Attend στον πολιτισμό

Μάρθα
Μιχαηλίδου
ATTEND
ΣΤΟΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
Το Facebook ως
μέσο / εργαλείο
αύξησης της
επισκεψιμότητας
των πολιτιστικών
οργανισμών
καθηγήτρια
μάθημα
ομάδα εργασίας
Δημάκη Αγγελική
Μαρκιανίδου Ελπίδα
Μουστάκα Δήμητρα
Μπάκου Ελένη
Νταλαμπίρας Διαμαντής
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΜΕΣΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
φεβρουάριος 2015

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΣΧΟΛΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΠΜΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΜΕΣΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
ATTEND στον Πολιτισμό:
Το Facebook ως μέσο - εργαλείο αύξησης της επισκεψιμότητας των
πολιτιστικών οργανισμών
Μιχαηλίδου Μάρθα | Επίκουρη Καθηγήτρια
20 Φεβρουαρίου 2015
ημερομηνία κατάθεσης
Αγγελική Δημάκη
Ελπίδα Μαρκιανίδου
Δήμητρα Μουστάκα
Ελένη Μπάκου
Διαμαντής Νταλαμπίρας
| A.M. 4114003 | dimakiaggeliki@gmail.com
| A.M. 4114008 | elpidamarkianidou@gmail.com
| A.M. 4114023 | dimmoust@windowslive.com
| Α.Μ. 4114009 | e_ersi@hotmail.com
| Α.Μ. 4114006 | d.dalabiras@gmail.com
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Β. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ
Β.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Β.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Β.2.α || Μεθοδολογία
Β.2.β || Δειγματοληψία
Β.3 ΕΡΕΥΝΑ
Β.3.α || Ερωτηματολόγιο
Β.3.α.i | Σχεδιασμός Ερωτηματολογίου
Β.3.α.ii | Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου
Β.3.α.iii | Συμπερασματικές Παρατηρήσεις
Β.3.β || Ημιδομημένες συνεντεύξεις
Β.3.β.i | Προετοιμασία Συνεντεύξεων
Β.3.β.ii | Διεξαγωγή Συνεντεύξεων
Β.3.β.iii | Μέθοδος Ανάλυσης Συνεντεύξεων
Β.3.β.iv | Συμπερασματικές Παρατηρήσεις
Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δ.1 ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δ.2 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ε. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ε.1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
Ε.2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΗΜΙΔΟΜΗΜΕΝΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ
Ε.3 ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ
Ε.3.α || ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ: Νικολέττα Μέντη
Ε.3.β || Six d.o.g.s.: Κωνσταντίνος Δαγριτσίκος
Ε.3.γ || ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ: Νίκος Αθανασόπουλος
Ε.3.δ || ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Η έρευνα διαπραγματεύεται τη χρήση του Facebook ως μέσου κοινωνικής δικτύωσης
από τους πολιτιστικούς οργανισμούς στο πλαίσιο κινητοποίησης του κοινού τους με στόχο την
αύξηση της επισκεψιμότητας στους χώρους τους. Το ερευνητικό ερώτημα που τίθεται έχει δύο
πτυχές και προσεγγίζει το υπό εξέταση θέμα από δύο οπτικές, εκείνη των οργανισμών και εκείνη
των καταναλωτών. Η πρώτη πτυχή που αφορά στους πολιτιστικούς οργανισμούς διερευνά εάν
και σε ποιο βαθμό η ύπαρξη ενός προφίλ στο Facebook και η προβολή των δράσεων τους μέσω
αυτού οδηγεί σε αύξηση του αριθμού των επισκεπτών τους. Η δεύτερη πτυχή που αναφέρεται
αντίστοιχα στους καταναλωτές-χρήστες του Facebook θέτει το ερώτημα εάν και σε ποιο βαθμό
η ύπαρξη και το είδος του προφίλ που έχει δημιουργήσει ένας πολιτιστικός οργανισμός στο
Facebook είναι καθοριστικό -και σε ποιο βαθμό- για την ενημέρωση τους σχετικά με τις δράσεις
του, αλλά και για την απόφαση τους να καταναλώσουν το πολιτιστικό προϊόν που προσφέρει.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
9Το Facebook ως μέσο-εργαλείο αύξησης της επισκεψιμότητας των πολιτιστικών οργανισμών

Η έρευνα εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο διερεύνησης της λειτουργίας και χρήσης
των social media που αποτελούν ένα σύγχρονο και διαρκώς εξελισσόμενο κοινωνικό φαινόμενο,
με τεράστια επιρροή σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Υπάρχει μεγάλο
ενδιαφέρον από την ερευνητική κοινότητα, ειδικά από το χώρο των κοινωνικών και οικονομικών
επιστημών, για το πώς τα social media μπορούν να επιδράσουν καθοριστικά στη διαμόρφωση
νέων μορφών σχέσεων κοινωνικής αλληλεπίδρασης και οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο, το δικό
μας ενδιαφέρον εστιάζει στην διερεύνηση του εάν και κατά πόσο η δυναμική αυτών των μέσων
και συγκεκριμένα της διαδικτυακής πλατφόρμας του Facebook, είναι πραγματική και μετρήσιμη
ή παρουσιάζεται υπερβολική. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια προσπάθεια να αποτυπωθεί η
αιτιώδης σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη συμμετοχή του πολιτιστικού οργανισμού στην
πλατφόρμα (με τη δημιουργία και συντήρηση σχετικού προφίλ) και στην πραγματική αύξηση
της επισκεψιμότητας του.
Η χρήση του διαδικτύου αναμφίβολα έχει επηρεάσει όλες τις πτυχές τις καθημερινότητας
του ατόμου και η χρήση του ως μέσου διεξαγωγής της κοινωνιολογικής έρευνας έχει
διαμορφώσει τα δεδομένα και σε αυτόν τον τομέα. Ένας βασικός παράγοντας που καθιστά
το διαδίκτυο χρήσιμο για την διεξαγωγή της κοινωνιολογικής έρευνας γενικότερα είναι η
δυνατότητα που παρέχει στον ερευνητή να συγκεντρώσει έναν μεγάλο όγκο δεδομένων και να
διεξάγει έρευνα για όσο χρονικό διάστημα απαιτείται για την συλλογή αυτών. Στο πλαίσιο μιας
ποσοτικής έρευνας η δυνατότητα συλλογής και επεξεργασίας ενός μεγάλου όγκου δεδομένων
επιτρέπει τον έλεγχο του παραγωγικού συλλογισμού (Κυριαζή 2011: 47) και με αυτόν τον
τρόπο την διεξαγωγή όσο το δυνατόν πιο έγκυρων αποτελεσμάτων, τα οποία θα προσπαθούν
να προσεγγίσουν περισσότερο την πραγματικότητα.
Η εμφάνιση των κοινωνικών δικτύων, όπως το Facebook, το twitter κ.α., έχει δώσει μια
εντελώς νέα διάσταση στο πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τις υπηρεσίες
του. Τα δίκτυα αυτά συμβάλλουν στη δημιουργία κοινοτήτων μέσα στο πλαίσιό τους, οι οποίες

διαμορφώνουν κάποια χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από την ύπαρξη των κοινοτήτων που
υπάρχουν έξω από τον εικονικό κόσμο του (διαδικτύου)01
.
Στο Facebook ο κάθε άνθρωπος διαχειρίζεται το δικό του προσωπικό προφίλ, το οποίο
επιλέγεινατομοιράζεταιμεανθρώπους,οιοποίοιδενανήκουναπαραίτηταστοάμεσοκοινωνικό
του περιβάλλον. Διαδρά με αυτό με ποικίλους τρόπους, όπως το μοίρασμα εικόνων, εμπειριών,
ειδήσεων, γεγονότων και παράλληλα δέχεται άμεσα πληροφορίες για αυτά τα δεδομένα.
Παράλληλά, μπορεί να συνδέεται και να λαμβάνει πληροφορίες από διαφόρους οργανισμούς
και ομάδες για τις οποίες εκδηλώνει ενδιαφέρον και οι οποίες έχουν και υπόσταση πέρα από το
Facebook, όπως πολιτιστικοί οργανισμοί, μουσεία, μουσικές σκηνές κ.α.
Όπως αναφέρουν οι Boyd και Ellison, αυτό που καθιστά τα κοινωνικά δίκτυα μοναδικά
δενείναιτογεγονόςότιπαρέχουντηδυνατότητασταάτομανα “συνδεθούν”μεκαιναγνωρίσουν
αγνώστους, αλλά ότι επιτρέπουν στους χρήστες να “επικοινωνήσουν” και να γνωστοποιήσουν
ταδίκτυάτους02
,πράγματοοποίοδίνειτηνευχέρειασεάλλαάτομαναδημιουργήσουνσυνδέσεις
που υπό άλλες συνθήκες δεν θα πραγματοποιούσαν. Η δημοσιοποίηση των συνδέσεων, λοιπόν,
είναι το πιο βασικό χαρακτηριστικό του Facebook (όπως και άλλων δικτύων).
Ως δομές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως στο μάρκετινγκ.
Έχουν πραγματοποιηθεί πολλές έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι η σχέση μάρκετινγκ και
κοινωνικών δικτύων είναι πλέον αδιαμφισβήτητη και πως τόσο εταιρείες κάθε τύπου, όσο και
άτομα, χρησιμοποιούν αυτά τα δίκτυα χάριν της διαφήμισης αλλά και της ευθείας επικοινωνίας
μετοκοινότουςαπότοοποίολαμβάνουνάμεσηπληροφόρησηγιαταπροϊόντακαιτιςυπηρεσίες
τους03
. Η χρήση τόσο προγραμμάτων όσο και αλγορίθμων, βάσει των οποίων ομαδοποιούνται
τα δεδομένα λαμβάνοντας υπόψη πολλές παραμέτρους, συμβάλλει καθοριστικά στη διεξαγωγή
συμπερασμάτων.
Η έρευνα που διεξάγουμε απομονώνει το κομμάτι αυτό της διαφήμισης η οποία
01 Boyd, D. M. and Ellison N. B. (2008), ΄Social Network Sites: Definition, History and Scholarship΄, Journal of
02 Boyd, D. M. and Ellison N. B. (2008), ΄Social Network Sites: Definition, History and Scholarship΄, Journal of
03 Saravanakumar, M. and Suganthalakshmi, T. (2012), ΄Social Media Marketing΄, Life Sciences Journal, 9 (4), 67
Computer-Mediated Communication, 13, 210-230
Computer-Mediated Communication, 13, 211
14 ATTEND στον Πολιτισμό

