08_Sundara Kandam_v3.pdf

1
Valmiki
Ramayanam
Sundara Kanda
Parayanam
Day-8
(Ch-54 to Ch-61{399+17*
Slokas})
2
चतुःपञ्चाशस्सर्गुः
Hanuman destroys the Ashoka garden -- sets fire
to Lanka -- kills demons
2
3
वीक्षमाणस्ततो लङ्ाां ,्प िः ्ृ तमनोरथिः।।5.54.1।।
वर्धमानसमुत्साहिः ,्ार्धशेषमचचन्तयत्।
क्न्नु खल्ववशशष्टां मे ,्तधव्र्शमह साम्प्रतम।।5.54.2।।
र्देषाां रक्षसाां भूर्िः , सन्ता जननां भवेत्।
वनां तावत्रमथथतां , र्ृ ष्टा राक्षसा हतािः।।5.54.3।
बलै्देशिः क्षप त-श्शेषां दुर्धपवनाशनम।
दुर्े पवनाशशते ्मध ,भवेत्सख ररश्रमम।
अल् र्त्नेन ्ार्ेऽस्स्मन ,मम स्यात्सफलश्श्रमिः।।5.54.4।।
र्ो ह्र्र्ां मम लाङर्ूले, दीप्यते हव्र्वाहनिः।
अस्र् सन्त धणां न्र्ाय्र्ां ,्तुधमेशभर्ृधहोत्तमैिः।।5.54.5।।
4
ततिः रदीप्तलाङर्ूल-स्सपवद्र्ुददव तोर्दिः।
भवनाग्रेषु लङ्ार्ा, ववचचार महा्प िः।।5.54.6।।
र्ृहाद्र्ृहां राक्षसाना-मुद्र्ानानन च वानरिः।
वीक्षमाणो ह्र्सन्रस्तिः, रासादाांश्च चचार सिः।।5.54.7।।
अवप्लुत्र् महावेर्िः, रहस्तस्र् ननवेशनम।
अस््नां तर स ननक्षक्षप्र् ,श्वसनेन समो बली।।5.54.8।।
ततोऽन्र्त्पप्लवे वेश्म ,महा ाश्वधस्र् वीर्धवान।
ममोच हनुमानस््नां ,्ालानलशशखो मम।।5.54.9।।
वज्रदांष्रस्र् च तदा ,पप्लवे स महा्प िः।
शु्स्र् च महातेजा-स्सारणस्र् च र्ीमतिः।।5.54.10।।
5
तथा चेन्रस्जतो वेश्म ,ददाह हररर्ूथ िः।
जम्प्बुमालेस्सुमालेश्च, ददाह भवनां ततिः।।5.54.11।।
रस्श्म्
े तोश्च भवनां, सूर्धशरोस्तथैव च।
ह्रस्व्णधस्र् दांष्रस्र् ,रोमशस्र् च रक्षसिः।।5.54.12।।
र्ुद्र्ोन्मत्तस्र् मत्तस्र् ,ध्वजग्रीवस्र् रक्षसिः।
पवद्र्ुस्जजह्वस्र् घोरस्र् ,तथा हस्स्तमुखस्र् च।।5.54.13।।
्रालस्र् प शाचस्र्, शोणणताक्षस्र् चैव दह।
्
ु म्प्भ्णधस्र् भवनां ,म्राक्षस्र् चैव दह।।5.54.14।।
र्ज्ञशरोश्च भवनां , ब्रह्मशरोस्तथैव च।
नरान्त्स्र् ्
ु म्प्भस्र् ,नन्
ु म्प्भस्र् दुरात्मनिः।।5.54.15।।
6
वजधनर्त्वा महातेजा ,पवभीषणर्ृहां रनत।
क्रममाणिः क्रमेणैव ,ददाह हरर ुङर्विः।।5.54.16।।
तेषु तेषु महाहेषु ,भवनेषु महार्शािः।
र्ृहेष्वृद्थर्मतामृद्थर्ां ,ददाह स महा्प िः।।5.54.17।।
सवेषाां समनतक्रम्प्र् ,राक्षसेन्रस्र् वीर्धवान।
आससादाथ लक्ष्मीवान ,रावणस्र् ननवेशनम।।5.54.18।।
ततस्तस्स्मन्र्ृहे मुख्र्े ,नानारत्नपवभूपषते।
मेरुमन्दरसङ्ाशे , सवधमङर्ळशोशभते।।5.54.19।।
रदीप्तमस््नमुत्सृजर् ,लाङर्ूलाग्रे रनतस्ष्ततम।
ननाद हनुमान्वीरो, र्ुर्ान्तजलदो र्था।।5.54.20।।
7
श्वसनेन च सांर्ोर्ा-दनतवेर्ो महाबलिः।
्ालास््नररव जज्वाल, प्रावर्गत हुताशनिः।।5.54.21।।
रदीप्तमस््नां वन-स्तेषु वेश्मस्वचारर्त।
अभूच्छ्वसनसांर्ोर्ा-दनतवेर्ो हुताशनिः।।5.54.22।।
तानन ्ाञ्चनजालानन ,मुक्तामणणमर्ानन च।
भवनान्र्वशीर्धन्त ,रत्नवस्न्त महास्न्त च।।5.54.23।।
सांजज्ञे तुमुलश्शब्दो, राक्षसानाां रर्ावताम।
स्वर्ृहस्र् ररराणे ,भ्नोत्साहोस्जधतथश्रर्ाम।।5.54.24।।
नूनमेषोऽस््नरार्ातिः, ्प रू ेण हा इनत।
क्रन्दन्त्र्स्सहसा ेतुिः ,स्तनन्र्र्र्रािः स्स्रर्िः।।5.54.25।।
8
्ास्श्चदस््न रीतेभ्र्ो , हमेभ्र्ो मुक्तमूर्धजािः।
तन्त्र्ो रेस्जरेऽभ्रेभ्र्-स्सौदामन्र् इवाम्प्बरात।।5.54.26।।
वज्रपवरुमवैदूर्ध-मुक्तारजतसांदहतान।
पवथचरान्भवनाद्र्ातू-न्स्र्न्दमानान्ददशग सिः।।5.54.27।।
नास््नस्तृप्यतत ्ाष्तानाां ,तृणानाां च र्था तथा।
हनूमान राक्षसेन्दाणाां, पवशस्तानाां न तृप्यतत।।5.54.28।।
क्वथचस्त््
ां शु्सङ्ाशािः ,क्वथचच्छाल्मशलसस्न्नभािः।
क्वथचत््
ु ङ्
ु मसङ्ाशा-स्श्शखा वह्नेश्च्ाशशरे।।29।।
हनूमता वेर्वता ,वानरेण महात्मना।
लङ्ा ुरां रद्र्ां तद् , रुरेण त्रर ुरां र्था।।5.54.30।।
9
ततस्तु लङ्ा ुर वधताग्रे ,
समुस्त्थतो भीम राक्रमोऽस््निः।
रसार्ध चूडावलर्ां रदीप्तो ,
हनूमता वेर्वता पवसृष्टिः।।5.54.31।।
र्ुर्ान्त्ालानलतुल्र्वेर्-
स्समारुतोऽस््नवधवृर्े ददपवस् ृ्।
पवर्ूमरस्श्मभधवनेषु सक्तो,
रक्षश्शरीराजर्सम धताथचधिः।।5.54.32।।
आददत्र््ोटीसदृशस्सुतेजा,
लङ्ाां समस्ताां ररवार्ध नतष्तन।
शब्दैरने्
ै रशननररूढै-
शभधन्दस्न्नवाण्डां प्रबभौ महास््निः।।5.54.33।।
10
तराम्प्बरादस््नरनतरवृद्र्ो,
रूक्षरभिः क्ां शु् ुष् चूडिः।
ननवाधणर्ूमा्
ु लराजर्श्च,
नीलोत् लाभािः प्रचकाशशरेऽभ्रािः।।5.54.34।।
वज्री महेन्रस्स्रदशेश्वरो वा ,
साक्षाद्र्मो वा वरुणोऽननलो वा।
रुरोऽस््नर्ो र्नदश्च सोमो ,
न वानरोऽर्ां स्वर्मेव ्ालिः।।5.54.35।।
क्ां ब्रह्मणस्सवधप तामहस्र्,
सवधस्र् र्ातुश्चतुराननस्र्।
इहाऽऽर्तो वानररू र्ारी ,
रक्षो सांहार्रिः र्ो िः।।5.54.36।।
11
क्ां वैष्णवां वा ्प रू मेत्र्,
रक्षोपवनाशार् रां सुतेजिः।
अनन्तमव्र्क्तमथचन्त्र्मे्
ां ,
स्वमार्र्ा साम्प्रतमार्तां वा।।5.54.37।।
इत्र्ेवमूचबगहवो पवशशष्टा ,
रक्षोर्णास्तर समेत्र् सवे।
सराणणसङघाां सर्ृहाां सवृक्षाां ,
द्र्ाां ुरीां ताां सहसा समीक्ष्र्।।5.54.38।।
ततस्तु लङ्ा सहसा रद्र्ा,
सराक्षसा साश्वरथा सनार्ा।
स क्षक्षसङघा समृर्ा सवृक्षा ,
रुरोद दीना तुमुलां सशब्दम।।5.54.39।।
12
हा तात हा ुर् ्ान्त शमर,
हा जीपवतां भोर्र्ुतां सु ुण्र्म।
रक्षोशभरेवां बहुर्ा ब्रुवद्शभ-
श्शब्दिः ्ृ तो घोरतरस्सुभीमिः।।5.54.40।।
हुताशनजवालसमावृता सा,
हतरवीरा ररवृत्तर्ोर्ा ।
हनूमतिः क्रोर्बलाशभभूता ,
बभूव शा ो हतेव लङ्ा।।5.54.41।।
स सम्प्भ्रमरस्तपवषण्णराक्षसाां,
समुजजवलजजवालहुताशनाङक्ताम।
ददशग लङ्ाां हनुमान्महामनािः,
स्वर्म्प्भू्ो ो हताशमवावननम।।5.54.42।।
13
भङक्त्वा वनां ाद रत्नसङ्
ु लां ,
हत्वा तु रक्षाांशस महास्न्त सांर्ुर्े।
द्ध्वा ुरीां ताां र्ृहरत्नमाशलनीां ,
तस्थौ हनूमान् वनात्मजिः ्प िः।।5.54.43।।
त्रर्
ू टशृङर्ाग्रतले पवथचरे,
रनतस्ष्ततो वानरराजशसांहिः।
रदीप्तलाङर्ूल्ृ ताथचधमाली ,
व्र्राजताऽऽददत्र् इवाांशुमाली।।5.54.44।।
स राक्षसाांस्तान्सुबहूांश्च हत्वा ,
वनां च भङक्त्वा बहु ाद ां तत।
पवसृजर् रक्षोभवनेषु चास््नां ,
जर्ाम रामां मनसा महात्मा।।5.54.45।।
14
ततस्तु तां वानरवीरमुख्र्ां ,महाबलां मारुततुल्र्वेर्म।
महामनतां वार्ुसुतां वररष्तां .रतुष्टुवुदेवर्णाश्च सवे।।46।।
भङक्त्वा वनां महातेजा , हत्वा रक्षाांशस सांर्ुर्े।
द्ध्वा लङ्ा ुरीां रम्प्र्ाां ,रराज स महा्प िः।।5.54.47।।
तर देवास्सर्न्र्वाध-स्स्सद्र्ाश्च रमषधर्िः।
दृष््वा लङ्ाां रद्र्ाां ताां, पवस्मर्ां रमां र्तािः।।5.54.48।।
तां दृष््वा वानरश्रेष्तां, हनुमन्तां महा्प म।
्ालास््नररनत सस्ञ्चन्त्र् ,सवधभूतानन तरसुिः।।5.54.49।।
देवाश्च सवे मुनन ुङर्वाश्च ,र्न्र्वधपवद्र्ार्रनार्र्क्षािः।
भूतानन सवाधणण महास्न्त तर,जगमुः राां रीनतमतुल्र्रू ाम।
इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे
चतुिः ञ्चाशस्सर्धिः।।
15
पञ्चपञ्चाशस्सर्गुः
Hanuman perceiving the damage caused by him to
the City of Lanka
15
16
लङ्ाां समस्ताां सन्दीप्र् ,लाङर्ूलास््नां महाबलिः।
तनवागपयामास तदा, समुरे हररसत्तमिः।।
सन्दीप्र्मानाां पवध्वस्ताां ,रस्तरक्षोर्णाां ुरीम।
आवेक्ष्र् हनुमान लङ्ाां ,चचन्तयामास वानरिः।।5.55.1।।
तस्र्ाभूत्सुमहाांस्रासिः, ्
ु त्सा चात्मन्यजायत।
लङ्ाां रदहता ्मध ,क्ां स्स्वत््ृ तशमदां मर्ा।।5.55.2।।
र्न्र्ास्ते ुरुषश्रेष्ता , र्े बुद्ध्र्ा ्ो मुस्त्थतम।
तनरुन्र्न्न्त महात्मानो , दीप्तमस््नशमवाम्प्भसा।।5.55.3।।
क्र
ु द्र्िः ा ां न ्
ु र्ाधत््िः ,क्र
ु द्र्ो हन्र्ाद्र्ुरूनप ।
क्र
ु द्र्िः रुषर्ा वाचा ,नरस्सार्ूनचर्क्षिपेत।।5.55.4।।
17
वाच्र्ावाच्र्ां र्
ु प तो ,न ववजानातत ्दहधथचत।
ना्ार्धमन्स्त क्र
ु द्र्स्र् , नावाच्र्ां ववद्यते क्वथचत।।5।।
र्स्समुत् नततां क्रोर्ां ,क्षमर्ैव तनरस्यतत।
