1.
 Mutagen - kombinacija hemijske, biološke ili
fizičke prirode, koja može direktno ili indirektno
oštetiti nasljedne strukture ćelije.
Mutacija - strukturna ili složena promjena u
DNK organizma (u nizu nukleotida,
hromozoma, genoma) koja se desila spontano ili
je indukovana mutagenom.
 Većina mutacija izaziva rak (kancer), pa se
mutageni faktori nazivaju i kancerogenim
faktorima.

2.
 Faktori nastanka kancera (mutageni) mogu
djelovati pojedinačno ili udruženo, dovodeći do
promjena koje vode ka nastanku kancera.
 Od izloženosti faktoru ili faktorima nastanka
kancera, do pojave klinički manifestne bolesti
može da prođe 10 i više godina.
•Mutageni mogu izazvati zloćudnu preobrazbu nakon ulaska
u stanicu, gdje uzrokuju hromoskomska oštećenja ili aktiviraju onkogene.
•Na djelovanje kancerogenih tvari mogu se nadovezati
drugi čimbenici koji djeluju kao promotori i proizvode dodatne promjene
u stanicama, iako sami nisu kancerogeni, ali djeluju na sintezu
DNA i umnažanje stanica.

3.
 Po prirodi pojave razlikuju se:
Fizički
Hemijski
Biološki mutageni.
Egzogeni (spoljašni faktori iz
okoline)
Endogeni (unutrašni, formirani u procesu
vitalne aktivnosti)

4.
 Hemijski mutageni uključuju:
• jaki oksidanti ili redukcioni agensi (na primer, nitrati, nitriti,
reaktivne vrste kiseonika);
• sredstva za alkilaciju (npr. Jodoacetamid);
• pesticidi (na primjer, herbicidi, fungicidi);
• Neki prehrambeni aditivi (na primer, aromatični ugljovodonici,
ciklamati);
• proizvodi prerade nafte;
• organski rastvarači;
• lekovi (npr. Citostatici, lekovi koji sadrže živu, imunosupresivi) i
druga hemijska jedinjenja.

5.
 Fizički mutageni uključuju:
• jonizujuće zračenje
• radioaktivni elementi
• Ultravioletno zračenje
• Pretjerano visoka ili
niska temperatura.

6.
 Biološki mutageni
uključuju:
• Neki virusi (boginje, rubeola,
influenca);
• metabolički proizvodi (npr.
Proizvodi za peroksidaciju
lipida);
• antigeni određenih mikroba i
parazita.

7.
 1920 godine Herman Muller je otkrio da
X-zrake izazivaju mutacije kod vinske
mušice.
 I naučnik Rontgen koji je otkrio X-zrake,
obolio je od karcinoma kože.
Spontane mutacije
Indukovane (potaknute) mutagenima

8.
Karcinogeni su supstance koje potiču
zloćudan rast ćelije.
 Vrste raka
Leukemija (koštana srž)
Sarkom (kost)
Karcinom
Limfom (limfni čvorovi)

9.
GHS(Globally
HarmonisedSystem)
 Kategorija 1A Tvari za koje se
zna da uzrokuju nasljedne
mutacije – dokazane
epidemiološkim studijama na
ljudima
 Kategorija 1B Tvari za koje se
smatra da uzrokuju nasljedne
mutacije – dokazano testovima iv
vivo na nasljednim zametnim
 Kategorija 2 Tvari za koje je
moguće da uzrokuju nasljedne
mutacije – dokazane testovima in
vivo mutagenosti na somatskim.
 Kategorija 1 Tvari za koje se zna
da su mutagene za čovjeka.
 Kategorija 2 Tvari za koje se
smatra da su mutagene za
čovjeka
 Kategorija 3 Tvari za koje je
moguće da izazivaju mutagene
učinke.
Europska klasifikacija

10.
Hemijskikarcinogeni
 Najčešći karcinogeni -
policiklički aromatski
ugljikovodici.
 Hemijski prirodni
karcinogeni
 ALKALOIDI
 MIKOTOKSINI
 Policiklički aromatski
ugljikovodici (PAH).
 Aromatski azo spojevi.
 Aromatski amino spojevi.
 Nitroso spojevi i nitramini.
 Metali, metaloidi i
anorganske soli.

11.
Ovisno o prirodi djelovanja na tijelu, kemijski
karcinogeni podijeljeni su u tri skupine:
•karcinogeni koji uzrokuju tumore prvenstveno na
mjestu primjene;
•karcinogeni udaljenog selektivnog djelovanja,
uzrokujući tumor u jednom ili drugom organu;
•karcinogeni višestrukih djelovanja, izazivajući
razvoj tumora različite morfološke strukture i
različitih organa.
Mogu da promijene hemijsku
prirodu azotnih baza u DNK pa da
u toku replikacije dolazi do
pogrešnog sparivanja baza.
Mogu da dovedu i do
pojave duplikacija i delecija
čime se mijenja okvir
čitanja genetičkog koda za
određeni protein.

12.
 Danas se zna da su neki lijekovi također mutageni.
 To su npr. citostatici ili antitumorski lijekovi.
 U antitumorske lijekove ubrajamo različite
kemijski nesrodne skupine spojeva koji mogu
zaustaviti rast tumorske mase narušavanjem
staničnog ciklusa ili izazivanjem smrti stanica u
fazi aktivnog rasta.
 Njihova su farmakološka svojstva međutim povezana s
potencijalnim genotoksičnim rizicima.
 U antitumorske lijekove ubrajamo:
 Alkilirajuća sredstva
 Antimetaboliti su citostatici
 Antitumorski antibiotici se ugrađuju između parova baza u
DNA, te time narušavaju sintezu i/ili funkciju nukleinske
kiseline (npr. aktinomicin D).
 Klinička i laboratorijska
istraživanja pokazuju da su
gotovo svi antitumorski lijekovi
mutageni, kancerogeni (nastanak
tumora) ili teratogeni (djelovanje
na embrij) za životinje i čovjeka.