χρησιμοποιεί οικονομικά μέσα για να αποτυπωθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εστιάζει
στον τρόπο με τον οποίο οι πολιτιστικοί οργανισμοί διαχειρίζονται το Facebook, καθώς και
στη δυνατότητα που τους παρέχει αυτό στη δημιουργία ενός κόμβου στον οποίο δημοσιεύουν
τις δομές, τις εκδηλώσεις και γενικότερα τις δραστηριότητες τους ώστε να προσελκύσουν
περισσότερους επισκέπτες.
Μέχρι στιγμής, οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί και αφορούν στην σχέση
πολιτιστικής κατανάλωσης και κοινωνικών δικτύων, εστιάζουν στην κοινωνική διαστρωμάτωση
και ομαδοποίηση των ατόμων που μετέχουν σε αυτήν την πολιτιστική κατανάλωση (όπως
οι έρευνες του Hugo Liu04
και των Tally Katz-Gerro και Mads Meier Jæger). Αυτο που θα
προσπαθήσουμε να κάνουμε εμείς σε αυτήν την εργασία είναι να ερευνήσουμε την ύπαρξη
αιτιακής σχέσης μεταξύ της επισκεψιμότητας των πολιτιστικών οργανισμών και την ύπαρξη
προφίλ τους στο Facebook. Η προσπάθεια ανάλυσης της σχέσης αυτής και η αποτύπωση
της σε μετρήσιμα αποτελέσματα, όσο αυτό είναι εφικτό, θα μας δώσει νέα γνώση για το
πως οι καταναλωτές05
χρησιμοποιούν το Facebook σε σχέση με την ενημέρωσή τους για τα
πολιτιστικά δρώμενα. Από την άλλη πλευρά, φιλοδοξεί να ανακαλύψει αν και με ποιο τρόπο
εκμεταλλεύονται και αξιοποιούν οι ίδιοι οι πολιτιστικοί οργανισμοί αυτό το εργαλείο που τους
παρέχει μεγάλες δυνατότητες.
04 Liu, H. (2008), ΄Social Network Profiles as Taste Performances΄, Journal of Computer-Mediated Communication,
05 Katz-Gerro, Τ. and Jæger, M. M. (2013), ΄Top of the Pops, Ascend of the Omnivores, Defeat of the Couch Pota-
13, 252-275
toes: Cultural Consumption Profiles in Denmark 1975–2004΄, European Sociological Review, 29 (2), 243-
260

Β.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Το κεντρικό ερευνητικό ερώτημα της εργασίας μας διατυπώνεται, λοιπόν, ως εξής: «Η
χρήση του Facebook από τους πολιτιστικούς οργανισμούς οδηγεί σε αύξηση της επισκεψιμότητας
στους χώρους τους;». Ως χρήση ορίζουμε τη δημιουργία και διατήρηση ενός σχετικού προφίλ στο
Facebook, με ανάρτηση ενημερώσεων, κοινοποιήσεις κλπ, ενώ στον όρο δεν περιλαμβάνεται
η διαφήμιση μέσω της πλατφόρμας ή οποιαδήποτε άλλη προώθηση του οργανισμού που
συνεπάγεται χρηματικό αντίτιμο.
Ο παραπάνω περιορισμός του όρου χρήση ήταν στην αρχή χρήσιμος για εμάς για να
μπορέσουμε να ορίσουμε λεπτομερέστερα το ερώτημά μας. Όπως θα φανεί στην πορεία όμως,
και κυρίως μέσα από τις συνεντεύξεις με τους υπεύθυνους των social media των οργανισμών
που αξιοποιήσαμε στην έρευνά μας, ο όρος “χρήση” τείνει να είναι πια συνυφασμένος με την
επένδυση χρηματικών ποσών για την προώθηση μέσα από την πλατφόρμα.
Η τελική διατύπωση του ερευνητικού ερωτήματος έρχεται να ολοκληρώσει μια σειρά
ερωτημάτων που από την αρχή κινούνται στο ίδιο πλαίσιο. Ερωτήματα που φιλοδοξούν να
διερευνήσουν αν τα κοινωνικά δίκτυα –πλέον αδιάσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας
μας- τείνουν να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά μέσα διαφήμισης, όπως η τηλεόραση ή το
ραδιόφωνο. Ταυτόχρονα όμως και ερωτήματα όχι μονοδιάστατα, που ακόμη και αν η απάντησή
τους ήταν αρνητική θα παρείχαν πρόσφορο έδαφος για πάσης φύσεως σχολιασμό (Mason 2003:
44).
Στα πρώτα στάδια της δουλειάς μας, δεν είμαστε σε θέση να διατυπώσουμε εν συντομία
και με σαφήνεια το “πραγματικό αντικείμενο” της έρευνας μας, όπως το ονομάζει η Mason
(2003: 32). Έχει οριστεί το ευρύτερο επίκεντρο και βάσει αυτού κάθε μέλος της ομάδας κάνει τις
δικές του προτάσεις (Robson 2007: 57).

Μια προσπάθεια συγκερασμού των διαφόρων ερωτημάτων οδηγεί στην παρακάτω
αρχική διατύπωση, όπου κανείς μπορεί να παρατηρήσει ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρο κεντρικό
ερευνητικό ερώτημα:
«Πως επιδρούν/επηρεάζουν τα social media την πολιτιστική κατανάλωση; Πως έχουν
αντικαταστήσει τους τρόπους διαφήμισης; Πως γίνεται αυτό αποδεκτό από τους
καταναλωτές; Εάν και κατά πόσο επηρεάζεται ο καταναλωτής σχετικά με τις επιλογές
του;»
Θέτονται προς συζήτηση αρκετά ισάξια ερωτήματα χωρίς όμως να έχουμε καταφέρει
ακόμη να αρθρώσουμε αυτό που αποτελεί την ουσία της αναζήτησής μας (Mason 2010: 32).
Παράλληλα εισάγεται ο όρος “πολιτιστική κατανάλωση”, ενώ δε διευκρινίζεται ποιο τομέα του
πολιτισμού επιθυμούμε να μελετήσουμε.
Στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια να ορίσουμε καλύτερα το πεδίο της έρευνάς μας
και στρεφόμαστε συγκεκριμένα στους πολιτιστικούς οργανισμούς. Περιορίζουμε το δείγμα
μας στον τομέα των μουσείων ορίζοντας ταυτόχρονα ως πολιτιστική κατανάλωση τη φυσική
επίσκεψη στο χώρο του μουσείου. Έτσι φτάνουμε στη δεύτερη διατύπωση της πρότασής μας:
«Κατά πόσο η πολιτιστική κατανάλωση (στον τομέα των μουσείων) συναρτάται από
την προώθηση του εκάστοτε πολιτιστικού οργανισμού στο Facebook. Κατά πόσο η
επισκεψιμότητα των μουσείων αυξάνεται από τις αναρτήσεις των οργανισμών στο Face-
book και κατά πόσο οι καταναλωτές κινητοποιούνται από τις ανωτέρω αναρτήσεις ώστε
να επισκεφθούν τα μουσεία.»
Η παραπάνω πρόταση απορρίπτεται λίγο αργότερα, καθώς ο περιορισμός αποκλειστικά
στον τομέα των μουσείων θα απαντούσε το ερώτημά μας, αλλά μόνο σε μια του πτυχή. Δε θα μας
έδινε τη δυνατότητα να γενικεύσουμε -στο βαθμό που μπορούμε βέβαια- και να σχολιάσουμε
ευρέως το φαινόμενο.
Τελικά, η έρευνα καταλήγει να διαπραγματεύεται τη χρήση του συγκεκριμένου μέσου
κοινωνικής δικτύωσης από τους πολιτιστικούς οργανισμούς στο πλαίσιο κινητοποίησης του
κοινού τους με στόχο την αύξηση της επισκεψιμότητας στους χώρους τους. Διατυπώνουμε,
δηλαδή, ένα “γρίφο αιτιότητας”, όπως αναφέρει και η Mason (2003: 42), όπου προσπαθούμε

να δούμε αν και κατά πόσο επηρεάζει η διατήρηση του προφίλ του οργανισμού στο Facebook
(μεταβλητή χ) την επισκεψιμότητα των χώρων (μεταβλητή ψ).
Στα πλαίσια της συνθετικής στρατηγικής που έχει επιλεγεί, λοιπόν, εντάσσεται και η
παρακάτω έρευνα συσχέτισης που προτείνουμε, όπου το ερευνητικό ερώτημα που τίθεται έχει
δύο πτυχές και προσεγγίζει το υπό εξέταση θέμα από δύο ξεχωριστές οπτικές γωνίες: εκείνη
των οργανισμών και εκείνη των καταναλωτών.
Έχοντας υπόψη μας, λοιπόν, πως το Facebook είναι ένα αμφίδρομο δίκτυο επικοινωνίας,
και δεδομένου ότι η λειτουργία του βασίζεται στο δίπολο δράση-αντίδραση, θα προσπαθήσουμε
να προσεγγίσουμε την ερευνητική μας υπόθεση από τις δύο παραπάνω οδούς, υποθέτοντας
από τη μια πως τα δεδομένα που θα προκύψουν θα επιβεβαιώνουν (ή θα διαψεύδουν) εξίσου
την υπόθεση και θεωρώντας από την άλλη πως το συλλεχθέν υλικό θα είναι πλουσιότερο και
προσφορότερο για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Η διερεύνηση διαφορετικών όψεων και ο
τρόπος που έρχονται στο τέλος να συνδεθούν και να εμπλουτίσουν η μία την άλλη κρίνεται
κεντρική για τη μελέτη διαδραστικών περιβαλλόντων (Mason 2003: 63).
Τέλος, όσον αφορά στους περιορισμούς που αναπόφευκτα υπάρχουν σε οποιαδήποτε
μορφή κοινωνικής έρευνας (Robson 2007: 64) θεωρούμε ότι η επιλογή του ερευνητικού μας
ερωτήματος είναι ρεαλιστική όσον αφορά στο χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας. Παράλληλα,
πριν την επιβεβαίωση ή διάψευσή της υπόθεσής μας λαμβάνουμε φυσικά υπόψη πως υπάρχουν
διάφορα επίπεδα πριν ο καταναλωτής φτάσει την τελική απόφαση να καταναλώσει το
πολιτιστικό προϊόν, που μπορεί να συντελούνται στο περιβάλλον του Facebook, αλλά και να
μην έχουν καμία σχέση με αυτό (π.χ. οικονομική δυνατότητα καταναλωτή).

