2. •Familja
•Grupet shoqërore
•Komuniteti
•Instuticionet dhe shërbimet në ndihmë të komunitetit
•Vlerat qytetare
•Përgjegjësitë qytetare
•Roli i qytetarit në shoqëri

3. Familja (lat. familia, nga famulus – rob shtëpie, shërbëtor) është njësia
shoqërore me e vogel e perbere nga dy ose me shume persona te cilet kane
midis tyre lidhje martesore, gjaku ose biresimi; qe jetojne ne te njejtin mjedis
per nje kohe relativisht te gjate, kane marrdhenie kulturore dhe ekonomike te
perbashketa si dhe perkujdesen per njeri-tjetrin . Sipas nenit 16(3) të
Deklaratës të Përgjithshme mbi të Drejtat e Njeriut "Familja është njësia bazë
grupore e shoqërisë dhe i jepet mbrojtje nga shoqëria dhe shteti".

4. Me termin grup nënkuptojmë bashkësi njerëzish të cilat janë të ndryshme për nga natyra e tyre, të ndryshme për nga madhësia dhe të ndryshme për nga
qëllimet e tyre.
Grupet i njohim dhe distancojmë në baze te me shume kritereve :
njerezit ne ato kane marredhenie me stabile sociale te cilat i manifestojme ;
jane te orientuar kah njeri tjetri gjate kryerjes se aktiviteteve te ndryshme ;
ndajne gjera te njejta ;
te ata egziston vetedija per perkatesi ne grup.
Kur i rigrupojme njerezit ne baze te disa karakteristikave : gjinise, moshes, profesionit e te ngjajshme atehere behet fjale per grupe latente.
Per shkak te numrit te madh te grupeve te ndryshme, analistet jane orientuar per njohjen e grupeve themelore.
GRUPET THEMELORE NE SHOQERI
Me klasifikimin e grupeve, me se shumti hasim keto grupe :
grupet primare ;
grupet e vogla ;
grupet e kufizuara ;
grupet sekondare.

5. Një komunitet zakonisht konsiderohet si një njësi sociale (një
grup njerëzish), që kanë diçka të përbashkët, të tilla si normat,
vlerat, identitetin. Marrëdhënie të qëndrueshme që shtrihen
përtej lidhjeve të menjëhershëm gjenealogjike të përcaktojë
një ndjenjë të komunitetit. Njerëzit kanë tendencë për të
përcaktuar këto lidhje sociale aq e rëndësishme për identitetin
e tyre, praktikë, dhe role në institucionet sociale si familje,
shtëpi, punë, qeveria, shoqëria, apo njerëzimit, në përgjithësi.

6. Instuticionet dhe shërbimet në ndihmë të komunitetit
Institucioni (lat.: institutio = udhëzues, drejtues)
në sociologji është një mekanizëm apo strukturë sociale
bashkëpunuese e rendit shoqëror që ndikon në sjelljen e dy
apo më shumë individëve.
Institucionet kanë qëllime shoqërore dhe janë të përhershme
dhe kapërcejnë jetët dhe synimet njerëzore, dhe janë të afta
të përpilojnë dhe zbatojnë ligjet dhe normat e sjelljes
njerëzore.
Me termin "institucion" shpesh herë kuptohet një organizatë.
Fillimi i sherbimit mjeksor te organizuar eshte qe nga koha e
mbas Luftes se Dyte Boterore. Shenjat e par ate nje
sherbimi te kontrrolluar nga shteti jane dukur qe ne kohen e
mbreterise. Vecanerisht ne ate kohe iu kushtua rendesi
luftes kunder TBC dhe Malarjes.
Ne vitet 1960 dalin edhe mjeket e pare nga UT. Kjo solli
edhe mundesine e krijimit ten je berthame te mire ne Tirane.
Me vone ndryshimi I dyte cilesor eshte rreth viteve 1978-
1980, kur u shtua numuri i mjekeve mjaft, madje edhe ne
forme te sforcuar, per te plotesuar nevojat e fshatit.

