06_Sundara Kandam_v3.pdf

1
Valmiki
Ramayanam
Sundara Kanda
Parayanam
Day-6
(Ch-35 to Ch-42{417Slokas})
2
पञ्चत्रिंशस्सर्गः
Hanuman further narrates his story to Sita -- Gives
description of Rama and Lakshmana
2
3
त ां तु र मकथ ां श्रुत्व , वैदेही व नरर्षभ त्।
उवाच वचनां स न्तत्व-ममदां मधुरय गिर ।।5.35.1।।
क्व ते र मेण सांसिषः, कथां जानासस लक्ष्मणम्।
व नर ण ां नर ण ां च, कथमासीत्सम िमः।।5.35.2।।
य नन र मस्य मलङ्ि नन, लक्ष्मणस्य च व नर।
त नन भूयस्समाचक्ष्व, न म ां शोकस्समाववशेत ्।।5.35.3।।
कीदृशां तस्य सांस्थ नां, रूपां र मस्य कीदृशम्।
कथमूरू कथां ब हू, लक्ष्मणस्य च शिंस मे।।5.35.4।।
एवमुक्तस्तु वैदेह्य , हनुम न्तम रुत त्मजः।
ततो र मां यथ तत्त्व-म ख्य तुमुपचक्रमे।।5.35.5।।
4
ज नन्तती बत ददष्ट्य , म ां वैदेदह परिपृच्छसस।
भतुषः कमलपत्र क्षि, सांस्थ नां लक्ष्मणस्य च।।5.35.6।।
य नन र मस्य गचह्न नन, लक्ष्मणस्य च य नन वै।
लक्षित नन ववश ल क्षि, वदतश्शृणु त नन मे।।5.35.7।।
र मः कमलपत्र ि-स्सवषसत्त्वमनोहरः।
रूपद क्षिण्यसम्पन्तनः, प्रसूतो जनक त्मजे।।5.35.8।।
तेजस ऽददत्य सङ्क शः, िमय पृगथवीसमः।
बृहस्पनतसमो बुद्ध्य , यशस व सवोपमः।।5.35.9।।
रक्षित जीवलोकस्य, स्वजनस्य मभरक्षित ।
रक्षित स्वस्य वृत्तस्य, धमषस्य च परन्ततपः।।5.35.10।।
5
र मो भ ममनन लोकस्य, च तुवषण्यषस्य रक्षित ।
मय षद न ां च लोकस्य, कत ष क रनयत च सः।।5.35.11।।
अगचषष्टम नगचषतोऽत्यथं, ब्रह्मचयषव्रते स्स्थतः।
स धून मुपक रज्ञः, प्रच रज्ञश्च कमषण म्।।5.35.12।।
र जववद्धय ववनीतश्च, ब्र ह्मण न मुप मसत ।
श्रुतव न्तशीलसम्पन्तनो, ववनीतश्च परन्ततपः।।5.35.13।।
यजुवेदववनीतश्च, वेदववद्धमभस्सुपूस्जतः।
धनुवेदे च वेदेर्ु, वेद ङ्िेर्ु च ननस्ष्टितः।।5.35.14।।
ववपुल ांसो मह ब हुः, कम्बुग्रीवश्शुभ ननः।
िूढजरुस्सुत म्र िो, र मो देवव जनैश्श्रुतः*।।5.35.15।।
6
दुन्तदुमभस्वनननर्घोर्, स्स्स्नग्धवणषः प्रत पव न्।
समस्समववभक्त ङ्िो, वणं श्य मां सम गश्रतः।।5.35.16।।
त्ररस्स्थरस्स्रप्रलम्बश्च, त्ररसमस्स्रर्ु चोन्तनतः।
त्ररत म्रस्स्रर्ु च स्स्नग्धो, िम्भीरस्स्रर्ु ननत्यशः।।17।।
त्ररवलीव ांस््यवन-तश्चतुर्वयषङ्िस्स्रशीर्षव न्।
चतुष्टकलश्चतुलेख-श्चतुस्ष्टकष्टक
ु श्चतुस्समः।।5.35.18।।
चतुदषशसमद्धवन्तद्धव-श्चतुदंष्टरश्चतुिषनतः।
महोष्टिहनुन सश्च, पञ्चस्स्नग्धोऽष्टटवांशव न्।।5.35.19।।
दशपद्धमो दशबृह-स्त्रमभर्वय षप्तो द्धववशुक्लव न्।
र्डुन्तनतो नवतनु-स्स्रमभर्व्ागप्नोतत र र्घवः।।5.35.20।।
7
सत्यधमषपरश्श्रीम न्, सङ्ग्रह नुग्रहे रतः।
देशक लववभ िज्ञ-स्सवषलोकवप्रयांवदः।।5.35.21।।
भ्र त तस्य च द्धवैम र-स्सौममत्रररपर स्जतः।
अनुर िेण रूपेण, िुणैश्चैव तथ ववधः।।5.35.22।।
त वुभौ नरश दूषलौ, त्वद्धदशषनसमुत्सुकौ।
ववगचन्तवन्ततौ महीां कृ त्स्न -मस्म मभरमभसङ्ितौ।।23।।
त्व मेव म िषम णौ तौ, ववचरन्ततौ वसुन्तधर म्।
ददशगतुमृगिपनतां, पूवषजेन वरोवपतम्।।5.35.24।।
ऋश्यमूकस्य पृष्टिे तु, बहुप दपसङ्क
ु ले।
भ्र तुभषय तषम सीनां, सुग्रीवां वप्रयदशषनम्।।5.35.25।।
8
वयां तु हररर जां तां, सुग्रीवां सत्यसङ्िरम्।
पररचय षमहे र ज्य -त्पूवषजेन वरोवपतम्।।5.35.26।।
ततस्तौ चीरवसनौ, धनुः प्रवरप णणनौ।
ऋश्यमूकस्य शैलस्य, रम्यां देशमुप ितौ।।5.35.27।।
स तौ दृष्ट्व नरर्वय घ्रौ, धस्न्तवनौ व नरर्षभः।
अवप्लुतो गिरेस्तस्य, मशखरां भयमोदहतः।।5.35.28।।
ततस्स मशखरे तस्स्म-न्तव नरेन्तरो र्वयवस्स्थतः।
तयोस्समीपां म मेव, प्रेष्ामास सत्वरम्।।5.35.29।।
त वहां पुरुर्र्वय घ्रौ, सुग्रीववचन त्प्रभू।
रूपलिणसम्पन्तनौ, कृ त ञ्जमलरुपस्स्थतः।।5.35.30।।
9
तौ पररज्ञ ततत्त्व थौ, मय प्रीनतसमस्न्तवतौ।
पृष्टिम रोप्य तां देशां, प्र वपतौ पुरुर्र्षभौ।।5.35.31।।
ननवेददतौ च तत्त्वेन, सुग्रीव य मह त्मने।
तयोरन्तयोन्तयसल्ल प -द्धभृशां प्रीनतिजा्त।।5.35.32।।
ततस्तौ प्रीनतसम्पन्तनौ, हरीश्वरनरेश्वरौ।
परस्परकृ त श्व सौ, कथय पूवषवृत्तय ।।5.35.33।।
ततस्स सान्तत्व्ामास, सुग्रीवां लक्ष्मण ग्रजः।
स्रीहेतोव षमलन भ्र र , ननरस्तमुरुतेजस ।।5.35.34।।
ततस्त्वन्तन शजां शोक
ां , र मस्य स्क्लष्टटकमषणः।
लक्ष्मणो व नरेन्तर य, सुग्रीव य न्त्वेद्त्।।5.35.35।।
10
स श्रुत्व व नरेन्तरस्तु, लक्ष्मणेनेररतां वचः।
तद सीस्न्तनष्टप्रभोऽत्यथं, ग्रहग्रस्त इव ांशुम न्।।5.35.36।।
ततस्त्वद्धि रशोभीनन, रिस दियम णय ।
य न्तय भरणज ल नन, प नतत नन महीतले।।5.35.37।।
त नन सव षणण र म य, आनीय हररयूथप ः।
सांहृष्टट दशग्ामासु-र्गनतां तु न ववदुस्तव।।5.35.38।।
त नन र म य दत्त नन, मयैवोपहृत नन च।
स्वनवन्तत्यवकीण षनन, तस्स्मस्न्तवितचेतमस।।5.35.39।।
त न्तयङ्क
े दशषनीय नन, कृ त्व बहुववधां तव।
तेन देवप्रक शेन, देवेन पररदेववतम ्।।5.35.40।।
11
पश्यतस्त नन रुदत-स्त म्यतश्च पुनः पुनः।
प्र दीपयन्तद शरथे-स्त नन शोकहुत शनम्।।5.35.41।।
शनयतां च गचरां तेन, दुःख तेन मह त्मन ।
मय वप ववववधैव षक्यैः, कृ च्छ्र दुत्थ वपतः पुनः।।5.35.42।।
त नन दृष्ट्व मह ब हु-दषशषनयत्व मुहुमुषहुः।
र र्घवस्सह सौममत्रर-स्सुग्रीवे स न्त्वेद्त्।।5.35.43।।
स तव दशषन द ये, र र्घवः परितप््ते।
महत ज्वलत ननत्य-मस्ग्ननेव स्ग्नपवषतः।।5.35.44।।
त्वत्कृ ते तमननर च, शोकस्श्चन्तत च र र्घवम्।
ताप्न्न्तत मह त्म न-मग्न्तयि रममव ग्नयः।।5.35.45।।
12
तव दशषनशोक
े न, र र्घवः प्रववचाल््ते।
महत भूममकम्पेन, मह ननव मशलोच्छ्चयः।।5.35.46।।
क नन नन सुरम्य णण, नदीः प्रस्रवण नन च।
चरन्तन रनतमाप्नोतत, त्व मपश्यन्तनृप त्मजे।।5.35.47।।
स त्व ां मनुजश दूषलः, क्षिप्रां प्राप्स््तत र र्घवः।
सममरब न्तधवां हत्व , र वणां जनक त्मजे।।5.35.48।।
सदहतौ र मसुग्रीव -वुभ वक
ु रुत ां तद ।
समयां व मलनां हन्ततुां, तव च न्तवेर्णां तथ ।।5.35.49।।
ततस्त भय ां क
ु म र भय ां, वीर भय ां स हरीश्वरः।
ककस्ष्टकन्तध ां समुप िम्य, व ली युद्धधे ननप नततः।।50।।
13
ततो ननहत्य तरस , र मो व मलनम हवे।
सवषिषहररसङ्र्घ न ां, सुग्रीवमकरोत्पनतम्।।5.35.51।।
र मसुग्रीवयोरैक्यां, देर्वयेवां समजा्त।
हनुमन्ततां च म ां ववद्धगध, तयोदूषतममह ितम्।।5.35.52।।
स्वर ज्यां प्र प्य सुग्रीव-स्सम नीय हरीश्वर न्।
त्वदथं प्रेष्ामास, ददशो दश मह बल न्।।5.35.53।।
आददष्टट व नरेन्तरेण, सुग्रीवेण महौजस ।
अदरर जप्रतीक श -स्सवषतः प्रस्स्थतौ महीम्।।5.35.54।।
ततस्ते म िषम ण वै, सुग्रीववचन तुर ः।
चिन्न्तत वसुध ां कृ त्स्न ां, वयमन्तये च व नर ः।।5.35.55।।
14
अङ्िदो न म लक्ष्मीव -न्तव मलसूनुमषह बलः।
प्रस्स्थतः कवपश दूषल-स्स्रभ िबलसांवृतः।।5.35.56।।
तेर् ां नो ववप्रणष्टट न ां, ववन्त्ये पवषतसत्तमे।
भृशां शोकपरीत न -महोर रिण ित ः।।5.35.57।।
ते वयां क यषनैर श्य -त्क लस्य नतक्रमेण च।
भय च्छ्च कवपर जस्य, प्र ण ांस्त्यक्तुां र्वयवस्स्थत ः।।58।।
ववगचत्य वनदुि षणण, गिररप्रस्रवण नन च।
अन स द्धय पदां देर्वय ः, प्र ण ांस्त्यक्तुां समुद्धयत ः।।59।।
दृष्ट्व प्र योपववष्टट ांश्च, सव षन्तव नरपुङ्िव न्।
भृशां शोक णषवे मग्नः, पयषदेवयदङ्िदः।।5.35.60।।
15
तव न शां च वैदेदह, व मलनश्च वधां तथ ।
प्र योपवेशमस्म क
ां , मरणां च जट युर्ः।।5.35.61।।
तेर् ां नस्व ममसन्तदेश -स्न्तनर श न ां मुमूर्षत म्।
क यषहेतोररव य त-श्शक
ु ननवीयषव न्तमह न्।।5.35.62।।
िृध्रर जस्य सोदयषः, सम्प नतन षम िृध्रर ्।
श्रुत्व भ्र तृवधां कोप -दददां वचनमब्रवीत्।।5.35.63।।
यवीय न्तक
े न मे भ्र त , हतः क्व च ननप नततः।
एतद ख्य तुसमच्छासम, भवद्धमभव षनरोत्तम ः।।5.35.64।।
अङ्िदोऽकथयत्तस्य, जनस्थ ने महद्धवधम्।
रिस भीमरूपेण, त्व मुद्धददश्य यथ तथम्।।5.35.65।।
16
जट युर्ो वधां श्रुत्व , दुःणखतस्सोऽरुण त्मजः।
त्व ां शशिंस वर रोहे, वसन्ततीां र वण लये।।5.35.66।।
तस्य तद्धवचनां श्रुत्व , सम्प तेः प्रीनतवधषनम्।
अङ्िदप्रमुख स्तूणं, ततस्सम्प्रस्स्थत वयम्।।5.35.67।।
ववन्त्य दुत्थ य सम्प्र प्त -स्स िरस्य न्ततमुत्तरम्*।
त्वद्धधशषनकृ तोत्स ह , हृष्टट स्तुष्टट ः प्लवङ्िम ः।।68।।
अङ्िदप्रमुख स्सवे, वेलोप न्ततमुपस्स्थत ः।
गचन्तत ां जगमुः पुनभीत -स्त्वद्धदशषनसमुत्सुक ः।।5.35.69।
अथ हां हररसैन्तयस्य, स िरां प्रेक्ष्य सीदतः।
र्वयवधूय भयां तीव्रां, योजन न ां शतां प्लुतः।।5.35.70।।
17
लङ्क च वप मय र रौ, प्रववष्टट र िस क
ु ल ।
र वणश्च मय दृष्टट-स्त्वां च शोकपररप्लुत ।।5.35.71।।
एतत्ते सवषम ख्य तां, यथ वृत्तमनस्न्तदते।
असििाषस्व म ां देवव, दूतो द शरथेरहम्।।5.35.72।।
तां म ां र मकृ तोद्धयोिां, त्वस्न्तनममत्तममह ितम्।
सुग्रीवसगचवां देवव, बुद्ध्यस्व पवन त्मजम्।।5.35.73।।
क
ु शली तव क क
ु त्स्थ-स्सवषशस्रभृत ां वरः।
िुरोर र धने युक्तो, लक्ष्मणश्च सुलिणः।।5.35.74।।
तस्य वीयषवतो देवव, भतुषस्तव दहते रतः।
अहमेकस्तु सम्प्र प्त-स्सुग्रीववचन ददह*।।5.35.75।।
18
मयेयमसह येन, चरत क मरूवपण ।
दक्षिण ददिनुक्र न्तत , त्वन्तम िषववचयैवर्ण ।।5.35.76।।
ददष्ट्य हां हररसैन्तय न ां, त्वन्तन शमनुशोचत म्।
अपनेष््ासम सन्तत पां, तव मभिमशांसन त्।।5.35.77।।
ददष्ट्य दह मम न र्वयथं, देवव स िरलङ्र्घनम्।
प्राप्स््ाम््हममदां ददष्ट्य , त्वद्धदशषनकृ तां यशः।।5.35.78।।
र र्घवश्च मह वीयषः, क्षिप्रां त्व मसिपत्स््ते।
सममरब न्तधवां हत्व , र वणां र िस गधपम्।।5.35.79।।
म ल्यव न्तन म वैदेदह, गिरीण मुत्तमो गिररः।
ततो र्च्छतत िोकणं, पवषतां क
े सरी हररः।।5.35.80।।
19
स च देववर्षमभददषष्टटः, वपत मम मह कवपः।
तीथे नदीपतेः पुण्ये, शम्बस दनमुद्धधरत्।।5.35.81।।
तस्य हां हररणः िेरे, ज तो व तेन मैगथमल।
हनुम नननत ववख्य तो, लोक
े स्वेनैव कमषण ।।5.35.82।।
ववश्व स थं तु वैदेदह, भतुषरुक्त मय िुण ः।
अगचर र र्घवो देवव, त्व ममतो ननयत ऽनर्घे।।5.35.83।।
एवां ववश्व मसत सीत , हेतुमभश्शोककमशषत ।
उपपन्तनैरमभज्ञ नैदूषतां, तमवर्च्छतत।।5.35.84।।
अतुलां च ित हर्ं, प्रहर्ेण च ज नकी।
नेर भय ां वक्रपक्ष्म भय ां, मुमोचानन्तदजां जलम्।।5.35.85।।
20
च रु तद्धवदनां तस्य -स्त म्रशुक्ल यतेिणम्।
अशोित ववश ल क्ष्य , र हुमुक्त इवोडुर ्।।5.35.86।।
हनुमन्ततां कवपां र्वयक्तां, मन्तयते न न्तयथेनत स ।
अथोवाच हनूम ांस्त -मुत्तरां वप्रयदशषन म्।।5.35.87।।
एतत्ते सवषम ख्य तां, सम श्वमसदह मैगथमल।
ककां किोसम कथां व ते, िोचते प्रतत्ाम््हम्।।5.35.88।।
हतेऽसुरे सांयनत शम्बस दने, कवपप्रवीरेण महवर्षचोदन त्।
ततोऽन्स्म व युप्रभवो दह मैगथमल, प्रभ वतस्तत्प्रनतमश्च
व नरः।। 5.35.89 ।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे
पञ्चत्ररांशस्सिषः।।
21
षट्तत्रिंशस्सर्गः
Hanuman hands over the signet ring to Sita
22
भूय एव मह तेज , हनूम न्तपवन त्मजः।
अब्रवीत्प्रगश्रतां व क्यां, सीत प्रत्ययक रण त्।।5.36.1।।.
व नरोऽहां मह भ िे, दूतो र मस्य धीमतः।
र मन म ङ्ककतां चेदां, पश्् देर्वयङ्िुलीयकम्।।5.36.2।।
प्रत्यय थं तव ऽनीतां, तेन दत्तां मह त्मन ।
सम श्वमसदह भरां ते, िीणदुःखफल ह््सस।।5.36.3।।
िृहीत्व प्रेिम ण स , भतुषः करववभूर्णम्।
भत षरममव सम्प्र प्त , ज नकी मुददत ऽिवत्।।5.36.4।।
च रु तद्धवदनां तस्य -स्त म्रशुक्ल यतेिणम्।
अशोित ववश ल क्ष्य , र हुमुक्त इवोडुर ्।।5.36.5।।
23
ततस्स िीमती ब ल , भतृषसन्तदेशहवर्षत ।
पररतुष्टट वप्रयां कृ त्व , प्रशशिंस मह कवपम्।।5.36.6।।
ववक्र न्ततस्त्वां समथषस्त्वां, प्र ज्ञस्त्वां व नरोत्तम।
येनेदां र िसपदां, त्वयैक
े न प्रधवर्षतम्।।5.36.7।।
शतयोजनववस्तीणष-स्स िरो मकर लयः।
ववक्रमश्ल र्घनीयेन, क्रमत िोष्टपदीकृ तः।।5.36.8।।
न दह त्व ां प्र कृ तां मन्त्े, व नरां व नरर्षभ।
यस्य ते नान्स्त सन्तर सो, र वण न्तन वप सम्भ्रमः।।5.36.9।
अर्गसे च कवपश्रेष्टि, मय सममभभ वर्तुम्।
यद््सस प्रेवर्तस्तेन, र मेण ववददत त्मन ।।5.36.10।।
24
प्रेषत्ष््तत दुधषर्ो, र मो न ह्यपरीक्षितम्।
पर क्रममववज्ञ य, मत्सक शां ववशेर्तः।।5.36.11।।
ददष्ट्य च क
ु शली र मो, धम षत्म सत्यसङ्िरः।
लक्ष्मणश्च मह तेज -स्सुममर नन्तदवधषनः।।5.36.12।।
क
ु शली यदद क क
ु त्स्थः, ककां नु स िरमेखल म्।
महीां दर्तत कोपेन, युि न्तत स्ग्नररवोस्त्थतः।।5.36.13।।
अथव शस्क्तमन्ततौ तौ, सुर ण मवप ननग्रहे।
ममैव तु न दुःख न -मन्स्त मन्त्े ववपयषयः।।5.36.14।।
कस्च्छ्चन्तन र्वयगथतो र मः, कस्च्छ्चन्तन परितप््ते।
उत्तर णण च क य षणण, क
ु रुते पुरुर्ोत्तमः।।5.36.15।।
25
कस्च्छ्चन्तन दीनस्सम्भ्र न्ततः, क येर्ु न च मुह््तत।
कस्च्छ्चत्पुरुर्क य षणण, क
ु रुते नृपतेस्सुतः।।5.36.16।।
द्धववववधां त्ररववधोप य-मुप यमवप सेवते।
ववन्जर्ीषुस्सुहृत्कस्च्छ्च-स्न्तमरेर्ु च परन्ततपः।।5.36.17।।
कस्च्छ्चस्न्तमर णण लिते, ममरैश्च प््सिर्म््ते।
कस्च्छ्चत्कल्य णममत्रश्च, ममरत्रैश्च वप पुरस्कृ तः।।18।।
कस्च्छ्चद श स्स्त देव न ां, प्रस दां प गथषव त्मजः।
कस्च्छ्चत्पुरुर्क रां च, दैवां च प्रततपद््ते।।5.36.19।।
कस्च्छ्चन्तन ववितस्नेहः, प्रव स न्तमनय र र्घवः।
कस्च्छ्चन्तम ां र्वयसन दस्म -न्तमोक्षत्ष््तत व नर।।5.36.20।
26
सुख न मुगचतो ननत्य-मसुख न मनौगचतः।
दुःखमुत्तरम स द्धय, कस्च्छ्चर मो न सीदतत।।5.36.21।।
कौसल्य य स्तथ कस्च्छ्च-त्सुममर य स्तथैव च।
अभीक्ष्णां श्रू्ते कस्च्छ्च-त्क
ु शलां भरतस्य च।।5.36.22।।
मस्न्तनममत्तेन म न हषः, कस्च्छ्चच्छ्छोक
े न र र्घवः।
कस्च्छ्चन्तन न्तयमन र मः, कस्च्छ्चन्तम ां ताित्ष््तत।।23।।
कस्च्छ्चदिौदहणीां भीम ां, भरतो भ्र तृवत्सलः।
्वस्जनीां मस्न्तरमभिुषप्त ां, प्रेषत्ष््तत मत्कृ ते।।5.36.24।।
व नर गधपनतश्शीम -न्तसुग्रीवः कस्च्छ्चदेष््तत।
मत्कृ ते हररमभवीरैवृषतो, दन्ततनख युधैः।।5.36.25।।
27
कस्च्छ्चच्छ्छ लक्ष्मणश्शूर-स्सुममर नन्तदवधषनः।
अस्रववच्छ्छरज लेन, र िस न्न्तवधसमष््तत।।5.36.26।।
रौरेण कस्च्छ्चदस्रेण, ज्वलत ननहतां रणे।
द्रक्ष््ाम््ल्पेन क लेन, र वणां ससुहृज्जनम्।।5.36.27।।
कस्च्छ्चन्तन तद्धधेमसम नवणं, तस्य ननां पद्धमसम निस्न्तध।
मय ववन शुष््तत शोकदीनां, जलिये
पद्धमममव तपेन।।28।।
धम षपदेश त्त्यजतश्च र ज्यां म ां, च प्यरण्यां नयतः पद नतम्।
नासीद्र्व्थ यस्य न भीनष शोकः,
कस्च्छ्चत्स धैयं हृदये किोतत।29।।
28
न च स्य म त न वपत च न न्तयः,
स्नेह द्धववमशष्टटोऽन्स्त मय समो व ।
त वत्त्वहां दूत स्जजीववर्ेयां,
य वत्प्रवृवत्तां शृणुय ां वप्रयस्य।।5.36.30।।
इतीव देवी वचनां मह थं, तां व नरेन्तरां मधुर थषमुक्त्व ।
श्रोतुां पुनस्तस्य वचोऽमभर मां, र म थषयुक्तां ववरर म र म ।।
सीत य वचनां श्रुत्व , म रुनतभीमववक्रमः।
मशरस्यञ्जमलम ध य, व क्यमुत्तरमब्रवीत्।।5.36.32।।
न त्व ममहस्थ ां ज नीते, र मः कमललोचने।
तेन त्व ां नान्त््ाशु, शचीममव पुरन्तदरः।।5.36.33।।
29
श्रुत्वैव तु वचो मह्यां, क्षिप्रमेष््तत र र्घवः।
चमूां प्रकर्षन्तमहतीां, हयृषििणसङ्क
ु ल म्।।5.36.34।।
ववष्टटम्भनयत्व ब णौर्घै-रिोभयां वरुण लयम्।
करिष््तत पुरीां लङ्क ां, क क
ु त्स्थः श न्ततर िस म्।।35।।
तर यद्धयन्ततर मृत्यु-यषदद देव स्सह सुर ः।
स्थास््न्न्तत पगथ र मस्य, स त नवप वधधष््तत।।5.36.36।
तव दशषनजेन ये, शोक
े न स पररप्लुतः।
न शमष लिते र म-स्स्सांह ददषत इव द्धववपः।।5.36.37।।
मलयेन च ववन्त्येन, मेरुण मन्तदरेण च।
ददुषरेण च ते देवव, शपे मूलफलेन च।।5.36.38।।
30
यथ सुनयनां वल्िु, त्रबम्बोष्टिां च रु क
ु ण्डलम्।
मुखां द्रक्ष््सस र मस्य, पूणषचन्तरममवोददतम्।।5.36.39।।
क्षिप्रां द्रक्ष््सस वैदेदह, र मां प्रस्रवणे गिरौ।
शतक्रतुममव सीनां, न िर जस्य मूधषनन।।5.36.40।।
न म ांसां र र्घवो िुङक्ते, न च ऽवप मधु सेवते।
वन्तयां सुववदहतां ननत्यां, भक्तमश्नातत पञ्चमम्।।5.36.41।।
नैव दांश न्तन मशक न्तन, कीट न्तन सरीसृप न्।
र र्घवोऽपनयेद्धि र -त्त्वद्धितेन न्ततर त्मन ।।5.36.42।।
ननत्यां ्य नपरो र मो, ननत्यां शोकपर यणः।
न न्तयन्च्चन्तत्ते ककस्ञ्च-त्स तु क मवशां ितः।।5.36.43।।
31