Β.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Β.2.α || Μεθοδολογία
Έχοντας πλέον διατυπώσει το ερευνητικό μας ερώτημα και στοιχειοθετήσει τις
πιθανές προεκτάσεις του, το ενδιαφέρον μας στράφηκε στη μεθοδολογική προσέγγιση που
θα υιοθετούσαμε και πιο συγκεκριμένα στην αναζήτηση της ή των μεθόδων εκείνων που θα
εξυπηρετούσαν καλύτερα τους ερευνητικούς μας σκοπούς. Η επιλογή της σωστής ερευνητικής
μεθόδου, με την έννοια της καταλληλότητας και εφαρμόσιμότητάς της στο εκάστοτε
ερευνητικό ερώτημα, αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς μια λάθος επιλογή μπορεί να περιορίσει
σημαντικά τη δυναμική της ερευνητικής διαδικασίας (Κυριαζή 2011:55), να μην επιτρέψει την
εξαγωγή των επιθυμητών δεδομένων ή ακόμα και να οδηγήσει σε νοθευμένα συμπεράσματα,
διακινδυνεύοντας έτσι την επιστημονική ακεραιότητα της έρευνας.
Υιοθετώντας περαιτέρω την άποψη πως το ίδιο το ερευνητικό ερώτημα καθορίζει την
επιλογή της μεθοδολογικής προσέγγισης, αλλά και διαμορφώνει ολόκληρο τον ερευνητικό
σχεδιασμό του εγχειρήματος (Alford, 1998: 64), στραφήκαμε εκ νέου στις δύο πτυχές που
περιλαμβάνει το ερώτημά μας, επιλέγοντας δύο διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις
για κάθε μια. Όπως άλλωστε γίνεται πλέον δεκτό από την πλειοψηφία της επιστημονικής
κοινότητας, η παράλληλη χρήση διαφορετικών μεθόδων «είναι σημαντική για την πιο
ολοκληρωμένη αναπαράσταση της κοινωνικής πραγματικότητας» (Κυριαζή 2011: 55), ενώ
επιτρέπει ταυτόχρονα και την κατά τι πιο ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων .
Αναφορικά με την πρώτη πτυχή του ερωτήματος και την εξέταση της σχέσης που
διατηρούν οι πολιτιστικοί οργανισμοί με το Facebook, ως μέσο επικοινωνίας με το κοινό τους
και προώθησης των δράσεών τους, στραφήκαμε σε μεθόδους ποιοτικής ανάλυσης και πιο

συγκεκριμένα στη μέθοδο των ημι-δομημένων συνεντεύξεων (Robson 2007: 330). Ο στόχος
ήταν να διερευνήσουμε σε βάθος τη σχέση που διατηρούν οι πολιτιστικοί οργανισμοί με την
πλατφόρμα και συγκεκριμένα να εξετάσουμε τους τρόπους και τη στρατηγική με βάση την
οποία την χρησιμοποιούν, τους στόχους που θέτουν σχετικά και κυρίως τα αποτελέσματα
που παρατηρούν σε σχέση με αυτούς τους στόχους. Επομένως, η ποσοτική διερεύνηση του
ερωτήματος απορρίφθηκε εξαρχής, καθώς τυποποιημένες μετρήσεις δεν θα επέτρεπαν την
παραπάνω προσέγγιση.
Αντίθετα,ημέθοδοςτωνποιοτικώνσυνεντεύξεωνήαλλιώςσυνεντεύξεωνβάθουςφάνηκε
να ανταποκρίνεται στις ερευνητικές μας ανάγκες, επιτρέποντας μια βαθύτερη διερεύνηση της
σχέσης πολιτιστικών οργανισμών-πλατφόρμας Facebook. Δεδομένης της ανομοιομορφίας του
δείγματός μας, όπως αυτό θα αναλυθεί παρακάτω, αλλά και με γνώμονα το ίδιο το ερευνητικό
μας ερώτημα, θεωρήσαμε αναγκαίο να υιοθετήσουμε μια ευέλικτη διαδικασία (ημιδομημένη
συνέντευξη) και να επιτρέψουμε ένα περιθώριο προσαρμογής των ερωτήσεων στο προφίλ και
την συμπεριφορά του εκάστοτε συνεντευξιαζόμενου (Robson 2007: 321), απορρίπτοντας έτσι
τις αυστηρά δομημένες συνεντεύξεις ή τη χρήση τυποποιημένων ερωτήσεων.
Εστιάσαμε σε ανοιχτές ερωτήσεις και ημιδομημένη διαδικασία που εξυπηρετούσε
αποτελεσματικά τους σκοπούς μας και παράλληλα μας επετρέπε να εξέτασουμε, σε πρώιμο
βέβαια βαθμό, και ορισμένα θέματα, τα οποία δεν άπτονται μεν άμεσα του ερευνητικού
μας ερωτήματος, ώστοσο η συγκριτική παρουσίασή τους σε συσχέτιση με τα εξαχθέντα
συμπεράσματα θα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον και θα μπορούσε δυνητικά να αποτελέσει
αντικείμενο μελλοντικής μελέτης.
Τέτοια θέματα αφορούν στον βαθμό που η χρήση της πλατφόρμας έχει επηρεάσει και
άλλες πρακτικές ή αποφάσεις των οργανισμών, όπως για παράδειγμα τη διάθεση χρημάτων
σε διαφημιστικές καμπάνιες, την συνεργασία με άλλους πολιτιστικούς φορείς μέσω των
πλατφόρμων κοινωνικής δικτύωσης, την πρόσληψη ατόμων ειδικευμένων στα social media κ.α.
Η επιλογή της συγκεκριμένης μεθόδου ενέχει φυσικά και ορισμένους κινδύνους, οι
οποίοι θα μπορούσαν θεωρητικά να βλάψουν την αξιοπιστία του εγχειρήματος. Ο ρόλος του

συνεντευκτή είναι φυσικά απαιτητικός και χρειάζεται εμπειρία και σωστή προετοιμασία (Φίλιας
2000: 131). Αλλά και υπό αυτές τις προυποθέσεις, ο συνεντευκτής διατρέχει τον κίνδυνο να
επηρεαστεί από προσωπικές απόψεις και προϊδεασμούς, κατευθύνοντας αναλόγως τη σχετική
συζήτηση (Robson 2007: 324). Ανάλογη ήταν και η δική μας περίπτωση, καθώς εξαρχής
θεωρήσαμε πως είναι πολύ πιθανό οι συνεντευξιαζόμενοι να υιοθετήσουν επιφυλακτική στάση,
επιλέγοντας να αποκρύψουν στοιχεία, κυρίως οικονομικά και αναφορικά με τις μεθόδους
διαφήμισης που χρησιμοποιούν.
Κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής συζήτησης μεταξύ των μελών της ομάδας και
στο στάδιο διαμόρφωσης των ερωτήσεων, οι προϊδεασμοί αυτοί εντοπίστηκαν και έγινε μια
συστηματική προσπάθεια προσεκτικής δόμησης των ερωτήσεων και λεπτομερούς οργάνωσης
της όλης διαδικασίας, ώστε να αποφευχθεί ο εμποτισμός τους στα ερωτημάτα, αλλά και στη
γενικότερη στάση και συμπεριφορά του συνεντευκτή. Σε κάθε περίπτωση βέβαια, η σχέση
μεταξύ συνεντευκτή-συνεντευξιαζόμενου παραμένει άνιση και αυτό θα πρέπει επίσης να ληφθεί
υπόψη κατά την αξιολόγηση των δεδομένων που προέκυψαν από τις συνεντεύξεις.
Σε ότι αφορά την έρευνα των χρηστών του Facebook και την ακόλουθη διερεύνηση του
βαθμού στον οποίο επηρεάζονται από την διάδραση τους με τους πολιτιστικούς οργανισμούς
μέσω της πλατφόρμας, ώστε να αποφασίσουν να τους επισκεφτούν, στραφήκαμε σε
διαφορετική μεθοδολογία έρευνας. Δεδομένου ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση εξετάζουμε
απλώς μια συμπεριφορά, χωρίς να επιθυμούμε να εμβαθύνουμε σε αίτια, προθέσεις και
λοιπές προεκτάσεις, εγκαταλείψαμε τις ποιοτικές μεθόδους και επιλέξαμε ποσοτική έρευνα
με τη χρήση ερωτηματολογίων, η οποία αποδεικνύεται επαρκέσταστη και αποτελεσματική.
Η συγκεκριμένη μέθοδος μας επέτρεψε να απευθυνθούμε με ευκολία σε ένα μεγάλο δείγμα
ατόμων και να συγκεντρώσουμε το αναγκαίο υλικό μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα
και χωρίς δαπάνη χρημάτων, προβλήματα που θα προέκυπταν με βεβαιότητα σε κάθε άλλη
μεθοδολογική προσέγγιση λόγω του μεγέθους του δείγματος.
Το βασικό πρόβλημα αναφορικά με την συγκεκριμένη μέθοδο εντοπίστηκε από την
ομάδα στην υποψία πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μη απόκρισης ή έστω καθυστερημένης