र्थोरर्स्त्वचां जीणाां ,स वै ुरुष उच्छयते।।5.55.6।।
थर्र्स्तु माां सुदुबुधद्थर्ां ,ननलधजजां ा ्ृ त्तमम।
अथचन्तनर्त्वा ताां सीता-मस््नदां स्वाशमघातु्म।।5.55.7।।
र्दद द्र्ा स्त्वर्ां लङ्ा, नूनमार्ाधऽप जान्ी।
द्र्ा तेन मर्ा भतुध-दहधतां ्ार्धमजानता।।5.55.8।।
र्दथधमर्मारम्प्भ-स्तत््ार्धमवसाददतम।
मर्ा दह दहता लङ्ाां ,न सीता रररक्षक्षता।।5.55.9।।
18
ईषत््ार्धशमदां ्ार्ां ,्ृ तमासीन्न सांशर्िः।
तस्र् क्रोर्ाशभभूतेन ,मर्ा मूलक्षर्िः ्ृ तिः।।5.55.10।।
पवनष्टा जान्ी नूनां ,न ह्र्द्र्िः प्रदृश्यते।
लङ्ार्ाां ्स्श्चदुद्र्ेश-स्सवाध भस्मी्ृ ता ुरी।।5.55.11।।
र्दद तद्पवहतां ्ार्ां, मम रज्ञापव र्धर्ात।
इहैव राणसांन्र्ासो, ममाप ह्र्द्र् रोचते।।5.55.12।।
क्म्नौ नन ताम्प्र्द्र् ,आहोस्स्वद्बडबामुखे।
शरीरमाहो सत्त्वानाां ,दद्शम सार्रवाशसनाम।।5.55.13।।
्थां दह जीवता शक्र्ो ,मर्ा रष्टुां हरीश्वरिः।
तौ वा ुरुषशादूधलौ , ्ार्धसवधस्वघानतना।।5.55.14।।
19
मर्ा खलु तदेवेदां ,रोषदोषात्रदशशधतम।
रथथतां त्ररषु लो्
े षु ,्प त्वमनवस्स्थतम।।5.55.15।।
थर्र्स्तु राजसां भावम-नीशमनवस्स्थतम।
ईश्वरेणाप र्रार्ा-न्मर्ा सीता न रक्षक्षता।।5.55.16।।
पवनष्टार्ाां तु सीतार्ाां, तावुभौ पवनशशष्र्तिः।
तर्ोपवधनाशे सुग्रीविः ,सबन्र्ुववगनशशष्यतत।।5.55.17।।
एतदेव वचश्श्रुत्वा ,भरतो भ्रातृवत्सलिः।
र्माधत्मा सहशरुघ्निः ,्थां शक्ष्यतत जीपवतुम।।5.55.18।।
इक्ष्वा्
ु वांशे र्शमधष्ते ,र्ते नाशमसांशर्म।
भववष्यन्न्त रजास्सवाध-श्शो्सन्ता ीडडतािः।।5.55.19।।
20
तदहां भा्र्रदहतो ,लुप्तर्माधथधसङग्रहिः।
रोषदोष रीतात्मा ,व्र्क्तां लो्पवनाशनिः।।5.55.20।।
इनत थचन्तर्तस्तस्र् ,ननशमत्तान्यपपेददरे।
ूवधमप्र्ु लब्र्ानन, साक्षात् ुनरचचन्तयत्।।5.55.21।।
अथवा चारुसवाधङर्ी, रक्षक्षता स्वेन तेजसा।
न नशशष्यतत ्ल्र्ाणी, नास््नर्नौ प्रवतगते।।5.55.22।।
न दह र्माधत्मनस्तस्र्, भार्ाधमशमततेजसिः।
स्वचाररराशभर्ुप्ताां ताां ,स्रष्टुमहगतत ाव्िः।।5.55.23।।
नूनां रामरभावेण, वैदेह्र्ास्सु्ृ तेन च।
र्न्माां दहन्माधर्ां ,नादहद्र्व्र्वाहनिः।।5.55.24।।
21
रर्ाणाां भरतादीनाां ,भ्रारूणाां देवता च र्ा।
रामस्र् च मन: ्ान्ता, सा ्थां ववनशशष्यतत।।5.55.25।।
र्द्वा दहन्माधर्ां, सवधर रभुरव्र्र्िः।
न मे दहतत लाङर्ूलां ,्थमार्ाां प्रर्क्ष्यतत।।5.55.26।
ुनश्चाचचन्तयत्तर ,हनुमास्न्वस्स्मतस्तदा।
दहरण्र्नाभस्र् थर्रे-जधलमध्र्े रदशधनम।।5.55.27।।
त सा सत्र्वाक्र्ेन ,अनन्र्त्वाच्च भतधरर।
अप सा ननदधहेदस््नां ,न तामस््निः प्रर्क्ष्यतत।।5.55.28।।
स तथा थचन्तर्ांस्तर ,देव्र्ा र्मध ररग्रहम।
शश्राव हनुमान्वाक्र्ां ,चारणानाां महात्मनाम।।5.55.29।।
22
अहो खलु ्ृ तां ्मध ,दुष््रां दह हनूमता।
अस््नां पवसृजताऽभीक्ष्णां ,भीमां राक्षसवेश्मनन।।5.55.30।।
र लानर्तरक्षिः स्री-बालवृद्र्समा्
ु ला।
जन्ोलाहलाध्माता, क्रन्दन्तीवादर्न्दरै: ।।5.55.31।।
द्र्ेर्ां नर्री सवाध ,सा्टरा्ारतोरणा।
जान्ी न च द्र्ेनत ,पवस्मर्ोऽद्भुत एव निः।।5.55.32।।
23
स ननशमत्तैश्च दृष्टाथथिः, ्ारणैश्च महार्ुणैिः।
ऋपषवाक्र्ैश्च हनुमा-नभवत्प्रीतमानसिः।।5.55.33।।
ततिः ्प िः राप्तमनोरथाथध-
स्तामक्षताां राजसुताां पवददत्वा।
रत्र्क्षतस्ताां ुनरेव दृष्टवा ,
रनतरर्ाणार् मनतां चकार।।34।।
इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे
ञ्च ञ्चाशस्सर्धिः।।
24
षट्पञ्चाशस्सर्गुः
Hanuman takes leave of Sita -- sets out for the
northern shore -- Description of Arishta mountain
*As per Geeta press there are 51 slokas and as
per IIT -K only 34 slokas.
This is the Gita Press edition with slight changes
24
25
ततस्तु शशांशु ामूले ,जान्ीां र्धवस्स्थताम ।
अशभवाद्याब्रवीद् ददष््र्ा, पश्याशम त्वाशमहाक्षताम ॥ १ ॥
ततस्तां रस्स्थतां सीता, वीक्षमाणा ुनिः ुनिः ।
भतुधिः स्नेहास्न्वता वाक्र्ां, हनुमांतमभाषत ॥ २ ॥
र्दद त्वां मन्यसे तात, वसै्ाहशमहानघ ।
क्वथचत सुसांवृते देशे ,पवश्राांतिः श्वो र्शमष्यशस ॥ ३ ॥
मम चैवाल् भा्र्ार्ािः ,साांननध्र्ात तव वानर ।
शोक्स्र्ास्र्ारमेर्स्र् ,मुहूतां स्यादप क्षर्िः ॥ ४ ॥
र्ते दह हररशादूधल , ुनिः सांराप्तर्े त्वनर् ।
राणेष्वप न पवश्वासो ,मम वानर ुांर्व ॥ ५ ॥
26
अदशधनां च ते वीर ,भूर्ो माां दारतयष्यतत ।
दुिःखाद् दुिःखतरां राप्ताां ,दुमधनश्शो््शशधताम ॥ ६ ॥
अर्ां च वीर सांदेह-स्स्तष्ततीव ममाग्रतिः ।
सुमह्त्सु सहार्ेषु ह-र्ृधक्षेषु महाबलिः ॥ ७ ॥
्थां नु खलु दुष् ारां, संतररष्यतत सार्रम ।
तानन हर्ृधक्षसैन्र्ानन, तौ वा नरवरात्मजौ ॥ ८ ॥
रर्ाणामेव भूतानाां ,सार्रस्र्ाप लांघने ।
शस्क्तिः स्याद् वैनतेर्स्र्, तव वा मारुतस्र् वा ॥ ९ ॥
तदर ्ार्धननबधन्र्े, समुत् न्ने दुरासदे ।
क्ां पश्यशस समार्ानां, त्वां दह ्ार्धपवशारदिः ॥ १० ॥
27
्ाममस्र् त्वमेवै्िः ,्ार्धस्र् ररसार्ने ।
र्ाधप्तिः रवीरघ्न ,र्शस्र्स्ते फलोदर्िः ॥ ११ ॥
शरैस्तु सङ‍
्
ु लाां ्ृ त्वा, लङ‍
्ाां रबलादधनिः ।
माां नयेद्यदद ्ा्
ु त्स्थिः, तत तस्र् सदृशां भवेत्॥ १२ ॥
तद् र्था तस्र् पवक्रान्त-मनुरू ां महात्मनिः ।
भवत्याहवशूरस्र्, तथा त्वमपपादय ॥ १३ ॥
तदथो दहतां वाक्र्ां, रथश्रतां हेतुसांदहतम ।
ननशम्प्र् हनुमान वीरो ,वाक्र्मुत्तरमब्रवीत्॥ १४ ॥
देपव हर्ृधक्षसैन्र्ानाां ,ईश्वरिः प्लवताां वरिः ।
सुग्रीविः सत्त्वसां न्निः ,तवाथे ्ृ तननश्चर्िः ॥ १५ ॥
28
स वानरसहस्राणाां ,्ोटीशभरशभसांवृतिः ।
क्षक्षरमेष्यतत वैदेदह, सुग्रीविः प्लवर्ाथर् िः ॥ १६ ॥
तौ च वीरौ नरवरौ, सदहतौ रामलक्ष्मणौ ।
आर्म्प्र् नर्रीां लङ्ाां ,सार््
ै पवधर्शमष्र्तिः ॥ १७ ॥
सर्णां राक्षसां हत्वा, नथचराद् रघुनन्दनिः ।
त्वामादार् वरारोहे ,स्वाां ुरीां रनत यास्यतत ॥ १८ ॥
समाश्वशसदह भरां ते, भव त्वां ्ाल्ाांक्षक्षणी ।
क्षक्षरां द्रक्ष्यशस रामेण, ननहतां रावणां रणे ॥ १९ ॥
ननहते राक्षसेन्रे च ,स ुरामात्र्बान्र्वे ।
त्वां समेष्यशस रामेण, शाशाङ्
े नेव रोदहणी ॥ २० ॥
29
क्षक्षरमेष्यतत ्ा्
ु त्स्थो, हर्ृधक्षरवरैर्ुधतिः ।
र्स्ते र्ुथर् पवस्जत्र्ारीन ,शो्
ां व्यपनतयष्यतत ॥ २१ ॥
एवमाश्वास्र् वैदेहीां ,हनुमान मारुतात्मजिः ।
र्मनार् मनतां ्ृ त्वा ,वैदेहीमभ्यवादयत्॥ २२ ॥
राक्षसान रवरान हत्वा, नाम पवश्राव्र् चात्मनिः ।
समाश्वास्र् च वैदेहीां ,दशधनर्त्वा रां बलम ॥ २३ ॥
नर्रीमा्
ु लाां ्ृ त्वा ,वञ्चनर्त्वा च रावणम ।
दशधनर्त्वा बलां घोरां, वैदेहीमशभवाद्र्च ॥ २४ ॥
रनतर्न्तुां मनश्चक्र
े , ुनमधध्र्ेन सार्रम ।
ततिः स ्प शादूधलिः ,स्वाशमसांदशधनोत्सु्िः ॥ २५ ॥
30
आरुरोह थर्ररश्रेष्त-मररष्टमररमदधनिः ।
तुङ‍
र् द्म्जुष्टाशभ-नीलाशभवधनरास्जशभिः ॥ २६ ॥
सोत्तरीर्शमवाम्प्भोदैिः, श्रृङ‍
र्ान्तरपवलस्म्प्बशभिः ।
बोध्र्मानशमव रीत्र्ा, ददवा्र्रैिः शुभैिः ॥ २७ ॥
उस्न्मषन्तशमवोद्र्ूतै-लोचनैररव र्ातुशभिः ।
तोर्ौघननस्स्वनैमन्रै: ,रार्ीतशमव वधतम* ॥ २८ ॥
रर्ीतशमव पवस् ष्टां ,नानारस्रवणस्वनैिः ।
देवदारुशभरुद्र्ूतै-रूध्वधबाहुशमव स्स्थतम ॥ २९ ॥
र ातजलननघोषैिः, राक्रृ ष्टशमव सवधतिः ।
वे मानशमव श्र्ामैिः, ्म्प् मानैिः शरद् वनैिः ॥ ३० ॥
31
वेणुशभमाधरुतोद्‍
र्ूतैिः ,्
ू जांतशमव ्ीच्
ै िः ।
ननश्श्वसन्तशमवामषाधद्, घोरैराशीपवषोत्तमैिः ॥ ३१ ॥
नीहार्ृ तर्म्प्भीरै-ध्र्ाधर्न्तशमव र्ह्वरैिः ।
मेघ ादननभैिः ादैिः, रक्रान्तशमव सवधतिः ॥ ३२ ॥
जृम्प्भमाणशमवा्ाशे ,शशखरैरभ्रमाशलशभिः ।
्
ू टैश्च बहुर्ा्ीणां, शोशभतां बहु्न्दरैिः ॥ ३३ ॥
सालतालाश्व्णथश्च*, वांशैश्च बहुशभवृधतम ।
लतापवतानैपवधततैिः , ुष् वद्‍
शभरलङ‍
्ृ तम ॥ ३४ ॥
नानामृर्र्णा्ीणां*, र्ातुननष्र्न्दभूपषतम ।
बहुरस्रवणो ेतां ,शशलासञ्चर्सङ‍