अननरस्सततां र म-स्सुप्तोऽवप च नरोत्तमः।
सीतेनत मधुर ां व णीां, र्वय हरन्तप्रततबुध््ते।।5.36.44।।
दृष्ट्व फलां व पुष्टपां व , यद्धव ऽन्तयत्सुमनोहरम्।
बहुशो ह वप्रयेत्येवां, श्वसांस्त्व मसििाषते।।5.36.45।।
स देवव ननत्यां पररतप्यम न-स्त्व मेव सीतेत्यमभभ र्म णः।
धृतव्रतो र जसुतो मह त्म , तवैव ल भ य कृ तप्रयत्नः।।46।
स र मसङ्कीतषनवीतशोक , र मस्य शोक
े न सम नशोक ।
शरन्तमुखे स म्बुदशेर्चन्तर , ननशेव वैदेहसुत बिूव।।47।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे
र््त्ररांशस्सिषः।।
32
सप्तत्रिंशस्सर्गः
Hanuman offers to carry Sita back to Rama Sita
politely Sita declines -- appeals to Hanuman to get
Rama to take her
32
33
सीत तद्धवचनां श्रुत्व , पूणषचन्तरननभ नन ।
हम मन्ततमुवाचेदां, धम षथषसदहतां वचः।।5.37.1।।
अमृतां ववर्सांसृष्टटां, त्वय व नर भ वर्तम्।
यच्छ्च न न्तयमन र मो, यच्छ्च शोकपर यणः ।।5.37.2।।
ऐश्वये व सुववस्तीणे, र्वयसने व सुद रुणे।
रज्ज्वेव पुरुर्ां बद्ध्व , कृ त न्ततः पररकर्षनत।।5.37.3।।
ववगधनूषनमसांह यषः, प्र णणन ां प्लविोत्तम।
सौममत्ररां म ां च र मां च, र्वयसनै: पश्् मोदहत न्।।5.37.4।।
शोकस्य स्य कद प रां, र र्घवोऽधधर्समष््तत।
प्लवम नः पररश्र न्ततो, हतनौस्स िरे यथ ।।5.37.5।।
34
र िस न ां वधां कृ त्व , सूदनयत्व च र वणम्।
लङ्क मुन्तमूमलत ां कृ त्व , कद द्रक्ष््तत म ां पनतः।।5.37.6।।
स व च्छ्यस्सांत्वरस्वेनत, य वदेव न पू्गते।
अयां सांवत्सरः क ल-स्त वद्धगध मम जीववतम्।।5.37.7।।
वतषते दशमो म सो, द्धवौ तु शेर्ौ प्लवङ्िम।
र वणेन नृशांसेन, समयो यः कृ तो मम।।5.37.8।।
ववभीर्णेन च भ्र र , मम ननय षतनां प्रनत।
अनुनीतः प्रयत्नेन, न च तत्क
ु रुते मनतम्।।5.37.9।।
मम प्रनतप्रद नां दह, र वणस्य न िोचते।
र वणां म िषते सांख्ये, मृत्युः क लवशां ितम्।।5.37.10।।
35
ज्येष्टि कन्तय नल न म, ववभीर्णसुत कपे।
तय ममेदम ख्य तां, म र प्रदहतय स्वयम्।।5.37.11।।
असांशयां हररश्रेष्टि, क्षिप्रां म ां प्राप्स््ते पनतः।
अन्ततर त्म च मे शुद्धध-स्तस्स्मांश्च बहवो िुण ः।।12।।
उत्स हः पौरुर्ां सत्त्व-म नृशांस्यां कृ तज्ञत ।
ववक्रमश्च प्रभ वश्च, सस्न्तत व नर र र्घवे।।5.37.13।।
चतुदषशसहस्र णण, र िस न ां जघान यः।
जनस्थ ने ववन भ्र र , शरुः कस्तस्य नोद्ववजेत्।।14।।
न स शक्यस्तुलनयतुां, र्वयसनैः पुरुर्र्षभः।
अहां तस्य प्रभ वज्ञ , शक्रस्येव पुलोमज ।।5.37.15।।
36
शरज ल ांशुम न्तशूरः, कपे र मददव करः।
शरुरिोमयां तोय-मुपशोर्ां नत्ष््तत।।5.37.16।।
इनत सञ्जल्पम न ां त ां, र म थे शोककमशषत म ्।
आश्रुसम्पूणषनयन -मुवाच वचनां कवपः।।5.37.17।।
श्रुत्वैव तु वचो मह्यां, क्षिप्रमेष््तत र र्घवः।
चमूां प्रकर्षन्तमहतीां, हयृषििणसङ्क
ु ल म ्।।5.37.18।।
अथव मोचत्ष््ासम, त्व मद्धयैव वर नने।
अस्म द्धधुःख दुप रोह, मम पृष्टिमननस्न्तदते।।5.37.19।।
त्व ां दह पृष्टिित ां कृ त्व , सन्ततरिष््ासम स िरम ्।
शस्क्तिन्स्त दह मे वोढुां, लङ्क मवप सर वण म ्।।20।।
37
अहां प्रस्रवणस्थ य, र र्घव य द्धय मैगथमल।
प्रापत्ष््ासम शक्र य, हर्वयां हुतममव नलः।।5.37.21।।
रक्ष्यस्यद्धवैव वैदेदह, र र्घवां सहलक्ष्मणम्।
र्वयवस यसम युक्तां, ववष्टणुां दैत्यवधे यथ ।।5.37.22।।
त्वद्धदशषनकृ तोत्स ह-म श्रमस्थां मह बलम्।
पुरन्तदरममव सीनां, न िर जस्य मूधषनन।।5.37.23।।
पृष्टिम रोह मे देवव, म ववकाङ्क्क्षस्व शोभने।
योिमस्न्तवच्छ्छ र मेण, शश ङ्क
े नेव रोदहणी।।5.37.24।।
कथयन्ततीव चन्तरेण, सूयेण च मह गचषर् ।
मत्पृष्टिमगधरुह्य त्वां, तर क शमह णषवौ।।5.37.25।।
38
न दह मे सम्प्रय तस्य, त्व ममतो नयतोऽङ्िने।
अनुिन्ततुां िनतां शक्त -स्सवे लङ्क ननव मसनः।।5.37.26।।
यथैव हममह प्र प्त-स्तथैव हमसांशयः।
्ास््ासम पश्य वैदेदह, त्व मुद्धयम्य ववह यसम्।।5.37.27।
मैगथली तु हररश्रेष्टि -च्छ्ुत्व वचनमद्धभुतम्।
हर्षववस्स्मतसव षङ्िी, हनुमन्ततमथाब्रवीत्।।5.37.28।।
हनुमन्तदूरम्व नां, कथां म ां वोढुसमच्छसस।
तदेव खलु ते मन्तये, कवपत्वां हररयूथप।।5.37.29।।
कथां व ल्पशरीरस्त्वां, म ममतो नेतुसमच्छसस।
सक शां म नवेन्तरस्य, भतुषमे प्लविर्षभ।।5.37.30।।
39
सीत य वचनां श्रुत्व , हनुम न्तम रुत त्मजः।
धचन्तत्ामास लक्ष्मीव -न्तनवां पररभवां कृ तम्।।5.37.31।।
न मे जानातत सत्त्वां व , प्रभ वां व ऽमसतेिण ।
तस्म त्पश््तु वैदेही, यरूपां मम क मतः।।5.37.32।।
इनत सस्ञ्चन्तत्य हनुम ां-स्तद प्लविसत्तमः।
दशग्ामास वैदेह्य -स्स्वरूपमररमदषनः।।5.37.33।।
स तस्म त्प दप द्धधी-म न प्लुत्य प्लविर्षभः।
ततो वगधषतुम रेभे, सीत प्रत्ययक रण त्।।5.37.34।।
मेरुमन्तदरसङ्क शो, बिौ दीप्त नलप्रभः।
अग्रतो र्वयवतस्थे च, सीत य व नरोत्तमः।।5.37.35।।
40
हररः पवषतसङ्क श-स्त म्रवक्रो मह बलः।
वज्रदांष्टरनखो भीमो, वैदेहीममदमब्रवीत्।।5.37.36।।
सपवषतवनोद्धदेश ां, स ्टप्र क रतोरण म्।
लङ्क ममम ां सन थ ां व , ननयतुां शस्क्तिन्स्त मे।।5.37.37।।
तदवस्थ प्यत ां बुद्धगध-रलां देवव ववक ङ्िय ।
ववशोक
ां क
ु रु वैदेदह, र र्घवां सहलक्ष्मणम्।।5.37.38।।
तां दृष्ट्व भीमसङ्क श-मुवाच जनक त्मज ।
पद्धमपरववश ल िी, म रुतस्यौरसां सुतम्।।5.37.39।।
तव सत्त्वां बलां चैव, ववजानासम मह कपे।
व योररव िनतां चैव, तेजश्च ग्नेररव द्धभुतम्।।5.37.40।।
41
प्र कृ तोऽन्तयः कथां चेम ां, भूममम िन्ततुमर्गतत।
उदधेरप्रमेयस्य, प रां व नरपुङ्िव।।5.37.41।।
जानासम िमने शस्क्तां, नयने च वप ते मम।
अवश्यां सम्प्रध य षशु, क यषमसद्धगधमषह त्मनः।।5.37.42।।
अयुक्तां तु कवपश्रेष्टि, मम िन्ततुां त्वय ऽनर्घ।
व युवेिसवेिस्य, वेिो म ां मोहयेत्तव।।5.37.43।।
अहम क शम पन्तन , ह्युपयुषपरर स िरम्।
प्रपतेयां दह ते पृष्टि -द्धभय द्धवेिेव िच्छ्छतः।।5.37.44।।
पनतत स िरे च हां, नतममनक्रझर् क
ु ले।
भवेयम शु वववश , य दस मन्तनमुत्तमम्।।5.37.45।।
42
न च शक्ष््े त्वय स धं, िन्ततुां शरुववन शन।
कलरवनत सन्तदेह-स्त्वय्यवप स्य दसांशयः।।5.37.46।।
दियम ण ां तु म ां दृष्ट्व , र िस भीमववक्रम ः।
अनुिच्छ्छेयुर ददष्टट , र वणेन दुर त्मन ।।5.37.47।।
तैस्त्वां पररवृतश्शूरै-श्शूलमुद्धिरप णणमभः।
भवेस्त्वां सांशयां प्र प्तो, मय वीर कलरव न्।।5.37.48।।
स युध बहवो र्वयोस्म्न, र िस स्त्वां ननर युधः।
कथां शक्ष््सस सांय तुां, म ां चैव परररक्षितुम्।।5.37.49।।
यु्यम नस्य रिोमभ-स्तव तैः क्र
ू रकमषमभः।
प्रपतेयां दह ते पृष्टि -द्धभय त ष कवपसत्तम।।5.37.50।।
43
अथ रि ांमस भीम नन, मह स्न्तत बलवस्न्तत च।
कथस्ञ्चत्स ांपर ये त्व ां, ज्े्ुः कवपसत्तम।।5.37.51।।
अथव यु्यम नस्य, पतेयां ववमुखस्य ते।
पनतत ां च िृहीत्व म ां, न्े्ुः प पर िस ः।।5.37.52।।
म ां व र्िे्ुस्त्वद्धधस्त -द्धववशसेयुरथ वप व ।
अर्वयवस्थौ दह दृश्येते, युद्धधे जयपर जयौ।।5.37.53।।
अहां व वप ववपद्धयेयां, रिोमभरमभतस्जषत ।
त्वत्प्रयत्नो हररश्रेष्टि, भवेस्न्तनष्टफल एव तु।।5.37.54।।
क मां त्वमसस पय षप्तो, ननहन्ततुां सवषर िस न्।
र र्घवस्य यशो र्ी्े-त्त्वय शस्तैस्तु र िसैः।।5.37.55।।
44
अथव ऽद य रि ांमस, न्त्से्ुस्सम्वृते दह म म ्।
यर ते नासिजानी्ु-र्गरयो न वप र र्घवौ।।5.37.56।।
आरम्भस्तु मदथोऽयां, ततस्तव ननरथषकः।
त्वय दह सह र मस्य, मह न िमने िुणः।।5.37.57।।
मनय जीववतम यत्तां, र र्घवस्य मह त्मनः।
भ्र रूण ां च मह ब हो, तव र जक
ु लस्य च।।5.37.58।।
तौ ननर शौ मदथं तु, शोकसन्तत पकमशषतौ।
सह सवषिषहररमभ-स्त्यक्ष्यतः प्र णसङ्ग्रहम्।।5.37.59।।
भतुषभषस्क्तां पुरस्कृ त्य, र म दन्तयस्य व नर।
न स्पृशासम शरीरां तु, पुांसो व नरपुङ्िव।।5.37.60।।
45
यदहां ि रसांस्पशं, र वणस्य बल द्धित ।
अनीश ककां करिष््ासम, ववन थ वववश सती।।5.37.61।।
यदद र मो दशग्रीव-ममह हत्त्व सब न्तधवम्।
म ममतो िृह्य र्च्छेत, तत्तस्य सदृशां िवेत्।।5.37.62।।
श्रुत दह दृष्टट श्च मय पर क्रम ,
मह त्मनस्तस्य रण वमददषनः।
न देविन्तधवषभुजङ्िर िस ,
िवन्न्तत र मेण सम दह सांयुिे ।63।।
समीक्ष्य तां सांयनत गचरक मुषकम्,
मह बलां व सवतुल्यववक्रमम्।
सलक्ष्मणां को ववर्हेत र र्घवां,
46
हुत शनां दीप्तममव ननलेररतम ्।।64।।
सलक्ष्मणां र र्घवम स्जमदषनां,
ददश िजां मत्तममव र्वयवस्स्थतम्।
सर्ेत को व नरमुख्य सांयुिे,
युि न्ततसूयषप्रनतमां शर गचषर्म्।।5.37.65।।
स मे हररश्रेष्टि सलक्ष्मणां पनतां,
सयूथपां क्षिप्रममर्ोपपाद्।
गचर य र मां प्रनत शोककमशषत ां,
क
ु रुष्व म ां व नरमुख्य हवर्षत म ्।।5.37.66।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे सप्तत्ररांशस्सिषः।।
47
अष्टत्रिंशस्सर्गः
Hanuman carries the episode of Kakasura and the
Chudamani from Sita to Rama as a mark of
identification
47
48
ततस्स कवपश दूषल-स्तेन व क्येन तोवर्तः।
सीत मुवाच तच्छ्छ
ृ त्व , व क्यां व क्यववश रदः।।5.38.1।।
युक्तरूपां त्वय देवव, भ वर्तां शुभदशषने।
सदृशां स्रीस्वभ वस्य, स ्वीन ां ववनयस्य च।।5.38.2।।
स्रीत्वां न तु समथं दह, स िरां र्वयनतवनतषतुम्।
म मगधष्टि य ववस्तीणं, शतयोजनम यतम्।।5.38.3।।
द्धववतीयां क रणां यच्छ्च, ब्रवीवष ववनय स्न्तवते।
र म दन्तयस्य नार्ागसम, सांस्पशषममनत ज नकक ।।5.38.4।।
एतत्ते सदृशां देवव, पत्न्तय स्तस्य मह त्मनः।
क ह्यन्तय त्व मृते देवव, ब्रू्ाद्वचनमीदृशम्।।5.38.5।।
49
श्रोष््ते चैव क क
ु त्स्थ:, सवं ननरवशेर्तः।
चेस्ष्टटतां यत्त्वय देवव, भ वर्तां मम च ग्रतः।।5.38.6।।
क रणैबषहुमभदेवव, र मवप्रयगचकीर्षय ।
स्नेहप्रस्कन्तनमनस , मयैतत्समुदीररतम्।।5.38.7।।
लङ्क य दुष्टप्रवेशत्व -द्धदुस्तरत्व न्तमहोदधेः।
स मर्थय षद त्मनश्चैव, मयैतत्समुदीररतम ्।।5.38.8।।
इच्छासम त्व ां सम नेतु-मद्धयैव रर्घुबन्तधुन ।
िुरुस्नेहेन भक्त्य च, न न्तयथैतदुद हृतम ्।।5.38.9।।
यदद नोत्सर्से य तुां, मय स थषमननस्न्तदते।
अमभज्ञ नां प्र्च्छ त्वां, जानी्ाद्रार्घवो दह यत्।।5.38.10।।
50
एवमुक्त हनुमत , सीत सुरसुतोपम ।
उवाच वचनां मन्तदां, ब ष्टपप्रग्रगथत िरम्।।5.38.11।।
इदां श्रेष्टिममभज्ञ नां, ब्रू्ास्त्विं तु मम वप्रयम्।
शैलस्य गचरक
ू टस्य, प दे पूवोत्तरे पुर ।।5.38.12।।
त पस श्रमव मसन्तय ः, प्र ज्यमूलफलोदक
े ।
तस्स्मस्न्तसद्धध श्रमे देशे, मन्तद ककन्तय ववदूरतः।।5.38.13।।
तस्योपवनर्ण्डेर्ु, न न पुष्टपसुिस्न्तधर्ु।
ववहृत्य समलले स्क्लन्तन , मम ङ्क
े समुप ववशमः।।14।।
ततो म ांससम युक्तो, व यसः पयषतुण्डयत्।
तमहां लोष्टटमुद्धयम्य, व रय ममस्म व यसम्।।5.38.15।।
51
द रयन्तस च म ां क क-स्तत्रैव पररलीयते।
न च प्युप रमन्तम ांस -द्धभि गथष बमलभोजनः।।5.38.16।।
उत्कर्षन्तत्य ां च रशन ां, क्र
ु द्धध य ां मनय पक्षिणण।
स्रस्यम ने च वसने, ततो दृष्टट त्वय ह्यहम्।।5.38.17।।
त्वय ऽपहमसत च हां, क्र
ु द्धध सांलस्ज्जत तद ।
भििृ्नेन क क
े न, द ररत त्व मुप ित ।।5.38.18।।
आसीनस्य च ते श्र न्तत , पुनरुत्सङ्िम ववशम्।
क्र
ु ्यन्तती च प्रहृष्टटेन, त्वय ऽहां पररस स्न्तत्वत ।।5.38.19।।
ब ष्टपपूणषमुखी मन्तदां, चिुर्ी पररम जषती।
लक्षित ऽहां त्वय न थ, व यसेन प्रकोवपत ।।5.38.20।।
52
पररश्रम त्प्रसुप्त च, र र्घव ङ्क
े ऽप्यहां गचरम्।
पय षयेण प्रसुप्तश्च, मम ङ्क
े भरत ग्रजः।।5.38.21।।
स तर पुनरेव थ, व यसस्समुप िमत्।
ततस्सुप्तप्रबुद्धध ां म ां, र मस्य ङ्क त्समुस्त्थत म्।।22।।
व यसस्सहस िम्य, ववददाि स्तन न्ततरे।
पुनः पुनरथोत्पत्य, ववददाि स म ां भृशम्।।5.38.23।।
ततस्समुक्षितो र मो, मुक्तैश्शोणणतत्रबन्तदुमभः।
व यसेन ततस्तेन, बलवस्त्क्लश्यम नय ।।5.38.24।।
स मय बोगधतश्श्रीम -न्तसुखसुप्तः परन्ततपः।
स म ां दृष्ट्व मह ब हु-ववषतुन्तन ां स्तनयोस्तद ।।5.38.25।।
53
आशीववर् इव क्र
ु द्धध-श्वसन्तव क्यमभ र्त।
क
े न ते न िन सोरु, ववितां वै स्तन न्ततरम्।।5.38.26।।
कः क्रीडतत सरोर्ेण, पञ्चवक्रेण भोगिन ।
वीिम णस्ततस्तां वै, व यसां समुदैक्षत।।5.38.27।।
नखैस्सरुगधरैस्तीक्ष्णै-म षमेव मभमुखां स्स्थतम्।
पुत्रः ककल स शक्रस्य, व यसः पतत ां वरः।।5.38.28।।
धर न्ततरितश्शीघ्रां, पवनस्य ितौ समः।
ततस्तस्स्मन्तमह ब हुः, कोपसांवनतषतेिणः।।5.38.29।।
व यसे कृ तव न्तक्र
ू र ां, मनतां मनतमत ां वरः।
स दभं सांस्तर द्धिृह्य, ब्र ह्मेण स्रेण ्ोज्त्।।5.38.30।।
54
स दीप्त इव क ल स्ग्न-जषज्व ल मभमुखो द्धववजम्।
स तां प्रदीप्तां गचिेप, दभं तां व यसां प्रनत।।5.38.31।।
ततस्तां व यसां दभष-स्सोम्बरेऽनुजर्ाम ह।
अनुसृष्टटस्तद क को, जर्ाम ववववध ां िनतम्।।5.38.32।।
लोकक म इमां लोक
ां , सवं वै ववचच र ह।
स वपर च पररत्यक्त-स्सुरैश्च समहवर्षमभः।।5.38.33।।
रीन्तलोक न्तसम्पररक्रम्य, तमेव शरणां ितः।
स तां ननपनततां भूमौ, शरण्यश्शरण ितम्।।5.38.34।।
वध हषमवप क क
ु त्स्थ:, कृ पय प्गपाल्त्।
पररद्धयूनां ववर्ण्णां च, स तम य न्ततमब्रवीत्।।5.38.35।।
55
मोर्घां कतुं न शक्यां तु, ब्र ह्ममस्रां तदुच्छ्यत म्।
दहनस्तु दक्षिण क्षि त्व-च्छ्छर इत्यथ सोऽब्रवीत्।।5.38.36।।
ततस्तस्य क्षि क कस्य, दहनस्स्त स्म स दक्षिणम्।
दत्त्व स दक्षिणां नेरां, प्र णेभयः परररक्षितः।।5.38.37।।
स र म य नमस्कृ त्य, र ज्ञे दशरथ य च।
ववसृष्टटस्तेन वीरेण, प्रततपेदे स्वम लयम्।।5.38.38।।
मत्कृ ते क कम रे तु, ब्रह्म स्रां समुदीररतम्।
कस्म द्धयो म ां हरेत्त्वत्तः, क्षमसे तां महीपते।।5.38.39।।
स क
ु रुष्टव महोत्स हः, कृ प ां मनय नरर्षभ।
त्वय न थवती न थ, ह्यन थ इव दृश््ते।।5.38.40।।
56
आनृशांस्यां परो धमष-स्तवत्त्त ऐव मय श्रुतः।
जानासम त्व ां मह वीयं, महोत्स हां मह बलम्।।5.38.41।।
अप रप रमिोभयां, ि म्भीय षत्स िरोपमम्।
भत षरां ससमुर य , धरण्य व सवोपमम्।।5.38.42।।
एवमस्रववद ां श्रेष्टि-स्सत्यव न्तबलव नवप।
ककमथषमस्रां रिस्सु, न ्ोज्सस र र्घव।।5.38.43।।
न न ि न ऽवप िन्तधव ष, न सुर न मरुद्धिण ः।
र मस्य समरे वेिां, शक्त ः प्रनतसम गधतुां।।5.38.44।।
तस्य वीयषवतः कस्श्च-द्धयद्धयस्स्त मनय सम्भ्रमः।
ककमथं न शरैस्तीक्ष्णै:, ियां न्तत र िस न्।।5.38.45।।
57
भ्र तुर देशम द य, लक्ष्मणो व परन्ततपः।
कस्य हेतोनष म ां वीरः, पररर नत मह बलः।।5.38.46।।
यदद तौ पुरुर्र्वय घ्रौ, व य्वस्ग्नसमतेजसौ।
सुर ण मवप दुधषर्ौ, ककमथं म मुपेितः।।5.38.47।।
ममैव दुष्टकृ तां ककस्ञ्च-न्तमहदन्स्त न सांशयः।
समथ षववप तौ यन्तम ां, नावेक्षेते परन्ततपौ।।5.38.48।।
वैदेह्य वचनां श्रुत्व , करुणां स श्रुभ वर्तम्।
अथाब्रवीन्तमह तेज , हनुम न्तम रुत त्मजः।।5.38.49।।
त्वच्छ्छोकववमुखो र मो, देवव सत्येन ते शपे।
र मे दुःख मभपन्तने च, लक्ष्मणः परितप््ते।।5.38.50।।
58
कथस्ञ्चद्धभवती दृष्टट , न क लः पररदेववतुम्।
इमां मुहूतं दुःख न ां, द्रक्ष््स््न्ततमननस्न्तदते।।5.38.51।।
त वुभौ पुरुर्र्वय घ्रौ, र जपुरौ मह बलौ।
त्वद्धदशषनकृ तोत्स हौ, लङ्क ां भस्मीकररष्टयतः।।5.38.52।।
हत्त्व च समरे क्र
ू रां, र वणां सहब न्तधवम्।
र र्घवस्त्व ां ववश ल क्षि, नेष््तत स्व ां पुरीां प्रनत।।5.38.53।।
ब्रूहर् यर र्घवो व च्छ्यो, लक्ष्मणश्च मह बलः।
सुग्रीवो व वप तेजस्वी, हरयोऽवप सम ित ः।।5.38.54।।
इत्युक्तवनत तस्स्मांस्तु, सीत सुरसुतोपम ।
उवाच शोकसन्ततप्त , हनुमन्ततां प्लवङ्िमम्।।5.38.55।।
59
कौसल्य लोकभत षरां, सुषुवे यां मनस्स्वनी।
तां मम थे सुखां पृच्छ, मशरस चासिवाद्।।5.38.56।।
स्रजश्च सवषरत्न नन, वप्रय य श्च वर ङ्िन ः।
ऐश्वयं च ववश ल य ां, पृगथर्वय मवप दुलषभम्।।5.38.57।।
वपतरां म तरां चैव, सम्म न्त्ासिप्रसाद्् च।
अनुप्रव्रस्जतो र मां, सुममर येन सुप्रज ः।।5.38.58।।
आनुक
ू ल्येन धम षत्म , त्यक्त्व सुखमनुत्तमम्।
अनुर्च्छतत क क
ु त्स्थां, भ्र तरां प लयन्तवने।।5.38.59।।
मसांहस्कन्तधो मह ब हु-मषनस्वी वप्रयदमशषनः।
वपतृवद्वतगते र मे, म तृवन्तम ां सम चरन्।।5.38.60।।
60
दियम ण ां तद वीरो, न तु म ां वेद लक्ष्मणः।
वृद्धधोपसेवी लक्ष्मीव न्, शक्तो न बहुभ वर्त ।।5.38.61।।
र जपुरः वप्रयः श्रेष्टिः, सदृशः श्वशुरस्य मे।