απόκρισης των ερωτηθέντων, γεγονός που θα δυσχέραινε σε μεγάλο βαθμό την ερευνητική
διαδικασία, δεδομένων και των χρονικών περιορισμών που είχαν τεθεί. Μάλιστα, η ίδια η
διαδικασία σχηματισμού και αναπροσαρμογής του ερωτηματολογίου είχε ήδη αποδειχθεί
εξαιρετικά χρονοβόρα. Ωστόσο, προς ανακούφιση της ερευνητικής ομάδας, η δυσοίωνη
πρόβλεψη δεν επαληθεύτηκε και δεν προέκυψε κάποια δυσκολία κατά τη συγκέντρωση του
αναγκαίου υλικού. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί πως, όπως και σε κάθε περίπτωση έρευνας
με ερωτηματολόγιο και δη ψηφιακό, δεν υπάρχει καμία δυνάτοτητα ελέγχου της ειλικρίνειας
ή της σοβαρότητας, με την οποία συμπληρώνεται από τους ερωτηθέντες. Καθώς το στοιχείο
αυτό μπορεί θεωρητικά να επηρεάσει την αξιοπιστία της έρευνας, πρέπει σε κάθε περίπτωση να
σημειώνεται και να λαμβάνεται υπόψη.
Β.2.α || Δειγματοληψία
Έχοντας προσδιορίσει την μεθοδολογία έρευνας και τα σχετικά ερευνητικά εργαλεία,
επόμενοβήμαείναιοπροσδιορισμόςτηςδειγματοληπτικήςστρατηγικήςπουθαακολουθήσουμε,
προκειμένουναπροσδιοριστείτοδείγμαπουθαχρησιμοποιήσουμεστηνέρευνάμας.Ηοργάνωση
ενός σχεδίου δειγματοληψίας έχει εξ ορισμού ιδιαίτερη σημασία, καθώς δύναται να επηρεάσει
την αξιοπιστία της έρευνας (Robson 2007: 309), διακινδυνέυοντας την αντιπροσωπευτικότητα
του δείγματος και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν. Το οικονομικό κόστος και τα
χρονικά περιθώρια της έρευνας λαμβάνονται φυσικά υπόψιν κατά τη δειγματοληψία, αλλά η
σκοπιμότητα του ερευνητικού ερωτήματος και ο βαθμός συγκεκριμενοποίησής του είναι αυτά
που θα διαμορφώσουν ουσιαστικά τις δειγματοληπτικές επιλογές (Κυριαζή 2011: 117).
Αναφορικά με την πρώτη πτυχή του ερευνητικού ερωτήματος, ο πληθυσμός, όπως
ορίζεται από το ίδιο το ερώτημα, περιλαμβάνει όλους τους πολιτιστικούς οργανισμούς που
διατηρούν σελίδα στο Facebook. Καθώς το αρχικό δειγματοληπτικό πλαίσιο παρουσιάζεται

ιδιαίτερα μεγάλο και ευρύ για τους σκοπούς και τις δυνατότητες της ερευνητικής ομάδας,
περιορίσαμε από επιλογή και για λόγους σκοπιμότητας το πλαίσιο στους οργανισμούς αυτούς
που έχουν έδρα και δραστηριοποιούνται στην Αθήνα. Στη συνέχεια, προχωρήσαμε σε μια
στρωματοποίηση του δείγματος (Babbie 2011: 327), χωρίζοντας τους οργανισμούς σε τρεις
κατηγορίες ανάλογα με το πολιτιστικό προϊόν που προσφέρουν και το πλαίσιο δράσης τους. Οι
τρεις κατηγορίες που προέκυψαν έχουν γενικό χαρακτηρά και θεωρούμε πως μπορούν επαρκώς
να συμπεριλάβουν στο πλαίσιό τους κάθε πολιτιστικό μόρφωμα που δραστηριοποιείται αυτή τη
στιγμή στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, αφορούν (α) μουσικές σκηνές, (β) μουσειακούς χώρους και
(γ) πολιτιστικά ιδρύματα-πολυχώρους, με την ευρεία έννοια που κάθε ένας από τους παραπάνω
όρους μπορεί να προσλάβει.
Ως τελευταίο βήμα, προχωρήσαμε σε σκόπιμη δειγματοληψία, επιλέγοντας από κάθε
κατηγορία τον οργανισμό που συγκεντρώνει τα περισσότερα “like” στη σελίδα που διατηρεί
στην πλατφόρμα (Robson 2007: 315) και διαμορφώνοντας έτσι το τελικό μας δείγμα. Η
δειγματοληψία σκοπιμότητας και η χρήση του αριθμού των “φίλων-ακολούθων”, ως κριτήριο
διαμόρφωσης του δείγματός μας, βασίστηκε στο σκεπτικό πως οι οργανισμοί με μεγαλύτερο
διαδικτυακό κοινό, θα παρουσιάζουν νομοτελειακά εντονότερη παρουσία στην πλατφόρμα
και άρα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το ερευνητικό μας ερώτημα και μεγαλύτερη ευκολία στην
εξέτασή του (Ibid). Ακολουθώντας την ως άνω διαδικασία καταλήξαμε στο τελικό δείγμα των
πολιτιστικών οργανισμών που θα χρησιμοποιηθεί στην έρευνά μας, το οποίο περιλαμβάνει το
Six d.o.g.s. (μουσική σκηνή), το Μουσείο Μπενάκη (μουσειακός χώρος) και τη Στέγη Γραμμάτων
και Τεχνών (πολιτιστικό ίδρυμα-πολυχώρος).
Εύλογα προκύπτει το συμπέρασμα πως το δείγμα μας, όπως αυτό διαμορφώθηκε, δεν
θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να χαρακτηριστεί αντιπροσωπευτικό, ώστε να δικαιολογεί
ή επιτρέπει πιθανή γενίκευση των εξαχθέντων συμπερασμάτων (De Vaus 2011: 201-202).
Ένα τέτοιο εγχείρημα θα αποτελούσε ξεκάθαρη κινδυνολογία και πλήγμα στην επιστημονική
εγκυρότητα της έρευνάς μας. Σε κάθε περίπτωση, οι χρονικοί περιορισμοί που είχαν τεθεί
εξαρχής δεν επέτρεψαν την αξιοποίηση μεγαλύτερου δείγματος που θα δικαιολογούσε πιθανώς
γενίκευση συμπερασμάτων σε όλο τον πληθυσμό των πολιτιστικών οργανισμών.

Σε ότι αφορά την δεύτερη πτυχή του ερωτήματος, το δειγματολογικό πλαίσιο ορίζεται
από το ίδιο το ερευνητικό μας ερώτημα και περιλαμβάνει όλους του χρήστες της υπό
εξέταση πλατφόρμας. Η δειγματοληψία που ακολουθήθηκε αποτελεί στην πραγματικότητα
δειγματοληψία ευκολίας (Robson 2007: 314-315), καθώς απευθυνθήκαμε στους χρήστες
εκείνους που μπορούσαμε με μεγαλύτερη ευκολία να προσεγγίσουμε και υπήρχε μεγαλύτερη
πιθανότητα να ανταποκριθούν στο κάλεσμά μας, ενώ ο διαμοιρασμός του ερωτηματολογίου
ολοκληρώθηκε με τη μέθοδο της χιονοστιβάδας (Babbie 2011: 292-293). Πιο συγκεκριμένα,
κάθε μέλος της ομάδας ανήρτησε στον “τοίχο” του το ερωτηματολόγιο, προτρέποντας τους
“φίλους” του να το συμπληρώσουν και να προχωρήσουν σε περαιτέρω κοινοποίησή του στο
δικό τους προφίλ. Στην διαδικασία αυτή, χρησιμοποιήθηκαν και τρια άτομα κόμβοι, άτομα
δηλαδή που έχουν πάνω από 2.000 “φίλους-ακολούθους” στο προφιλ που διατηρούν στην
πλατφόρμα. Παράλληλα, κάθε άτομο της ερευνητικής ομάδας απέστειλε το ερωτηματολόγιο
και σε όλες τις επαφές που διατηρεί στον λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου του.
Ο βασικός προβληματισμός που προκύπτει και σε αυτήν την περίπτωση αφορά την
αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος. Ο αριθμός των ερωτηματολογίων που συγκεντρώθηκαν
έφτασε τα 621, προτού σταματήσουμε τη διαδικασία του ψηφιακού διαμοιρασμού τους,
ωστόσο η μέθοδος της χιονοστιβαδας, ως μη πιθανοτικής δειγματοληψίας (Κυριαζή 2011: 117),
βλάπτει ουσιωδως την τυχαιότητα του δείγματος. Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας μπορεί
να προέρχονται από διαφορετικούς χώρους και ηλικιακές ομάδες και να διαθέτουν τελείως
διαφορετικό υπόβαθρο, ωστόσο παραμένουν φοιτητές του ίδιου μεταπτυχιακού προγράμματος
και παρουσιάζουν παρόμοιο επαγγελματικό προσανατολισμό, ώστε οι κοινωνικοί τους κύκλοι
συνδυαστικά να μην εξασφαλίζουν τυχαίο δείγμα. Σε κάθε περίπτωση, αυτό είναι ένα θέμα που
θα επανεξεταστεί κατά την ανάλυση των δεδομένων και θα ληφθεί υπόψιν στην εξαγωγή των
συμπερασμάτων.
Θα πρέπει τέλος, να σημειωθεί πως αρχικά υπήρχε η διάθεση να χρησιμοποιήσουμε ως
δειγματολογικό πλαίσιο τους χρήστες του Facebook που “ακολουθούν”, με άλλα λόγια έχουν
κάνει “like” ή είναι φίλοι με τους υπό εξέταση οργανισμούς. Ωστόσο, θεωρήσαμε πως κάτι τέτοιο
πιθανώς θα διακινδύνευε την αξιοπιστία και εγκυρότητα της έρευνας, καθώς ο περιορισμός του

δείγματος αποκλειστικά στους χρήστες που αποδεδειγμένα δραστηριοποιούνται πολιτισμικά
στο Facebook, θα απέκλειε την πιθανότητα να οδηγηθούμε σε δεδομένα που πιθανώς θα
έδειχναν πως οι χρήστες της πλατφόρμας -ως γενικός πληθυσμός- δεν την χρησιμοποιούν για
την πολιτιστική τους δικτύωση και κατανάλωση.