्टम ॥ ३५ ॥
32
महपषधर्क्षर्ांर्वध-क्न्नरोरर्सेपवतम ।
लता ाद सम्प्बार्ां ,शसांहाथर्स्ष्तत्न्दरम ॥ ३६ ॥
व्र्ाघ्राददशभिः समा्ीणां, स्वादुमूल्फलरुमम ।
आरुरोहाननलसुतिः, वधतां प्लवर्ोत्तमिः ॥ ३७ ॥
रामदशधनशीघ्रेण, रहषेणाशभचोददतिः ।
तेन ादतलाक्रान्ता, रम्प्र्ेषु थर्ररसानुषु ॥ ३८ ॥
सघोषािः समशीर्धन्त, शशलाश्चूणी्ृ तास्ततिः ।
स तमारुह्र् शैलेंरां ,व्यवर्गत महा्प िः ॥ ३९ ॥
दक्षक्षणादुत्तरां ारां ,राथधर्न लवणाांभसिः ।
अथर्रुह्र् ततो वीरिः, वधतां वनात्मजिः ॥ ४० ॥
ददशग सार्रां भीमां ,मीनोरर्ननषेपवतम* ।
स मारुत इवा्ाशां, मारुतस्र्ात्मसम्प्भविः ॥ ४१ ॥
33
प्रपेदे हररशादूधलो ,दक्षक्षणादुत्तराां ददशम ।
स तदा ीडडतस्तेन, ्प ना वधतोत्तमिः ॥ ४२ ॥
ररास पवपवर्ैभूधतैिः, रपवशन वसुर्ातलम ।
्म्प् मानैश्च शशखरैिः , तद्‍
शभरप च रुमैिः ॥ ४३ ॥
तस्र्ोरुवेर्ोन्मथथतािः, ाद ािः ुष् शाशलनिः ।
तनपेतभूगतले भ्नािः ,शक्रार्ुर्हता इव ॥ ४४ ॥
्न्दरोतरसांस्थानाां , ीडडतानाां महौजसाम ।
शसांहानाां नननदो भीमो, नभो शभन्दन दह शश्रवे ॥ ४५ ॥
रस्तव्र्ापवद्र्वसना ,व्र्ा्
ु ली्ृ तभूषणािः ।
पवद्र्ार्र्धिः समुत् ेतुिः ,सहसा र्रणीर्रात ॥ ४६ ॥
34
अनतरमाणा बशलनो, दीप्तस्जह्वा महापवषािः ।
नन ीडडतशशरोग्रीवा, व्र्वेष्टन्त महाहर्िः ॥ ४७ ॥
क्न्नरोरर्र्ांर्वध-र्क्षपवद्र्ार्रास्तदा* ।
ीडडतां तां नर्वरां, त्र्क्त्वा र्र्नमास्स्थतािः ॥ ४८ ॥
स च भूशमर्रिः श्रीमान ,बशलना तेन ीडडतिः ।
सवृक्षशशखरोदग्रिः, प्रवववेश रसातलम ॥ ४९ ॥
दशर्ोजनपवस्तार-स्स्रांशद्र्ोजनमुस्च्ितिः ।
र्रण्र्ाां समताां र्ातिः, स बभूव र्रार्रिः ॥ ५० ॥
स शललङ‍
घनर्षुभीमां ,सलीलां लवणाणधवम ।
्ल्लोलास्फालवेलान्त-मत्पपात नभो हररिः ॥ ५१ ॥
इत्र्ाषे श्रीमद् रामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुांदर्ाण्डे ष् ञ्चाशिः सर्धिः ॥
35
सप्तपञ्चाशस्सर्गुः
Hanuman reaches the northern shore --
announces to vanaras, Angada and Jambavan
about his seeing Sita -- every one rejoices to hear
the news of Sita
35
36
स चन्र्
ु मुदां रम्प्र्ां ,सा्
ध ्ारण्डवां शुभम।
नतष्र्श्रवण्ादम्प्ब-मभ्रशैवालशाद्वलम।।5.57.1।।
ुनवधसुमहामीनां ,लोदहताङर्महाग्रहम।
ऐरावतमहाद्वी ां ,स्वानतहांसपवलोशलतम।।5.57.2।।
वातसङघातजातोशमध ,चन्राांशुशशशशराम्प्बुमत।
भुजङर्र्क्षर्न्र्वध-रबुद्र््मलोत् लम।।5.57.3।।
हनुमान्मारुतर्नत-मधहानौररव सार्रम।
अ ारम ररश्रान्तिः ,पप्लवे र्र्नाणधवम ।।5.57.4।।
ग्रसमान इवा्ाशां ,ताराथर् शमवोस्ल्लखन।
हरस्न्नव सनक्षरां ,र्र्नां सा्
ध मण्डलम।।5.57.5।।
37
मारुतस्र्ात्मजिः श्रीमा-न््प व्र्ोमचरो महान।
हनुमान्मेघजालानन ,पव्षधस्न्नव र्च्छछतत।।5.57.6।।
ाण्डुरारुणवणाधनन ,नीलमास्ञ्जष्त्ानन च।
हररतारुणवणाधनन ,महाभ्राणण चकाशशरे।।5.57.7।।
रपवशन्नभ्रजालानन ,ननष् तांश्च ुनिः ुनिः।
रच्छन्नश्च र्ाशश्च ,चन्रमा इव लक्ष्यते।।5.57.8।।
पवपवर्ाभ्रघना न्न-र्ोचरो र्वलाम्प्बरिः।
दृश्र्ादृश्र्तनुवीर-स्तदा चन्रार्तेऽम्प्बरे।।5.57.9।।
ताक्ष्र्ाधर्माणो र्र्ने ,बभासे वार्ुनन्दनिः।
दारर्न्मेघबृन्दानन ,ननष् तांश्च ुनिः ुनिः।।5.57.10।।
38
नदन्नादेन महता, मेघस्वनमहास्वनिः।
रवरान्राक्षसान हत्वा ,नाम पवश्राव्र् चात्मनिः।।5.57.11।।
आ्
ु लाां नर्रीां ्ृ त्वा, व्र्थनर्त्वा च रावणम।
अदधनर्त्वा बलां घोरां, वैदेहीमशभवाद्र् च।।5.57.12।।
आजर्ाम महातेजािः , ुनमधध्र्ेन सार्रम।
वधतेन्रां सुनाभां च, समु स् ृश्र् वीर्धवान।।5.57.13।।
जर्ामुक्त इव नाराचो ,महावेर्ोऽभ्र्ु ार्तिः।
स क्स्ञ्चदनुसम्प्राप्तिः ,समालोक्र् महाथर्ररम।।14।।
महेन्रां मेघसङ्ाशां ,ननाद हरर ुङर्विः।
स पूरयामास ्प -ददधशो दश समन्ततिः।।5.57.15।।
39
नदन्नादेन महता ,मेघस्वनमहास्वनिः।
स तां देशमनुराप्तिः, सुहृद्र्शधनलालसिः।।5.57.16।।
ननाद हररशादूधलो, लाङर्ूलां चाप्र््म्प् र्त।
तस्र् नानद्र्मानस्र्, सु णधचररते थथ।।5.57.17।।
फलतीवास्र् घोषेण, र्र्नां सा्
ध मण्डलम।
र्े तु तरोत्तरे तीरे, समुरस्र् महाबलािः।।5.57.18।।
ूवां सांपवस्ष्तताश्शूरा, वार्ु ुरदददृक्षविः।
महतो वातनुन्नस्र्, तोर्दस्र्ेव र्स्जधतम।।5.57.19।।
शश्रवस्ते तदा घोष-मूरुवेर्ां हनूमतिः।
ते दीनमनसस्सवे ,शश्रवुः ्ाननौ्सिः।।5.57.20।।
40
वानरेन्रस्र् ननघोषां, जधन्र्नननदो मम।
ननशम्प्र् नदतो नादां, वानरास्ते समन्ततिः।।5.57.21।।
बभूवरुत्सु्ास्सवे, सुहृद्र्शधन्ाङक्षक्षणिः।
जाम्प्बवान स हररश्रेष्तिः, रीनतसांहृष्टमानसिः।।5.57.22।।
उ ामन््र् हरीन सवाध-ननदां वचनमब्रवीत्।
सवधथा ्ृ त्ार्ोऽसौ, हनुमान्नार सांशर्िः।।5.57.23।।
न ह्र्स्र्ा्ृ त्ार्धस्र्, नाद एवांपवर्ो भवेत्।
तस्र् बाहूरुवेर्ां च, तननादं च महात्मनिः।।5.57.24।।
ननशम्प्र् हरर्ो हृष्टािः, समुत् ेतुस्ततस्ततिः।
ते नर्ाग्रान्नर्ाग्राणण, शशखरास्च्छखराणण च।।5.57.25।।
41
रहृष्टािः सम द्र्न्त ,हनूमन्तां दददृक्षविः।
ते रीतािः ाद ाग्रेषु ,र्ृह्र् शाखािः सुपवस्ष्ततािः।।5.57.26।।
वासाांसीव रशाखाश्च, समापवध्र्न्त वानरािः।
थर्ररर्ह्वरसांलीनो ,र्था र्जगतत मारुतिः।।5.57.27।।
एवां जर्जग बलवान ,हनुमान्मारुतात्मजिः।
तमभ्रघनसङ्ाश-मा तन्तां महा्प म।।5.57.28।।
दृष््वा ते वानरास्सवे, तस््ुः राञ्जलर्स्तदा।
ततस्तु वेर्वाांस्तस्र् ,थर्रेथर्धररननभिः ्प िः।।5.57.29।।
तनपपात महेन्रस्र्, शशखरे ाद ा्
ु ले।
हषेणा ूर्धमाणोऽसौ, रम्प्र्े वधतननर्धरे।।5.57.30।।
42
नछन्न क्ष इवाऽ्ाशा-त्पपात र्रणीर्रिः।
ततस्ते रीतमनस-स्सवे वानर ुङर्वािः।।5.57.31।।
हनुमन्तां महात्मानां, ररवार्ो तस्स्थरे।
ररवार्ध च ते सवे, राां रीनतमु ार्तािः।।5.57.32।।
रहृष्टवदनास्सवे, तमरोर्मु ार्तम।
उ ार्नानन चादार् ,मूलानन च फलानन च।।5.57.33।।
रत्र्चधर्न हररश्रेष्तां ,हरर्ो मारुतात्मजम।
हनुमाांस्तु र्ुरून वृद्र्ा-ञ्जाम्प्बवत्रमुखाांस्तदा।।5.57.34।।
्
ु मारमङर्दां चैव, सोऽवन्दत महा्प िः।
स ताभ्र्ाां ूस्जतिः ूजर्िः ,्प शभश्च
रसाददतिः।।5.57.35।।
43
दृष्टा सीतेनत पवक्रान्त-स्सांक्षे ेण न्र्वेदर्त।
तनषसाद च हस्तेन, र्ृहीत्वा वाशलनस्सुतम।।5.57.36।।
रमणीर्े वनोद्देशे ,महेन्रस्र् थर्रेस्तदा।
हनुमानब्रवीद्र्ृष्ट-स्तदा तान्वानरषधभान।।5.57.37।।
अशो्वनन्ासांस्था, दृष्टा सा जन्ात्मजा।
रक्षमाणा सुघोराभी, राक्षसीशभरननस्न्दता।।5.57.38।।
ए्वेणीर्रा बाला ,रामदशधनलालसा।
उ वास ररश्रान्ता ,जदटला मशलना ्ृ शा।।5.57.39।।
ततो दृष्टेनत वचनां ,महाथधममृतो मम।
ननशम्प्र् मारुतेस्सवे ,मुददता वानराभवन।।5.57.40।।
44
क्ष्वेलन्त्यन्र्े नदन्त्यन्र्े, र्जगन्त्यन्र्े महाबलािः।
चक्रुः क्लक्लामन्र्े, प्रततर्जगन्न्त चा रे।।5.57.41।।
्
े थचदुस्च्ितलाङर्ूलािः ,रहृष्टािः ्प ्
ु ञ्जरािः।
आर्तास्ञ्चतदीघाधणण ,लाङर्ूलानन रपवव्र्र्ुिः।।5.57.42।।
अ रे च हनूमन्तां, वानरा वारणो मम।
आप्लुत्र् थर्ररशृङर्ेभ्र्-स्संस्पृशन्न्त स्म हपषधतािः।।43।।
उक्तवाक्र्ां हनूमन्त-मङर्दस्तम्ाब्रवीत्।
सवेषाां हररवीराणाां ,मध्र्े वचनमुत्तमम।।5.57.44।।
सत्त्वे वीर्े न ते ्स्श्च-त्समो वानर ववद्यते।
र्दवप्लुत्र् पवस्तीणां, सार्रां ुनरार्तिः।।5.57.45।।
45
अहो स्वाशमनन ते भस्क्त-रहो वीर्धमहो र्ृनतिः।
ददष््र्ा दृष्टा त्वर्ा देवी, राम त्नी
र्शस्स्वनी।।5.57.46।।
ददष््र्ा त्यक्ष्यतत ्ा्
ु त्स्थ-श्शो्
ां सीतापवर्ोर्जम।
ततोऽङर्दां हनूमन्तां ,जाम्प्बवन्तां च वानरािः।।5.57.47।।
ररवार्ध रमुददता ,भेन्जरे पव ुलास्श्शलािः।
श्रोतु्ामास्समुरस्र्, लङघनां वानरोत्तमािः।।5.57.48।।
दशधनां चाप लङ्ार्ा-स्सीतार्ा रावणस्र् च।
तस््ुः राञ्जलर्स्सवे, हनुमद्वचनोन्मुखािः।।5.57.49।।
46
तस्थौ तराङर्दिः श्रीमान, वानरैबधहुशभवृधतिः।