ममः वप्रयतरो ननत्यां, भ्र त र मस्य लक्ष्मणः।।5.38.62।।
ननयुक्तो धुरर यस्य ां तु, त मुद्वर्तत वीयषव न्।
यां दृष्ट्व र र्घवो नैव, वृत्तम यषमनुस्मिेत्।।5.38.63।।
स मम थ षय क
ु शलां, वक्तर्वयो वचन न्तमम।
मृदुननषत्यां शुगचदषिः, वप्रयो र मस्य लक्ष्मणः।।5.38.64।।
यथ दह व नरश्रेष्टि, दुःखियकरो िवेत्।
त्वमस्स्मन्तक यषननयोिे, प्रम णां हररसत्तमः।।5.38.65।।
61
र र्घवस्त्वत्सम रम्भ -न्तमनय यत्नपरो िवेत्।
इदां ब्रू्ाश्च मे न थां, शूरां र मां पुनः पुनः।।5.38.66।।
जीववतां धाित्ष््ासम, म सां दशरथ त्मज।
ऊ्वं म स न्तन जीवेयां, सत्येन हां ब्रवीसम ते।।5.38.67।।
र वणेनोपरुद्धध ां म ां, ननकृ त्य प पकमषण ।
र तुमर्गसस वीर त्वां, प त ल ददव कौमशकीम्।।5.38.68।।
ततो वस्रितां मुक्त्व , ददर्वयां चूड मणणां शुभम्।
प्रदेयो र र्घव येनत, सीत हनुमते ददौ।।5.38.69।।
प्रनतिृह्य ततो वीरो, मणणरत्नमनुत्तमम्।
अङ्िुल्य ्ोज्ामास, न ह्यस्य प्र भवद्धभुजः।।5.38.70।
62
मणणरत्नां कवपवरः, प्रततर्ृह््ासिवाद्् च।
सीत ां प्रदक्षिणां कृ त्व , प्रणतः प र्वशषतः स्स्थतः।।5.38.71।।
हर्ेण महत युक्तः, सीत दशषनजेन सः।
हृदयेन ितो र मां, शरीरेण तु ववस्ष्टितः।।5.38.72।।
मणणवरमुपिृह्य तां मह हं,
जनकनृप त्मजय धृतां प्रभ व त्।
गिररररव पवन वधूतमुक्तः,
सुणखतमन ः प्रनतसङ्क्रमां प्रपेदे।।5.38.73।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे
अष्टटत्ररांशस्सिषः।।
63
एकोनचत्वारििंशस्सर्गः
Sita further appeals to Hanuman
63
64
मणणां दत्त्व ततः सीत , हनूमन्ततमथाब्रवीत्।
अमभज्ञ नममभज्ञ त-मेतर मस्य तत्त्वतः।।5.39.1।।
मणणां तु दृष्ट्व र मो वै, रय ण ां सिंस्मरिष््तत।
वीरो जनन्तय मम च, र ज्ञो दशरथस्य च।।5.39.2।।
स भूयस्त्वां समुत्स हे, चोददतो हररसत्तम।
अस्स्मन्तक यषसम रम्भे, प्रगचन्ततय यदुत्तरम्।।5.39.3।।
त्वमस्स्मन्तक यषननयोिे, प्रम णां हररसत्तम।
हनुमन्तयत्नम स्थ य, दुःखियकरो िव।।5.39.4।।
तस्य गचन्ततयतो यत्नो, दुःखियकरो िवेत्।
स तथेनत प्रनतज्ञ य, म रुनतभीमववक्रमः।।5.39.5।।
65
मशरस वन्त्य वैदेहीां, िमन ्ोपचक्रमे।
ज्ञ त्व सम्प्रस्स्थतां देवी, व नरां म रुत त्मजम्।।5.39.6।।
ब ष्टपिद्धिदय व च , मैगथली व क्यमब्रवीत्।
क
ु शलां हनुमन्तब्रूय ः, सदहतौ र मलक्ष्मणौ।।5.39.7।।
सुग्रीवां च सह म त्यां, वृद्धध न्सव ंश्च व नर न्।
ब्रूय स्त्वां व नरश्रेष्टि, क
ु शलां धमषसांदहतम्।।5.39.8।।
यथ स च मह ब हु-म ं ताि्तत र र्घवः।
अस्म द्धदुःख म्बुसांरोध -त्त्वां* सम ध तुमर्गसस।।5.39.9।।
जीवन्ततीां म ां यथ र मः, सम्िाव्तत कीनतषम न्।
तत्तथ हनुमन्तव च्छ्यां, व च धमषमवाप्नुहर्।।5.39.10।।
66
ननत्यमुत्स हयुक्त श्च, व चश्रुत्व त्वयेररत ः।
वधधगष््ते द शरथेः, पौरुर्ां मदव प्तये।।5.39.11।।
मत्सन्तदेशयुत व च-स्त्वत्तश्श्रुत्व च र र्घवः।
पर क्रमववगधां वीरो, ववगधवत्सिंववधास््तत।।5.39.12।।
सीत य वचनां श्रुत्व , हनुम न्तम रुत त्मजः।
मशरस्यञ्जमलम ध य, व क्यमुत्तरमब्रवीत्।।5.39.13।।
क्षिप्रमेष््तत क क
ु त्स्थो, ह यृषिप्रवरैवृषतः।
यस्ते युगध ववस्जत्य री-न्तशोक
ां र्व्पनत्ष््तत।।5.39.14।।
न दह पश््ासम मत्येर्ु, न सुरेर्ु सुरेर्ु व ।
यस्तस्य क्षिपतो ब ण -न्तस्थ तुमुत्सर्तेऽग्रतः।।5.39.15।।
67
अप्यक
ष मवप पजषन्तय-मवप वैवस्वतां यमम्।
स दह सोढुां रणे शक्त-स्तव हेतोववषशेर्तः।।5.39.16।।
स दह स िरपयषन्तत ां, महीां श मसतुमीहनत।
त्वस्न्तनममत्तो दह र मस्य, जयो जनकनस्न्तदनन।।5.39.17।।
तस्य तद्धवचनां श्रुत्व , सम्यक्सत्यां सुभ वर्तम ्।
ज नकी बहुमेनेऽथ, वचनां चेदमब्रवीत्।।5.39.18।।
ततस्तां प्रस्स्थतां सीत , वीिम ण पुनः पुनः।
भतृषस्नेह स्न्तवतां व क्यां, सौह द षदनुमान्त्।।5.39.19।।
यदद व मन्त्से वीर, वसैक हमररन्तदम।
कस्स्मांस्श्चत्सांवृते देशे, ववश्र न्ततःश्वो र्समष््सस।।20।।
68
मम चेदल्पभ ग्य य , स स्न्तन्य त्तव व नर।
अस्य शोकस्य महतो, मुहूतं मोिणां िवेत्।।5.39.21।।
िते दह हररश दूषल, पुनर िमन य तु।
प्र ण न मवप सन्तदेहो, मम स््ान्तनार सांशयः।।5.39.22।।
तव दशषनजः शोको, भूयो म ां परिताप्ेत्।
दुःख द्धदुःखपर मृष्टट ां,* दीपयस्न्तनव व नर।।5.39.23।।
अयां च वीर सन्तदेह-न्स्तष्ठतीव मम ग्रतः।
सुमह ांस्त्वत्सह येर्ु, हयृषिेर्ु हरीश्वरः।।5.39.24।।
कथां नु खलु दुष्टप रां, तरिष््न्न्तत महोदगधम्।
त नन हयृषिसैन्तय नन, तौ व नरवर त्मजौ।।5.39.25।।
69
रय ण मेव भूत न ां, स िरस्य स्य लङ्र्घने।
शस्क्तस्स्य द्धवैनतेयस्य, तव व म रुतस्य व ।।5.39.26।।
तदस्स्मन्तक यषननयोिे, वीरैवां दुरनतक्रमे।
ककां पश््सस सम ध नां, त्वां दह क यषववद ां वरः।।5.39.27।।
क ममस्य त्वमेवैकः, क यषस्य पररस धने।
पय षप्तः परवीरघ्न, यशस्यस्ते फलोदयः।।5.39.28।।
बलैस्समग्रैयषदद म ां, र वणां स्जत्य सांयुिे।
ववजयी स्वपुरां य य -त्तत्तस्य सदृशां िवेत्।।5.39.29।।
शरैस्तु सङ्क
ु ल ां कृ त्व , लङ्क ां परबल दषनः।
म ां न्ेद््दद क क
ु त्स्थः, तत्तस्य सदृशां िवेत्।।5.39.30।।
70
तद्धयथ तस्य ववक्र न्तत-मनुरूपां मह त्मनः।
िवेदाहवशूरस्य, तथ त्वमुपपाद्।।5.39.31।।
तदथोपदहतां व क्यां, प्रगश्रतां हेतुसांदहतम्।
ननशम्य हनुम न्तशेर्ां, व क्यमुत्तरमब्रवीत्।।5.39.32।।
देवव हयृषिसैन्तय न -मीश्वरः प्लवत ां वरः।
सुग्रीवस्सत्त्वसम्पन्तन-स्तव थे कृ तननश्चयः।।5.39.33।।
स व नरसहस्र ण ां, कोटीमभरमभसांवृतः।
क्षिप्रमेष््तत वैदेदह, र िस न ां ननबहषणः।।5.39.34।।
तस्य ववक्रमसम्पन्तन -स्सत्त्ववन्ततो मह बल ः।
मनस्सङ्कल्पसम्प त , ननदेशे हरयः स्स्थत ः।।5.39.35।।
71
येर् ां नोपरर न धस्त -न्तन नतयषक्सज्जते िनतः।
न च कमषसु सीदन्न्तत, महत्स्वममततेजसः।।5.39.36।।
असकृ त्तैमषहोत्स है-स्सस िरधर धर ।
प्रदक्षिणीकृ त भूमम-व षयुम ि षनुस ररमभः।।5.39.37।।
मद्धववमशष्टट श्च तुल्य श्च, सन्न्तत तर वनौकसः।
मत्तः प्रत्यवरः कस्श्च-न्तनान्स्त सुग्रीवसस्न्तनधौ।।5.39.38।।
अहां त वददह प्र प्तः, ककां पुनस्ते मह बल ः।
न दह प्रकृ ष्टट ः प्रेष््न्तते, प्रेष््न्तते हीतरे जन ः।।5.39.39।।
तदलां पररत पेन देवव, शोको र्व्पैतु ते।
एकोत्प तेन ते लङ्क -मेष््न्न्तत हररयूथप ः।।5.39.40।।
72
मम पृष्टिितौ तौ च, चन्तरसूय षवववोददतौ।
त्वत्सक शां मह सत्त्वौ, नृमसांह व िममष्टयतः।।5.39.41।।
ततो वीरौ नरवरौ, सदहतौ र मलक्ष्मणौ।
आिम्य निरीां लङ्क ां, स यक
ै ववषधममष्टयतः।।5.39.42।।
सिणां र वणां हत्त्व , र र्घवो रर्घुनन्तदनः।
त्व म द य वर रोहे, स्वपुरीां प्रतत्ास््तत।।5.39.43।।
तद श्वमसदह भरां, ते भव त्वां क लक ङ्क्षिणी।
नगचर द्द्रक्ष््से र मां, प्रज्वलन्ततममव नलम्।।5.39.44।।
ननहते र िसेन्तरेऽस्स्म-न्तसपुर म त्यब न्तधवे।
त्वां समेष्टवमस र मेण, शश ङ्क
े नेव रोदहणी।।5.39.45।।
73
क्षिप्रां त्वां देवव शोकस्य, प रां ्ास््सस मैगथमल।
र वणां चैव र मेण, ननहतां द्रक्ष््सेऽगचर त्।।5.39.46।।
एवम श्व स्य वैदेहीां, हनुम न्तम रुत त्मजः।
िमन य मनतां कृ त्व , वैदेहीां पुनिब्रवीत्।।5.39.47।।
तमररघ्नां कृ त त्म नां, क्षिप्रां द्रक्ष््सस र र्घवम्।
लक्ष्मणां च धनुष्टप णणां, लङ्क द्धव रमुप ितम्।।5.39.48।।
नखदांष्टर युध न्तवीर -स्न्तसम्हश दूषलववक्रम न्।
व नर न्तव रणेन्तर भ -स्न्तिप्रां द्रक्ष््सस सङ्ित न्।।5.39.49।।
शैल म्बुदननक श न ां, लङ्क मलयस नुर्ु।
नदषत ां कवपमुख्य न -म ये यूध न्तयनेकशः।।5.39.50।।
74
स तु ममषणण र्घोरेण, त डडतो मन्तमथेर्ुण ।
न शमष लिते र म-स्स्सांह गधषत इव द्धववपः।।5.39.51।।
म रुदो देवव शोक
े न, मािूत्ते मनसोऽवप्रयम्।
शचीव पत्य शक्र
े ण, भर ष न थवती ह्यमस।।5.39.52।।
र म द्धववमशष्टटः कोऽन्तयो-ऽन्स्त कस्श्चत्सौममत्ररण समः।
अस्ग्नम रुतकल्पौ तौ, भ्र तरौ तव सांश्रयौ।।5.39.53।।
न स्स्मांस्श्चरां वत्स््सस देवव देशे, रिोिणैर्युवर्तेऽनतरौरे।
न ते गचर द मिमनां वप्रयस्य,
क्षमस्व मत्सङ्िमक लम रम्।।54।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे एकोनचत्व ररांशस्सिषः।।
75
चत्वारििंशस्सर्गः
Sita permits Hanuman to depart
75
76
श्रुत्व तु वचनां तस्य, व युसूनोमषह त्मनः।
उवाचात्मदहतां व क्यां, सीत सुरसुतोपम ।।5.40.1।।
त्व ां दृष्ट्व वप्रयवक्त रां, सम्प्रहृष््ासम व नरः।
अधषसञ्ज तसस्येव, वृस्ष्टटां प्र प्य वसुन्तधर ।।5.40.2।।
यथ तां पुरुर्र्वय घ्रां, ि रैश्शोक मभकमशषतैः।
सांस्पृशेयां सक म हां, तथ क
ु रु दय ां मनय।।5.40.3।।
अमभज्ञ नां च र मस्य, दद्धय हररिणोत्तम।
क्षिप्त ममर्ीक ां क कस्य, कोप देक क्षिश तनीम्।।5.40.4।।
मनस्श्शल य स्स्तलको, िण्डप श्वे ननवेमशतः।
त्वय प्रणष्टटे नतलक
े तां, ककल स्मतुषमर्गसस।।5.40.5।।
77
स वीयषव न्तकथां सीत ां, हृत ां समनुमन्त्से।
वसन्ततीां रिस ां म्ये, महेन्तरवरुणोपमः।।5.40.6।।
एर् चूड मणणददषर्वयो, मय सुपरररक्षितः।
एतां दृष्ट्व प्रहृष््ासम, र्वयसने त्व ममव नर्घ।।5.40.7।।
एर् ननय षनततश्श्रीम -न्तमय ते व ररसम्भवः।
अतः परां न शक्ष््ासम, जीववतुां शोकल लस ।।5.40.8।।
असह्य नन च दुःख नन, व चश्च हृदयस्च्छ्छदः।
र िसीन ां सुर्घोर ण ां, त्वत्कृ ते मषग्ाम््हम्।।5.40.9।।
धाित्ष््ासम म सां तु, जीववतां शरुसूदन।
ऊ्वं म स न्तन जीववष््े, त्वय हीन नृप त्मज।।5.40.10।
78
र्घोरो र िसर जोऽयां, दृस्ष्टटश्च न सुख मनय।
त्व ां च श्रुत्व ववपद्धयन्ततां, न जीवेयमहां िणम्।।5.40.11।।
वैदेह्य वचनां श्रुत्व , करुणां स श्रु भ वर्तम्।
अथाब्रवीन्तमह तेज , हनुम न्तम रुत त्मजः।।5.40.12।।
त्वच्छ्छोकववमुखो र मो, देवव सत्येन ते शपे।
र मे दुःख मभभूते तु, लक्ष्मणः परितप््ते।।5.40.13।।
कथस्ञ्चद्धभवती दृष्टट , न क लः पररशोगचतुम्।
इमां मुहूतं दुःख न -मन्ततां द्रक्ष््सस भ ममनन।।5.40.14।।
त वुभौ पुरुर्र्वय घ्रौ, र जपुर वररन्तदमौ।
त्वद्धदशषनकृ तोत्स हौ, लङ्क ां भस्मीकररष्टयतः।।5.40.15।।
79
हत्त्व च समरे क्र
ू रां, र वणां सहब न्तधवम्।
र र्घवौ त्व ां ववश ल क्षि, स्व ां पुरीां प्र पनयष्टयतः।।5.40.16।।
यत्तु र मो ववज नीय -दमभज्ञ नमननस्न्तदते।
प्रीनतसञ्जननां तस्य, भूयस्त्वां द तुमर्गसस।।5.40.17।।
साब्रवीद्दत्तमेवेनत, मय मभज्ञ नमुत्तमम्।
एतदेव दह र मस्य, दृष्ट्व मत्क
े शभूर्णम्।।5.40.18।।
श्रद्धधेयां हनुमन्तव क्यां, तव वीर िववष््तत।
स तां मणणवरां िृह्य, श्रीम न्तप्लविसत्तमः।।5.40.19।।
प्रणम्य मशरस देवीां, िमन ्ोपचक्रमे।
तमुत्प तकृ तोत्स ह-मवेक्ष्य हररपुङ्िवम्।।5.40.20।।
80
वधषम नां मह वेि-मुवाच जनक त्मज ।
अश्रुपूणषमुखी दीन , ब ष्टपिद्धिदय गिर ।।5.40.21।।
हनुमस्न्तसांहसङ्क शौ, भ्र तरौ र मलक्ष्मणौ।
सुग्रीवां च सह म त्यां, सव षन्ब्रू्ा अन मयम्*।।5.40.22।।
यथ च स मह ब हु-म ं ताि्तत र र्घवः।
अस्म द्धदु:ख म्बुसम्रोध -त्त्वां सम ध तुमर्गसस।।5.40.23।।
इमां च तीव्रां मम शोकवेिां, रिोमभरेमभः पररभत्सषनां च।
ब्रू्ास्तु र मस्य ितस्समीपम्,
मशवश्च तेऽ्व ऽस्तु हररप्रवीर।24।।
81
स र जपु्र प्रनतवेददत थषः,
कवपः कृ त थषः पररहृष्टटचेत ः।
अल्प वशेर्ां प्रसमीक्ष्य क यं,
ददशां ह्युदीचीां मनस जर्ाम।।5.40.25।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे
चत्व ररांशस्सिषः।
82
एकचत्वारििंशस्सर्गः
Hanuman decides to meet Ravana and
measure his strength
83
स च व स्ग्भः प्रशस्त मभ-िषममष्टयन्तपूस्जतस्तय ।
तस्म द्धदेश दपक्रम्य, धचन्तत्ामास व नरः।।5.41.1।।
अल्पशेर्ममदां क यं, दृष्टटेयममसतेिण ।
रीनुप य ननतक्रम्य, चतुथष: इह ववद््ते।।5.41.2।।
न स म रिस्सु िुण य कल्पते,
न द नमथोपगचतेर्ु ्ुज््ते।
न भेदस ्य बलदवपषत जन ः,
पर क्रमस्त्वेव ममेह िोचते।।3।।
न च स्य क यषस्य पर क्रम दृते,
ववननश्चयः कस्श्चददर्ोपपद््ते।
हतप्रवीर दह रणे दह र िस ः,
कथस्ञ्चदीयुयषददह द्धय म दषवम्।।4।।
84
क ये कमषणण ननददषष्टटे, यो बहून्तयवप साध्ेत ्।
पूवषक य षववरोधेन, स क यं कतुषमर्गतत।।5.41.5।।
न ह्येकस्स धको हेतु-स्स्वल्पस्य पीह कमषणः।
यो ह्यथं बहुध वेद, स समथोऽथषस धने।।5.41.6।।
इहैव त वत्कृ तननश्चयो ह्यहां,
यदद व्रजेयां प्लविेश्वर लयम्।
पर त्मसम्मदषववशेर्तत्त्ववव,
त्ततः कृ तां स््ान्तमम भतृषश सनम्।।5.41.7।।
कथां नु खल्वद्धय िवेत्सुख ितां,
प्रसह्य युद्धधां मम र िसैः सह।
तथैव खल्व त्मबलां च स रव,
त्सम्म नयेन्तम ां च रणे दश ननः।।5.41.8।।
85
ततस्सम स द्धय रणे दश ननां,
समस्न्तरविं सबलप्रय नयनम्।
हृदद स्स्थतां तस्य मतां बलां च वै,
सुखेन मत्त्व ऽहममतः पुनव्रषजे।।9।।
इदमस्य नृशांसस्य, नन्तदनोपममुत्तमम्।
वनां नेरमनःक न्ततां, न न रुमलत युतम्।।5.41.10।।
इदां ववध्विंसत्ष््ासम, शुष्टक
ां वनममव नलः।
अस्स्मन्तभग्ने ततः कोपां, करिष््तत दश ननः।।5.41.11।।
ततो महत्स श्वमह रथद्धववपां,
बलां समादेक्ष््तत र िस गधपः।
त्ररशूलक ल यसप्दटस युधां,
ततो महद्धयुद्धधममदां िववष््तत।।12।।
86
अहां तु तैः सांयनत चण्डववक्रमै,
स्समेत्य रिोमभरसह्य ववक्रमः।
ननहत्य तर वणचोददतां बलां,
सुखां र्समष््ासम कपीश्वर लयम ्।।5.41.13।।
ततो म रुतवत्कृ द्धधो, म रुनतभीमववक्रमः।
ऊरुवेिेन महत , रुम न्तिेप्तुमथािित्।।5.41.14।।
ततस्तु हनुम न्तवीरो, बिञ्ज प्रमद वनम ्।
मत्तद्धववजसम र्घुष्टटां, न न रुमलत युतम ्।।5.41.15।।
तद्धवनां मगथतैवृषिै-मभषन्तनैश्च समलल शयैः।
चूणणषतैः पवषत ग्रैश्च, बिूवावप्रयदशषनम ्।।5.41.16।।
87
न न शक
ु न्ततववरुतैः, प्रमभन्तनैस्समलल शयैः।
त म्रैः ककसलयैः क्ल न्ततै:,
क्ल न्ततरुमलत युतम्।।5.41.17।।
न बिौ तद्धवनां तर, द व नलहतां यथ ।
र्वय क
ु ल वरण िेजु-ववगह्वल इव त लत ः।।5.41.18।।
लत िृहैस्श्चरिृहैश्च न मशतै,
मषहोरिैर्वय षलमृिैश्च ननधुषतैः।
मशल िृहैरुन्तमगथतैस्तथ िृहैः,
प्रणष्टटरूपां तदिून्तमहद्धवनम्।।5.41.19।।
88
स ववह्वल ऽशोकलत प्रत न ,
वनस्थली शोकलत प्रत न ।
ज त दश स्यप्रमद वनस्य,
कपेबषल द्धगध प्रमद वनस्य।।5.41.20।।
स तस्य कृ त्व थषपतेमषह कवप,
मषहद्धर्वयलीक
ां मनसो मह त्मनः।
्ु्ुत्सुिेको बहुमभमषह बलै,
स्श्शय ज्वलांस्तोरणम स्स्थतः कवपः।।5.41.21।।
इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे
एकचत्व ररांशस्सिषः।।
89
द्ववचत्वारििंशस्सर्गः
Hanuman ruins Ashoka garden -- kills kinkaras
90
ततः पक्षिननन देन, वृिभङ्िस्वनेन च।
बिूवुस्राससम्भ्र न्तत -स्सवे लङ्क ननव मसनः।।5.42.1।।
ववरुत श्च भयरस्त , ववनेदुमृगिपक्षिणः।
रिस ां च ननममत्त नन, क्र
ू र णण प्रततपेहदिे।।5.42.2।।
ततो ित य ां ननर य ां, र िस्यो ववकृ त नन ः।
तद्धवनां ददृशुिगग्नां तां, च वीरां मह कवपम्।।5.42.3।।
स त दृष्ट्व मह ब हु-मषह सत्त्वो मह बलः।
चकाि सुमहरूपां, र िसीन ां भय वहम्।।5.42.4।।
ततस्तां गिररसङ्क श-मनतक यां मह बलम्।
र िस्यो व नरां दृष्ट्व , पप्रच्छ
ु जगनक त्मज म्।।5.42.5।।
91
कोऽयां कस्य क
ु तो व यां, ककां ननममत्तममह ितः।
कथां त्वय सह नेन, सांव दः कृ त इत्युत।।5.42.6।।
आचक्ष्व नो ववश ल क्षि, म भूत्ते सुभिे भयम ्।
सांव दममसत प ङ्िे, त्वय ककां कृ तव नयम्।।5.42.7।।
अथाब्रवीन्तमह स ्वी, सीत सव षङ्िसुन्तदरी।
रिस ां भीमरूप ण ां, ववज्ञ ने मम क िनतः।।5.42.8।।
यूयमेव मभज नीत, योऽयां यद्धव करिष््तत।
अदहरेव ह्यहेः प द -न्न्तवजानातत न सांशयः।।5.42.9।।
अहमप्यस्य भीतान्स्म, नैनां जानासम को न्तवयां।
वेद्सम र िसमेवैनां, क मरूवपणम ितम्।।5.42.10।।
92
वैदेह्य वचनां श्रुत्व , र िस्यो ववरुत ददशः।
स्स्थत ः क स्श्चद्धित ः क स्श्च-र वण य
ननवेददतुम्।।5.42.11।।
र वणस्य समीपे तु, र िस्यो ववकृ त नन ः।
ववरूपां व नरां भीम-म ख्य तुमुपचक्रमुः।।5.42.12।।
अशोकवननक म्ये, र जन्तभीमवपुः कवपः।
सीतय कृ तसांव द-न्स्तष्ठत््ममतववक्रमः।।5.42.13।।
न च तां ज नकी सीत , हररां हररणलोचन ।
अस्म मभबषहुध पृष्टट , ननवेदनयतुसमच्छतत।।5.42.14।।
व सवस्य िवेद्दूतो, दूतो वैश्रवणस्य व ।
प्रेवर्तो व वप र मेण, सीत न्तवेर्णक ङ्िय ।।5.42.15।।
06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdf
1 sur 99