Β.3 ΕΡΕΥΝΑ
Β.3.α || Ερωτηματολόγιο
Β.3.α.i | Σχεδιασμός Ερωτηματολογίου
Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου απασχόλησε ιδιαίτερα την ερευνητική μας
ομάδα και απαίτησε εκτενή μελέτη της σχετικής με το θεωρητικό πλαίσιο του ερευνητικού
ερωτήματος βιβλιογραφίας και πολλαπλές συναντήσεις που αφορούσαν την επεξεργασία και
προσαρμογή των ερωτημάτων. Έχοντας προβλέψει πως, λόγω του ψηφιακού διαμοιρασμού του
ερωτηματολογίου και της γενικότερα αρνητικής στάσης που τηρεί η πλειοψηφία όταν καλείται
να συμμετάσχει σε έρευνες, υπήρχε ήδη μεγάλη πιθανότητα μη απόκρισης του δείγματος (Rob-
son 2007: 294), η προσπάθεια εστιάστηκε εξαρχής στην εξαγωγή ενός ερωτηματολογίου που θα
ήταν στο σύνολό του εύληπτο, πλήρως κατανοητό και σύντομο.
Παράλληλα, οι ερωτήσεις θα έπρεπε να προσφέρουν μια ασφαλή βάση για την έγκυρη
μέτρηση των δύο πτυχών του ερωτήματός μας, και κυρίως να επιτυγχάνουν την απόσπαση
ακριβών πληροφοριών και πραγματικών επιλογών και όχι εντυπώσεων ή απόψεων (Robson
2007: 285). O βασικός κορμός του ερωτηματολογίου περιελάμβανε συνολικά 14 ερωτήσεις,
όλες κλειστού τύπου -γεγονός που ενίσχυε και την ευκολία της συμπλήρωσής του-, εκ των
οποίων 5 στόχευαν στη μέτρηση στάσεων των ερωτηθέντων.
Στις τελευταίες, έγινε χρήση της κλίμακας Likert, για λόγους ευκολίας στην κατανόηση
και εφαρμογή της (Robson 2007: 349). Στην τελική του μόρφη και πριν τον βασικό κορμό
των ερωτήσεων, το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε ένα σύντομο κείμενο 4-5 γραμμών, στο
οποίο παρουσιαζόταν συνοπτικά η θεματική του και δίνονταν οδηγίες συμπλήρωσης στους
συμμετέχοντες (Κυριαζή 2011: 134).

Στη συνέχεια, ακολουθούσε εισαγωγική ερώτηση που αφορούσε το εάν ο συμμετέχων
διατηρεί προφίλ στην υπό εξέταση πλατφόρμα, μην επιτρέποντας τη συνέχιση της διαδικασίας
σε όσους απαντούσαν αρνητικά. Η ερώτηση αυτή, που αποσκοπούσε στη διασφάλιση των
επιλογών δειγματοληψίας, όπως αυτές αναλύθηκαν παραπάνω, κρίθηκε απαραίτητη δεδομένου
του διαμοιρασμού του ερωτηματολογίου και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και της
πιθανότητας συμπλήρωσής του από άτομα-μη χρήστες του Facebook, οι οποίοι δεν αφορούσαν
την έρευνά μας.
Οι δημογραφικές ερωτήσεις αφέθηκαν για το τέλος, «ώστε να έχει δημιουργηθεί πλέον το
κατάλληλο κλίμα» (Κυριαζή 2011: 135) και ευελπιστώντας επομένως πως οι ερωτηθέντες δεν
θα διστάσουν να τις απαντήσουν ειλικρινά. Τέλος, ακολουθούσε ευχαριστήριο μήνυμα για την
συμμετοχή στην έρευνα.
Παρά τα στενά χρονικά περιθώρια, θεωρήσαμε πως απαραίτητο βήμα πριν την τελική
διάχυσητουερωτηματολογίουήτανηπραγματοποίησημιαςδοκιμαστικήςέρευνας,προκειμένου
να εντοπιστούν τυχόν προβληματικά στοιχεία που δεν είχαμε αντιληφθεί (Robson 2007: 302).
Ωςδείγμα,στοστάδιοαυτότουπροελέγχου,χρησιμοποιήθηκανφίλοικαισυνάδελφοιτριώναπό
τα μέλη της ερευνητικής ομάδας και στο σύνολο 20 άτομα. Η διαδικασία αποδείχτηκε ιδιαίτερα
χρήσιμη, κυρίως ως προς την ανάγκη για επιδιόρθωση της σαφήνειας κάποιων ερωτήσεων
και της επάρκειας των εναλλακτικών απαντήσεων στις κλειστού τύπου ερωτήσεις. Ιδιαίτερη
έμφαση δόθηκε στο πως ερμηνέυουν οι ερωτώμενοι τις έννοιες στις οποίες αναφέρονται οι
ερωτήσεις και στην διασφάλιση λογικής αλληλλουχίας στο σύνολο του ερωτηματολογίου.
Με την ολοκλήρωση και αυτού του σταδίου, ξεκίνησε η διάχυση του ερωτηματολογίου με
τη μέθοδο της χιονοστιβάδας. Κάθε μέλος της ερευνητικής ομάδας ανήρτησε στον “τοίχο” του
ένα σύντομο κείμενο παρουσίασης που παρέπεμπε στον υπερσύνδεσμο του ερωτηματολογίου,
παροτρύνοντας τους “φίλους” του να το συμπληρώσουν και να το κοινοποιήσουν περαιτέρω.
Ο υπερσύνδεσμος παρέμεινε ανοιχτός για τρεις ολόκληρες ημέρες, χρονικό διάστημα κατά το
οποίο συγκεντρώθηκαν συνολικά 621 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια. Με την ολοκλήρωση
τηςσυλλογήςτουδείγματόςμας,προχωρήσαμεπεραιτέρωσεανάλυσητωνσχετικώνδεδομένων.

Ερώτηση Α: Έχετε προφίλ στο Facebook;
Β.3.α.ii | Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου
Ερώτηση Β: Είστε κάτοικος Αθηνών;
Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων έχουν ενεργό προφίλ στο Facebook,
ποσοστό που φτάνει το 97%. Αυτό αποτελεί και το δείγμα της έρευνας μας (Ν=621), αφού μόνο
όσοι απαντούσαν θετικά στο παραπάνω ερώτημα μπορούσαν να συνεχίσουν στις επόμενες
ερωτήσεις και να ολοκληρώσουν το ερωτηματολόγιο.
Το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματός μας, το 63%, είναι κάτοικοι Αθηνών, όπως
συμβαίνει και γενικότερα με τον πληθυσμό της χώρας. Το μεγαλύτερο ποσοστό κατοικεί στην
πρωτεύουσα όπου λαμβάνουν χώρα και οι περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
97%
37%
63%

Ερώτηση 01: Κατά μέσο όρο πόσες ώρες ημερησίως κάνετε χρήση του Facebook;
Ερώτηση 02: Παρακαλώ ιεραρχήστε τους λόγους για τους οποίους χρησιμοποιείτε το Face-
book;
Το δείγμα μας παρατηρούμε ότι χρησιμοποιού το Facebook σε φυσιολογικά επίπεδα,
αφού περισσότεροι από το 70% και συγκεκριμένα το 72.5% το χρησιμοποιούν καθημερινά το
πολύ έως τρείς ώρες την ημέρα ενώ μόνο το 11% περνά περισσότερες από 5 ώρες “σερφάροντας”
στην πλατφόρμα.
Όπως παρατηρούμε από το παραπάνω διάγραμμα, πρώτη επιλογή στη σειρά κατάταξής
για το λόγο που χρησιμοποιούν το Facebook οι ερωτηθέντες αποτελεί με μεγάλη διαφορά η
Επικοινωνία με τους φίλους και ακολουθεί η Ελεύθερη ώρα/χαλάρωση. Στη δεύτερη επιλογή
επικρατεί η Ενημέρωση, με την Ψυχαγωγία/Διασκέδαση να ακολουθεί ενώ ως τελευταίο λόγο
χρήσης του Facebook αποτελεί η Επαγγελματική Δικτύωση.
42%
30%
11%
17%

Ερώτηση 03: Πως αντιμετωπίζετε τις διαφημίσεις (προώθηση σελίδων, προϊόντων, κλπ.) που
εμφανίζονται στο προφίλ σας στο Facebook;
Ερώτηση 04: Έχετε δημιουργήσει προφίλ σε κάποιο άλλο κοινωνικό δίκτυο εκτός του Face-
book;
Ερώτηση05:Πόσεςφορέςτοτελευταίοεξάμηνοέχετεεπισκεφτείκάποιαπολιτιστικήεκδήλωση
(κινηματογράφο, θέατρο, εκθέσεις τέχνης, συναυλίες, κλπ.);
Ερώτηση 06: Τι είδος εκδηλώσεων παρακολουθείτε περισσότερο;
Σχεδόν όλοι οι χρήστες του Facebook του δείγματος μας (δηλαδή το 93%) αγνοεί ή
κρύβει ώστε να μην βλέπει τις διαφημίσεις που εμφανίζονται στο προφίλ τους. Μόνο το 6.3%
των χρηστών κάνουν κλικ ή τις προωθούν στους φίλους τους.
Το 41% των ερωτηθέντων χρησιμοποιεί δύο ή περισσότερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
με δημοφιλέστερα το LinkedIn και το Τwitter, ενώ μόνο το 32% δεν χρησιμοποιεί κάποιο άλλο
κοινωνικό δίκτυο εκτός του Facebook.
63%
6%
30%