उ ास्र्मानो पवबुर्ै-ददधपव देव नतर्धथा।।5.57.50।।
हनूमता ्ीनतधमता र्शस्स्वना,
तथाङर्देनाङर्दबद्र्बाहुना।
मुदा तदाऽध्र्ाशसतमुन्नतां मह,
न्महीर्राग्रां जवशलतां थश्रर्ाभवत।।5.57.51।।
इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े
सुन्दर्ाण्डे सप्त ञ्चाशस्सर्धिः।।
47
अष्टपञ्चाशस्सर्गुः
Hanuman narrates all the incidents starting from
his departure for Lanka till his return
47
48
ततस्तस्र् थर्रेिः शृङर्े, महेन्रस्र् महाबलािः।
हनुमत्रमुखािः रीनतां ,हरर्ो जगमरुत्तमाम।।5.58.1।।
तां ततिः रीनतसांहृष्टिः, रीनतमन्तां महा्प म।
जाम्प्बवान््ार्धवृत्तान्त-मपृच्छछदननलात्मजम।।5.58.2।।
्थां दृष्टा त्वर्ा देवी, ्थां वा तर वतगते।
तस्र्ाां वा स ्थांवृत्तिः, क्र
ू र्माध दशाननिः।।5.58.3।।
तत्त्वतस्सवधमेतन्निः, प्रब्रूदह त्वां महा् े।
श्रुताथाधस्श्चन्तनर्ष्र्ामो ,भूर्िः ्ार्धपवननश्चर्म।।5.58.4।।
र्श्चाथधस्तत्र वक्तव्र्ो ,र्तैरस्माशभरात्मवान।
रक्षक्षतव्र्ां च र्त्तर, तद्भवान्व्र्ा्रोतु निः।।5.58.5।।
49
स ननर्ुक्तस्ततस्तेन, सम्प्रहृष्टतनूरुहिः।
रणम्प्र् शशरसा देव्र्ै ,सीतार्ै प्रत्यभाषत।।5.58.6।।
रत्र्क्षमेव भवताां ,महेन्राग्रात्खामाप्लुतिः।
उदर्ेदधक्षक्षणां ारां ,्ाङक्षमाणस्समादहतिः।।5.58.7।।
र्च्छतश्च दह मे घोरां, पवघ्नरू शमवाभवत्।
्ाञ्चनां शशखरां ददव्र्ां, पश्याशम सुमनोहरम।।5.58.8।।
स्स्थतां न्र्ानमावृत्र् ,मेने पवघ्नां च तां नर्म।
उ सङर्म्प्र् तां ददव्र्ां, ्ाञ्चनां नर्सत्तमम।।5.58.9।।
्ृ ता मे मनसा बुद्थर्-भेत्तव्र्ोऽर्ां मर्ेनत च।
रहतां च मर्ा तस्र् ,लाङर्ूलेन महाथर्रेिः।।5.58.10।।
50
शशखरां सूर्धसङ्ाशां ,व्यशीयगत सहस्रर्ा।
व्र्वसार्ां च तां बुद्ध्वा, स होवाच महाथर्ररिः।।5.58.11।
ुत्रेनत मर्ुराां वाणीां ,मनिः रह्लादर्स्न्नव।
प तृव्र्ां चाप माां ववद्चर् ,सखार्ां मातररश्वनिः।।5.58.12।।
मैना्शमनत पवख्र्ातां, ननवसन्तां महोदर्ौ।
क्षवन्तिः ुरा ुत्र ,बभूवुः वधतोत्तमािः।।5.58.13।।
छन्दतिः ृथथवीां चेरु-बाधर्मानािः समन्ततिः।
श्रुत्वा नर्ानाां चररतां ,महेन्रिः ा्शासनिः।।5.58.14।।
चचच्छछेद भर्वान क्षा-न्वज्रेणैषाां सहस्रशिः।
अहां तु मोक्षक्षतस्तस्मा-त्तव प रा महात्मना।।5.58.15।।
51
मारुतेन तदा वत्स ,रक्षक्षप्तोऽन्स्म महाणधवे।
रामस्र् च मर्ा साह्र्े ,वनतधतव्र्मररन्दम।।5.58.16।।
रामो र्मधभृताां श्रेष्तो ,महेन्रसमपवक्रमिः।
एतच्ुत्वा वचस्तस्र्, मैना्स्र् महात्मनिः।।5.58.17।।
्ार्धमावेद्र् तु थर्रे-रुद्र्तां च मनो मम।
तेन चाहमनुज्ञातो ,मैना्
े न महात्मना।।5.58.18।।
स चाप्र्न्तदहधतिः शैलो, मानुषेण व ुष्मता।
शरीरेण महाशैलिः, शैलेन च महोदर्ौ।।5.58.19।।
उत्तमां जवमास्थार्, शेषां न्थानमास्स्थतिः।
ततोऽहां सुथचरां ्ालां, वेर्ेनाभ्र्ार्मां थथ।।5.58.20।।
52
ततिः पश्याम्यहां देवीां ,सुरसाां नार्मातरम।
समुरमध्र्े सा देवी ,वचनां मामभाषत।।5.58.21।।
मम भक्षिः रददष्टस्त्व-ममरैहधररसत्तम।
अतस्त्वाां भितयष्याशम, पवदहतस्त्वां थचरस्र्
मे।।5.58.22।।
एवमुक्तस्सुरसर्ा, राञ्जशलिः रणतिः स्स्थतिः।
पववणधवदनो भूत्वा ,वाक्र्ां चेदमुदीरर्म।।5.58.23।।
रामो दाशरथथिः श्रीमान ,रपवष्टो दण्ड्ावनम।
लक्ष्मणेन सह भ्रारा ,सीतर्ा च रन्त िः।।5.58.24।।
तस्र् सीता हृता भार्ाध ,रावणेन दुरात्मना।
तस्र्ास्सङ्ाशां दूतोऽहां, र्शमष्ये
53
्तुधमहगशस रामस्र् ,साहाय्र्ां पवषर्े सती।
अथवा मैथथलीां दृष््वा ,रामां चास्क्लष्ट्ाररणम।।5.58.26।।
आर्शमष्याशम ते वक्रां, सत्र्ां प्रततशृणोशम ते।
एवमुक्ता मर्ा सा तु, सुरसा ्ामरूप णी।5.58.27।।
अब्रवीन्नाततवतेत ,्स्श्चदेष वरो मम।
एवमुक्तस्सुरसर्ा ,दशर्ोजनमार्तिः।।5.58.28।।
ततोथधर्ुणपवस्तारो ,बभूवाहां क्षणेन तु।
मत्रमाणानुरू ां च ,व्र्ाददतां च मुखां तर्ा।।5.58.29।।
तद्दृष््वा व्र्ाददतां चास्र्ां ,ह्रस्वां ह्र््रवां व ुिः।
तस्स्मन्मुहूते च ुन-बगभूवाङर्ुष्तमार्िः।।5.58.30।।
54
अशभ त्र्ाशु तद्वक्रां ,ननर्धतोऽहां ततिः क्षणात।
अब्रवीत्सरसा देवी ,स्वेन रू ेण माां ुनिः।।5.58.31।।
अथधशसद्ध्र्ै हररश्रेष्त, र्च्छछ सौम्प्र् र्थासुखम।
समानर् च वैदेहीां ,राघवेण महात्मना।।5.58.32।।
सुखी भव महाबाहो, रीताऽन्स्म तव वानर।
ततोऽहां सार्ु सास्ध्वनत ,सवधभूतैिः रशांशसतिः।।5.58.33।।
ततोऽन्तररक्षां पव ुलां ,प्लुतोऽहां र्रुडो र्था।
छार्ा मे ननर्ृहीता च, न च पश्याशम क्ां चन।।5.58.34।।
सोऽहां पवहतवेर्स्तु, ददशो दश पवलो्र्न।
न क्स्ञ्चत्तर पश्याशम, र्ेन मेऽ हृता र्नतिः।।5.58.35।।
55
ततो मे बुद्थर्रुत् न्ना, क्न्नाम र्र्ने मम।
ईदृशो पवघ्न उत् न्नो, रू ां र्र न दृश्यते।।5.58.36।।
अर्ोभार्ेन मे दृस्ष्ट-श्शोचता ानतता मर्ा।
ततोऽराक्षमहां भीमाां, राक्षसीां सशललेशर्ाम।।5.58.37।।
रहस्र् च महानाद-मुक्तोऽहां भीमर्ा तर्ा।
अवस्स्थतमसम्प्भ्रान्त-शमदां वाक्र्मशोभनम।।5.58.38।।
क्वाशस र्न्ता महा्ार्, क्षुथर्तार्ा ममेस्प्सतिः।
भक्षिः रीणर् मे देहां ,थचरमाहारवस्जधतम।।5.58.39।।
बाढशमत्र्ेव ताां वाणीां, रत्र्र्ृह्णामहां ततिः।
अस्र्रमाणादथर््
ां ,तस्र्ािः ्ार्म ूरर्म।।5.58.40।।
56
तस्र्ाश्चास्र्ां महद्भीमां, वर्गते मम भक्षणे।
न च माां सार्ु बबर्े ,मम वा पव्ृ तां ्ृ तम।।5.58.41।।
ततोऽहां पव ुलां रू ां ,सांक्षक्षप्र् ननशमषान्तरात।
तस्र्ा हृदर्मादार्, प्रपताशम नभ:स्थलम।।5.58.42।।
सा पवसृष्टभुजा भीमा ,पपात लवणाम्प्भशस।
मर्ा वधतसङ्ाशा, नन्ृ त्तहृदर्ा सती।।5.58.43।।
शृणोशम खर्तानाां च, शसद्र्ानाां चारणैस्सह।
राक्षसी शसांदह्ा भीमा, क्षक्षरां हनुमता हता।।5.58.44।।
ताां हत्वा ुनरेवाहां, ्ृ त्र्मात्र्नर््
ां स्मरन।
र्त्वा चाह महध्वानां, पश्याशम नर्मस्ण्डतम।।5.58.45।।
57
दक्षक्षणां तीरमुदर्े-लधङ्ा र्र च सा ुरी।
अस्तां ददन्रे र्ाते ,रक्षसाां ननलर्ां ुरम।।5.58.46।।
रपवष्टोऽहमपवज्ञातो ,रक्षोशभभीमपवक्रमैिः।
तर रपवशतश्चाप ,्ल् ान्तघनसस्न्नभा।।5.58.47।।
अ्टहासां पवमुञ्चन्ती, नारी ्ाप्र्ुस्त्थता ुरिः।
स्जघाांसन्तीां ततस्ताां ,तु जवलदस््नशशरोरुहाम।।5.58.48।।
सव्र्मुस्ष्टरहारेण , रास्जत्र् सुभैरवाम।
रदोष्ाले रपवशां ,भीतर्ाऽहां तर्ोददतिः।।5.58.49।।
अहां लङ्ा ुरी वीर ,ननस्जधता पवक्रमेण ते।
र्स्मात्तस्माद्पवजेताशस, सवधरक्षाांस्र्शेषतिः।।5.58.50।।
58
तराहां सवधरारां तु ,पवथचन्वन जन्ात्मजाम।
रावणान्तिः ुरर्तो ,न चा श्र्ां सुमध्र्माम।।5.58.51।।
ततस्सीताम श्र्ांस्तु, रावणस्र् ननवेशने।
शो्सार्रमासाद्र् ,न ारमपलिये।।5.58.52।।
शोचता च मर्ा दृष्टां, रा्ारेण समावृतम।
्ाञ्चनेन पव्ृ ष्टेन, र्ृहो वनमुत्तमम।।5.58.53।।
स रा्ारमवप्लुत्र्, पश्याशम बहु ाद म।
अशो्वनन्ामध्र्े ,शशांशु ा ाद ो महान।।5.58.54।।
तमारुह्र् च पश्याशम ,्ाञ्चनां ्दलीवनम।
अदूरे शशांशु ावृक्षा-त्पश्याशम वरवणणधनीम।।5.58.55।।
59
श्र्ामाां ्मल राक्षी-मु वास्ृ शाननाम।
तदे्वासस्सांवीताां ,रजोध्वस्तशशरोरुहाम।।5.58.56।।
शो्सन्ता दीनाङर्ीां, सीताां भतृधदहते स्स्थताम।
राक्षसीशभपवधरू ाशभिः, क्र
ू राशभरशभसांवृताम।।5.58.57।।
माांसशोणणतभक्षाशभ-व्र्ाधघ्रीशभहधररणीशमव।
सा मर्ा राक्षसीमध्र्े ,तजर्धमाना मुहुमुधहुिः।।5.58.58।।
ए्वेणीर्रा दीना, भतृधथचन्ता रार्णा।
भूशमशय्र्ा पववणाधङर्ी , द्शमनीव दहमार्मे।।5.58.59।।
रावणाद्पवननवृत्ताथाध, मतधव्र््ृ तननश्चर्ा।
्थस्ञ्चन्मृर्शाबाक्षी, तूणधमासाददता मर्ा।।5.58.60।।
60
ताां दृष््वा तादृशीां नारीां ,राम त्नीां र्शस्स्वनीम।
तरैव शशांशु ावृक्षे, श्र्न्नहमवस्स्थतिः।।5.58.61।।
ततो हलहलाशब्दां ,्ाञ्चीनू ुरशमथश्रतम।
शृणोम्यथर््र्म्प्भीरां, रावणस्र् ननवेशने।।5.58.62।।
ततोऽहां रमोद्पव्निः, स्वां रू ां रत्र्सांहरम।