13.
 Kalorijska vrijednost prehrane ima
vrlo značajnu ulogu u karcinogenezi
tj. mutagenezi.
 Ljudi s prekomjernom tjelesnom
težinom (25% više od normalne)
skloniji su nastanku tumora od onih
s normalnom tjelesnom težinom.
 Vitamini A i E (antioksidansi)
inhibiraju karcinogenezu u
eksperimentalnih životinja.
 Elementi u tragovima poput
selenija i cinka također
inhibiraju karcinogenezu, a ako
ih nema u prehrani može doći
do povećane indukcije tumora u
eksperimentalnih životinja.
 Neki biljni derivati (derivati
indola, flavona) koje imaju
biljke iz porodice kupusnjače
(kupus, cvjetača, brokoli)
inhibiraju nastanak tumora.
Ishrana bogata mastima izaziva
stvaranje tumora dojke u laboratorijskih štakora.
Gojanznost povećava rizik za nastanak
tumora dojke!

14.
Umjetni zaslađivači su
karcinogeni?
ASPARTAM

15.
Keks,čipsipomfrit?
 AKRILAMID
 Nedavno utvrđeno da je
sastavni dio brojnih
namirnica.
 Nastaje kao nus proizvod
prilikom prženja i
pečenja hrane.
 Nastaje kada namirnica
sadrži aminokiselinu
ASPARAGIN.

16.
Vina su karcinogena?
 Francuske i Njemačke organizacije
su odabrale nasumično 40 različitih
vrsta vina, da se uvjere da li sadrće
tragove pesticida.
 Utvrđeno prisustvo 24 različite
vrste pesticida od kojih je 5 u EU
označeno karcinogenim.
 Testirana čak i 2
skupa vina (cijena
200e 1 l.)

17.
Acetaldehid
 Svud je prisutan kao metabolit običnog
etanola.
 U prirodi ga nalazimo u zrelom voću i
povrću (npr. rajčice), kruhu, kavi itd.
 Naravno da će u organizmu nastati
nakon ispijanja alkoholnih pića iz
etanola. Neki čak smatraju da
acetaldehid ima važnu ulogu u procesu
javljanja ovisnosti o alkoholu.
 Nalazi se također u okolišu (zrak i vode),
pa ga je naprosto nemoguće izbjeći u
životu. Bio je oduvijek prisutan u
namirnicama biljnog podrijetla, pa je
stalni pratitelj ljudi još iz ranog Kamenog
doba.
 Ako pijete alkoholna pića etanol će se
sigurno metabolizirati preko acetaldehida
i može ga se naći u krvi manjih ili većih
ovisnika o alkoholu. Tko god pije alkohol
izložen je djelovanju acetaldehida.
 Problem je u tome što uopće nije moguće
izbjeći unos acetaldehida u organizam
čovjeka, bez obzira na to da li on pretjeruje
u ispijanju vina ili u gutanju voća poput npr.
breskvi ili ananasa.
 Ne postoji čak niti način prekida unosa te
kemikalije u organizam zbog već rečenih
razloga.
Toksikolozi kažu da je on
karcinogen skupine III.

18.
Mozzarelajekarcinogena?
 DIOXIN
 Utvrđena viša stopa
dioxina od dopuštene.
 Najaktivnija forma
dioxina jaTCDD,
određen kao apsolutni
karcinogen za ljude.

19.
Fizički mutageni
 Fizički mutageni su različite
vrste zračenja čiji efekat na
ćeliju zavisi od faze ćelijskog
ciklusa.
 Ćelije u diobi su osjetljivije jer
su tada hromozomi
kondenzovani.
 Od nejonizujućeg zračenja
najveći efekat ima UV
(ultraljubičasto) zračenje
Sunca.
 Dovodi do pojave oštećenja
DNK u ćelijama kože što
uzrokuje rak tih ćelija.
1. Adicija - dodatak jednog ili više
nukleotidnih parova
2. Delecija - gubitak jednog ili više
nukleotidnih parova
3. Supstitucija - zamjena jednog
nukleotidnog para drugim

20.
Mobiteli oštećuju spolne
stanice?
 Oštećenje spolnih
stanica
 Fragmentaciju DNA
 Biološku srmt ćelije
 Eksperimenti su provođeni sa
vinskim mušicama koje su 6
dana ozračivane u laboratoriju.
 10x veće odumiranje stanica kod
ozračenih mušica nego kod
kontrolnih.
 Izloženost zračenju mobilnih
telefona oštećunje živčane
stanice u mozgu kod
laboratorijskih miševa.
 Oštećuje neurone vezane za
pamćenje i učenje.

21.
Virusi kao mutageni faktori
 35% vrsta raka uzrokuju virusi.
 Viralna karcinogeneze je sljedeća:
 virus ulazi u stanicu; njegov
genetički materijal je fiksiran u
stanici fizičkom integracijom sa
staničnom DNA;
 postoje specifični geni kao dio
virusnog genoma - onkogeni čiji
proizvodi su odgovorni za
neposredno transformacije
normalne stanice u tumoru;
 onkoproteini - proizvodi od
onkogena -

22.
 RNK virus mora prvo
prepisati RNK na DNK, a
zatim umetnuti genetski
materijal u stanice
domaćina DNK.
 Reverzna transkripcija.

23.
HVALA NA PAŽNJI