίζουμε τέτοια μοτίβα σκέψεων και να
τα αντικαταστήσουμε με μία περισσότερο
ρεαλιστική αποτίμηση της πραγματικότητας.
• Αποδοχή:
- Οι αλλαγές είναι μέρος της ζωή μας. Πολλές
φορές, οι καταστάσεις δεν είναι υπό τον έλεγχό
μας. Αντί λοιπόν να ξοδεύουμε ενέργεια σε
πράγματα που δεν ελέγχουμε, ας
επικεντρωθούμε στα στοιχεία εκείνα που
μπορούμε να αλλάξουμε.

39. 3. Υγιής τρόπος
σκέψης
• Μαθαίνουμε από το παρελθόν:
- Όταν θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να
ανταπεξέλθουμε σε μία κατάσταση, θα
ήταν χρήσιμο να ανατρέξουμε στο
παρελθόν: Έχουμε καταφέρει να
διαχειριστούμε ανάλογες καταστάσεις;
Με ποιο τρόπο; Τι από αυτά θα
μπορούσαμε να εφαρμόσουμε και στην
παρούσα δυσκολία;
- Χρήση ημερολογίου (θετικοί και
αρνητικοί τρόποι αντίδρασης)

40. 4. Αισιοδοξία
• Αυτό που έχει συμβεί στο
παρελθόν δεν μπορεί να αλλάξει,
αλλά μπορούμε πάντα να
κοιτάμε προς το μέλλον.
• Η αποδοχή των αλλαγών
διευκολύνει την προσαρμογή του
ανθρώπου και βοηθάει στο να
αντιμετωπίζει τις νέες
προκλήσεις με λιγότερο άγχος.

41. 5. Βρείτε έναν
σκοπό
• Βρείτε τους στόχους σας:
- Θέστε στόχους που θα σας βοηθήσουν να
ατενίζετε το μέλλον με νόημα. Είναι σημαντικό
αυτοί οι στόχοι να είναι μικροί και
βραχυπρόθεσμοι.
- Αναπτύξτε μερικούς ρεαλιστικούς στόχους και
κάντε κάτι τακτικά - ακόμα κι αν μοιάζει με ένα
μικρό επίτευγμα - που σας επιτρέπει να
προχωρήσετε προς τα πράγματα που θέλετε να
πετύχετε.
- Μην νιώθετε ενοχές αν δεν μπορείτε να
επιτύχετε τους στόχους σας. Σεβαστείτε
τον εαυτό σας και τα όρια σας.

42. Ερωτήσεις;

43. Ευχαριστώ πολύ!