अहां तु शशांशु ावृक्षे , क्षीव र्हने स्स्थतिः।।5.58.63।।
ततो रावणदाराश्च, रावणश्च महाबलिः।
तां देशां समनुराप्ता, र्र सीताऽभवत्स्स्थता।।5.58.64।।
तां दृष््वाथ वरारोहा, सीता रक्षोर्णेश्वरम।
सङ्
ु च्र्ोरूस्तनौ ीनौ ,बाहुभ्र्ाां रररभ्र् च।।5.58.65।।
61
पवरस्ताां रमोद्पव्नाां ,वीक्षमाणाां ततस्ततिः।
राणां क्स्ञ्चद श्र्न्तीां ,वे मानाां त स्स्वनीम।।5.58.66।।
तामवाच दशग्रीव-स्सीताां रमदुिःणखताम।
अवास्क्चरािः र नततो, बहुमन्र्स्व माशमनत।।5.58.67।।
र्दद चेत्त्वां तु द ाधन्माां ,नाशभनन्दशस र्पवधते।
द्वौ मासावन्तरां सीते ,पास्याशम रुथर्रां तव।।5.58.68।।
एतच्ुत्वा वचस्तस्र् ,रावणस्र् दुरात्मनिः।
उवाच रमक्र
ु द्र्ा ,सीता वचनमुत्तमम।।5.58.69।।
राक्षसार्म रामस्र्, भार्ाधमशमततेजसिः।
इक्ष्वा्
ु ्
ु लनाथस्र् ,स्नुषाां दशरथस्र् च।।5.58.70।।
62
अवाच्र्ां वदतो स्जह्वा ,्थां न नतता तव।
क्स्ञ्चद्वीर्ां तवानार्ध, र्ो माां भतुधरसस्न्नर्ौ।।5.58.71।।
अ हृत्र्ाऽऽर्तिः ा ,ते नादृष्टो महात्मना।
न त्वां रामस्र् सदृशो ,दास्र्ेऽप्र्स्र् न
यज्यसे।।5.58.72।।
र्ज्ञीर्स्सत्र्वादी च, रणश्लाघी च राघविः।
जानक्र्ा रुषां वाक्र्-मेवमुक्तो दशाननिः।।5.58.73।।
जज्वाल सहसा ्ो ा-स्च्चतास्थ इव ाव्िः।
पववृत्र् नर्ने क्र
ू रे मुस्ष्ट-मुद्र्म्प्र् दक्षक्षणम।।5.58.74।।
मैथथलीां हन्तुमारब्र्: ,स्रीशभहाधहा्ृ तां तदा।
स्रीणाां मध्र्ात्समुत् त्र् ,तस्र् भार्ाध दुरात्मनिः।।75।।
63
वरा मन्दोदरी नाम ,तर्ा स रनतषेथर्तिः।
उक्तश्च मर्ुराां वाणीां ,तर्ा स मदनाददधतिः।।5.58.76।।
सीतर्ा तव क्ां ्ार्ां, महेन्रसमपवक्रमिः।
देवर्न्र्वध्न्र्ाशभ-र्धक्ष्न्र्ाशभरेव च।।5.58.77।।
सार्ां रभो रमस्वेह ,सीतर्ा क्ां कररष्यशस।
ततस्ताशभस्समेताशभ-नाधरीशभस्स महाबलिः।।5.58.78।।
रसाद्र् सहसा नीतो ,भवनां स्वां ननशाचरिः।
र्ाते तस्स्मन दशग्रीवे ,राक्षस्र्ो पव्ृ ताननािः।।5.58.79।।
सीताां तनभगत्सगयामास-वागक्र्ैिः क्र
ू रैस्सुदारुणैिः।
तृणवद्भापषतां तासाां, र्णयामास जान्ी।।5.58.80।।
64
र्स्जधतां च तदा तासाां ,सीताां राप्र् ननरथध्म।
वृथार्स्जधतननश्चेष्टा ,राक्षस्र्िः प शशताशनािः।।5.58.81।।
रावणार् शशंसस्ताुः ,सीताध्र्वशसतां महत।
ततस्तास्सदहतास्सवाध, ननहताशा ननरुद्र्मािः।।5.58.82।।
ररक्षक्षप्र् समन्तात्ताां ,ननरावशमु ार्तािः।
तासु चैव रसुप्तासु ,सीता भतृधदहते रता।।5.58.83।।
पवलप्र् ्रुणां दीना ,प्रशशोच सुदुिःणखता।
तासाां मध्र्ात्समुत्थार्, त्ररजटा वाक्र्मब्रवीत्।।5.58.84।।
आत्मानां खादत क्षक्षरां, न सीता ववनशशष्यतत।
जन्स्र्ात्मजा साध्वी, स्नुषा दशरथस्र् च।।5.58.85।।
65
स्वप्नो ह्र्द्र् मर्ा दृष्टो ,दारुणो रोमहषधणिः।
रक्षसाां च पवनाशार्, भतुधरस्र्ा जर्ार् च।।5.58.86।।
अलमस्मात् रररातुां, राघवाराक्षसीर्णम।
अशभयाचाम वैदेही-मेतद्थर् मम रोचते।।5.58.87।।
र्स्र्ा ह्र्ेवांपवर्स्स्वप्नो, दुिःणखतार्ािः प्रदृश्यते।
सा दुिःखैपवधपवर्ैमुधक्ता, सुखमाप्नोत्र्नुत्तमम।।5.58.88।।
रणण ातरसन्ना दह, मैथथली जन्ात्मजा।
ततस्सा ह्रीमती बाला, भतुधपवधजर्हपषधता।।5.58.89।।
अवोचद्यदद तत्तथ्र्ां, भवेर्ां शरणां दह विः।
ताां चाहां तादृशीां दृष््वा ,सीतार्ा दारुणाां दशाम।।5.58.90।।
66
चचन्तयामास पवक्रान्तो, न च मे ननवृधतां मनिः।
सम्प्भाषणाथां च मर्ा ,जानक्र्ास्श्चस्न्ततो पवथर्िः।।91।।
इक्ष्वा्
ू णाां दह वांशस्तु, ततो मम ुरस््ृ तिः।
श्रुत्वा तु र्ददताां वाचां ,राजपषधर्ण ूस्जताम।।5.58.92।।
प्रत्यभाषत माां देवी, बाष् ैिः प दहतलोचना।
्स्त्वां ्
े न ्थां चेह, राप्तो वानर ुङर्विः।।5.58.93।।
्ा च रामेण ते रीनत-स्तन्मे शांशसतुमहगशस।
तस्र्ास्तद्वचनां श्रुत्वा, ह्र्हमप्र्ब्रुवां वचिः।।5.58.94।।
देपव रामस्र् भतुधस्ते ,सहार्ो भीमपवक्रमिः।
सुग्रीवो नाम पवक्रान्तो, वानरेन्रो महाबलिः।।5.58.95।।
67
तस्र् माां पवद्थर् भृत्र्ां त्वां ,हनुमन्तशमहार्तम।
भराधहां रेपषतस्तुभ्र्ां ,रामेणास्क्लष्ट्मधणा।।5.58.96।।
इदां च ुरुषव्र्ाघ्रिः, श्रीमान दाशरथथिः स्वर्म।
अङर्ुलीर्मशभज्ञान-मदात्तुभ्र्ां र्शस्स्वनन।।5.58.97।।
तददच्छछाशम त्वर्ाऽऽज्ञप्तां ,देपव क्ां करवाण्यहम।
रामलक्ष्मणर्ोिः ाश्वां ,नयाशम त्वाां क्मुत्तरम।।5.58.98।।
एतच्ुत्वा पवददत्वा च, सीता जन्नस्न्दनी।
आहरावणमुत्साद्र्, राघवो माां नयन्त्वनत।।5.58.99।।
रणम्प्र् शशरसा देवीां ,महमार्ाधमननस्न्दताम।
राघवस्र् मनोह्लाद-मशभज्ञानमर्ाथचषम।।5.58.100।।
68
अथ मामब्रवीत्सीता, र्ृह्र्तामर्मुत्तमिः।
मणणर्ेन महाबाहू, रामस्त्वाां बहुमन्र्ते।।5.58.101।।
इत्र्ुक्त्वा तु वरारोहा ,मणणरवरमद्भुतम।
प्रायच्छछत्परमोद्पव्ना, वाचा माां सन्न्ददेश ह।।5.58.102।।
ततस्तस्र्ै रणम्प्र्ाहां, राज ु्र्ै समादहतिः।
रदक्षक्षणां ररक्राम-शमहाभ्र्ुद्र्तमानसिः।।5.58.103।।
उक्तोऽहां ुनरेवेदां, ननस्श्चत्र् मनसा तर्ा।
हनुमन्मम वृत्तान्तां, वक्तुमहगशस राघवे।।5.58.104।।
र्था श्रुत्वैव न थचरा-त्तावुभौ रामलक्ष्मणौ।
सुग्रीवसदहतौ वीरा-वु ेर्ाताां तथा ्
ु रु।।5.58.105।।
69
र्द्र्न्र्था भवेदेत-द्द्वौ मासौ जीपवतां मम।
न माां द्रक्ष्यतत ्ा्
ु त्स्थो, शिर्े साहमनाथवत।।106।।
तच्ुत्वा ्रुणां वाक्र्ां, क्रोर्ो मामभ्यवतगत।
उत्तरां च मर्ा दृष्टां ,्ार्धशेषमनन्तरम।।5.58.107।।
ततोऽवर्धत मे ्ार्-स्तदा वधतसस्न्नभिः।
र्ुद्र््ाङक्षी वनां तच्च, पवनाशनर्तुमारभे।।5.58.108।।
तद्भ्नां वनषण्डां तु, भ्रान्तरस्तमृर्द्पवजम।
रनतबुद्र्ा तनरीिन्ते ,राक्षस्र्ो पव्ृ ताननािः।।5.58.109।।
माां च दृष््वा वने तस्स्मन ,समार्म्प्र् ततस्ततिः।
तास्समभ्र्ार्तािः क्षक्षरां, रावणायाचचक्षिरे।।5.58.110।।
70
राजस्वनशमदां दुर्ां ,तव भ्नां दुरात्मना।
वानरेण ह्र्पवज्ञार्, तव वीर्ां महाबल।।5.58.111।।
दुबुधद्र्ेस्तस्र् राजेन्र, तव पवपरर््ाररणिः।
वर्माज्ञा र् क्षक्षरां ,र्थासौ पवलर्ां व्रजेत्।।5.58.112।।
तच्ुत्वा राक्षसेन्रेण, पवसृष्टा भृशदुजधर्ािः।
राक्षसािः क्ङ्रा नाम ,रावणस्र् मनोनुर्ािः।।5.58.113।।
तेषामशीनतसाहस्रां ,शूलमुद्र्र ाणणनाम।
मर्ा तस्स्मन्वनोद्देशे, ररघेण ननषूददतम।।5.58.114।।
तेषाां तु हतशेषा र्े, ते र्त्वा लघुपवक्रमािः।
ननहतां च महत्सैन्र्ां, रावणायाचचक्षिरे।।5.58.115।।
71
ततो मे बुद्थर्रुत् न्ना, चैत्र्रासादमाक्रमम।
तरस्थान्राक्षसान हत्वा, शतां स्तम्प्भेन वै ुनिः।।5.58.116।।
ललामभूतो लङ्ार्ा-स्स वै पवध्वांशसतो मर्ा।
ततिः रहस्तस्र् सुतां ,जम्प्बुमाशलनमाददशत्।।5.58.117।।
राक्षसैबधहुशभस्सार्ां, घोररू ैभधर्ान्
ै िः।
तां महाबलसम्प् न्नां ,राक्षसां रण्ोपवदम।।5.58.118।।
ररघेणानतघोरेण, सूदयाशम सहानुर्म।
तच्ुत्वा राक्षसेन्रस्तु, मस्न्र ुत्रान्महाबलान।।5.58.119।।
दानतबलसम्प् न्नान, प्रेषयामास रावणिः।
ररघेणैव तान सवाध-न्नयाशम र्मसादनम।।5.58.120।।
72
मस्न्र ुत्रान्हतान्च्छ
ृ त्वा, समरेऽलघुपवक्रमान।
ञ्च सेनाग्रर्ाच्ूरा-न्प्रेषयामास रावणिः।।5.58.121।।
तानहां सहसैन्र्ान्वै, सवाधनेवाभ्र्सूदर्म।
ततिः ुनदधशग्रीविः, ुरमक्षां महाबलम।।5.58.122।।
बहुभी राक्षसैस्सार्ां, प्रेषयामास रावणिः।
तां तु मन्दोदरी ुत्रां, ्
ु मारां रण स्ण्डतम।।5.58.123।।
सहसा खां समुत्क्रान्तां , ादर्ोश्च र्ृहीतवान।
चमाधशसनां शतर्ुणां, भ्रामनर्त्वा व्र् ेषर्म।।5.58.124।।
तमक्षमार्तां भ्नां ,ननशम्प्र् स दशाननिः।
तत इन्रस्जतां नाम, द्पवतीर्ां रावणस्सुतम।।5.58.125।।
73
व्यादददेश सुसां्ृ द्र्ो, बशलनम र्ुद्र्दुमधदम।
तच्चाप्र्हां बलां सवां, तां च राक्षस ुङर्वम।।5.58.126।।
नष्टौजसां रणे ्ृ त्वा, रां हषधमु ार्मम।
महताप महाबाहुिः, रत्र्र्ेन महाबलिः।।5.58.127।।
रेपषतो रावणेनैव, सह वीरैमधदोत््टैिः।
सोऽपवषह्र्ां दह माां बुद्ध्वा, स्वां बलां चावमददधतम।।128।।