Recommandé

07_Sundara Kandam_v3.pdf par
07_Sundara Kandam_v3.pdf07_Sundara Kandam_v3.pdf
07_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
37 vues101 diapositives
02_Sundara Kandam_v3.pdf par
02_Sundara Kandam_v3.pdf02_Sundara Kandam_v3.pdf
02_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
85 vues129 diapositives
04_Sundara Kandam_v3.pptx par
04_Sundara Kandam_v3.pptx04_Sundara Kandam_v3.pptx
04_Sundara Kandam_v3.pptxNanda Mohan Shenoy
37 vues54 diapositives
D02_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D02_SVCMahatmyam_v1.pdfD02_SVCMahatmyam_v1.pdf
D02_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
61 vues63 diapositives
08_Sundara Kandam_v3.pdf par
08_Sundara Kandam_v3.pdf08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
34 vues100 diapositives
Nitya pooja vidhanam par
Nitya pooja vidhanamNitya pooja vidhanam
Nitya pooja vidhanamDr P.V.Gopi Krishna Rao
1.2K vues3 diapositives

Contenu connexe

Tendances

สรุปนิราศภูเขาทอง par
สรุปนิราศภูเขาทองสรุปนิราศภูเขาทอง
สรุปนิราศภูเขาทองkanchana13
108.5K vues17 diapositives
Sanskrit great writers and poets...!! par
Sanskrit great writers and poets...!!Sanskrit great writers and poets...!!
Sanskrit great writers and poets...!!Sejal Agarwal
5.4K vues14 diapositives
Aditya english par
Aditya englishAditya english
Aditya englishSurya Sampath Emani
6.4K vues3 diapositives
แบบฝึกหัด ตัวการันต์ par
แบบฝึกหัด ตัวการันต์แบบฝึกหัด ตัวการันต์
แบบฝึกหัด ตัวการันต์Kansinee Kosirojhiran
7.3K vues2 diapositives
จังหวัดกับตัวสะกด par
จังหวัดกับตัวสะกดจังหวัดกับตัวสะกด
จังหวัดกับตัวสะกดTasnee Punyothachat
35.1K vues2 diapositives

Tendances(20)

สรุปนิราศภูเขาทอง par kanchana13
สรุปนิราศภูเขาทองสรุปนิราศภูเขาทอง
สรุปนิราศภูเขาทอง
kanchana13108.5K vues
Sanskrit great writers and poets...!! par Sejal Agarwal
Sanskrit great writers and poets...!!Sanskrit great writers and poets...!!
Sanskrit great writers and poets...!!
Sejal Agarwal5.4K vues
แบบฝึกหัด ตัวการันต์ par Kansinee Kosirojhiran
แบบฝึกหัด ตัวการันต์แบบฝึกหัด ตัวการันต์
แบบฝึกหัด ตัวการันต์
จังหวัดกับตัวสะกด par Tasnee Punyothachat
จังหวัดกับตัวสะกดจังหวัดกับตัวสะกด
จังหวัดกับตัวสะกด
Tasnee Punyothachat35.1K vues
บัญชีคำพื้นฐานชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔ par Noppawan Chantasan
บัญชีคำพื้นฐานชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔บัญชีคำพื้นฐานชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔
บัญชีคำพื้นฐานชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔
Noppawan Chantasan11.2K vues
Musha mudra & sandhi par devayu
Musha mudra & sandhiMusha mudra & sandhi
Musha mudra & sandhi
devayu487 vues
AYURVED PRAKASH & ANANDKANDA A SHORT REVIEW.( DR. PRITI MASARAM) par Dr priti Masaram
AYURVED PRAKASH & ANANDKANDA A SHORT REVIEW.( DR. PRITI MASARAM)AYURVED PRAKASH & ANANDKANDA A SHORT REVIEW.( DR. PRITI MASARAM)
AYURVED PRAKASH & ANANDKANDA A SHORT REVIEW.( DR. PRITI MASARAM)
Dr priti Masaram358 vues
Role of rasaushadhies in management of unmada par Seetaram Kishore
Role of rasaushadhies in management of unmadaRole of rasaushadhies in management of unmada
Role of rasaushadhies in management of unmada
Seetaram Kishore1.3K vues