Σχεδόν οι μισοί από τους ερωτώμενους (49%) έχουν παρακολουθήσει πάνω από έξι
πολιτιστικές εκδηλώσεις το τελευταίο εξάμηνο, κάτι που σημαίνει ότι είναι συχνοί καταναλωτές
πολιτιστικών προϊόντων, με δημοφιλέστερες εκδηλώσεις τον κινηματογράφο και τις συναυλίες.
Στο παραπάνω διάγραμμα παρατηρείται ότι πρώτη επιλογή στη σειρά κατάταξης για τις
πηγές ενημέρωσης των πολιτιστικών δρώμενων αποτελεί με τεράστια διαφορά το Διαδίκτυο
με το Facebook να ακολουθεί ως δεύτερη επιλογή. Τρίτη επιλογή αποτελούν οι εφημερίδες και
τα free press ενώ ακολουθούν τα παραδοσιακά μέσα όπως το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Τα
άλλα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν την τελευταία επιλογή των ερωτώμενων σχετικά με την
ενημέρωσή τους.
Ερώτηση 07: Παρακαλώ κατατάξτε κατά σειρά προτεραιότητας τις πηγές ενημέρωσής σας για
τα πολιτιστικά δρώμενα.
23% 26%
33%
40%

Ερώτηση 08: Ενημερώνεστε μέσω του Facebook για πολιτιστικά δρώμενα (events) που σας
ενδιαφέρουν;
Ερώτηση 09: Ακολουθείτε στο Facebook τις σελίδες ενός ή περισσοτέρων Πολιτιστικών
Οργανισμών; Αν ναι, αναφέρετε ποιους από τους παρακάτω Πολιτιστικούς Οργανισμούς.
Ερώτηση 10: Το Facebook αποτελεί τον κύριο τρόπο ενημέρωσής μου για τα πολιτιστικά
δρώμενα των παραπάνω Οργανισμών.
Οι περισσότεροι χρήστες του Facebook ενημερώνονται αρκετά ή πάρα πολύ για τα
πολιτιστικά δρώμενα που τους ενδιαφέρουν μέσω του ίδιου του Facebook σε ποσοστό που
αγγίζει το 70%. Ενώ μόνο το 11% των χρηστών το χρησιμοποιούν λίγο ή καθόλου για να
ενημερώνονται σχετικά.
Το 38% των ερωτηθέντων δεν ακολουθούν κανέναν Πολιτιστικό Οργανισμό στο Face-
book, ενώ για αυτούς που ακολουθούν τουλάχιστον έναν οργανισμό δημοφιλέστερος είναι η
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του ιδρύματος Ωνάση με τον πολυχώρο Six d.o,g.s.v να ακολουθεί.
Σχετικά με το αν ο κύριος τρόπος ενημέρωσής τους για τους Πολιτιστικούς Οργανισμούς που
45%
25%
38%
29%
11%

ακολουθούν είναι το Facebook, το 40% συμφωνεί ή συμφωνεί πολύ ενώ το 38% ούτε συμφωνεί
ούτε διαφωνεί.
Το 43% των ερωτηθέντων λαμβάνει συχνά ή πολύ συχνά πρόσκληση μέσω Facebook
για εκδηλώσεις που διοργανώνουν πολιτιστικοί οργανισμοί με το 40% να είναι πολύ ή πάρα
πολύ πιθανό να παρευρεθούν σε αυτές. Αντίθετα, το 30% δεν λαμβάνει ποτέ ή λαμβάνει σπάνια
πρόσκληση με το 26% να είναι λίγο ή καθόλου πιθανό να παρευρεθεί στα πολιτιστικά δρώμενα
που προσκαλείται μέσω της πλατφόρμας.
Το 52% του δείγματος παρευρίσκεται πολύ συχνά ή συχνά σε πολιτιστικές εκδηλώσεις
που έχει δηλώσει συμμετοχή μέσω του Facebook, ενώ μόνο το 17% πηγαίνει σπάνια ή ποτέ
αποδεικνύοντας την αμεσότητα και την αποτελεσματικότητα του μέσου.
Ερώτηση 11: Λαμβάνετε προσκλήσεις από Πολιτιστικούς Οργανισμούς για πιθανά events που
διοργανώνουν;
Ερώτηση 12: Πόσο πιθανό είναι να παρακολουθήσετε ένα πολιτιστικό δρώμενο για το οποίο
έχετε λάβει event invitation μέσω Facebook;
Ερώτηση13:Παρευρίσκεστεστιςπολιτιστικέςεκδηλώσεις/eventsπουέχετεδηλώσεισυμμετοχή
μέσω Facebook;
28%
15%
12%
18%
34%
33%
7%
38%
14%
6%
11%

Ερώτηση 14: Την τελευταία φορά που παρακολουθήσατε ένα πολιτιστικό δρώμενο από που
ενημερωθήκατε;
Δημογραφικά στοιχεία
To Facebook είναι η δημοφιλέστερη πηγή πληροφόρησης για το πολιτιστικό δρώμενο
που παρακολούθησε τελευταία φορά το 28% των ερωτηθέντων. Το διαδίκτυο και η πρόταση
από φίλους ακολουθούν και βρίσκονται ακριβώς στα ίδια ποσοστά. Τα υπόλοιπα παραδοσιακά
μέσα ακολουθούν με πολύ μικρότερα ποσοστά.
• Το δείγμα μας αποτελείται από 362 γυναίκες και 259 άντρες με την πλειοψηφία του
δείγματος και συγκεκριμένα το 77% να είναι κάτω από 34 χρόνων.
• Το μεγαλύτερο μέρος του δείγματός μας είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή
κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος, ποσοστό που αγγίζει το 77%. Οι περισσότεροι
απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα ή είναι ελεύθεροι επαγγελματίες, ενώ έχουμε
και αρκετούς φοιτητές.
26%
26%
28%

• Τέλος, το 77% του δείγματος μας έχει μηνιαίο εισόδημα χαμηλότερο από χίλια ευρώ
με ένα μικρό ποσοστό της τάξεως του 15% να αγγίζει τα χίλια πεντακόσια ευρώ και
μόνο το 8% να κινείται σε μεγαλύτερα επίπεδα μηνιαίου εισοδήματος.
Αναγκαίο να σημειωθεί σε αυτό το σημείο είναι το γεγονός πως η αρχική αμφιβολία
για την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος φαίνεται να επιβεβαιώνεται. Τα δημογραφικά
στοιχεία, όπως παρουσιάστηκαν ανωτέρω, δεν ανταποκρίνονται στα γενικά χαρακτηριστικά
του πληθυσμού της Ελλάδος, όπως αυτά έχουν προσδιοριστεί από επίσημες και εκτεταμένες
σχετικές έρευνες. Ενώ ενδεικτικές της μη αντιπροσωπευτικότητας του δείγματος αποτελούν
και οι επιλογές που αποτυπώνονται αναφορικά με την πολιτιστική κατανάλωση προϊόντων,
επιλογές που πάλι δεν συνάδουν με σχετικά αποτελέσματα.

Β.3.α.iii | Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Η κατηγοριοποίηση των απαντήσεων και η ανάλυση των αποτελεσμάτων του
ερωτηματολογίου μας έδωσαν τη δυνατότητα να σκιαγραφήσουμε το δείγμα μας στην
πλειοψηφία του. Έτσι, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων φαίνεται να είναι κάτοικοι
Αθηνών, γεγονός που κρίνεται ευνοϊκό για την έρευνα μας, δεδομένου ότι οι υπό εξέταση
οργανισμοί δραστηριοποιούνται μόνο στην πρωτεύουσα. Παράλληλα, το μεγαλύτερο ποσοστό
του δείγματος είναι κάτω των 34 ετών, διατηρεί προφίλ και σε άλλα κοινωνικά δίκτυα, ενώ σε
ποσοστό 70% χρησιμοποιεί το Facebook καθημερινά για χρονικό διάστημα 1-3 ωρών.
Με βάση τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου βλέπουμε ότι ο σημαντικότερος λόγος
χρήσης του Facebook είναι η επικοινωνία με φίλους, ενώ δεύτερος σε σειρά έρχεται η ενημέρωση
και ακολουθούν η χαλάρωση και η χρήση στον ελεύθερο χρόνο, η ψυχαγωγία και τελευταία η
επαγγελματική δικτύωση. Οι διαφημίσεις στο Facebook φαίνεται να ενοχλούν τους χρήστες,
καθώς τις αποφεύγουν, ενώ ελάχιστοι κάνουν κλικ σε αυτές (μόνο ένα 6%).
Σεότιαφοράτηνπολιτιστικήκατανάλωση,ηπλειοψηφίατουδείγματοςφαίνεταιναείναι
συχνοί καταναλωτές πολιτιστικών προϊόντων, καθώς σχεδόν οι μισοί έχουν παρακολουθήσει
περισσότερες από έξι πολιτιστικές εκδηλώσεις το τελευταίο εξάμηνο, με μια εμφανή προτίμηση
στον κινηματογράφο (40%) και τις συναυλίες (33%). Η αρκετά μεγάλη πολιτιστική κατανάλωση
ενδεχομένως συνδέεται με το μορφωτικό επίπεδο των ερωτηθέντων, οι οποίοι σε ποσοστό
που αγγίζει το 77%, είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή κάτοχοι μεταπτυχιακού
διπλώματος,
Παρά το γεγονός πως το 38% των ερωτηθέντων δεν ακολουθεί κανέναν πολιτιστικό
οργανισμό στο facebook, ένα 43% λαμβάνει συχνά ή πολύ συχνά πρόσκληση μέσω Facebook για
εκδηλώσεις που διοργανώνουν πολιτιστικοί οργανισμοί, με το 40% αυτού να είναι πολύ ή πάρα
πολύ πιθανό να παρευρεθούν σε αυτές. Τα συγκεκριμένα ποσοστά παρουσιάζουν ενδιαφέρον
αν μελετηθούν συγκριτικά (το 38% δεν ακολουθεί κανέναν οργανισμό, αλλά ένα 43% λαμβάνει
πάραυτα προσκλήσεις για τις εκδηλώσεις τους), καθώς φαίνεται να εμπλέκουν στην επιρροή
που ασκεί το facebook στην πολιτιστική κατανάλωση και το word of mouth, όπως θα αναλυθεί

και στα τελικά συμπεράσματα.
Τέλος, τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου ουσιαστικά καταδεικνύουν τον
γενικότερο βαθμό διείσδυσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ιδιαίτερα του facebook, σε
κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής των χρηστών του. Σε αυτό το πλαίσιο, με ασφάλεια μπορούμε
να υποθέσουμε πως αυτό ισχύει και σε ότι αφορά την πολιτιστική κατανάλωση. Οι σχετικές
απαντήσεις συνάδουν άλλωστε προς το ανάλογο συμπέρασμα. Το 34% ενημερώνεται για
τα πολιτιστικά δρώμενα αποκλειστικά μέσω facebook, ενώ για ποσοστό 70% η πλατφόρμα
αποτελεί αν όχι τον βασικό, έναν από τους βασικότερους τρόπους ενημέρωσης για αυτά.