ब्राह्मणास्रेण स तु ,माां राबध्नाच्छानतवेथर्तिः।
रजजुशभश्चाशभबध्नस्न्त, ततो माां तर राक्षसािः।।129।।
रावणस्र् समी ां च, र्ृहीत्वा मामु ानर्न।
दृष््वा सम्प्भापषतश्चाहां, रावणेन दुरात्मना।।5.58.130।।
74
ृष्टश्च लङ्ार्मनां, राक्षसानाां च तां वर्म।
तत्सवां च मर्ा तर, सीताथधशमनत जस्ल् तम।।5.58.131।।
अस्र्ाहां दशधना्ाङक्षी, राप्तस्त्वद्भवनां पवभो।
मारुतस्र्ौरसिः ुरो ,वानरो हनुमानहम।।5.58.132।।
रामदूतां च माां ववद्चर्, सुग्रीवसथचवां ्प म।
सोऽहां दूत्र्ेन रामस्र्, त्वत्स्ाशशमहार्तिः।।5.58.133।।
सुग्रीवश्च महातेजा-स्स त्वाां ्
ु शलमब्रवीत्।
र्माधथध्ामसदहतां, दहतां थ्र्मवाच च।।5.58.134।।
वसतो ऋश्र्मू्
े मे, वधते पव ुलरुमे।
राघवो रणपवक्रान्तो, शमत्रत्वां समु ार्तिः।।5.58.135।।
75
तेन मे ्थथतां राज्ञा ,भार्ाध मे रक्षसा हृता।
तर साहाय्र्मस्मा्
ां ,्ार्ां सवाधत्मना त्वर्ा।।5.58.136।।
मर्ा च ्थथतां तस्मै, वाशलनश्च वर्ां रनत।
तर साहाय्र्हेतोमे, समर्ां ्तुधमहगशस।।5.58.137।।
वाशलना हृतराजर्ेन, सुग्रीवेण महारभुिः।
चक्र
े ऽस््नसाक्षक्ष्
ां सख्र्ां, राघवस्सह लक्ष्मणिः।।5.58.138।।
तेन वाशलनमुत् ा्र्, शरेणै्
े न सांर्ुर्े।
वानराणाां महाराजिः, ्ृ तस्स प्लवताां रभुिः।।5.58.139।।
तस्र् साहाय्र्मस्माशभिः, ्ार्ां सवाधत्मना स्त्वह।
तेन रस्थाप तस्तुभ्र्ां ,समी शमह र्मधतिः।।5.58.140।।
76
क्षक्षरमानीर्ताां सीता, दीर्ताां राघवार् च।
र्ावन्न हरर्ो वीरा, पवर्मस्न्त बलां तव।।5.58.141।।
वानराणाां रभावो दह, न ्
े न पवददतिः ुरा।
देवतानाां सङ्ाशां च, र्े र्च्छछन्न्त ननमस्न्रतािः।।5.58.142।।
इनत वानरराजस्त्वा-माहेत्र्शभदहतो मर्ा।
मामैक्षत ततिः क्र
ु द्र्-श्चक्षुषा रदहस्न्नव।।5.58.143।।
तेन वध्र्ोऽहमाज्ञप्तो ,रक्षसा रौर्मधणा।
मत्रभावमपवज्ञार्, रावणेन दुरात्मना।।5.58.144।।
ततो पवभीषणो नाम, तस्र् भ्राता महामनतिः।
तेन राक्षसराजोऽसौ ,र्ाथचतो मम ्ारणात।।5.58.145।।
77
नैवां राक्षसशादूधल, त्र्जर्तामेष ननश्चर्िः।
राजशास्रव्र् ेतो दह, मार्धिः संसेव्यते त्वर्ा।।5.58.146।।
दूतवध्र्ा न दृष्टा दह ,राजशास्रेषु राक्षस।
दूतेन वेददतव्र्ां च ,र्थाथां दहतवाददना।।5.58.147।।
सुमहत्र् रार्ेऽप , दूतस्र्ातुलपवक्रमिः।
पवरू ्रणां दृष्टां ,न वर्ोऽस्तीनत शास्रतिः।।5.58.148।।
पवभीषणेनैवमुक्तो, रावणस्सन्न्ददेश तान।
राक्षसानेतदेवास्र् ,लाङर्ूलां दह्र्ताशमनत।।5.58.149।।
ततस्तस्र् वचिः श्रुत्वा ,मम ुच्छां समन्ततिः।
वेस्ष्टतां शणवल््
ै श्च, जीणथिः ्ा ाधसजैिः टैिः।।5.58.150।।
78
राक्षसािः शसद्र्सन्नाहा-स्ततस्ते चण्डपवक्रमािः।
तदाऽदह्यन्त मे ुच्छां ,ननघ्नन्त: ्ाष्तमुस्ष्टशभिः।।151।।
बद्र्स्र् बहुशभिः ाशै-र्धस्न्रतस्र् च राक्षसैिः।
ततस्ते राक्षसाश्शूरा, बद्र्ां मामस््नसांवृतम।।5.58.152।।
अघोषर्न्राजमार्े, नर्रद्वारमार्तािः।
ततोऽहां सुमहरू ां, सांक्षक्षप्र् ुनरात्मनिः।।5.58.153।।
पवमोचनर्त्वा तां बन्र्ां, र्ृ नतस्थिः स्स्थतिः ुनिः।
आर्सां ररघां र्ृह्र्, तानन रक्षाांस्र्सूदर्म।।5.58.154।।
ततस्तन्नर्रद्वारां ,वेर्ेनाप्लुतवानहम।
ुच्छेन च रदीप्तेन ,ताां ुरीां सा्टर्ो ुराम।।5.58.155।।
79
दहाम्यहमसांभ्रान्तो, र्ुर्ान्तास््नररव रजािः।
पवनष्टा जान्ी व्र्क्तां, न ह्र्द्र्िः प्रदृश्यते।।5.58.156।।
लङ्ार्ाां ्स्श्चदुद्र्ेशिः, सवाध भस्मी्ृ ता ुरी।
दहता च मर्ा लङ्ाां ,द्र्ा सीता न सांशर्िः।।5.58.157।।
रामस्र् दह महत््ार्ां, मर्ेदां पवतथी्ृ तम।
इनत शो्समापवष्ट-स्श्चन्तामहमु ार्तिः।।5.58.158।।
अथाहां वाचमश्रौषां, चारणानाां शुभाक्षराम।
जान्ी न च द्र्ेनत, पवस्मर्ोदन्तभापषणाम।।5.58.159।।
ततो मे बुद्थर्रुत् न्ना, श्रुत्वा तामद्भुताां थर्रम।
अद्र्ा जान्ीत्र्ेवां, ननशमत्तैश्चो लक्षक्षता।।5.58.160।।
80
दीप्र्माने तु लाङर्ूले, न माां दहतत ाव्िः।
हृदर्ां च रहृष्टां मे, वातास्सुरशभर्स्न्र्निः।।5.58.161।।
तैननधशमत्तैश्च दृष्टाथै:, ्ारणैश्च महार्ुणैिः।
ऋपषवाक्र्ैश्च शसद्र्ाथथ-रभवां हृष्टमानसिः।।5.58.162।।
ुनदृधष््वा च वैदेहीां, पवसृष्टश्च तर्ा ुनिः।
ततिः वधतमासाद्र् ,तराररष्टमहां ुनिः।।5.58.163।।
रनतप्लवनमारेभे, र्ुष्मद्र्शधन्ाांक्षर्ा।
ततिः वनचन्रा्
ध -शसद्र्र्न्र्वधसेपवतम।।5.58.164।।
81
न्थानमहमाक्रम्प्र् ,भवतो दृष्टवाननह।
राघवस्र् रभावेण ,भवताां चैव तेजसा।।5.58.165।।
सुग्रीवस्र् च ्ार्ाधथां ,मर्ा सवधमनुस्ष्ततम।
एतत्सवां मर्ा तर, र्थावदपपाददतम्।।5.58.166।।
अर र्न्न ्ृ तां शेषां ,तत्सवां कक्रर्ताशमनत।
इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे
अष्ट ञ्चाशस्सर्धिः।।
82
एकोनषन्ष्टतमस्सर्गुः
Hanuman gives an account of the plight of Sita in
Lanka
82
83
एतदाख्र्ार् तत्सवां ,हनुमान्मारुतात्मजिः।
भूर्स्समपचक्राम, वचनां वक्तुमुत्तरम।।5.59.1।।
सफलो राघवोद्र्ोर्-स्सुग्रीवस्र् च सम्प्भ्रमिः।
शीलमासाद्र् सीतार्ा, मम च रवणां मनिः।।5.59.2।।
ननर्तस्समुदाचारो, भस्क्तभधतधरर चोत्तमा।
र्न्न हन्न्त दशग्रीवां ,सा महात्मा ्ृ तार्सम।।5.59.3।।
तस्र् ताां स् ृशतो र्ारां ,त सा न पवनाशशतम।
न तदस््नशशखा कयाग-त्संस् ृष्टा ाणणना सती।।5.59.4।।
जन्स्र्ात्मजा ्
ु र्ाध-द्र्त्क्रोर््लुषी्ृ ता।
जाम्प्बवत्रमुखान सवाध-ननुज्ञाप्र् महाहरीन।।5.59.5।।
84
अस्स्मन्नेवां र्ते ्ार्े ,भवताां च तनवेददते।
न्र्ाय्र्ां स्म सह वैदेह्र्ा, रष्टुां तौ ाथथधवात्मजौ।।5.59.6।।
अहमे्ोऽप र्ाधप्त-स्सराक्षसर्णाां ुरीम।
ताां लङ्ाां तरसा हन्तुां ,रावणां च महाबलम।।5.59.7।।
क्ां ुनस्सदहतो वीरै-बधलवद्शभिः ्ृ तात्मशभिः।
्ृ तास्रै: प्लवर्ैश्शूरै-भधवद्शभपवजर्ैपषशभिः।।5.59.8।।
अहां तु रावणां र्ुद्र्े ,ससैन्र्ां स ुरस्सरम।
सह ुत्रां वचर्ष्याशम, सहोदरर्ुतां र्ुथर्।।5.59.9।।
ब्राह्ममैन्रां च रौरां च, वार्व्र्ां वारणां तथा।
र्दद शक्रस्जतोऽस्राणण ,दुननधरीक्षाणण सांर्ुर्े।।5.59.10।।
85
तान्र्हां वचर्ष्याशम ,हतनष्याशम च राक्षसान।
भवतामभ्र्नुज्ञातो ,पवक्रमो मे रुणद्थर् तम।।5.59.11।।
मर्ातुला पवसृष्टा दह ,शैलवृस्ष्टननधरन्तरा।
देवानप रणे हन्या-न्त्क
ं ुनस्तास्न्नशाचरान।।5.59.12।।
सार्रोऽप्र्नतर्ाद्वेलाां, मन्दरिः रचलेदप ।
न जाम्प्बवन्तां समरे, ्म्प् र्ेदररवादहनी।।5.59.13।।
सवधराक्षससङघानाां, राक्षसा र्े च ूवध्ािः।
अलमे्ो पवनाशार् ,वीरो वाशलसुतिः ्प िः।।5.59.14।।
नसस्र्ोरुवेर्ेन ,नीलस्र् च महात्मनिः।
मन्दरोऽप्यवशीयेत ,क्ां ुनर्ुधथर् राक्षसािः।।5.59.15।।
86
सदेवासुरर्क्षेषु, र्न्र्वोरर् क्षक्षषु।
मैन्दस्र् रनतर्ोद्र्ारां, शांसत द्पवपवदस्र् वा।।5.59.16।।
अस्श्व ुरौ महाभार्ा-वेतौ प्लवर्सत्तमौ।
एतर्ोिः रनतर्ोद्दारां ,न पश्याशम रणास्जरे।।5.59.17।।
प तामहवरोत्से्ा-त् रमां द धमास्स्थतौ।
अमृतराशशनावेतौ, सवधवानरसत्तमौ।।5.59.18।।
अस्श्वनोमाधननाथां दह, सवधलो्प तामहिः।
सवाधवध्र्त्वमतुल-मनर्ोदधत्तवान् ुरा।।5.59.19।।
वरोत्से्
े न मत्तौ च, रमथ्र् महतीां चमूम।
सुराणाममृतां वीरौ , ीतवन्तौ प्लवङर्मौ।।5.59.20।।
87
एतावेव दह सङ्ृ द्र्ौ ,सवास्जरथ्
ु ञ्जराम।
लङ्ाां नाशनर्तुां शक्तौ, सवे ततष्ठन्त वानरािः।।5.59.21।।
मर्ैव ननहता लङ्ा, द्र्ा भस्मी्ृ ता ुनिः।
राजमार्ेषु सवधर ,नाम पवश्रापवतां मर्ा।।5.59.22।।
जयत्यततबलो रामो, लक्ष्मणश्च महाबलिः।
राजा जयतत सुग्रीवो, राघवेणाशभ ाशलतिः।।5.59.23।।
अहां ्ोसलराजस्र् ,दासिः वनसम्प्भविः।
हनुमानननत सवधर ,नाम पवश्रापवतां मर्ा।।5.59.24।।
अशो्वनन्ामध्र्े, रावणस्र् दुरात्मनिः।
अर्स्तास्च्छांशु ावृक्षे ,साध्वी ्रुणमास्स्थता।।5.59.25।।
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
08_Sundara Kandam_v3.pdf
1 sur 100