Similaire à 06_Sundara Kandam_v3.pdf

05_Sundara Kandam_v3.pdf par
05_Sundara Kandam_v3.pdf05_Sundara Kandam_v3.pdf
05_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
14 vues63 diapositives
Swarna parpati, Vijaya parpati and Gagana parpati par
Swarna parpati, Vijaya parpati and Gagana parpatiSwarna parpati, Vijaya parpati and Gagana parpati
Swarna parpati, Vijaya parpati and Gagana parpatiVaidya Chaitanya Badami
152 vues27 diapositives
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि par
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि JuhiAgarwal39
893 vues7 diapositives
मैत्रायणी-उपनिषद.pdf par
मैत्रायणी-उपनिषद.pdfमैत्रायणी-उपनिषद.pdf
मैत्रायणी-उपनिषद.pdfRashmiTiwari72
143 vues44 diapositives
tridosha final.pptx par
tridosha final.pptxtridosha final.pptx
tridosha final.pptxshruthipanambur
167 vues74 diapositives
Sri guru ramayan par
Sri guru ramayanSri guru ramayan
Sri guru ramayanAlliswell Fine
375 vues36 diapositives

Similaire à 06_Sundara Kandam_v3.pdf(20)

श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि par JuhiAgarwal39
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि
JuhiAgarwal39893 vues
मैत्रायणी-उपनिषद.pdf par RashmiTiwari72
मैत्रायणी-उपनिषद.pdfमैत्रायणी-उपनिषद.pdf
मैत्रायणी-उपनिषद.pdf
RashmiTiwari72143 vues
Sodhana in swasa kasa.pptx par e-MAP
Sodhana in swasa kasa.pptxSodhana in swasa kasa.pptx
Sodhana in swasa kasa.pptx
e-MAP95 vues
Ram Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa par Gunjan Verma
Ram Raksha Stotra & Ganapati AtharvashirsaRam Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa
Ram Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa
Gunjan Verma296 vues
Introduction Yug Parivartan par Ankur Saxena
Introduction Yug ParivartanIntroduction Yug Parivartan
Introduction Yug Parivartan
Ankur Saxena1.3K vues
तत्पुरुष (विभक्ति, उपपद ऽ नञ्) par Dev Chauhan
तत्पुरुष (विभक्ति, उपपद ऽ नञ्)तत्पुरुष (विभक्ति, उपपद ऽ नञ्)
तत्पुरुष (विभक्ति, उपपद ऽ नञ्)
Dev Chauhan10.3K vues
Ishta siddhi par gurusewa
Ishta siddhiIshta siddhi
Ishta siddhi
gurusewa1.3K vues
Shri krishanavtardarshan par gurusewa
Shri krishanavtardarshanShri krishanavtardarshan
Shri krishanavtardarshan
gurusewa287 vues
Hindi Hanuman Chalisa App par Bhajans-App
Hindi Hanuman Chalisa AppHindi Hanuman Chalisa App
Hindi Hanuman Chalisa App
Bhajans-App1.4K vues
वज्रसूचिका-उपनिषद.pdf par AkDragon
वज्रसूचिका-उपनिषद.pdfवज्रसूचिका-उपनिषद.pdf
वज्रसूचिका-उपनिषद.pdf
AkDragon217 vues

Plus de Nanda Mohan Shenoy

Srimadbhagavata_parayanam_v3.pdf par
Srimadbhagavata_parayanam_v3.pdfSrimadbhagavata_parayanam_v3.pdf
Srimadbhagavata_parayanam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
43 vues167 diapositives
D07_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D07_SVCMahatmyam_v1.pdfD07_SVCMahatmyam_v1.pdf
D07_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
57 vues66 diapositives
D06_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D06_SVCMahatmyam_v1.pdfD06_SVCMahatmyam_v1.pdf
D06_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
26 vues55 diapositives
D05_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D05_SVCMahatmyam_v1.pdfD05_SVCMahatmyam_v1.pdf
D05_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
16 vues41 diapositives
D04_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D04_SVCMahatmyam_v1.pdfD04_SVCMahatmyam_v1.pdf
D04_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
9 vues47 diapositives
D03_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D03_SVCMahatmyam_v1.pdfD03_SVCMahatmyam_v1.pdf
D03_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
22 vues44 diapositives

Plus de Nanda Mohan Shenoy(20)