7. Vlerat janë elemente prej të cilave përbëhet kultura. Funksioni kryesor i vlerave
kulturore është lidhja ndërmjet vete e pjesëtarëve të një bashkësie ose shoqërie.
Vlerat e përbashkëta ndihmojnë lidhjen dhe bashkëpunimin ndërmjet popujve të
ndryshëm.
Si janë krijuar vlerat ?
Vlerat kulturore janë krijuar dhe vazhdojnë të krijohen gjatë tërë procesit të zhvillimit
të shoqërisë njerëzore. Krijimin e vlerave kulturore e kanë mundësuar shumë
faktorë. Vlerat janë orientim për sjelljet tona.
Fuqia e mendjes, imagjinata, por edhe fuqia e ndjenjave si dashuria, gëzimi, frika,
dhembja, pikëllimi, etj., kanë qenë, po ashtu, faktorë të krijimit të vlerave.
Faktor tjetër i krijimit të vlerave është ndërveprimi i njeriut me natyrën.
Vlerat dhe llojet e tyre
Ka lloje të ndryshme të vlerave, të cilat janë vlerat materiale dhe vlerat shpirtërore.
Të dy këto lloje vlerash përmbushen në mënyrë reciproke.
Vlerat që kanë mbetur nga e kaluara janë edhe të natyrës shpirtërore, edhe të asaj
materiale. Dinjiteti njerëzor, mikpritja, besnikëria, janë vlera morale që janë krijuar
në epokat e mëparshme dhe ato mbesin edhe sot aktuale.

8. Përgjegjësitë janë rrjedhojë logjike e të drejtave të njeriut. Për
t’u mbrojtur, çdo e drejtë bart përgjegjësitë përkatëse, edhe
për qytetarët edhe për shtetin. Çdo individ ka detyrim moral që
të mos cenojë dinjitetin personal të tjetrit. Qeveritë, me
nënshkrimin e marrëveshjeve ndërkombëtare, dhe të detyruar
me kushtetutat e tyre, nuk kanë vetëm obligim moral, por edhe
detyrim ligjor.

9. ■Puna vullnetare është mjaft e rëndësishme si për ju ashtu edhe për të tjerët
rreth jush. Për ju sepse ju ndihmon të ndiheni më mirë shpirtërisht dhe për të
tjerët pasi ju po i ndihmoni me diçka. Në fakt personat që bëjnë punë vullnetare
në vendin tonë janë pak por më poshtë do të gjeni 5 arsye që ndoshta di t’ju
bëjnë ta shikoni punën vullnetare me tjetër sy e t’i shtoheni edhe ju listës së
personave që bëjnë punë vullnetare për komunitetin apo për njerëzit në nevojë.
■Lidheni me komunitetin
■Ndërtoni ndjekjen tuaj në rrjetet sociale
■Ndërtoni ndjekjen tuaj në rrjetet sociale
■Rrisni ekspozimin dhe avanconi në karrierën tuaj
■Ju bën qytetar më të mirë
■Pse të bëni punë vullnetare?
■ Po, ka përfitime të taksave, përfitime të mëdha biznese dhe përfitime edhe
. më të mëdha shpirtërore. Vullnetarizmi ju bën ta shihni botën me tjetër sy .
. dhe ju ndihmon të jeni më optimist për të ardhmen, t’i shihni gjërat me . .
. pozitivitet si deh të jeni me këmbë në tokë.
■Puna vullnetare është mjaft e rëndësishme si për ju ashtu edhe për të tjerët
rreth jush. Për ju sepse ju ndihmon të ndiheni më mirë shpirtërisht dhe për të
tjerët pasi ju po i ndihmoni me diçka. Në fakt personat që bëjnë punë vullnetare
në vendin tonë janë pak por më poshtë do të gjeni 5 arsye që ndoshta di t’ju
bëjnë ta shikoni punën vullnetare me tjetër sy e t’i shtoheni edhe ju listës së
personave që bëjnë punë vullnetare për komunitetin apo për njerëzit në nevojë.
■Lidheni me komunitetin
■Ndërtoni ndjekjen tuaj në rrjetet sociale
■Ndërtoni ndjekjen tuaj në rrjetet sociale
■Rrisni ekspozimin dhe avanconi në karrierën tuaj
■Ju bën qytetar më të mirë
■Pse të bëni punë vullnetare?
■ Po, ka përfitime të taksave, përfitime të mëdha biznese dhe përfitime edhe
. më të mëdha shpirtërore. Vullnetarizmi ju bën ta shihni botën me tjetër sy .
. dhe ju ndihmon të jeni më optimist për të ardhmen, t’i shihni gjërat me . .
. pozitivitet si deh të jeni me këmbë në tokë.

11. Në Shqipëri njihen dy grupime të mëdha etnografike, të konsiderara që
nga mesi i shek.XVIII, që janë: Gegëria në veri të lumit Shkumbin dhe
Toskëria në jug të tij. Gegëria përbëhej nga Gegëria e mirëfilltë,
Dukagjini apo Leknia, Malësia dhe Fushat Bregdetare të Veriut, kurse
në Toskëri bënin pjesë: Toskëria e mirëfilltë, Myzeqeja, Labëria e
Çamëria. Natyrisht, përbrenda këtyre krahinave etnografike ekzistonin
edhe ndarje të tjera më të vogla.