Recommandé

07_Sundara Kandam_v3.pdf par
07_Sundara Kandam_v3.pdf07_Sundara Kandam_v3.pdf
07_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
37 vues101 diapositives
02_Sundara Kandam_v3.pdf par
02_Sundara Kandam_v3.pdf02_Sundara Kandam_v3.pdf
02_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
85 vues129 diapositives
06_Sundara Kandam_v3.pdf par
06_Sundara Kandam_v3.pdf06_Sundara Kandam_v3.pdf
06_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
32 vues99 diapositives
04_Sundara Kandam_v3.pptx par
04_Sundara Kandam_v3.pptx04_Sundara Kandam_v3.pptx
04_Sundara Kandam_v3.pptxNanda Mohan Shenoy
37 vues54 diapositives
D02_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D02_SVCMahatmyam_v1.pdfD02_SVCMahatmyam_v1.pdf
D02_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
61 vues63 diapositives
Devi Mahatmyam par
Devi Mahatmyam Devi Mahatmyam
Devi Mahatmyam Nanda Mohan Shenoy
270 vues158 diapositives

Contenu connexe

Tendances

Hindi ppt 3rd sem on samas par
Hindi ppt 3rd sem on samasHindi ppt 3rd sem on samas
Hindi ppt 3rd sem on samasUsha Budhwar
7.1K vues18 diapositives
समास - hindi par
समास - hindiसमास - hindi
समास - hindiAparna
1.5K vues11 diapositives
Bhasha lipi aur vyakran par
Bhasha lipi aur vyakranBhasha lipi aur vyakran
Bhasha lipi aur vyakranamrit1489
24.9K vues33 diapositives
ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत par
ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत
ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत krishna mishra
4.3K vues21 diapositives
अव्ययीभाव समास par
अव्ययीभाव समासअव्ययीभाव समास
अव्ययीभाव समासDev Chauhan
833 vues12 diapositives
Social science ppt by usha par
Social science ppt by ushaSocial science ppt by usha
Social science ppt by ushaUsha Budhwar
4.4K vues15 diapositives

Tendances(20)

Hindi ppt 3rd sem on samas par Usha Budhwar
Hindi ppt 3rd sem on samasHindi ppt 3rd sem on samas
Hindi ppt 3rd sem on samas
Usha Budhwar7.1K vues
समास - hindi par Aparna
समास - hindiसमास - hindi
समास - hindi
Aparna 1.5K vues
Bhasha lipi aur vyakran par amrit1489
Bhasha lipi aur vyakranBhasha lipi aur vyakran
Bhasha lipi aur vyakran
amrit148924.9K vues
ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत par krishna mishra
ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत
ऊर्जा के अनवीकरणीय स्त्रोत
krishna mishra4.3K vues
अव्ययीभाव समास par Dev Chauhan
अव्ययीभाव समासअव्ययीभाव समास
अव्ययीभाव समास
Dev Chauhan833 vues
Social science ppt by usha par Usha Budhwar
Social science ppt by ushaSocial science ppt by usha
Social science ppt by usha
Usha Budhwar4.4K vues
शिक्षा के क्षेत्र में महात्मा गांधी के योगदान का वर्णन करे animation.pdf par Ravi Prakash
शिक्षा के क्षेत्र में महात्मा गांधी के योगदान का वर्णन करे animation.pdfशिक्षा के क्षेत्र में महात्मा गांधी के योगदान का वर्णन करे animation.pdf
शिक्षा के क्षेत्र में महात्मा गांधी के योगदान का वर्णन करे animation.pdf
Ravi Prakash1.4K vues
ประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองของไทย par Padvee Academy
ประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองของไทยประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองของไทย
ประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองของไทย
Padvee Academy14.7K vues
Neeti saara-collection-of-subhaaashitaas par Bhim Upadhyaya
Neeti saara-collection-of-subhaaashitaasNeeti saara-collection-of-subhaaashitaas
Neeti saara-collection-of-subhaaashitaas
Bhim Upadhyaya1.2K vues
महाभारत कथा कक्षा Vii हिन्दी par KVS
महाभारत कथा कक्षा  Vii हिन्दीमहाभारत कथा कक्षा  Vii हिन्दी
महाभारत कथा कक्षा Vii हिन्दी
KVS8.9K vues
Mughal empire मुगल सम्राज्य par RAVIKUMARRAV
Mughal empire मुगल सम्राज्यMughal empire मुगल सम्राज्य
Mughal empire मुगल सम्राज्य
RAVIKUMARRAV2.9K vues
सर्वनाम P.P.T.pptx par TARUNASHARMA57
सर्वनाम P.P.T.pptxसर्वनाम P.P.T.pptx
सर्वनाम P.P.T.pptx
TARUNASHARMA571.5K vues
मुगल सम्राज्य पी पी टी Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt ... par RAVIKUMARRAV
मुगल सम्राज्य पी पी टी Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt ...मुगल सम्राज्य पी पी टी Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt ...
मुगल सम्राज्य पी पी टी Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt Mughal Empire ppt ...
RAVIKUMARRAV2.8K vues
विशेषण एवं उनके प्रकार par Dharmesh Upadhyay
विशेषण एवं उनके प्रकारविशेषण एवं उनके प्रकार
विशेषण एवं उनके प्रकार
Dharmesh Upadhyay2.4K vues
Adjectives HINDI par Somya Tyagi
Adjectives HINDIAdjectives HINDI
Adjectives HINDI
Somya Tyagi26.8K vues

Similaire à 08_Sundara Kandam_v3.pdf

05_Sundara Kandam_v3.pdf par
05_Sundara Kandam_v3.pdf05_Sundara Kandam_v3.pdf
05_Sundara Kandam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
14 vues63 diapositives
Ram Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa par
Ram Raksha Stotra & Ganapati AtharvashirsaRam Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa
Ram Raksha Stotra & Ganapati AtharvashirsaGunjan Verma
296 vues17 diapositives
Hindi Hanuman Chalisa App par
Hindi Hanuman Chalisa AppHindi Hanuman Chalisa App
Hindi Hanuman Chalisa AppBhajans-App
1.4K vues6 diapositives
Shiv-shasra-naam-with-meaning.docx par
Shiv-shasra-naam-with-meaning.docxShiv-shasra-naam-with-meaning.docx
Shiv-shasra-naam-with-meaning.docxamisamalia
6 vues41 diapositives
Bhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdf par
Bhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdfBhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdf
Bhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdfVipulOza1
121 vues17 diapositives
Raghuvansh par
Raghuvansh Raghuvansh
Raghuvansh Narendar Shastri
125 vues35 diapositives

Similaire à 08_Sundara Kandam_v3.pdf(20)

Ram Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa par Gunjan Verma
Ram Raksha Stotra & Ganapati AtharvashirsaRam Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa
Ram Raksha Stotra & Ganapati Atharvashirsa
Gunjan Verma296 vues
Hindi Hanuman Chalisa App par Bhajans-App
Hindi Hanuman Chalisa AppHindi Hanuman Chalisa App
Hindi Hanuman Chalisa App
Bhajans-App1.4K vues
Shiv-shasra-naam-with-meaning.docx par amisamalia
Shiv-shasra-naam-with-meaning.docxShiv-shasra-naam-with-meaning.docx
Shiv-shasra-naam-with-meaning.docx
amisamalia6 vues
Bhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdf par VipulOza1
Bhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdfBhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdf
Bhagavad Gita Chapter 1 In Hindi.pdf
VipulOza1121 vues
Prashant tiwari on hindi ras ppt..... par Prashant tiwari
Prashant tiwari on hindi ras ppt.....Prashant tiwari on hindi ras ppt.....
Prashant tiwari on hindi ras ppt.....
Prashant tiwari5.2K vues
अर्धनारी नटेश्वर स्तोत्रम् par amisamalia
अर्धनारी नटेश्वर स्तोत्रम्अर्धनारी नटेश्वर स्तोत्रम्
अर्धनारी नटेश्वर स्तोत्रम्
amisamalia181 vues
मैत्रायणी-उपनिषद.pdf par RashmiTiwari72
मैत्रायणी-उपनिषद.pdfमैत्रायणी-उपनिषद.pdf
मैत्रायणी-उपनिषद.pdf
RashmiTiwari72143 vues
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि par JuhiAgarwal39
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि
श्री प्रभुजी का यज्ञ हवन बिधि
JuhiAgarwal39893 vues
Ram Lakshman Parshuram Samvad PPT Poem Class 10 CBSE par One Time Forever
Ram Lakshman Parshuram Samvad PPT Poem Class 10 CBSERam Lakshman Parshuram Samvad PPT Poem Class 10 CBSE
Ram Lakshman Parshuram Samvad PPT Poem Class 10 CBSE
One Time Forever25K vues
Pathya Kalpana in Samsarjana Krama par Ebinuday
Pathya Kalpana in Samsarjana KramaPathya Kalpana in Samsarjana Krama
Pathya Kalpana in Samsarjana Krama
Ebinuday990 vues
Parada bandha par Ebinuday
Parada bandhaParada bandha
Parada bandha
Ebinuday311 vues

Plus de Nanda Mohan Shenoy

Srimadbhagavata_parayanam_v3.pdf par
Srimadbhagavata_parayanam_v3.pdfSrimadbhagavata_parayanam_v3.pdf
Srimadbhagavata_parayanam_v3.pdfNanda Mohan Shenoy
43 vues167 diapositives
D07_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D07_SVCMahatmyam_v1.pdfD07_SVCMahatmyam_v1.pdf
D07_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
57 vues66 diapositives
D06_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D06_SVCMahatmyam_v1.pdfD06_SVCMahatmyam_v1.pdf
D06_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
26 vues55 diapositives
D05_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D05_SVCMahatmyam_v1.pdfD05_SVCMahatmyam_v1.pdf
D05_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
16 vues41 diapositives
D04_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D04_SVCMahatmyam_v1.pdfD04_SVCMahatmyam_v1.pdf
D04_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
9 vues47 diapositives
D03_SVCMahatmyam_v1.pdf par
D03_SVCMahatmyam_v1.pdfD03_SVCMahatmyam_v1.pdf
D03_SVCMahatmyam_v1.pdfNanda Mohan Shenoy
22 vues44 diapositives

Plus de Nanda Mohan Shenoy(20)