06_Sundara Kandam_v3.pdf

  • 2. 2 पञ्चत्रिंशस्सर्गः Hanuman further narrates his story to Sita -- Gives description of Rama and Lakshmana 2
  • 3. 3 त ां तु र मकथ ां श्रुत्व , वैदेही व नरर्षभ त्। उवाच वचनां स न्तत्व-ममदां मधुरय गिर ।।5.35.1।। क्व ते र मेण सांसिषः, कथां जानासस लक्ष्मणम्। व नर ण ां नर ण ां च, कथमासीत्सम िमः।।5.35.2।। य नन र मस्य मलङ्ि नन, लक्ष्मणस्य च व नर। त नन भूयस्समाचक्ष्व, न म ां शोकस्समाववशेत ्।।5.35.3।। कीदृशां तस्य सांस्थ नां, रूपां र मस्य कीदृशम्। कथमूरू कथां ब हू, लक्ष्मणस्य च शिंस मे।।5.35.4।। एवमुक्तस्तु वैदेह्य , हनुम न्तम रुत त्मजः। ततो र मां यथ तत्त्व-म ख्य तुमुपचक्रमे।।5.35.5।।
  • 4. 4 ज नन्तती बत ददष्ट्य , म ां वैदेदह परिपृच्छसस। भतुषः कमलपत्र क्षि, सांस्थ नां लक्ष्मणस्य च।।5.35.6।। य नन र मस्य गचह्न नन, लक्ष्मणस्य च य नन वै। लक्षित नन ववश ल क्षि, वदतश्शृणु त नन मे।।5.35.7।। र मः कमलपत्र ि-स्सवषसत्त्वमनोहरः। रूपद क्षिण्यसम्पन्तनः, प्रसूतो जनक त्मजे।।5.35.8।। तेजस ऽददत्य सङ्क शः, िमय पृगथवीसमः। बृहस्पनतसमो बुद्ध्य , यशस व सवोपमः।।5.35.9।। रक्षित जीवलोकस्य, स्वजनस्य मभरक्षित । रक्षित स्वस्य वृत्तस्य, धमषस्य च परन्ततपः।।5.35.10।।
  • 5. 5 र मो भ ममनन लोकस्य, च तुवषण्यषस्य रक्षित । मय षद न ां च लोकस्य, कत ष क रनयत च सः।।5.35.11।। अगचषष्टम नगचषतोऽत्यथं, ब्रह्मचयषव्रते स्स्थतः। स धून मुपक रज्ञः, प्रच रज्ञश्च कमषण म्।।5.35.12।। र जववद्धय ववनीतश्च, ब्र ह्मण न मुप मसत । श्रुतव न्तशीलसम्पन्तनो, ववनीतश्च परन्ततपः।।5.35.13।। यजुवेदववनीतश्च, वेदववद्धमभस्सुपूस्जतः। धनुवेदे च वेदेर्ु, वेद ङ्िेर्ु च ननस्ष्टितः।।5.35.14।। ववपुल ांसो मह ब हुः, कम्बुग्रीवश्शुभ ननः। िूढजरुस्सुत म्र िो, र मो देवव जनैश्श्रुतः*।।5.35.15।।
  • 6. 6 दुन्तदुमभस्वनननर्घोर्, स्स्स्नग्धवणषः प्रत पव न्। समस्समववभक्त ङ्िो, वणं श्य मां सम गश्रतः।।5.35.16।। त्ररस्स्थरस्स्रप्रलम्बश्च, त्ररसमस्स्रर्ु चोन्तनतः। त्ररत म्रस्स्रर्ु च स्स्नग्धो, िम्भीरस्स्रर्ु ननत्यशः।।17।। त्ररवलीव ांस््यवन-तश्चतुर्वयषङ्िस्स्रशीर्षव न्। चतुष्टकलश्चतुलेख-श्चतुस्ष्टकष्टक ु श्चतुस्समः।।5.35.18।। चतुदषशसमद्धवन्तद्धव-श्चतुदंष्टरश्चतुिषनतः। महोष्टिहनुन सश्च, पञ्चस्स्नग्धोऽष्टटवांशव न्।।5.35.19।। दशपद्धमो दशबृह-स्त्रमभर्वय षप्तो द्धववशुक्लव न्। र्डुन्तनतो नवतनु-स्स्रमभर्व्ागप्नोतत र र्घवः।।5.35.20।।
  • 7. 7 सत्यधमषपरश्श्रीम न्, सङ्ग्रह नुग्रहे रतः। देशक लववभ िज्ञ-स्सवषलोकवप्रयांवदः।।5.35.21।। भ्र त तस्य च द्धवैम र-स्सौममत्रररपर स्जतः। अनुर िेण रूपेण, िुणैश्चैव तथ ववधः।।5.35.22।। त वुभौ नरश दूषलौ, त्वद्धदशषनसमुत्सुकौ। ववगचन्तवन्ततौ महीां कृ त्स्न -मस्म मभरमभसङ्ितौ।।23।। त्व मेव म िषम णौ तौ, ववचरन्ततौ वसुन्तधर म्। ददशगतुमृगिपनतां, पूवषजेन वरोवपतम्।।5.35.24।। ऋश्यमूकस्य पृष्टिे तु, बहुप दपसङ्क ु ले। भ्र तुभषय तषम सीनां, सुग्रीवां वप्रयदशषनम्।।5.35.25।।
  • 8. 8 वयां तु हररर जां तां, सुग्रीवां सत्यसङ्िरम्। पररचय षमहे र ज्य -त्पूवषजेन वरोवपतम्।।5.35.26।। ततस्तौ चीरवसनौ, धनुः प्रवरप णणनौ। ऋश्यमूकस्य शैलस्य, रम्यां देशमुप ितौ।।5.35.27।। स तौ दृष्ट्व नरर्वय घ्रौ, धस्न्तवनौ व नरर्षभः। अवप्लुतो गिरेस्तस्य, मशखरां भयमोदहतः।।5.35.28।। ततस्स मशखरे तस्स्म-न्तव नरेन्तरो र्वयवस्स्थतः। तयोस्समीपां म मेव, प्रेष्ामास सत्वरम्।।5.35.29।। त वहां पुरुर्र्वय घ्रौ, सुग्रीववचन त्प्रभू। रूपलिणसम्पन्तनौ, कृ त ञ्जमलरुपस्स्थतः।।5.35.30।।
  • 9. 9 तौ पररज्ञ ततत्त्व थौ, मय प्रीनतसमस्न्तवतौ। पृष्टिम रोप्य तां देशां, प्र वपतौ पुरुर्र्षभौ।।5.35.31।। ननवेददतौ च तत्त्वेन, सुग्रीव य मह त्मने। तयोरन्तयोन्तयसल्ल प -द्धभृशां प्रीनतिजा्त।।5.35.32।। ततस्तौ प्रीनतसम्पन्तनौ, हरीश्वरनरेश्वरौ। परस्परकृ त श्व सौ, कथय पूवषवृत्तय ।।5.35.33।। ततस्स सान्तत्व्ामास, सुग्रीवां लक्ष्मण ग्रजः। स्रीहेतोव षमलन भ्र र , ननरस्तमुरुतेजस ।।5.35.34।। ततस्त्वन्तन शजां शोक ां , र मस्य स्क्लष्टटकमषणः। लक्ष्मणो व नरेन्तर य, सुग्रीव य न्त्वेद्त्।।5.35.35।।
  • 10. 10 स श्रुत्व व नरेन्तरस्तु, लक्ष्मणेनेररतां वचः। तद सीस्न्तनष्टप्रभोऽत्यथं, ग्रहग्रस्त इव ांशुम न्।।5.35.36।। ततस्त्वद्धि रशोभीनन, रिस दियम णय । य न्तय भरणज ल नन, प नतत नन महीतले।।5.35.37।। त नन सव षणण र म य, आनीय हररयूथप ः। सांहृष्टट दशग्ामासु-र्गनतां तु न ववदुस्तव।।5.35.38।। त नन र म य दत्त नन, मयैवोपहृत नन च। स्वनवन्तत्यवकीण षनन, तस्स्मस्न्तवितचेतमस।।5.35.39।। त न्तयङ्क े दशषनीय नन, कृ त्व बहुववधां तव। तेन देवप्रक शेन, देवेन पररदेववतम ्।।5.35.40।।
  • 11. 11 पश्यतस्त नन रुदत-स्त म्यतश्च पुनः पुनः। प्र दीपयन्तद शरथे-स्त नन शोकहुत शनम्।।5.35.41।। शनयतां च गचरां तेन, दुःख तेन मह त्मन । मय वप ववववधैव षक्यैः, कृ च्छ्र दुत्थ वपतः पुनः।।5.35.42।। त नन दृष्ट्व मह ब हु-दषशषनयत्व मुहुमुषहुः। र र्घवस्सह सौममत्रर-स्सुग्रीवे स न्त्वेद्त्।।5.35.43।। स तव दशषन द ये, र र्घवः परितप््ते। महत ज्वलत ननत्य-मस्ग्ननेव स्ग्नपवषतः।।5.35.44।। त्वत्कृ ते तमननर च, शोकस्श्चन्तत च र र्घवम्। ताप्न्न्तत मह त्म न-मग्न्तयि रममव ग्नयः।।5.35.45।।
  • 12. 12 तव दशषनशोक े न, र र्घवः प्रववचाल््ते। महत भूममकम्पेन, मह ननव मशलोच्छ्चयः।।5.35.46।। क नन नन सुरम्य णण, नदीः प्रस्रवण नन च। चरन्तन रनतमाप्नोतत, त्व मपश्यन्तनृप त्मजे।।5.35.47।। स त्व ां मनुजश दूषलः, क्षिप्रां प्राप्स््तत र र्घवः। सममरब न्तधवां हत्व , र वणां जनक त्मजे।।5.35.48।। सदहतौ र मसुग्रीव -वुभ वक ु रुत ां तद । समयां व मलनां हन्ततुां, तव च न्तवेर्णां तथ ।।5.35.49।। ततस्त भय ां क ु म र भय ां, वीर भय ां स हरीश्वरः। ककस्ष्टकन्तध ां समुप िम्य, व ली युद्धधे ननप नततः।।50।।
  • 13. 13 ततो ननहत्य तरस , र मो व मलनम हवे। सवषिषहररसङ्र्घ न ां, सुग्रीवमकरोत्पनतम्।।5.35.51।। र मसुग्रीवयोरैक्यां, देर्वयेवां समजा्त। हनुमन्ततां च म ां ववद्धगध, तयोदूषतममह ितम्।।5.35.52।। स्वर ज्यां प्र प्य सुग्रीव-स्सम नीय हरीश्वर न्। त्वदथं प्रेष्ामास, ददशो दश मह बल न्।।5.35.53।। आददष्टट व नरेन्तरेण, सुग्रीवेण महौजस । अदरर जप्रतीक श -स्सवषतः प्रस्स्थतौ महीम्।।5.35.54।। ततस्ते म िषम ण वै, सुग्रीववचन तुर ः। चिन्न्तत वसुध ां कृ त्स्न ां, वयमन्तये च व नर ः।।5.35.55।।
  • 14. 14 अङ्िदो न म लक्ष्मीव -न्तव मलसूनुमषह बलः। प्रस्स्थतः कवपश दूषल-स्स्रभ िबलसांवृतः।।5.35.56।। तेर् ां नो ववप्रणष्टट न ां, ववन्त्ये पवषतसत्तमे। भृशां शोकपरीत न -महोर रिण ित ः।।5.35.57।। ते वयां क यषनैर श्य -त्क लस्य नतक्रमेण च। भय च्छ्च कवपर जस्य, प्र ण ांस्त्यक्तुां र्वयवस्स्थत ः।।58।। ववगचत्य वनदुि षणण, गिररप्रस्रवण नन च। अन स द्धय पदां देर्वय ः, प्र ण ांस्त्यक्तुां समुद्धयत ः।।59।। दृष्ट्व प्र योपववष्टट ांश्च, सव षन्तव नरपुङ्िव न्। भृशां शोक णषवे मग्नः, पयषदेवयदङ्िदः।।5.35.60।।
  • 15. 15 तव न शां च वैदेदह, व मलनश्च वधां तथ । प्र योपवेशमस्म क ां , मरणां च जट युर्ः।।5.35.61।। तेर् ां नस्व ममसन्तदेश -स्न्तनर श न ां मुमूर्षत म्। क यषहेतोररव य त-श्शक ु ननवीयषव न्तमह न्।।5.35.62।। िृध्रर जस्य सोदयषः, सम्प नतन षम िृध्रर ्। श्रुत्व भ्र तृवधां कोप -दददां वचनमब्रवीत्।।5.35.63।। यवीय न्तक े न मे भ्र त , हतः क्व च ननप नततः। एतद ख्य तुसमच्छासम, भवद्धमभव षनरोत्तम ः।।5.35.64।। अङ्िदोऽकथयत्तस्य, जनस्थ ने महद्धवधम्। रिस भीमरूपेण, त्व मुद्धददश्य यथ तथम्।।5.35.65।।
  • 16. 16 जट युर्ो वधां श्रुत्व , दुःणखतस्सोऽरुण त्मजः। त्व ां शशिंस वर रोहे, वसन्ततीां र वण लये।।5.35.66।। तस्य तद्धवचनां श्रुत्व , सम्प तेः प्रीनतवधषनम्। अङ्िदप्रमुख स्तूणं, ततस्सम्प्रस्स्थत वयम्।।5.35.67।। ववन्त्य दुत्थ य सम्प्र प्त -स्स िरस्य न्ततमुत्तरम्*। त्वद्धधशषनकृ तोत्स ह , हृष्टट स्तुष्टट ः प्लवङ्िम ः।।68।। अङ्िदप्रमुख स्सवे, वेलोप न्ततमुपस्स्थत ः। गचन्तत ां जगमुः पुनभीत -स्त्वद्धदशषनसमुत्सुक ः।।5.35.69। अथ हां हररसैन्तयस्य, स िरां प्रेक्ष्य सीदतः। र्वयवधूय भयां तीव्रां, योजन न ां शतां प्लुतः।।5.35.70।।
  • 17. 17 लङ्क च वप मय र रौ, प्रववष्टट र िस क ु ल । र वणश्च मय दृष्टट-स्त्वां च शोकपररप्लुत ।।5.35.71।। एतत्ते सवषम ख्य तां, यथ वृत्तमनस्न्तदते। असििाषस्व म ां देवव, दूतो द शरथेरहम्।।5.35.72।। तां म ां र मकृ तोद्धयोिां, त्वस्न्तनममत्तममह ितम्। सुग्रीवसगचवां देवव, बुद्ध्यस्व पवन त्मजम्।।5.35.73।। क ु शली तव क क ु त्स्थ-स्सवषशस्रभृत ां वरः। िुरोर र धने युक्तो, लक्ष्मणश्च सुलिणः।।5.35.74।। तस्य वीयषवतो देवव, भतुषस्तव दहते रतः। अहमेकस्तु सम्प्र प्त-स्सुग्रीववचन ददह*।।5.35.75।।
  • 18. 18 मयेयमसह येन, चरत क मरूवपण । दक्षिण ददिनुक्र न्तत , त्वन्तम िषववचयैवर्ण ।।5.35.76।। ददष्ट्य हां हररसैन्तय न ां, त्वन्तन शमनुशोचत म्। अपनेष््ासम सन्तत पां, तव मभिमशांसन त्।।5.35.77।। ददष्ट्य दह मम न र्वयथं, देवव स िरलङ्र्घनम्। प्राप्स््ाम््हममदां ददष्ट्य , त्वद्धदशषनकृ तां यशः।।5.35.78।। र र्घवश्च मह वीयषः, क्षिप्रां त्व मसिपत्स््ते। सममरब न्तधवां हत्व , र वणां र िस गधपम्।।5.35.79।। म ल्यव न्तन म वैदेदह, गिरीण मुत्तमो गिररः। ततो र्च्छतत िोकणं, पवषतां क े सरी हररः।।5.35.80।।
  • 19. 19 स च देववर्षमभददषष्टटः, वपत मम मह कवपः। तीथे नदीपतेः पुण्ये, शम्बस दनमुद्धधरत्।।5.35.81।। तस्य हां हररणः िेरे, ज तो व तेन मैगथमल। हनुम नननत ववख्य तो, लोक े स्वेनैव कमषण ।।5.35.82।। ववश्व स थं तु वैदेदह, भतुषरुक्त मय िुण ः। अगचर र र्घवो देवव, त्व ममतो ननयत ऽनर्घे।।5.35.83।। एवां ववश्व मसत सीत , हेतुमभश्शोककमशषत । उपपन्तनैरमभज्ञ नैदूषतां, तमवर्च्छतत।।5.35.84।। अतुलां च ित हर्ं, प्रहर्ेण च ज नकी। नेर भय ां वक्रपक्ष्म भय ां, मुमोचानन्तदजां जलम्।।5.35.85।।
  • 20. 20 च रु तद्धवदनां तस्य -स्त म्रशुक्ल यतेिणम्। अशोित ववश ल क्ष्य , र हुमुक्त इवोडुर ्।।5.35.86।। हनुमन्ततां कवपां र्वयक्तां, मन्तयते न न्तयथेनत स । अथोवाच हनूम ांस्त -मुत्तरां वप्रयदशषन म्।।5.35.87।। एतत्ते सवषम ख्य तां, सम श्वमसदह मैगथमल। ककां किोसम कथां व ते, िोचते प्रतत्ाम््हम्।।5.35.88।। हतेऽसुरे सांयनत शम्बस दने, कवपप्रवीरेण महवर्षचोदन त्। ततोऽन्स्म व युप्रभवो दह मैगथमल, प्रभ वतस्तत्प्रनतमश्च व नरः।। 5.35.89 ।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे पञ्चत्ररांशस्सिषः।।
  • 22. 22 भूय एव मह तेज , हनूम न्तपवन त्मजः। अब्रवीत्प्रगश्रतां व क्यां, सीत प्रत्ययक रण त्।।5.36.1।।. व नरोऽहां मह भ िे, दूतो र मस्य धीमतः। र मन म ङ्ककतां चेदां, पश्् देर्वयङ्िुलीयकम्।।5.36.2।। प्रत्यय थं तव ऽनीतां, तेन दत्तां मह त्मन । सम श्वमसदह भरां ते, िीणदुःखफल ह््सस।।5.36.3।। िृहीत्व प्रेिम ण स , भतुषः करववभूर्णम्। भत षरममव सम्प्र प्त , ज नकी मुददत ऽिवत्।।5.36.4।। च रु तद्धवदनां तस्य -स्त म्रशुक्ल यतेिणम्। अशोित ववश ल क्ष्य , र हुमुक्त इवोडुर ्।।5.36.5।।
  • 23. 23 ततस्स िीमती ब ल , भतृषसन्तदेशहवर्षत । पररतुष्टट वप्रयां कृ त्व , प्रशशिंस मह कवपम्।।5.36.6।। ववक्र न्ततस्त्वां समथषस्त्वां, प्र ज्ञस्त्वां व नरोत्तम। येनेदां र िसपदां, त्वयैक े न प्रधवर्षतम्।।5.36.7।। शतयोजनववस्तीणष-स्स िरो मकर लयः। ववक्रमश्ल र्घनीयेन, क्रमत िोष्टपदीकृ तः।।5.36.8।। न दह त्व ां प्र कृ तां मन्त्े, व नरां व नरर्षभ। यस्य ते नान्स्त सन्तर सो, र वण न्तन वप सम्भ्रमः।।5.36.9। अर्गसे च कवपश्रेष्टि, मय सममभभ वर्तुम्। यद््सस प्रेवर्तस्तेन, र मेण ववददत त्मन ।।5.36.10।।
  • 24. 24 प्रेषत्ष््तत दुधषर्ो, र मो न ह्यपरीक्षितम्। पर क्रममववज्ञ य, मत्सक शां ववशेर्तः।।5.36.11।। ददष्ट्य च क ु शली र मो, धम षत्म सत्यसङ्िरः। लक्ष्मणश्च मह तेज -स्सुममर नन्तदवधषनः।।5.36.12।। क ु शली यदद क क ु त्स्थः, ककां नु स िरमेखल म्। महीां दर्तत कोपेन, युि न्तत स्ग्नररवोस्त्थतः।।5.36.13।। अथव शस्क्तमन्ततौ तौ, सुर ण मवप ननग्रहे। ममैव तु न दुःख न -मन्स्त मन्त्े ववपयषयः।।5.36.14।। कस्च्छ्चन्तन र्वयगथतो र मः, कस्च्छ्चन्तन परितप््ते। उत्तर णण च क य षणण, क ु रुते पुरुर्ोत्तमः।।5.36.15।।
  • 25. 25 कस्च्छ्चन्तन दीनस्सम्भ्र न्ततः, क येर्ु न च मुह््तत। कस्च्छ्चत्पुरुर्क य षणण, क ु रुते नृपतेस्सुतः।।5.36.16।। द्धववववधां त्ररववधोप य-मुप यमवप सेवते। ववन्जर्ीषुस्सुहृत्कस्च्छ्च-स्न्तमरेर्ु च परन्ततपः।।5.36.17।। कस्च्छ्चस्न्तमर णण लिते, ममरैश्च प््सिर्म््ते। कस्च्छ्चत्कल्य णममत्रश्च, ममरत्रैश्च वप पुरस्कृ तः।।18।। कस्च्छ्चद श स्स्त देव न ां, प्रस दां प गथषव त्मजः। कस्च्छ्चत्पुरुर्क रां च, दैवां च प्रततपद््ते।।5.36.19।। कस्च्छ्चन्तन ववितस्नेहः, प्रव स न्तमनय र र्घवः। कस्च्छ्चन्तम ां र्वयसन दस्म -न्तमोक्षत्ष््तत व नर।।5.36.20।
  • 26. 26 सुख न मुगचतो ननत्य-मसुख न मनौगचतः। दुःखमुत्तरम स द्धय, कस्च्छ्चर मो न सीदतत।।5.36.21।। कौसल्य य स्तथ कस्च्छ्च-त्सुममर य स्तथैव च। अभीक्ष्णां श्रू्ते कस्च्छ्च-त्क ु शलां भरतस्य च।।5.36.22।। मस्न्तनममत्तेन म न हषः, कस्च्छ्चच्छ्छोक े न र र्घवः। कस्च्छ्चन्तन न्तयमन र मः, कस्च्छ्चन्तम ां ताित्ष््तत।।23।। कस्च्छ्चदिौदहणीां भीम ां, भरतो भ्र तृवत्सलः। ्वस्जनीां मस्न्तरमभिुषप्त ां, प्रेषत्ष््तत मत्कृ ते।।5.36.24।। व नर गधपनतश्शीम -न्तसुग्रीवः कस्च्छ्चदेष््तत। मत्कृ ते हररमभवीरैवृषतो, दन्ततनख युधैः।।5.36.25।।
  • 27. 27 कस्च्छ्चच्छ्छ लक्ष्मणश्शूर-स्सुममर नन्तदवधषनः। अस्रववच्छ्छरज लेन, र िस न्न्तवधसमष््तत।।5.36.26।। रौरेण कस्च्छ्चदस्रेण, ज्वलत ननहतां रणे। द्रक्ष््ाम््ल्पेन क लेन, र वणां ससुहृज्जनम्।।5.36.27।। कस्च्छ्चन्तन तद्धधेमसम नवणं, तस्य ननां पद्धमसम निस्न्तध। मय ववन शुष््तत शोकदीनां, जलिये पद्धमममव तपेन।।28।। धम षपदेश त्त्यजतश्च र ज्यां म ां, च प्यरण्यां नयतः पद नतम्। नासीद्र्व्थ यस्य न भीनष शोकः, कस्च्छ्चत्स धैयं हृदये किोतत।29।।
  • 28. 28 न च स्य म त न वपत च न न्तयः, स्नेह द्धववमशष्टटोऽन्स्त मय समो व । त वत्त्वहां दूत स्जजीववर्ेयां, य वत्प्रवृवत्तां शृणुय ां वप्रयस्य।।5.36.30।। इतीव देवी वचनां मह थं, तां व नरेन्तरां मधुर थषमुक्त्व । श्रोतुां पुनस्तस्य वचोऽमभर मां, र म थषयुक्तां ववरर म र म ।। सीत य वचनां श्रुत्व , म रुनतभीमववक्रमः। मशरस्यञ्जमलम ध य, व क्यमुत्तरमब्रवीत्।।5.36.32।। न त्व ममहस्थ ां ज नीते, र मः कमललोचने। तेन त्व ां नान्त््ाशु, शचीममव पुरन्तदरः।।5.36.33।।
  • 29. 29 श्रुत्वैव तु वचो मह्यां, क्षिप्रमेष््तत र र्घवः। चमूां प्रकर्षन्तमहतीां, हयृषििणसङ्क ु ल म्।।5.36.34।। ववष्टटम्भनयत्व ब णौर्घै-रिोभयां वरुण लयम्। करिष््तत पुरीां लङ्क ां, क क ु त्स्थः श न्ततर िस म्।।35।। तर यद्धयन्ततर मृत्यु-यषदद देव स्सह सुर ः। स्थास््न्न्तत पगथ र मस्य, स त नवप वधधष््तत।।5.36.36। तव दशषनजेन ये, शोक े न स पररप्लुतः। न शमष लिते र म-स्स्सांह ददषत इव द्धववपः।।5.36.37।। मलयेन च ववन्त्येन, मेरुण मन्तदरेण च। ददुषरेण च ते देवव, शपे मूलफलेन च।।5.36.38।।
  • 30. 30 यथ सुनयनां वल्िु, त्रबम्बोष्टिां च रु क ु ण्डलम्। मुखां द्रक्ष््सस र मस्य, पूणषचन्तरममवोददतम्।।5.36.39।। क्षिप्रां द्रक्ष््सस वैदेदह, र मां प्रस्रवणे गिरौ। शतक्रतुममव सीनां, न िर जस्य मूधषनन।।5.36.40।। न म ांसां र र्घवो िुङक्ते, न च ऽवप मधु सेवते। वन्तयां सुववदहतां ननत्यां, भक्तमश्नातत पञ्चमम्।।5.36.41।। नैव दांश न्तन मशक न्तन, कीट न्तन सरीसृप न्। र र्घवोऽपनयेद्धि र -त्त्वद्धितेन न्ततर त्मन ।।5.36.42।। ननत्यां ्य नपरो र मो, ननत्यां शोकपर यणः। न न्तयन्च्चन्तत्ते ककस्ञ्च-त्स तु क मवशां ितः।।5.36.43।।