Β.3.β || Ημιδομημένες συνεντεύξεις
Β.3.β.i | Προετοιμασία Συνεντεύξεων
Όπως έχουμε ήδη αναφερθεί στην ενότητα της μεθοδολογίας ένα από τα βασικά
ερευνητικάμαςεργαλείαήτανημέθοδοςτωνημιδομημένωνσυνεντεύξεωνμετουςεπιλεγμένους
πολιτιστικούς οργανισμούς, η οποία λειτουργεί συμπληρωματικά στην πρώτη πτυχή του
ερωτήματος μας (εάν και σε ποιο βαθμό η ύπαρξη ενός προφίλ στο Facebook και η προβολή των
δράσεων τους μέσω αυτού, οδηγεί σε αύξηση του αριθμού των επισκεπτών τους) και προκύπτει
από την αναγκαιότητα έγκυρης και αντικειμενικής τεκμηρίωσης των αποτελεσμάτων μας σε
σχέση με το ερευνητικό μας ερώτημα. Ο οργανισμοί που επιλέξαμε ήταν το Μουσείο Μπενάκη,
το Six d.o.g.s. και η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Υπενθυμίζουμε ότι τα κριτήρια με τα οποία
έχουν επιλεγεί οι οργανισμοί αναφέρονται στην ενότητα της μεθοδολογίας.
Αποφασίστηκε ότι οι συνεντεύξεις είναι δόκιμο να γίνουν με τους Υπεύθυνους των So-
cial Media/Eπικοινωνίας του κάθε οργανισμού, κάνοντας την υπόθεση ότι καταρχάς υπάρχει
αρμόδιο τμήμα και θέση με αυτό το αντικείμενο και ότι η διαχείριση του προφίλ του οργανισμού
στο Facebook ανήκει σε αυτό το τμήμα. Κατόπιν έρευνας και επικοινωνίας με τους οργανισμούς
η υπόθεση μας επιβεβαιώθηκε σε μεγάλο βαθμό. Στους δύο από τους τρεις οργανισμούς υπήρχε
τμήμα Επικοινωνίας (Μουσείο Μπενάκη) ή Δ/νση επικοινωνίας (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών).
Στον τρίτο οργανισμό (Six d.o.g.s.) δεν υπήρχε παρόμοιο οργανόγραμμα με προβλεπόμενο
το τμήμα επικοινωνίας, και παρόλο που υπήρχε άτομο με αρμοδιότητα «Επικοινωνία και
Συντονισμός Παραγωγής», τελικά μας προτάθηκε να επικοινωνήσουμε με τον καλλιτεχνικό
διευθυντή ως τον πιο κατάλληλο και αρμόδιο γι’ αυτή τη δουλειά. Τα άτομα με τα οποία τελικά
πραγματοποιήσαμε τις συνεντεύξεις ήταν:
• κα Νικολέττα Μέντη, Υπεύθυνη Επικοινωνίας, Τμήμα Επικοινωνίας, Μουσείο Μπενάκη
• κ. Κωνσταντίνος Δαγριτσίκος, Καλλιτεχνική Διεύθυνση, Six d.o.g.s.
• κ. Νίκος Αθανασόπουλος, Marketing Projects Manager, Τμήμα: Δ/νση επικοινωνίας & Mar-
keting, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

Προκειμένου να διασφαλιστεί η αξιοπιστία και η ακρίβεια στον τρόπο διεξαγωγής των
συνεντεύξεων καθορίσαμε και τυποποιήσαμε τις τεχνικές της συνέντευξης πριν από τη συλλογή
των πρωτογενών στοιχείων (Mishler 1996: 36), ενώ στηριζόμενοι στο ερευνητικό μας ερώτημα
καταλήξαμε στους θεματικούς άξονες της συνέντευξης. Στόχος μας ήταν να διερευνήσουμε
εάν οι συγκεκριμένοι οργανισμοί, που έχουν ήδη δημοφιλές προφίλ στο Facebook, έχουν
καταγεγραμμένη την επισκεψιμότητα του οργανισμού και εάν είναι δυνατόν να μας παρέχουν
περισσότερα και πιο συγκεκριμένα στοιχεία για την πραγματική επισκεψιμότητα στους χώρους
τους, η οποία μπορεί να προκύπτει από το προφίλ του οργανισμού στο Facebook.
Στη συνέχεια φτιάξαμε έναν πιλοτικό οδηγό ερωτήσεων και ελέγξαμε την εγκυρότητα
του, ώστε οι ερωτήσεις μας καταρχάς να καλύπτουν το εύρος του ερευνητικού μας ερωτήματος
και κατά δεύτερον να είναι απολύτως σαφείς και κατανοητές, πράγμα απαραίτητο για την
αποτελεσματική συλλογή των στοιχείων μας (Mishler 1996: 40).
Αποφασίσαμε να μη χρησιμοποιήσουμε δομημένες συνεντεύξεις (με e-mail), που θα
μπορούσε να είναι μια πιθανή προσέγγιση για την έρευνα μας, διότι λόγω της φύσης του
ερωτήματος, αλλά και λόγω του διαφορετικού προφίλ των οργανισμών, οι ημιδομημένες
συνεντεύξεις είχαν το πλεονέκτημα της πιο άμεσης, χαλαρής και ευέλικτης επικοινωνίας και
επομένως περισσότερες πιθανότητες συλλογής χρήσιμων ευρημάτων, αποσαφήνισης εννοιών
και τελικά καλύτερη κατανόησης του πλαισίου (Bailey 1994: 212).
Ενα ενδιαφέρον θέμα το οποίο λάβαμε υπόψη μας για τη δόμηση του ερωτηματολογίου
ήταν το γενικότερο προφίλ του οργανισμού στο βαθμό που αυτό μπορεί να διαμορφώνει τη
χρήση του συγκεκριμένου μέσου. Το παραπάνω μπορεί να γίνει αντιληπτό από το χώρο, την
οργανωσιακή δομή του οργανισμού, γενικότερη χρήση του διαδικτύου και των social media και
το προφίλ του ανθρώπου που έχει επιλέξει ο οργανισμός για τη συγκεκριμένη θέση.
Ξεκινήσαμε με την σύνταξη του κειμένου της επιστολής (e-mail), στο οποίο εξηγούμε:
ποιοι είμαστε, τι κάνουμε (έρευνα για το ΠΜΣ «Πολιτιστική Διαχείριση»), που εντάσσεται αυτή
ηέρευνακαιποιαείναιηχρησιμότητατηςκαιποιοείναιτοαίτημαμας(ναδιεξάγουμεσυνέντευξη
με τον υπεύθυνο της διαχείρισης του Facebook προφίλ του οργανισμού). Παράλληλα, κάναμε

σχετική έρευνα στο site των οργανισμών για να εντοπίσουμε το αρμόδιο τμήμα και τα άτομα.
Ακολούθησε η αποστολή των e-mails, τηλεφωνική επικοινωνία, συνάντηση και συνέντευξη με
τους υπεύθυνους, ευχαριστήριο e-mail.
Αξιοποιήσαμε την πρόσβαση που είχαν τα μέλη της ομάδας με δύο από τους οργανισμούς
για να διευκολύνουμε τη διαδικασία έγκρισης του αιτήματος. Εν τέλει, όμως αποδείχτηκε ότι
δεν ήταν απαραίτητο. Η επικοινωνία ήταν εξαρχής πολύ φιλική και με άριστη διάθεση.
Β.3.β.ii | Διεξαγωγή Συνεντεύξεων
Είναι αυτονόητο ότι για λόγους δεοντολογίας οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στο
χώρο των οργανισμών, στα γραφεία των Υπευθύνων. Όσον αφορά το χρόνο των συνεντεύξεων
αναφέρουμε ότι τηρήθηκαν με σεβασμό και συνέπεια οι ώρες που μας προτάθηκαν από τους
ερωτόμενους. Στις δύο περιπτώσεις το ερωτηματολόγιο στάλθηκε την ημέρα της συνάντησης
(πρωί) και στη μια περίπτωση την προηγούμενη μέρα. Ακολουθήσαμε αυτή τη διαδικασία
προκειμένου να μειώσουμε στο ελάχιστο δυνατό τις αρνητικές μεταβλητές, που θα επηρέαζαν το
πλαίσιο και το περιεχόμενο των απαντήσεων (καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης, εξασφάλιση
επιπλέον χρήσιμων στοιχείων) (Mishler 1996: 38). Επίσης, πριν από την ενεργοποίηση του
μέσου καταγραφής ζητήθηκε η άδεια από τον ερωτώμενο.
Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων δεν αντιμετωπίσαμε ιδιαίτερα προβλήματα.
Ενδιαφέρον όμως θα είχε να σημειώσουμε πως σε μια από τις τρεις συνεντεύξεις (Six d.o.g.s.)
υπήρξε δυσκολία στην πρόσληψη και την κατανόηση κάποιων ερωτήσεων (εκφορά λόγου και
νοήματος). Η δυσκολία αυτή ξεπεράστηκε με την επί τόπου προσαρμογή, επαναδιατύπωση και
παράλειψη κάποιων ερωτήσεων. Αυτό ήταν σχετικά αναμενόμενο καθώς, όπως χαρακτηριστικά
αναφέρει ο Mishler παραθέτοντας την Paget, «διακριτικό χαρακτηριστικό των συνεντεύξεων σε
βάθος είναι ότι οι απαντήσεις που δίνονται επηρεάζουν συνεχώς τον εξελισσόμενο διάλογο» (Pag-
et στο Mishler 1996: 149).