12. Në kuzhinat shqiptare zakonisht përdoreshin enë balte, prej druri dhe prej bakri për gatimin e ushqimit, pjekjen
e bukës dhe ruajtjen e bylmeteve. Përdorimi më shumë i njërit grup apo tjetrit varej nga forca ekonomike e
familjes dhe nga mjedisi gjeografik i vendosjes së objektit. Në familjet e varfëra fshatare mbizotëronin enët prej
druri dhe ato prej balte. Raporti i tyre ndryshonte varësisht nga vendodhja e fshatrave. Në zonat malore
mbizotëronin enët prej druri si në ato të ngrenies, të bylmetit apo ato të ruajtjes së zahireve (ushqimet e
konservuara). Në zonat fushore mbizotëronin ënët prej balte si ato që përdoreshin për ngrënie dhe për ruajtjen
e ushqimit, ato për mbajtjen e bulmetit dhe enët e ujit. Rrallë ndonjë enë mund të ishte prej druri apo prej bakri.
Në familjet me të ardhura mesatare dhe për më shumë në familjet e pasura, mbizotëronin enët prej bakri dhe
ato prej porcelani. Edhe mobilimi i mjediseve të përdorura për fjetje ndryshonte sipas pozicionit gjeografik dhe
forcës ekonomike të familjes. Zakonisht këto mjedise ishin mjaft të thjeshta. Në zonat malore me klimë të ftohtë
antarët e familjes flinin në shtretër prej druri mjaft të thjeshte të shtruar me fier të thatë ose me kashtë, të
mbuluara me plafe prej leshi. Në zonat fushore të Shqipërisë së mesme dhe sidomos në Myzeqe flinin në
shtroje të vendosura mbi dysheme. Në qytete këtyre mjediseve u kushtohej më shumë vëmendje, duke i paisur
me shtretër, me dyshek dhe çarçafë të endur në avlëmend shtëpish. Njëkohësisht me këto mjedise zinin vend
dhe baule të madhësive të ndryshme, ku ruheshin rrobat e çiftit dhe të fëmijve të tyre. Kujdes më i veçantë u
kushtohej dhomave të caktuara për pritjen e miqve. Në disa raste ato ambjente u ngjanin ekspozitave të vogla
etnografike në të cilat mund të admiroje llojet e shtrojeve më të mira, si qilima, sexhade, velenca, jastekë etj;
gdhendje të ndryshme në dru si tavanet, kapakët e dollapeve, trapazanët etj, etj. Perveç këtyre në këto dhoma
gjithnjë ishin të pranishme enë të ndryshme prej bakri apo prej balte e porcelani, takëmi i kafesë, instrumentet
popullor të krahinës, armë të varura në mur etj. Veçanërisht në qytete dhomat e miqve shquheshin për paisjet e
shumta e të punuara me mjeshtri, sidomos në familjet e pasura, mund të shiheshin mobilje e paisje të ardhura
nga qendrat e zhvilluara të vendeve evropiane si dhe nga vendet e Lindjes. Të gjitha këto mjedise dhe paisje të
tjera ishin pjesë e mënyrës së jetesës të krahinave të ndryshme shqiptare. Ndërkohë edhe veglat e punës të
përdorura nga bujqit, blegëtorët apo zanatçinjtë e ndryshëm, pasqyrojnë mënyrën e jetesës.

13. Trashëgimia kulturore është trashëgimi fizike e artefakteve dhe objekteve (atributeve) të një grupi ose të shoqërisë të cilat
janë të trashëguara nga gjeneratat e kaluara, tek gjeneratat e tashme me qëllim të kujdesit për të mirën e brezave të
ardhshëm. Trashëgimia kulturore përfshin pronën kulturore e njohur edhe si kultura materiale (të tillë si ndërtesat,
monumentet, peizazhet, librat, veprat e artit dhe objektet e ndryshme), kulturën shpirtërore, (të tilla si folklori, traditat, gjuha
dhe njohurit tradicionale), si dhe trashëgiminë natyrore (duke përfshirë peisazhet e rëndësishme kulturore dhe biodiversitetin).
Akti i qëllimshëm i ruajtjes së trashëgimisë kulturore për të ardhmen është i njohur si konservim (Anglishtja
amerikane:preservation).
Llojet e trashëgimisë
1. Kultura materjale
Muzeologjia
Shkenca arkivore
Konservimi (i trashëgimisë kulturore)
Konservimi artistik
Konservimi arkeologjik
Konservimi arkitektonik
Arkiva filmike
Konservimi i regjistrimeve fonografike
Konservimi digjital
2. Kultura shpirtërore
folklori
historia orale
ruajtja e gjuhës
3. Trashëgimia natyrore
Konservimi i trashëgimisë natyrore përfshin:
Konservimi i varieteteve të rralla
Bimët e rrala nacionale