  • 31. 31 अननरस्सततां र म-स्सुप्तोऽवप च नरोत्तमः। सीतेनत मधुर ां व णीां, र्वय हरन्तप्रततबुध््ते।।5.36.44।। दृष्ट्व फलां व पुष्टपां व , यद्धव ऽन्तयत्सुमनोहरम्। बहुशो ह वप्रयेत्येवां, श्वसांस्त्व मसििाषते।।5.36.45।। स देवव ननत्यां पररतप्यम न-स्त्व मेव सीतेत्यमभभ र्म णः। धृतव्रतो र जसुतो मह त्म , तवैव ल भ य कृ तप्रयत्नः।।46। स र मसङ्कीतषनवीतशोक , र मस्य शोक े न सम नशोक । शरन्तमुखे स म्बुदशेर्चन्तर , ननशेव वैदेहसुत बिूव।।47।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे र््त्ररांशस्सिषः।।
  • 32. 32 सप्तत्रिंशस्सर्गः Hanuman offers to carry Sita back to Rama Sita politely Sita declines -- appeals to Hanuman to get Rama to take her 32
  • 33. 33 सीत तद्धवचनां श्रुत्व , पूणषचन्तरननभ नन । हम मन्ततमुवाचेदां, धम षथषसदहतां वचः।।5.37.1।। अमृतां ववर्सांसृष्टटां, त्वय व नर भ वर्तम्। यच्छ्च न न्तयमन र मो, यच्छ्च शोकपर यणः ।।5.37.2।। ऐश्वये व सुववस्तीणे, र्वयसने व सुद रुणे। रज्ज्वेव पुरुर्ां बद्ध्व , कृ त न्ततः पररकर्षनत।।5.37.3।। ववगधनूषनमसांह यषः, प्र णणन ां प्लविोत्तम। सौममत्ररां म ां च र मां च, र्वयसनै: पश्् मोदहत न्।।5.37.4।। शोकस्य स्य कद प रां, र र्घवोऽधधर्समष््तत। प्लवम नः पररश्र न्ततो, हतनौस्स िरे यथ ।।5.37.5।।
  • 34. 34 र िस न ां वधां कृ त्व , सूदनयत्व च र वणम्। लङ्क मुन्तमूमलत ां कृ त्व , कद द्रक्ष््तत म ां पनतः।।5.37.6।। स व च्छ्यस्सांत्वरस्वेनत, य वदेव न पू्गते। अयां सांवत्सरः क ल-स्त वद्धगध मम जीववतम्।।5.37.7।। वतषते दशमो म सो, द्धवौ तु शेर्ौ प्लवङ्िम। र वणेन नृशांसेन, समयो यः कृ तो मम।।5.37.8।। ववभीर्णेन च भ्र र , मम ननय षतनां प्रनत। अनुनीतः प्रयत्नेन, न च तत्क ु रुते मनतम्।।5.37.9।। मम प्रनतप्रद नां दह, र वणस्य न िोचते। र वणां म िषते सांख्ये, मृत्युः क लवशां ितम्।।5.37.10।।
  • 35. 35 ज्येष्टि कन्तय नल न म, ववभीर्णसुत कपे। तय ममेदम ख्य तां, म र प्रदहतय स्वयम्।।5.37.11।। असांशयां हररश्रेष्टि, क्षिप्रां म ां प्राप्स््ते पनतः। अन्ततर त्म च मे शुद्धध-स्तस्स्मांश्च बहवो िुण ः।।12।। उत्स हः पौरुर्ां सत्त्व-म नृशांस्यां कृ तज्ञत । ववक्रमश्च प्रभ वश्च, सस्न्तत व नर र र्घवे।।5.37.13।। चतुदषशसहस्र णण, र िस न ां जघान यः। जनस्थ ने ववन भ्र र , शरुः कस्तस्य नोद्ववजेत्।।14।। न स शक्यस्तुलनयतुां, र्वयसनैः पुरुर्र्षभः। अहां तस्य प्रभ वज्ञ , शक्रस्येव पुलोमज ।।5.37.15।।
  • 36. 36 शरज ल ांशुम न्तशूरः, कपे र मददव करः। शरुरिोमयां तोय-मुपशोर्ां नत्ष््तत।।5.37.16।। इनत सञ्जल्पम न ां त ां, र म थे शोककमशषत म ्। आश्रुसम्पूणषनयन -मुवाच वचनां कवपः।।5.37.17।। श्रुत्वैव तु वचो मह्यां, क्षिप्रमेष््तत र र्घवः। चमूां प्रकर्षन्तमहतीां, हयृषििणसङ्क ु ल म ्।।5.37.18।। अथव मोचत्ष््ासम, त्व मद्धयैव वर नने। अस्म द्धधुःख दुप रोह, मम पृष्टिमननस्न्तदते।।5.37.19।। त्व ां दह पृष्टिित ां कृ त्व , सन्ततरिष््ासम स िरम ्। शस्क्तिन्स्त दह मे वोढुां, लङ्क मवप सर वण म ्।।20।।
  • 37. 37 अहां प्रस्रवणस्थ य, र र्घव य द्धय मैगथमल। प्रापत्ष््ासम शक्र य, हर्वयां हुतममव नलः।।5.37.21।। रक्ष्यस्यद्धवैव वैदेदह, र र्घवां सहलक्ष्मणम्। र्वयवस यसम युक्तां, ववष्टणुां दैत्यवधे यथ ।।5.37.22।। त्वद्धदशषनकृ तोत्स ह-म श्रमस्थां मह बलम्। पुरन्तदरममव सीनां, न िर जस्य मूधषनन।।5.37.23।। पृष्टिम रोह मे देवव, म ववकाङ्क्क्षस्व शोभने। योिमस्न्तवच्छ्छ र मेण, शश ङ्क े नेव रोदहणी।।5.37.24।। कथयन्ततीव चन्तरेण, सूयेण च मह गचषर् । मत्पृष्टिमगधरुह्य त्वां, तर क शमह णषवौ।।5.37.25।।
  • 38. 38 न दह मे सम्प्रय तस्य, त्व ममतो नयतोऽङ्िने। अनुिन्ततुां िनतां शक्त -स्सवे लङ्क ननव मसनः।।5.37.26।। यथैव हममह प्र प्त-स्तथैव हमसांशयः। ्ास््ासम पश्य वैदेदह, त्व मुद्धयम्य ववह यसम्।।5.37.27। मैगथली तु हररश्रेष्टि -च्छ्ुत्व वचनमद्धभुतम्। हर्षववस्स्मतसव षङ्िी, हनुमन्ततमथाब्रवीत्।।5.37.28।। हनुमन्तदूरम्व नां, कथां म ां वोढुसमच्छसस। तदेव खलु ते मन्तये, कवपत्वां हररयूथप।।5.37.29।। कथां व ल्पशरीरस्त्वां, म ममतो नेतुसमच्छसस। सक शां म नवेन्तरस्य, भतुषमे प्लविर्षभ।।5.37.30।।
  • 39. 39 सीत य वचनां श्रुत्व , हनुम न्तम रुत त्मजः। धचन्तत्ामास लक्ष्मीव -न्तनवां पररभवां कृ तम्।।5.37.31।। न मे जानातत सत्त्वां व , प्रभ वां व ऽमसतेिण । तस्म त्पश््तु वैदेही, यरूपां मम क मतः।।5.37.32।। इनत सस्ञ्चन्तत्य हनुम ां-स्तद प्लविसत्तमः। दशग्ामास वैदेह्य -स्स्वरूपमररमदषनः।।5.37.33।। स तस्म त्प दप द्धधी-म न प्लुत्य प्लविर्षभः। ततो वगधषतुम रेभे, सीत प्रत्ययक रण त्।।5.37.34।। मेरुमन्तदरसङ्क शो, बिौ दीप्त नलप्रभः। अग्रतो र्वयवतस्थे च, सीत य व नरोत्तमः।।5.37.35।।
  • 40. 40 हररः पवषतसङ्क श-स्त म्रवक्रो मह बलः। वज्रदांष्टरनखो भीमो, वैदेहीममदमब्रवीत्।।5.37.36।। सपवषतवनोद्धदेश ां, स ्टप्र क रतोरण म्। लङ्क ममम ां सन थ ां व , ननयतुां शस्क्तिन्स्त मे।।5.37.37।। तदवस्थ प्यत ां बुद्धगध-रलां देवव ववक ङ्िय । ववशोक ां क ु रु वैदेदह, र र्घवां सहलक्ष्मणम्।।5.37.38।। तां दृष्ट्व भीमसङ्क श-मुवाच जनक त्मज । पद्धमपरववश ल िी, म रुतस्यौरसां सुतम्।।5.37.39।। तव सत्त्वां बलां चैव, ववजानासम मह कपे। व योररव िनतां चैव, तेजश्च ग्नेररव द्धभुतम्।।5.37.40।।
  • 41. 41 प्र कृ तोऽन्तयः कथां चेम ां, भूममम िन्ततुमर्गतत। उदधेरप्रमेयस्य, प रां व नरपुङ्िव।।5.37.41।। जानासम िमने शस्क्तां, नयने च वप ते मम। अवश्यां सम्प्रध य षशु, क यषमसद्धगधमषह त्मनः।।5.37.42।। अयुक्तां तु कवपश्रेष्टि, मम िन्ततुां त्वय ऽनर्घ। व युवेिसवेिस्य, वेिो म ां मोहयेत्तव।।5.37.43।। अहम क शम पन्तन , ह्युपयुषपरर स िरम्। प्रपतेयां दह ते पृष्टि -द्धभय द्धवेिेव िच्छ्छतः।।5.37.44।। पनतत स िरे च हां, नतममनक्रझर् क ु ले। भवेयम शु वववश , य दस मन्तनमुत्तमम्।।5.37.45।।
  • 42. 42 न च शक्ष््े त्वय स धं, िन्ततुां शरुववन शन। कलरवनत सन्तदेह-स्त्वय्यवप स्य दसांशयः।।5.37.46।। दियम ण ां तु म ां दृष्ट्व , र िस भीमववक्रम ः। अनुिच्छ्छेयुर ददष्टट , र वणेन दुर त्मन ।।5.37.47।। तैस्त्वां पररवृतश्शूरै-श्शूलमुद्धिरप णणमभः। भवेस्त्वां सांशयां प्र प्तो, मय वीर कलरव न्।।5.37.48।। स युध बहवो र्वयोस्म्न, र िस स्त्वां ननर युधः। कथां शक्ष््सस सांय तुां, म ां चैव परररक्षितुम्।।5.37.49।। यु्यम नस्य रिोमभ-स्तव तैः क्र ू रकमषमभः। प्रपतेयां दह ते पृष्टि -द्धभय त ष कवपसत्तम।।5.37.50।।
  • 43. 43 अथ रि ांमस भीम नन, मह स्न्तत बलवस्न्तत च। कथस्ञ्चत्स ांपर ये त्व ां, ज्े्ुः कवपसत्तम।।5.37.51।। अथव यु्यम नस्य, पतेयां ववमुखस्य ते। पनतत ां च िृहीत्व म ां, न्े्ुः प पर िस ः।।5.37.52।। म ां व र्िे्ुस्त्वद्धधस्त -द्धववशसेयुरथ वप व । अर्वयवस्थौ दह दृश्येते, युद्धधे जयपर जयौ।।5.37.53।। अहां व वप ववपद्धयेयां, रिोमभरमभतस्जषत । त्वत्प्रयत्नो हररश्रेष्टि, भवेस्न्तनष्टफल एव तु।।5.37.54।। क मां त्वमसस पय षप्तो, ननहन्ततुां सवषर िस न्। र र्घवस्य यशो र्ी्े-त्त्वय शस्तैस्तु र िसैः।।5.37.55।।
  • 44. 44 अथव ऽद य रि ांमस, न्त्से्ुस्सम्वृते दह म म ्। यर ते नासिजानी्ु-र्गरयो न वप र र्घवौ।।5.37.56।। आरम्भस्तु मदथोऽयां, ततस्तव ननरथषकः। त्वय दह सह र मस्य, मह न िमने िुणः।।5.37.57।। मनय जीववतम यत्तां, र र्घवस्य मह त्मनः। भ्र रूण ां च मह ब हो, तव र जक ु लस्य च।।5.37.58।। तौ ननर शौ मदथं तु, शोकसन्तत पकमशषतौ। सह सवषिषहररमभ-स्त्यक्ष्यतः प्र णसङ्ग्रहम्।।5.37.59।। भतुषभषस्क्तां पुरस्कृ त्य, र म दन्तयस्य व नर। न स्पृशासम शरीरां तु, पुांसो व नरपुङ्िव।।5.37.60।।
  • 45. 45 यदहां ि रसांस्पशं, र वणस्य बल द्धित । अनीश ककां करिष््ासम, ववन थ वववश सती।।5.37.61।। यदद र मो दशग्रीव-ममह हत्त्व सब न्तधवम्। म ममतो िृह्य र्च्छेत, तत्तस्य सदृशां िवेत्।।5.37.62।। श्रुत दह दृष्टट श्च मय पर क्रम , मह त्मनस्तस्य रण वमददषनः। न देविन्तधवषभुजङ्िर िस , िवन्न्तत र मेण सम दह सांयुिे ।63।। समीक्ष्य तां सांयनत गचरक मुषकम्, मह बलां व सवतुल्यववक्रमम्। सलक्ष्मणां को ववर्हेत र र्घवां,
  • 46. 46 हुत शनां दीप्तममव ननलेररतम ्।।64।। सलक्ष्मणां र र्घवम स्जमदषनां, ददश िजां मत्तममव र्वयवस्स्थतम्। सर्ेत को व नरमुख्य सांयुिे, युि न्ततसूयषप्रनतमां शर गचषर्म्।।5.37.65।। स मे हररश्रेष्टि सलक्ष्मणां पनतां, सयूथपां क्षिप्रममर्ोपपाद्। गचर य र मां प्रनत शोककमशषत ां, क ु रुष्व म ां व नरमुख्य हवर्षत म ्।।5.37.66।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे सप्तत्ररांशस्सिषः।।
  • 47. 47 अष्टत्रिंशस्सर्गः Hanuman carries the episode of Kakasura and the Chudamani from Sita to Rama as a mark of identification 47
  • 48. 48 ततस्स कवपश दूषल-स्तेन व क्येन तोवर्तः। सीत मुवाच तच्छ्छ ृ त्व , व क्यां व क्यववश रदः।।5.38.1।। युक्तरूपां त्वय देवव, भ वर्तां शुभदशषने। सदृशां स्रीस्वभ वस्य, स ्वीन ां ववनयस्य च।।5.38.2।। स्रीत्वां न तु समथं दह, स िरां र्वयनतवनतषतुम्। म मगधष्टि य ववस्तीणं, शतयोजनम यतम्।।5.38.3।। द्धववतीयां क रणां यच्छ्च, ब्रवीवष ववनय स्न्तवते। र म दन्तयस्य नार्ागसम, सांस्पशषममनत ज नकक ।।5.38.4।। एतत्ते सदृशां देवव, पत्न्तय स्तस्य मह त्मनः। क ह्यन्तय त्व मृते देवव, ब्रू्ाद्वचनमीदृशम्।।5.38.5।।
  • 49. 49 श्रोष््ते चैव क क ु त्स्थ:, सवं ननरवशेर्तः। चेस्ष्टटतां यत्त्वय देवव, भ वर्तां मम च ग्रतः।।5.38.6।। क रणैबषहुमभदेवव, र मवप्रयगचकीर्षय । स्नेहप्रस्कन्तनमनस , मयैतत्समुदीररतम्।।5.38.7।। लङ्क य दुष्टप्रवेशत्व -द्धदुस्तरत्व न्तमहोदधेः। स मर्थय षद त्मनश्चैव, मयैतत्समुदीररतम ्।।5.38.8।। इच्छासम त्व ां सम नेतु-मद्धयैव रर्घुबन्तधुन । िुरुस्नेहेन भक्त्य च, न न्तयथैतदुद हृतम ्।।5.38.9।। यदद नोत्सर्से य तुां, मय स थषमननस्न्तदते। अमभज्ञ नां प्र्च्छ त्वां, जानी्ाद्रार्घवो दह यत्।।5.38.10।।
  • 50. 50 एवमुक्त हनुमत , सीत सुरसुतोपम । उवाच वचनां मन्तदां, ब ष्टपप्रग्रगथत िरम्।।5.38.11।। इदां श्रेष्टिममभज्ञ नां, ब्रू्ास्त्विं तु मम वप्रयम्। शैलस्य गचरक ू टस्य, प दे पूवोत्तरे पुर ।।5.38.12।। त पस श्रमव मसन्तय ः, प्र ज्यमूलफलोदक े । तस्स्मस्न्तसद्धध श्रमे देशे, मन्तद ककन्तय ववदूरतः।।5.38.13।। तस्योपवनर्ण्डेर्ु, न न पुष्टपसुिस्न्तधर्ु। ववहृत्य समलले स्क्लन्तन , मम ङ्क े समुप ववशमः।।14।। ततो म ांससम युक्तो, व यसः पयषतुण्डयत्। तमहां लोष्टटमुद्धयम्य, व रय ममस्म व यसम्।।5.38.15।।
  • 51. 51 द रयन्तस च म ां क क-स्तत्रैव पररलीयते। न च प्युप रमन्तम ांस -द्धभि गथष बमलभोजनः।।5.38.16।। उत्कर्षन्तत्य ां च रशन ां, क्र ु द्धध य ां मनय पक्षिणण। स्रस्यम ने च वसने, ततो दृष्टट त्वय ह्यहम्।।5.38.17।। त्वय ऽपहमसत च हां, क्र ु द्धध सांलस्ज्जत तद । भििृ्नेन क क े न, द ररत त्व मुप ित ।।5.38.18।। आसीनस्य च ते श्र न्तत , पुनरुत्सङ्िम ववशम्। क्र ु ्यन्तती च प्रहृष्टटेन, त्वय ऽहां पररस स्न्तत्वत ।।5.38.19।। ब ष्टपपूणषमुखी मन्तदां, चिुर्ी पररम जषती। लक्षित ऽहां त्वय न थ, व यसेन प्रकोवपत ।।5.38.20।।
  • 52. 52 पररश्रम त्प्रसुप्त च, र र्घव ङ्क े ऽप्यहां गचरम्। पय षयेण प्रसुप्तश्च, मम ङ्क े भरत ग्रजः।।5.38.21।। स तर पुनरेव थ, व यसस्समुप िमत्। ततस्सुप्तप्रबुद्धध ां म ां, र मस्य ङ्क त्समुस्त्थत म्।।22।। व यसस्सहस िम्य, ववददाि स्तन न्ततरे। पुनः पुनरथोत्पत्य, ववददाि स म ां भृशम्।।5.38.23।। ततस्समुक्षितो र मो, मुक्तैश्शोणणतत्रबन्तदुमभः। व यसेन ततस्तेन, बलवस्त्क्लश्यम नय ।।5.38.24।। स मय बोगधतश्श्रीम -न्तसुखसुप्तः परन्ततपः। स म ां दृष्ट्व मह ब हु-ववषतुन्तन ां स्तनयोस्तद ।।5.38.25।।
  • 53. 53 आशीववर् इव क्र ु द्धध-श्वसन्तव क्यमभ र्त। क े न ते न िन सोरु, ववितां वै स्तन न्ततरम्।।5.38.26।। कः क्रीडतत सरोर्ेण, पञ्चवक्रेण भोगिन । वीिम णस्ततस्तां वै, व यसां समुदैक्षत।।5.38.27।। नखैस्सरुगधरैस्तीक्ष्णै-म षमेव मभमुखां स्स्थतम्। पुत्रः ककल स शक्रस्य, व यसः पतत ां वरः।।5.38.28।। धर न्ततरितश्शीघ्रां, पवनस्य ितौ समः। ततस्तस्स्मन्तमह ब हुः, कोपसांवनतषतेिणः।।5.38.29।। व यसे कृ तव न्तक्र ू र ां, मनतां मनतमत ां वरः। स दभं सांस्तर द्धिृह्य, ब्र ह्मेण स्रेण ्ोज्त्।।5.38.30।।
  • 54. 54 स दीप्त इव क ल स्ग्न-जषज्व ल मभमुखो द्धववजम्। स तां प्रदीप्तां गचिेप, दभं तां व यसां प्रनत।।5.38.31।। ततस्तां व यसां दभष-स्सोम्बरेऽनुजर्ाम ह। अनुसृष्टटस्तद क को, जर्ाम ववववध ां िनतम्।।5.38.32।। लोकक म इमां लोक ां , सवं वै ववचच र ह। स वपर च पररत्यक्त-स्सुरैश्च समहवर्षमभः।।5.38.33।। रीन्तलोक न्तसम्पररक्रम्य, तमेव शरणां ितः। स तां ननपनततां भूमौ, शरण्यश्शरण ितम्।।5.38.34।। वध हषमवप क क ु त्स्थ:, कृ पय प्गपाल्त्। पररद्धयूनां ववर्ण्णां च, स तम य न्ततमब्रवीत्।।5.38.35।।
  • 55. 55 मोर्घां कतुं न शक्यां तु, ब्र ह्ममस्रां तदुच्छ्यत म्। दहनस्तु दक्षिण क्षि त्व-च्छ्छर इत्यथ सोऽब्रवीत्।।5.38.36।। ततस्तस्य क्षि क कस्य, दहनस्स्त स्म स दक्षिणम्। दत्त्व स दक्षिणां नेरां, प्र णेभयः परररक्षितः।।5.38.37।। स र म य नमस्कृ त्य, र ज्ञे दशरथ य च। ववसृष्टटस्तेन वीरेण, प्रततपेदे स्वम लयम्।।5.38.38।। मत्कृ ते क कम रे तु, ब्रह्म स्रां समुदीररतम्। कस्म द्धयो म ां हरेत्त्वत्तः, क्षमसे तां महीपते।।5.38.39।। स क ु रुष्टव महोत्स हः, कृ प ां मनय नरर्षभ। त्वय न थवती न थ, ह्यन थ इव दृश््ते।।5.38.40।।
  • 56. 56 आनृशांस्यां परो धमष-स्तवत्त्त ऐव मय श्रुतः। जानासम त्व ां मह वीयं, महोत्स हां मह बलम्।।5.38.41।। अप रप रमिोभयां, ि म्भीय षत्स िरोपमम्। भत षरां ससमुर य , धरण्य व सवोपमम्।।5.38.42।। एवमस्रववद ां श्रेष्टि-स्सत्यव न्तबलव नवप। ककमथषमस्रां रिस्सु, न ्ोज्सस र र्घव।।5.38.43।। न न ि न ऽवप िन्तधव ष, न सुर न मरुद्धिण ः। र मस्य समरे वेिां, शक्त ः प्रनतसम गधतुां।।5.38.44।। तस्य वीयषवतः कस्श्च-द्धयद्धयस्स्त मनय सम्भ्रमः। ककमथं न शरैस्तीक्ष्णै:, ियां न्तत र िस न्।।5.38.45।।
  • 57. 57 भ्र तुर देशम द य, लक्ष्मणो व परन्ततपः। कस्य हेतोनष म ां वीरः, पररर नत मह बलः।।5.38.46।। यदद तौ पुरुर्र्वय घ्रौ, व य्वस्ग्नसमतेजसौ। सुर ण मवप दुधषर्ौ, ककमथं म मुपेितः।।5.38.47।। ममैव दुष्टकृ तां ककस्ञ्च-न्तमहदन्स्त न सांशयः। समथ षववप तौ यन्तम ां, नावेक्षेते परन्ततपौ।।5.38.48।। वैदेह्य वचनां श्रुत्व , करुणां स श्रुभ वर्तम्। अथाब्रवीन्तमह तेज , हनुम न्तम रुत त्मजः।।5.38.49।। त्वच्छ्छोकववमुखो र मो, देवव सत्येन ते शपे। र मे दुःख मभपन्तने च, लक्ष्मणः परितप््ते।।5.38.50।।
  • 58. 58 कथस्ञ्चद्धभवती दृष्टट , न क लः पररदेववतुम्। इमां मुहूतं दुःख न ां, द्रक्ष््स््न्ततमननस्न्तदते।।5.38.51।। त वुभौ पुरुर्र्वय घ्रौ, र जपुरौ मह बलौ। त्वद्धदशषनकृ तोत्स हौ, लङ्क ां भस्मीकररष्टयतः।।5.38.52।। हत्त्व च समरे क्र ू रां, र वणां सहब न्तधवम्। र र्घवस्त्व ां ववश ल क्षि, नेष््तत स्व ां पुरीां प्रनत।।5.38.53।। ब्रूहर् यर र्घवो व च्छ्यो, लक्ष्मणश्च मह बलः। सुग्रीवो व वप तेजस्वी, हरयोऽवप सम ित ः।।5.38.54।। इत्युक्तवनत तस्स्मांस्तु, सीत सुरसुतोपम । उवाच शोकसन्ततप्त , हनुमन्ततां प्लवङ्िमम्।।5.38.55।।
  • 59. 59 कौसल्य लोकभत षरां, सुषुवे यां मनस्स्वनी। तां मम थे सुखां पृच्छ, मशरस चासिवाद्।।5.38.56।। स्रजश्च सवषरत्न नन, वप्रय य श्च वर ङ्िन ः। ऐश्वयं च ववश ल य ां, पृगथर्वय मवप दुलषभम्।।5.38.57।। वपतरां म तरां चैव, सम्म न्त्ासिप्रसाद्् च। अनुप्रव्रस्जतो र मां, सुममर येन सुप्रज ः।।5.38.58।। आनुक ू ल्येन धम षत्म , त्यक्त्व सुखमनुत्तमम्। अनुर्च्छतत क क ु त्स्थां, भ्र तरां प लयन्तवने।।5.38.59।। मसांहस्कन्तधो मह ब हु-मषनस्वी वप्रयदमशषनः। वपतृवद्वतगते र मे, म तृवन्तम ां सम चरन्।।5.38.60।।