Η καταγραφή των συνεντεύξεων έγινε με ψηφιακό μέσο καταγραφής και ταυτόχρονα
με γραπτές σημειώσεις κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της συνάντησης. Δόθηκε μεγάλη
προσοχή στην πιστότητα του ήχου με στόχο την καλύτερη δυνατή μεταφορά των δεδομένων. Οι
συνεντεύξειςμεταγράφηκαναμέσωςμετάτοτέλοςτουςμεμεγάλησχολαστικότητακαιακρίβεια
μαζί με τις συμπληρωματικές/συμπαραδηλωτικές πληροφορίες, που αφορούν τη συνέντευξη.
Επιλέξαμε αυτή τη διαδικασία ως την πιο δόκιμη για τον έλεγχο των προκαταλήψεων και την
παραγωγήαξιόπιστωνδεδομένωνγιατηνανάλυσηέχονταςεπιπλέονυπόψημαςότι«ηδιαδικασία
κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης μιας αφήγησης απαιτεί μη λεκτικές πληροφορίες για να
εδραιώσει τα εικονικά και δεικτικά της νοήματα» (Mischler 1996: 84)
Β.3.β.iii | Μέθοδος Ανάλυσης Συνεντεύξεων
Οι θεωρητικές υποθέσεις σχετικά με το ερευνητικό μας ερώτημα δεν προηγήθηκαν
της συνέντευξης, αλλά βασίστηκαν σε εμπειρικά δεδομένα που προέκυψαν μέσα από τα
συγκεκριμένα κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και διαδικασίες των συνεντεύξεων.
Ακολουθήσαμε τη θεμελιωμένη θεωρία εφαρμόζοντας στρατηγικές και πρακτικές
ανάλυσης των ποιοτικών δεδομένων τα οποία παίρνουν τη μορφή κειμένου (textual data). Στην
παρούσα έρευνα για την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων εφαρμόστηκε η στρατηγική της
ανοιχτής κωδικοποίησης, της κωδικοποίησης άξονα και της επιλεκτικής κωδικοποίησης.
Κατά την ανάλυση περιεχομένου των συνεντεύξεων διακρίναμε και επιλέξαμε τους
παρακάτω θεματικούς άξονες:
• Τρόπος και μέθοδοι χρήσης του Facebook από τους οργανισμούς
• Στόχοι και προσδοκίες των οργανισμών από τη χρήση του Facebook
• Έλεγχος της αύξησης της επισκεψιμότητας των οργανισμών από τη χρήση του Facebook
Κατά τη διαδικασία αποκωδικοποίησης, κατανόησης και ερμηνείας των δεδομένων

χρησιμοποιήθηκαν οι συμπληρωματικές σημειώσεις των συνεντεύξεων για την αποκατάσταση
των νοηματικών πλαισίων μέσα στα οποία πραγματοποιήθηκαν. Οι συνεντεύξεις διαβάστηκαν
από όλα τα μέλη της ομάδας και συζητήθηκαν επιμέρους θέματα για τον έλεγχο και περιορισμό
της όποιας υποκειμενικής εμπειρίας των μελών που συμμετείχαν στη συνέντευξη, τα οποία θα
μπορούσαν να επηρεάσουν τα συμπεράσματα μας. Η συνέντευξη ταυτόχρονα προσεγγίστηκε
και ως το σύνολο της συζήτησης και του νοήματος που προκύπτει από αυτήν (Mishler 1996:
208).
Β.3.β.iii | Συμπερασματικές Παρατηρήσεις
Κατά την ανάλυση των συνεντεύξεων παρατηρήθηκαν διαφορετική πλοκή και ύφος
αφήγησης από τον κάθε ερωτώμενο, ο οποίος εξέφραζε τόσο μια προσωπική αφήγηση, όσο και
μια αφήγηση ρόλου (εκπροσώπησης θέσης) και πλαισίου (οργανισμού). Ο κάθε οργανισμός
που συμμετείχε στην έρευνα εμφανίζει διαφορετικό προφίλ, το οποίο μεταφράζεται σε
διαφορετική διοικητική οργάνωση, οργανόγραμμα και ανάθεση ρόλων, γεγονός που θα πρέπει
να λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση των σχετικών συμπερασμάτων. Αυτό διαφαίνεται
τόσο στη στρατηγική χρήσης του προφίλ τους στο Facebook (ευρύτητα, μέθοδοι κτλπ), όσο και
στην ίδια την επιλογή του ατόμου που θα διαχειρίζεται τον σχετικό λογαριασμό.
Ωστόσο, οι στόχοι και οι προσδοκίες που έχουν οι οργανισμοί από τη χρήση του μέσου
είναι οι όμοιοι: κοινωνική δικτύωση, προβολή των events, δόμηση του προφίλ του οργανισμού
και εντέλει αύξηση της επισκεψιμότητας τους. Έτσι, παρόλες τις μεταξύ τους διαφορές, τόσο
ως προς τις δράσεις, όσο και ως προς το προφίλ, αυτό που διαπιστώθηκε από τις συνεντεύξεις
είναι ότι και οι τρεις οργανισμοί αντιλαμβάνονται τη χρησιμότητα/ αναγκαιότητα του μέσου
(Facebook) με τον ίδιο τρόπο. Κατά δήλωση και των τριών συνεντευξιαζόμενων, το Facebook
είναι εντελώς απαραίτητο πλέον για τη δημιουργία και συντήρηση του επικοινωνιακού προφίλ
του οργανισμού, καθώς και για την προβολή των δράσεων του. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο κάθε
οργανισμός διαχειρίζεται αυτό το δεδομένο με διαφορετική στρατηγική, η οποία συνδέεται

άμεσα με στους στόχους, το όραμα και την κουλτούρα του.
Τέλος, καθίσταται σαφές ότι και οι τρεις οργανισμοί πιστεύουν στη δυναμική του μέσου
(Facebook), χωρίς ωστόσο να έχουν καταμετρήσει την πραγματική επισκεψιμότητα (actual par-
ticipation), ως αποτέλεσμα της συντήρησης και διαχείρισης του προφίλ τους στην πλατφόρμα,
και χωρίς να εκδηλώνουν ανάλογες βλέψεις. Θεωρώντας δεδομένη την σημασία της ενίσχυσης
του οργανισμού μέσω Facebook, οι δύο από τους τρεις οργανισμούς επενδύουν σημαντικά ποσά
για την ενίσχυση της εικόνας τους και των event μέσα από το προφίλ τους, ενώ ο τρίτος επενδύει
ανθρώπινους πόρους, θεωρώντας αυτονόητη την υποστήριξη του προφίλ του οργανισμού στο
Facebook από το προσωπικό της.

Γ || ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στο πλαίσιο της διερεύνησης των κοινωνικών δικτύων και των τρόπων με τους οποίους
αυτά έχουν μεταβάλλει ορισμένες πτυχές της κοινωνικής ζωής των χρηστών τους, η παρούσα
έρευνα εστιάζει στην πολιτιστική κατανάλωση, ως κοινωνικό φαινόμενο, όπως διαμορφώνεται
και λαμβάνει χώρα στη σύγχρονη διαδικτυακή πραγματικότητα. Ειδικότερα, η μελέτη
επικεντρώθηκε στην πλατφόρμα του Facebook, διερευνώντας τους τρόπους με τους οποίους
το συγκεκριμένο κοινωνικό δίκτυο επηρεάζει τις επιλογές πολιτιστικής κατανάλωσης των
χρηστών του και πιο συγκεκριμένα εάν η επισκεψιμότητα των πολιτιστικών χώρων αυξάνεται
λόγω της συμμετοχής των τελευταίων στην πλατφόρμα με τη δημιουργία και διαχείριση
σχετικού προφίλ.
Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο της παραπάνω ερευνητικής προσπάθειας
παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και, παρά το γεγονός πως η ανάλυσή τους έχει
πραγματοποιηθείμόνοσεέναπρώτοπρώιμοστάδιο,γεννούν/παράγουνχρήσιμασυμπεράσματα
και στοιχειοθετούν ως ένα βαθμό τη σχέση που υπάρχει μεταξύ της πλατφόρμας του Facebook
και της πολιτιστικής κατανάλωσης, με την έννοια της επίσκεψης ενός πολιτιστικού οργανισμού.
Άλλωστε, η εξέταση του ερευνητικού ερωτήματος από δύο διαφορετικές πτυχές επέτρεψε μια
ολιστική προσέγγιση της παραπάνω σχέσης, αν και δεν οδήγησε σε πλήρη σκιαγράφησή της.
Ειδικότερα, από το σύνολο της έρευνας κατέστη σαφές πως η πλατφόρμα του Face-
book, ως χώρος διάδρασης μεταξύ καταναλωτών και πολιτιστικών οργανισμών, αλλά και ως
μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, αποτελεί έναν από τους παράγοντες που διαμορφώνουν την
απόφαση του χρήστη να επισκεφτεί έναν οργανισμό. Οι ίδιοι οι χρήστες άλλωστε δηλώνουν
πως η πλατφόρμα αποτελεί πρωταρχικό τρόπο ενημέρωσης για τα πολιτιστικά δρώμενα, ενώ
στις περισσότερες περιπτώσεις ενημερώνονται από προσκλήσεις μέσω της πλατφόρμας για
σχετικές εκδηλώσεις, δηλώνουν τη συμμετοχή τους και σε ένα μεγάλο ποσοστό πράγματι
παρευρίσκονται.

Attend στον πολιτισμό

Attend στον πολιτισμό

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (9)

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

Similar to Attend στον πολιτισμό

Similar to Attend στον πολιτισμό (20)

Attend στον πολιτισμό