  • 60. 60 दियम ण ां तद वीरो, न तु म ां वेद लक्ष्मणः। वृद्धधोपसेवी लक्ष्मीव न्, शक्तो न बहुभ वर्त ।।5.38.61।। र जपुरः वप्रयः श्रेष्टिः, सदृशः श्वशुरस्य मे। ममः वप्रयतरो ननत्यां, भ्र त र मस्य लक्ष्मणः।।5.38.62।। ननयुक्तो धुरर यस्य ां तु, त मुद्वर्तत वीयषव न्। यां दृष्ट्व र र्घवो नैव, वृत्तम यषमनुस्मिेत्।।5.38.63।। स मम थ षय क ु शलां, वक्तर्वयो वचन न्तमम। मृदुननषत्यां शुगचदषिः, वप्रयो र मस्य लक्ष्मणः।।5.38.64।। यथ दह व नरश्रेष्टि, दुःखियकरो िवेत्। त्वमस्स्मन्तक यषननयोिे, प्रम णां हररसत्तमः।।5.38.65।।
  • 61. 61 र र्घवस्त्वत्सम रम्भ -न्तमनय यत्नपरो िवेत्। इदां ब्रू्ाश्च मे न थां, शूरां र मां पुनः पुनः।।5.38.66।। जीववतां धाित्ष््ासम, म सां दशरथ त्मज। ऊ्वं म स न्तन जीवेयां, सत्येन हां ब्रवीसम ते।।5.38.67।। र वणेनोपरुद्धध ां म ां, ननकृ त्य प पकमषण । र तुमर्गसस वीर त्वां, प त ल ददव कौमशकीम्।।5.38.68।। ततो वस्रितां मुक्त्व , ददर्वयां चूड मणणां शुभम्। प्रदेयो र र्घव येनत, सीत हनुमते ददौ।।5.38.69।। प्रनतिृह्य ततो वीरो, मणणरत्नमनुत्तमम्। अङ्िुल्य ्ोज्ामास, न ह्यस्य प्र भवद्धभुजः।।5.38.70।
  • 62. 62 मणणरत्नां कवपवरः, प्रततर्ृह््ासिवाद्् च। सीत ां प्रदक्षिणां कृ त्व , प्रणतः प र्वशषतः स्स्थतः।।5.38.71।। हर्ेण महत युक्तः, सीत दशषनजेन सः। हृदयेन ितो र मां, शरीरेण तु ववस्ष्टितः।।5.38.72।। मणणवरमुपिृह्य तां मह हं, जनकनृप त्मजय धृतां प्रभ व त्। गिररररव पवन वधूतमुक्तः, सुणखतमन ः प्रनतसङ्क्रमां प्रपेदे।।5.38.73।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे अष्टटत्ररांशस्सिषः।।
  • 64. 64 मणणां दत्त्व ततः सीत , हनूमन्ततमथाब्रवीत्। अमभज्ञ नममभज्ञ त-मेतर मस्य तत्त्वतः।।5.39.1।। मणणां तु दृष्ट्व र मो वै, रय ण ां सिंस्मरिष््तत। वीरो जनन्तय मम च, र ज्ञो दशरथस्य च।।5.39.2।। स भूयस्त्वां समुत्स हे, चोददतो हररसत्तम। अस्स्मन्तक यषसम रम्भे, प्रगचन्ततय यदुत्तरम्।।5.39.3।। त्वमस्स्मन्तक यषननयोिे, प्रम णां हररसत्तम। हनुमन्तयत्नम स्थ य, दुःखियकरो िव।।5.39.4।। तस्य गचन्ततयतो यत्नो, दुःखियकरो िवेत्। स तथेनत प्रनतज्ञ य, म रुनतभीमववक्रमः।।5.39.5।।
  • 65. 65 मशरस वन्त्य वैदेहीां, िमन ्ोपचक्रमे। ज्ञ त्व सम्प्रस्स्थतां देवी, व नरां म रुत त्मजम्।।5.39.6।। ब ष्टपिद्धिदय व च , मैगथली व क्यमब्रवीत्। क ु शलां हनुमन्तब्रूय ः, सदहतौ र मलक्ष्मणौ।।5.39.7।। सुग्रीवां च सह म त्यां, वृद्धध न्सव ंश्च व नर न्। ब्रूय स्त्वां व नरश्रेष्टि, क ु शलां धमषसांदहतम्।।5.39.8।। यथ स च मह ब हु-म ं ताि्तत र र्घवः। अस्म द्धदुःख म्बुसांरोध -त्त्वां* सम ध तुमर्गसस।।5.39.9।। जीवन्ततीां म ां यथ र मः, सम्िाव्तत कीनतषम न्। तत्तथ हनुमन्तव च्छ्यां, व च धमषमवाप्नुहर्।।5.39.10।।
  • 66. 66 ननत्यमुत्स हयुक्त श्च, व चश्रुत्व त्वयेररत ः। वधधगष््ते द शरथेः, पौरुर्ां मदव प्तये।।5.39.11।। मत्सन्तदेशयुत व च-स्त्वत्तश्श्रुत्व च र र्घवः। पर क्रमववगधां वीरो, ववगधवत्सिंववधास््तत।।5.39.12।। सीत य वचनां श्रुत्व , हनुम न्तम रुत त्मजः। मशरस्यञ्जमलम ध य, व क्यमुत्तरमब्रवीत्।।5.39.13।। क्षिप्रमेष््तत क क ु त्स्थो, ह यृषिप्रवरैवृषतः। यस्ते युगध ववस्जत्य री-न्तशोक ां र्व्पनत्ष््तत।।5.39.14।। न दह पश््ासम मत्येर्ु, न सुरेर्ु सुरेर्ु व । यस्तस्य क्षिपतो ब ण -न्तस्थ तुमुत्सर्तेऽग्रतः।।5.39.15।।
  • 67. 67 अप्यक ष मवप पजषन्तय-मवप वैवस्वतां यमम्। स दह सोढुां रणे शक्त-स्तव हेतोववषशेर्तः।।5.39.16।। स दह स िरपयषन्तत ां, महीां श मसतुमीहनत। त्वस्न्तनममत्तो दह र मस्य, जयो जनकनस्न्तदनन।।5.39.17।। तस्य तद्धवचनां श्रुत्व , सम्यक्सत्यां सुभ वर्तम ्। ज नकी बहुमेनेऽथ, वचनां चेदमब्रवीत्।।5.39.18।। ततस्तां प्रस्स्थतां सीत , वीिम ण पुनः पुनः। भतृषस्नेह स्न्तवतां व क्यां, सौह द षदनुमान्त्।।5.39.19।। यदद व मन्त्से वीर, वसैक हमररन्तदम। कस्स्मांस्श्चत्सांवृते देशे, ववश्र न्ततःश्वो र्समष््सस।।20।।
  • 68. 68 मम चेदल्पभ ग्य य , स स्न्तन्य त्तव व नर। अस्य शोकस्य महतो, मुहूतं मोिणां िवेत्।।5.39.21।। िते दह हररश दूषल, पुनर िमन य तु। प्र ण न मवप सन्तदेहो, मम स््ान्तनार सांशयः।।5.39.22।। तव दशषनजः शोको, भूयो म ां परिताप्ेत्। दुःख द्धदुःखपर मृष्टट ां,* दीपयस्न्तनव व नर।।5.39.23।। अयां च वीर सन्तदेह-न्स्तष्ठतीव मम ग्रतः। सुमह ांस्त्वत्सह येर्ु, हयृषिेर्ु हरीश्वरः।।5.39.24।। कथां नु खलु दुष्टप रां, तरिष््न्न्तत महोदगधम्। त नन हयृषिसैन्तय नन, तौ व नरवर त्मजौ।।5.39.25।।
  • 69. 69 रय ण मेव भूत न ां, स िरस्य स्य लङ्र्घने। शस्क्तस्स्य द्धवैनतेयस्य, तव व म रुतस्य व ।।5.39.26।। तदस्स्मन्तक यषननयोिे, वीरैवां दुरनतक्रमे। ककां पश््सस सम ध नां, त्वां दह क यषववद ां वरः।।5.39.27।। क ममस्य त्वमेवैकः, क यषस्य पररस धने। पय षप्तः परवीरघ्न, यशस्यस्ते फलोदयः।।5.39.28।। बलैस्समग्रैयषदद म ां, र वणां स्जत्य सांयुिे। ववजयी स्वपुरां य य -त्तत्तस्य सदृशां िवेत्।।5.39.29।। शरैस्तु सङ्क ु ल ां कृ त्व , लङ्क ां परबल दषनः। म ां न्ेद््दद क क ु त्स्थः, तत्तस्य सदृशां िवेत्।।5.39.30।।
  • 70. 70 तद्धयथ तस्य ववक्र न्तत-मनुरूपां मह त्मनः। िवेदाहवशूरस्य, तथ त्वमुपपाद्।।5.39.31।। तदथोपदहतां व क्यां, प्रगश्रतां हेतुसांदहतम्। ननशम्य हनुम न्तशेर्ां, व क्यमुत्तरमब्रवीत्।।5.39.32।। देवव हयृषिसैन्तय न -मीश्वरः प्लवत ां वरः। सुग्रीवस्सत्त्वसम्पन्तन-स्तव थे कृ तननश्चयः।।5.39.33।। स व नरसहस्र ण ां, कोटीमभरमभसांवृतः। क्षिप्रमेष््तत वैदेदह, र िस न ां ननबहषणः।।5.39.34।। तस्य ववक्रमसम्पन्तन -स्सत्त्ववन्ततो मह बल ः। मनस्सङ्कल्पसम्प त , ननदेशे हरयः स्स्थत ः।।5.39.35।।
  • 71. 71 येर् ां नोपरर न धस्त -न्तन नतयषक्सज्जते िनतः। न च कमषसु सीदन्न्तत, महत्स्वममततेजसः।।5.39.36।। असकृ त्तैमषहोत्स है-स्सस िरधर धर । प्रदक्षिणीकृ त भूमम-व षयुम ि षनुस ररमभः।।5.39.37।। मद्धववमशष्टट श्च तुल्य श्च, सन्न्तत तर वनौकसः। मत्तः प्रत्यवरः कस्श्च-न्तनान्स्त सुग्रीवसस्न्तनधौ।।5.39.38।। अहां त वददह प्र प्तः, ककां पुनस्ते मह बल ः। न दह प्रकृ ष्टट ः प्रेष््न्तते, प्रेष््न्तते हीतरे जन ः।।5.39.39।। तदलां पररत पेन देवव, शोको र्व्पैतु ते। एकोत्प तेन ते लङ्क -मेष््न्न्तत हररयूथप ः।।5.39.40।।
  • 72. 72 मम पृष्टिितौ तौ च, चन्तरसूय षवववोददतौ। त्वत्सक शां मह सत्त्वौ, नृमसांह व िममष्टयतः।।5.39.41।। ततो वीरौ नरवरौ, सदहतौ र मलक्ष्मणौ। आिम्य निरीां लङ्क ां, स यक ै ववषधममष्टयतः।।5.39.42।। सिणां र वणां हत्त्व , र र्घवो रर्घुनन्तदनः। त्व म द य वर रोहे, स्वपुरीां प्रतत्ास््तत।।5.39.43।। तद श्वमसदह भरां, ते भव त्वां क लक ङ्क्षिणी। नगचर द्द्रक्ष््से र मां, प्रज्वलन्ततममव नलम्।।5.39.44।। ननहते र िसेन्तरेऽस्स्म-न्तसपुर म त्यब न्तधवे। त्वां समेष्टवमस र मेण, शश ङ्क े नेव रोदहणी।।5.39.45।।
  • 73. 73 क्षिप्रां त्वां देवव शोकस्य, प रां ्ास््सस मैगथमल। र वणां चैव र मेण, ननहतां द्रक्ष््सेऽगचर त्।।5.39.46।। एवम श्व स्य वैदेहीां, हनुम न्तम रुत त्मजः। िमन य मनतां कृ त्व , वैदेहीां पुनिब्रवीत्।।5.39.47।। तमररघ्नां कृ त त्म नां, क्षिप्रां द्रक्ष््सस र र्घवम्। लक्ष्मणां च धनुष्टप णणां, लङ्क द्धव रमुप ितम्।।5.39.48।। नखदांष्टर युध न्तवीर -स्न्तसम्हश दूषलववक्रम न्। व नर न्तव रणेन्तर भ -स्न्तिप्रां द्रक्ष््सस सङ्ित न्।।5.39.49।। शैल म्बुदननक श न ां, लङ्क मलयस नुर्ु। नदषत ां कवपमुख्य न -म ये यूध न्तयनेकशः।।5.39.50।।
  • 74. 74 स तु ममषणण र्घोरेण, त डडतो मन्तमथेर्ुण । न शमष लिते र म-स्स्सांह गधषत इव द्धववपः।।5.39.51।। म रुदो देवव शोक े न, मािूत्ते मनसोऽवप्रयम्। शचीव पत्य शक्र े ण, भर ष न थवती ह्यमस।।5.39.52।। र म द्धववमशष्टटः कोऽन्तयो-ऽन्स्त कस्श्चत्सौममत्ररण समः। अस्ग्नम रुतकल्पौ तौ, भ्र तरौ तव सांश्रयौ।।5.39.53।। न स्स्मांस्श्चरां वत्स््सस देवव देशे, रिोिणैर्युवर्तेऽनतरौरे। न ते गचर द मिमनां वप्रयस्य, क्षमस्व मत्सङ्िमक लम रम्।।54।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे एकोनचत्व ररांशस्सिषः।।
  • 76. 76 श्रुत्व तु वचनां तस्य, व युसूनोमषह त्मनः। उवाचात्मदहतां व क्यां, सीत सुरसुतोपम ।।5.40.1।। त्व ां दृष्ट्व वप्रयवक्त रां, सम्प्रहृष््ासम व नरः। अधषसञ्ज तसस्येव, वृस्ष्टटां प्र प्य वसुन्तधर ।।5.40.2।। यथ तां पुरुर्र्वय घ्रां, ि रैश्शोक मभकमशषतैः। सांस्पृशेयां सक म हां, तथ क ु रु दय ां मनय।।5.40.3।। अमभज्ञ नां च र मस्य, दद्धय हररिणोत्तम। क्षिप्त ममर्ीक ां क कस्य, कोप देक क्षिश तनीम्।।5.40.4।। मनस्श्शल य स्स्तलको, िण्डप श्वे ननवेमशतः। त्वय प्रणष्टटे नतलक े तां, ककल स्मतुषमर्गसस।।5.40.5।।
  • 77. 77 स वीयषव न्तकथां सीत ां, हृत ां समनुमन्त्से। वसन्ततीां रिस ां म्ये, महेन्तरवरुणोपमः।।5.40.6।। एर् चूड मणणददषर्वयो, मय सुपरररक्षितः। एतां दृष्ट्व प्रहृष््ासम, र्वयसने त्व ममव नर्घ।।5.40.7।। एर् ननय षनततश्श्रीम -न्तमय ते व ररसम्भवः। अतः परां न शक्ष््ासम, जीववतुां शोकल लस ।।5.40.8।। असह्य नन च दुःख नन, व चश्च हृदयस्च्छ्छदः। र िसीन ां सुर्घोर ण ां, त्वत्कृ ते मषग्ाम््हम्।।5.40.9।। धाित्ष््ासम म सां तु, जीववतां शरुसूदन। ऊ्वं म स न्तन जीववष््े, त्वय हीन नृप त्मज।।5.40.10।
  • 78. 78 र्घोरो र िसर जोऽयां, दृस्ष्टटश्च न सुख मनय। त्व ां च श्रुत्व ववपद्धयन्ततां, न जीवेयमहां िणम्।।5.40.11।। वैदेह्य वचनां श्रुत्व , करुणां स श्रु भ वर्तम्। अथाब्रवीन्तमह तेज , हनुम न्तम रुत त्मजः।।5.40.12।। त्वच्छ्छोकववमुखो र मो, देवव सत्येन ते शपे। र मे दुःख मभभूते तु, लक्ष्मणः परितप््ते।।5.40.13।। कथस्ञ्चद्धभवती दृष्टट , न क लः पररशोगचतुम्। इमां मुहूतं दुःख न -मन्ततां द्रक्ष््सस भ ममनन।।5.40.14।। त वुभौ पुरुर्र्वय घ्रौ, र जपुर वररन्तदमौ। त्वद्धदशषनकृ तोत्स हौ, लङ्क ां भस्मीकररष्टयतः।।5.40.15।।
  • 79. 79 हत्त्व च समरे क्र ू रां, र वणां सहब न्तधवम्। र र्घवौ त्व ां ववश ल क्षि, स्व ां पुरीां प्र पनयष्टयतः।।5.40.16।। यत्तु र मो ववज नीय -दमभज्ञ नमननस्न्तदते। प्रीनतसञ्जननां तस्य, भूयस्त्वां द तुमर्गसस।।5.40.17।। साब्रवीद्दत्तमेवेनत, मय मभज्ञ नमुत्तमम्। एतदेव दह र मस्य, दृष्ट्व मत्क े शभूर्णम्।।5.40.18।। श्रद्धधेयां हनुमन्तव क्यां, तव वीर िववष््तत। स तां मणणवरां िृह्य, श्रीम न्तप्लविसत्तमः।।5.40.19।। प्रणम्य मशरस देवीां, िमन ्ोपचक्रमे। तमुत्प तकृ तोत्स ह-मवेक्ष्य हररपुङ्िवम्।।5.40.20।।
  • 80. 80 वधषम नां मह वेि-मुवाच जनक त्मज । अश्रुपूणषमुखी दीन , ब ष्टपिद्धिदय गिर ।।5.40.21।। हनुमस्न्तसांहसङ्क शौ, भ्र तरौ र मलक्ष्मणौ। सुग्रीवां च सह म त्यां, सव षन्ब्रू्ा अन मयम्*।।5.40.22।। यथ च स मह ब हु-म ं ताि्तत र र्घवः। अस्म द्धदु:ख म्बुसम्रोध -त्त्वां सम ध तुमर्गसस।।5.40.23।। इमां च तीव्रां मम शोकवेिां, रिोमभरेमभः पररभत्सषनां च। ब्रू्ास्तु र मस्य ितस्समीपम्, मशवश्च तेऽ्व ऽस्तु हररप्रवीर।24।।
  • 81. 81 स र जपु्र प्रनतवेददत थषः, कवपः कृ त थषः पररहृष्टटचेत ः। अल्प वशेर्ां प्रसमीक्ष्य क यं, ददशां ह्युदीचीां मनस जर्ाम।।5.40.25।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे चत्व ररांशस्सिषः।
  • 83. 83 स च व स्ग्भः प्रशस्त मभ-िषममष्टयन्तपूस्जतस्तय । तस्म द्धदेश दपक्रम्य, धचन्तत्ामास व नरः।।5.41.1।। अल्पशेर्ममदां क यं, दृष्टटेयममसतेिण । रीनुप य ननतक्रम्य, चतुथष: इह ववद््ते।।5.41.2।। न स म रिस्सु िुण य कल्पते, न द नमथोपगचतेर्ु ्ुज््ते। न भेदस ्य बलदवपषत जन ः, पर क्रमस्त्वेव ममेह िोचते।।3।। न च स्य क यषस्य पर क्रम दृते, ववननश्चयः कस्श्चददर्ोपपद््ते। हतप्रवीर दह रणे दह र िस ः, कथस्ञ्चदीयुयषददह द्धय म दषवम्।।4।।
  • 84. 84 क ये कमषणण ननददषष्टटे, यो बहून्तयवप साध्ेत ्। पूवषक य षववरोधेन, स क यं कतुषमर्गतत।।5.41.5।। न ह्येकस्स धको हेतु-स्स्वल्पस्य पीह कमषणः। यो ह्यथं बहुध वेद, स समथोऽथषस धने।।5.41.6।। इहैव त वत्कृ तननश्चयो ह्यहां, यदद व्रजेयां प्लविेश्वर लयम्। पर त्मसम्मदषववशेर्तत्त्ववव, त्ततः कृ तां स््ान्तमम भतृषश सनम्।।5.41.7।। कथां नु खल्वद्धय िवेत्सुख ितां, प्रसह्य युद्धधां मम र िसैः सह। तथैव खल्व त्मबलां च स रव, त्सम्म नयेन्तम ां च रणे दश ननः।।5.41.8।।
  • 85. 85 ततस्सम स द्धय रणे दश ननां, समस्न्तरविं सबलप्रय नयनम्। हृदद स्स्थतां तस्य मतां बलां च वै, सुखेन मत्त्व ऽहममतः पुनव्रषजे।।9।। इदमस्य नृशांसस्य, नन्तदनोपममुत्तमम्। वनां नेरमनःक न्ततां, न न रुमलत युतम्।।5.41.10।। इदां ववध्विंसत्ष््ासम, शुष्टक ां वनममव नलः। अस्स्मन्तभग्ने ततः कोपां, करिष््तत दश ननः।।5.41.11।। ततो महत्स श्वमह रथद्धववपां, बलां समादेक्ष््तत र िस गधपः। त्ररशूलक ल यसप्दटस युधां, ततो महद्धयुद्धधममदां िववष््तत।।12।।
  • 86. 86 अहां तु तैः सांयनत चण्डववक्रमै, स्समेत्य रिोमभरसह्य ववक्रमः। ननहत्य तर वणचोददतां बलां, सुखां र्समष््ासम कपीश्वर लयम ्।।5.41.13।। ततो म रुतवत्कृ द्धधो, म रुनतभीमववक्रमः। ऊरुवेिेन महत , रुम न्तिेप्तुमथािित्।।5.41.14।। ततस्तु हनुम न्तवीरो, बिञ्ज प्रमद वनम ्। मत्तद्धववजसम र्घुष्टटां, न न रुमलत युतम ्।।5.41.15।। तद्धवनां मगथतैवृषिै-मभषन्तनैश्च समलल शयैः। चूणणषतैः पवषत ग्रैश्च, बिूवावप्रयदशषनम ्।।5.41.16।।
  • 87. 87 न न शक ु न्ततववरुतैः, प्रमभन्तनैस्समलल शयैः। त म्रैः ककसलयैः क्ल न्ततै:, क्ल न्ततरुमलत युतम्।।5.41.17।। न बिौ तद्धवनां तर, द व नलहतां यथ । र्वय क ु ल वरण िेजु-ववगह्वल इव त लत ः।।5.41.18।। लत िृहैस्श्चरिृहैश्च न मशतै, मषहोरिैर्वय षलमृिैश्च ननधुषतैः। मशल िृहैरुन्तमगथतैस्तथ िृहैः, प्रणष्टटरूपां तदिून्तमहद्धवनम्।।5.41.19।।
  • 88. 88 स ववह्वल ऽशोकलत प्रत न , वनस्थली शोकलत प्रत न । ज त दश स्यप्रमद वनस्य, कपेबषल द्धगध प्रमद वनस्य।।5.41.20।। स तस्य कृ त्व थषपतेमषह कवप, मषहद्धर्वयलीक ां मनसो मह त्मनः। ्ु्ुत्सुिेको बहुमभमषह बलै, स्श्शय ज्वलांस्तोरणम स्स्थतः कवपः।।5.41.21।। इत्य र्े श्रीमर म यणे व ल्मीकीये आददक र्वये सुन्तदरक ण्डे एकचत्व ररांशस्सिषः।।
  • 90. 90 ततः पक्षिननन देन, वृिभङ्िस्वनेन च। बिूवुस्राससम्भ्र न्तत -स्सवे लङ्क ननव मसनः।।5.42.1।। ववरुत श्च भयरस्त , ववनेदुमृगिपक्षिणः। रिस ां च ननममत्त नन, क्र ू र णण प्रततपेहदिे।।5.42.2।। ततो ित य ां ननर य ां, र िस्यो ववकृ त नन ः। तद्धवनां ददृशुिगग्नां तां, च वीरां मह कवपम्।।5.42.3।। स त दृष्ट्व मह ब हु-मषह सत्त्वो मह बलः। चकाि सुमहरूपां, र िसीन ां भय वहम्।।5.42.4।। ततस्तां गिररसङ्क श-मनतक यां मह बलम्। र िस्यो व नरां दृष्ट्व , पप्रच्छ ु जगनक त्मज म्।।5.42.5।।
  • 91. 91 कोऽयां कस्य क ु तो व यां, ककां ननममत्तममह ितः। कथां त्वय सह नेन, सांव दः कृ त इत्युत।।5.42.6।। आचक्ष्व नो ववश ल क्षि, म भूत्ते सुभिे भयम ्। सांव दममसत प ङ्िे, त्वय ककां कृ तव नयम्।।5.42.7।। अथाब्रवीन्तमह स ्वी, सीत सव षङ्िसुन्तदरी। रिस ां भीमरूप ण ां, ववज्ञ ने मम क िनतः।।5.42.8।। यूयमेव मभज नीत, योऽयां यद्धव करिष््तत। अदहरेव ह्यहेः प द -न्न्तवजानातत न सांशयः।।5.42.9।। अहमप्यस्य भीतान्स्म, नैनां जानासम को न्तवयां। वेद्सम र िसमेवैनां, क मरूवपणम ितम्।।5.42.10।।
  • 92. 92 वैदेह्य वचनां श्रुत्व , र िस्यो ववरुत ददशः। स्स्थत ः क स्श्चद्धित ः क स्श्च-र वण य ननवेददतुम्।।5.42.11।। र वणस्य समीपे तु, र िस्यो ववकृ त नन ः। ववरूपां व नरां भीम-म ख्य तुमुपचक्रमुः।।5.42.12।। अशोकवननक म्ये, र जन्तभीमवपुः कवपः। सीतय कृ तसांव द-न्स्तष्ठत््ममतववक्रमः।।5.42.13।। न च तां ज नकी सीत , हररां हररणलोचन । अस्म मभबषहुध पृष्टट , ननवेदनयतुसमच्छतत।।5.42.14।। व सवस्य िवेद्दूतो, दूतो वैश्रवणस्य व । प्रेवर्तो व वप र मेण, सीत न्तवेर्णक ङ्िय ।।5.42.15।।