08_Sundara Kandam_v3.pdf

  • 2. 2 चतुःपञ्चाशस्सर्गुः Hanuman destroys the Ashoka garden -- sets fire to Lanka -- kills demons 2
  • 3. 3 वीक्षमाणस्ततो लङ्ाां ,्प िः ्ृ तमनोरथिः।।5.54.1।। वर्धमानसमुत्साहिः ,्ार्धशेषमचचन्तयत्। क्न्नु खल्ववशशष्टां मे ,्तधव्र्शमह साम्प्रतम।।5.54.2।। र्देषाां रक्षसाां भूर्िः , सन्ता जननां भवेत्। वनां तावत्रमथथतां , र्ृ ष्टा राक्षसा हतािः।।5.54.3। बलै्देशिः क्षप त-श्शेषां दुर्धपवनाशनम। दुर्े पवनाशशते ्मध ,भवेत्सख ररश्रमम। अल् र्त्नेन ्ार्ेऽस्स्मन ,मम स्यात्सफलश्श्रमिः।।5.54.4।। र्ो ह्र्र्ां मम लाङर्ूले, दीप्यते हव्र्वाहनिः। अस्र् सन्त धणां न्र्ाय्र्ां ,्तुधमेशभर्ृधहोत्तमैिः।।5.54.5।।
  • 4. 4 ततिः रदीप्तलाङर्ूल-स्सपवद्र्ुददव तोर्दिः। भवनाग्रेषु लङ्ार्ा, ववचचार महा्प िः।।5.54.6।। र्ृहाद्र्ृहां राक्षसाना-मुद्र्ानानन च वानरिः। वीक्षमाणो ह्र्सन्रस्तिः, रासादाांश्च चचार सिः।।5.54.7।। अवप्लुत्र् महावेर्िः, रहस्तस्र् ननवेशनम। अस््नां तर स ननक्षक्षप्र् ,श्वसनेन समो बली।।5.54.8।। ततोऽन्र्त्पप्लवे वेश्म ,महा ाश्वधस्र् वीर्धवान। ममोच हनुमानस््नां ,्ालानलशशखो मम।।5.54.9।। वज्रदांष्रस्र् च तदा ,पप्लवे स महा्प िः। शु्स्र् च महातेजा-स्सारणस्र् च र्ीमतिः।।5.54.10।।
  • 5. 5 तथा चेन्रस्जतो वेश्म ,ददाह हररर्ूथ िः। जम्प्बुमालेस्सुमालेश्च, ददाह भवनां ततिः।।5.54.11।। रस्श्म् े तोश्च भवनां, सूर्धशरोस्तथैव च। ह्रस्व्णधस्र् दांष्रस्र् ,रोमशस्र् च रक्षसिः।।5.54.12।। र्ुद्र्ोन्मत्तस्र् मत्तस्र् ,ध्वजग्रीवस्र् रक्षसिः। पवद्र्ुस्जजह्वस्र् घोरस्र् ,तथा हस्स्तमुखस्र् च।।5.54.13।। ्रालस्र् प शाचस्र्, शोणणताक्षस्र् चैव दह। ् ु म्प्भ्णधस्र् भवनां ,म्राक्षस्र् चैव दह।।5.54.14।। र्ज्ञशरोश्च भवनां , ब्रह्मशरोस्तथैव च। नरान्त्स्र् ् ु म्प्भस्र् ,नन् ु म्प्भस्र् दुरात्मनिः।।5.54.15।।
  • 6. 6 वजधनर्त्वा महातेजा ,पवभीषणर्ृहां रनत। क्रममाणिः क्रमेणैव ,ददाह हरर ुङर्विः।।5.54.16।। तेषु तेषु महाहेषु ,भवनेषु महार्शािः। र्ृहेष्वृद्थर्मतामृद्थर्ां ,ददाह स महा्प िः।।5.54.17।। सवेषाां समनतक्रम्प्र् ,राक्षसेन्रस्र् वीर्धवान। आससादाथ लक्ष्मीवान ,रावणस्र् ननवेशनम।।5.54.18।। ततस्तस्स्मन्र्ृहे मुख्र्े ,नानारत्नपवभूपषते। मेरुमन्दरसङ्ाशे , सवधमङर्ळशोशभते।।5.54.19।। रदीप्तमस््नमुत्सृजर् ,लाङर्ूलाग्रे रनतस्ष्ततम। ननाद हनुमान्वीरो, र्ुर्ान्तजलदो र्था।।5.54.20।।
  • 7. 7 श्वसनेन च सांर्ोर्ा-दनतवेर्ो महाबलिः। ्ालास््नररव जज्वाल, प्रावर्गत हुताशनिः।।5.54.21।। रदीप्तमस््नां वन-स्तेषु वेश्मस्वचारर्त। अभूच्छ्वसनसांर्ोर्ा-दनतवेर्ो हुताशनिः।।5.54.22।। तानन ्ाञ्चनजालानन ,मुक्तामणणमर्ानन च। भवनान्र्वशीर्धन्त ,रत्नवस्न्त महास्न्त च।।5.54.23।। सांजज्ञे तुमुलश्शब्दो, राक्षसानाां रर्ावताम। स्वर्ृहस्र् ररराणे ,भ्नोत्साहोस्जधतथश्रर्ाम।।5.54.24।। नूनमेषोऽस््नरार्ातिः, ्प रू ेण हा इनत। क्रन्दन्त्र्स्सहसा ेतुिः ,स्तनन्र्र्र्रािः स्स्रर्िः।।5.54.25।।
  • 8. 8 ्ास्श्चदस््न रीतेभ्र्ो , हमेभ्र्ो मुक्तमूर्धजािः। तन्त्र्ो रेस्जरेऽभ्रेभ्र्-स्सौदामन्र् इवाम्प्बरात।।5.54.26।। वज्रपवरुमवैदूर्ध-मुक्तारजतसांदहतान। पवथचरान्भवनाद्र्ातू-न्स्र्न्दमानान्ददशग सिः।।5.54.27।। नास््नस्तृप्यतत ्ाष्तानाां ,तृणानाां च र्था तथा। हनूमान राक्षसेन्दाणाां, पवशस्तानाां न तृप्यतत।।5.54.28।। क्वथचस्त्् ां शु्सङ्ाशािः ,क्वथचच्छाल्मशलसस्न्नभािः। क्वथचत्् ु ङ् ु मसङ्ाशा-स्श्शखा वह्नेश्च्ाशशरे।।29।। हनूमता वेर्वता ,वानरेण महात्मना। लङ्ा ुरां रद्र्ां तद् , रुरेण त्रर ुरां र्था।।5.54.30।।
  • 9. 9 ततस्तु लङ्ा ुर वधताग्रे , समुस्त्थतो भीम राक्रमोऽस््निः। रसार्ध चूडावलर्ां रदीप्तो , हनूमता वेर्वता पवसृष्टिः।।5.54.31।। र्ुर्ान्त्ालानलतुल्र्वेर्- स्समारुतोऽस््नवधवृर्े ददपवस् ृ्। पवर्ूमरस्श्मभधवनेषु सक्तो, रक्षश्शरीराजर्सम धताथचधिः।।5.54.32।। आददत्र््ोटीसदृशस्सुतेजा, लङ्ाां समस्ताां ररवार्ध नतष्तन। शब्दैरने् ै रशननररूढै- शभधन्दस्न्नवाण्डां प्रबभौ महास््निः।।5.54.33।।
  • 10. 10 तराम्प्बरादस््नरनतरवृद्र्ो, रूक्षरभिः क्ां शु् ुष् चूडिः। ननवाधणर्ूमा् ु लराजर्श्च, नीलोत् लाभािः प्रचकाशशरेऽभ्रािः।।5.54.34।। वज्री महेन्रस्स्रदशेश्वरो वा , साक्षाद्र्मो वा वरुणोऽननलो वा। रुरोऽस््नर्ो र्नदश्च सोमो , न वानरोऽर्ां स्वर्मेव ्ालिः।।5.54.35।। क्ां ब्रह्मणस्सवधप तामहस्र्, सवधस्र् र्ातुश्चतुराननस्र्। इहाऽऽर्तो वानररू र्ारी , रक्षो सांहार्रिः र्ो िः।।5.54.36।।
  • 11. 11 क्ां वैष्णवां वा ्प रू मेत्र्, रक्षोपवनाशार् रां सुतेजिः। अनन्तमव्र्क्तमथचन्त्र्मे् ां , स्वमार्र्ा साम्प्रतमार्तां वा।।5.54.37।। इत्र्ेवमूचबगहवो पवशशष्टा , रक्षोर्णास्तर समेत्र् सवे। सराणणसङघाां सर्ृहाां सवृक्षाां , द्र्ाां ुरीां ताां सहसा समीक्ष्र्।।5.54.38।। ततस्तु लङ्ा सहसा रद्र्ा, सराक्षसा साश्वरथा सनार्ा। स क्षक्षसङघा समृर्ा सवृक्षा , रुरोद दीना तुमुलां सशब्दम।।5.54.39।।
  • 12. 12 हा तात हा ुर् ्ान्त शमर, हा जीपवतां भोर्र्ुतां सु ुण्र्म। रक्षोशभरेवां बहुर्ा ब्रुवद्शभ- श्शब्दिः ्ृ तो घोरतरस्सुभीमिः।।5.54.40।। हुताशनजवालसमावृता सा, हतरवीरा ररवृत्तर्ोर्ा । हनूमतिः क्रोर्बलाशभभूता , बभूव शा ो हतेव लङ्ा।।5.54.41।। स सम्प्भ्रमरस्तपवषण्णराक्षसाां, समुजजवलजजवालहुताशनाङक्ताम। ददशग लङ्ाां हनुमान्महामनािः, स्वर्म्प्भू्ो ो हताशमवावननम।।5.54.42।।
  • 13. 13 भङक्त्वा वनां ाद रत्नसङ् ु लां , हत्वा तु रक्षाांशस महास्न्त सांर्ुर्े। द्ध्वा ुरीां ताां र्ृहरत्नमाशलनीां , तस्थौ हनूमान् वनात्मजिः ्प िः।।5.54.43।। त्रर् ू टशृङर्ाग्रतले पवथचरे, रनतस्ष्ततो वानरराजशसांहिः। रदीप्तलाङर्ूल्ृ ताथचधमाली , व्र्राजताऽऽददत्र् इवाांशुमाली।।5.54.44।। स राक्षसाांस्तान्सुबहूांश्च हत्वा , वनां च भङक्त्वा बहु ाद ां तत। पवसृजर् रक्षोभवनेषु चास््नां , जर्ाम रामां मनसा महात्मा।।5.54.45।।
  • 14. 14 ततस्तु तां वानरवीरमुख्र्ां ,महाबलां मारुततुल्र्वेर्म। महामनतां वार्ुसुतां वररष्तां .रतुष्टुवुदेवर्णाश्च सवे।।46।। भङक्त्वा वनां महातेजा , हत्वा रक्षाांशस सांर्ुर्े। द्ध्वा लङ्ा ुरीां रम्प्र्ाां ,रराज स महा्प िः।।5.54.47।। तर देवास्सर्न्र्वाध-स्स्सद्र्ाश्च रमषधर्िः। दृष््वा लङ्ाां रद्र्ाां ताां, पवस्मर्ां रमां र्तािः।।5.54.48।। तां दृष््वा वानरश्रेष्तां, हनुमन्तां महा्प म। ्ालास््नररनत सस्ञ्चन्त्र् ,सवधभूतानन तरसुिः।।5.54.49।। देवाश्च सवे मुनन ुङर्वाश्च ,र्न्र्वधपवद्र्ार्रनार्र्क्षािः। भूतानन सवाधणण महास्न्त तर,जगमुः राां रीनतमतुल्र्रू ाम। इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे चतुिः ञ्चाशस्सर्धिः।।
  • 16. 16 लङ्ाां समस्ताां सन्दीप्र् ,लाङर्ूलास््नां महाबलिः। तनवागपयामास तदा, समुरे हररसत्तमिः।। सन्दीप्र्मानाां पवध्वस्ताां ,रस्तरक्षोर्णाां ुरीम। आवेक्ष्र् हनुमान लङ्ाां ,चचन्तयामास वानरिः।।5.55.1।। तस्र्ाभूत्सुमहाांस्रासिः, ् ु त्सा चात्मन्यजायत। लङ्ाां रदहता ्मध ,क्ां स्स्वत््ृ तशमदां मर्ा।।5.55.2।। र्न्र्ास्ते ुरुषश्रेष्ता , र्े बुद्ध्र्ा ्ो मुस्त्थतम। तनरुन्र्न्न्त महात्मानो , दीप्तमस््नशमवाम्प्भसा।।5.55.3।। क्र ु द्र्िः ा ां न ् ु र्ाधत््िः ,क्र ु द्र्ो हन्र्ाद्र्ुरूनप । क्र ु द्र्िः रुषर्ा वाचा ,नरस्सार्ूनचर्क्षिपेत।।5.55.4।।
  • 17. 17 वाच्र्ावाच्र्ां र् ु प तो ,न ववजानातत ्दहधथचत। ना्ार्धमन्स्त क्र ु द्र्स्र् , नावाच्र्ां ववद्यते क्वथचत।।5।। र्स्समुत् नततां क्रोर्ां ,क्षमर्ैव तनरस्यतत। र्थोरर्स्त्वचां जीणाां ,स वै ुरुष उच्छयते।।5.55.6।। थर्र्स्तु माां सुदुबुधद्थर्ां ,ननलधजजां ा ्ृ त्तमम। अथचन्तनर्त्वा ताां सीता-मस््नदां स्वाशमघातु्म।।5.55.7।। र्दद द्र्ा स्त्वर्ां लङ्ा, नूनमार्ाधऽप जान्ी। द्र्ा तेन मर्ा भतुध-दहधतां ्ार्धमजानता।।5.55.8।। र्दथधमर्मारम्प्भ-स्तत््ार्धमवसाददतम। मर्ा दह दहता लङ्ाां ,न सीता रररक्षक्षता।।5.55.9।।
  • 18. 18 ईषत््ार्धशमदां ्ार्ां ,्ृ तमासीन्न सांशर्िः। तस्र् क्रोर्ाशभभूतेन ,मर्ा मूलक्षर्िः ्ृ तिः।।5.55.10।। पवनष्टा जान्ी नूनां ,न ह्र्द्र्िः प्रदृश्यते। लङ्ार्ाां ्स्श्चदुद्र्ेश-स्सवाध भस्मी्ृ ता ुरी।।5.55.11।। र्दद तद्पवहतां ्ार्ां, मम रज्ञापव र्धर्ात। इहैव राणसांन्र्ासो, ममाप ह्र्द्र् रोचते।।5.55.12।। क्म्नौ नन ताम्प्र्द्र् ,आहोस्स्वद्बडबामुखे। शरीरमाहो सत्त्वानाां ,दद्शम सार्रवाशसनाम।।5.55.13।। ्थां दह जीवता शक्र्ो ,मर्ा रष्टुां हरीश्वरिः। तौ वा ुरुषशादूधलौ , ्ार्धसवधस्वघानतना।।5.55.14।।
  • 19. 19 मर्ा खलु तदेवेदां ,रोषदोषात्रदशशधतम। रथथतां त्ररषु लो् े षु ,्प त्वमनवस्स्थतम।।5.55.15।। थर्र्स्तु राजसां भावम-नीशमनवस्स्थतम। ईश्वरेणाप र्रार्ा-न्मर्ा सीता न रक्षक्षता।।5.55.16।। पवनष्टार्ाां तु सीतार्ाां, तावुभौ पवनशशष्र्तिः। तर्ोपवधनाशे सुग्रीविः ,सबन्र्ुववगनशशष्यतत।।5.55.17।। एतदेव वचश्श्रुत्वा ,भरतो भ्रातृवत्सलिः। र्माधत्मा सहशरुघ्निः ,्थां शक्ष्यतत जीपवतुम।।5.55.18।। इक्ष्वा् ु वांशे र्शमधष्ते ,र्ते नाशमसांशर्म। भववष्यन्न्त रजास्सवाध-श्शो्सन्ता ीडडतािः।।5.55.19।।
  • 20. 20 तदहां भा्र्रदहतो ,लुप्तर्माधथधसङग्रहिः। रोषदोष रीतात्मा ,व्र्क्तां लो्पवनाशनिः।।5.55.20।। इनत थचन्तर्तस्तस्र् ,ननशमत्तान्यपपेददरे। ूवधमप्र्ु लब्र्ानन, साक्षात् ुनरचचन्तयत्।।5.55.21।। अथवा चारुसवाधङर्ी, रक्षक्षता स्वेन तेजसा। न नशशष्यतत ्ल्र्ाणी, नास््नर्नौ प्रवतगते।।5.55.22।। न दह र्माधत्मनस्तस्र्, भार्ाधमशमततेजसिः। स्वचाररराशभर्ुप्ताां ताां ,स्रष्टुमहगतत ाव्िः।।5.55.23।। नूनां रामरभावेण, वैदेह्र्ास्सु्ृ तेन च। र्न्माां दहन्माधर्ां ,नादहद्र्व्र्वाहनिः।।5.55.24।।
  • 21. 21 रर्ाणाां भरतादीनाां ,भ्रारूणाां देवता च र्ा। रामस्र् च मन: ्ान्ता, सा ्थां ववनशशष्यतत।।5.55.25।। र्द्वा दहन्माधर्ां, सवधर रभुरव्र्र्िः। न मे दहतत लाङर्ूलां ,्थमार्ाां प्रर्क्ष्यतत।।5.55.26। ुनश्चाचचन्तयत्तर ,हनुमास्न्वस्स्मतस्तदा। दहरण्र्नाभस्र् थर्रे-जधलमध्र्े रदशधनम।।5.55.27।। त सा सत्र्वाक्र्ेन ,अनन्र्त्वाच्च भतधरर। अप सा ननदधहेदस््नां ,न तामस््निः प्रर्क्ष्यतत।।5.55.28।। स तथा थचन्तर्ांस्तर ,देव्र्ा र्मध ररग्रहम। शश्राव हनुमान्वाक्र्ां ,चारणानाां महात्मनाम।।5.55.29।।
  • 22. 22 अहो खलु ्ृ तां ्मध ,दुष््रां दह हनूमता। अस््नां पवसृजताऽभीक्ष्णां ,भीमां राक्षसवेश्मनन।।5.55.30।। र लानर्तरक्षिः स्री-बालवृद्र्समा् ु ला। जन्ोलाहलाध्माता, क्रन्दन्तीवादर्न्दरै: ।।5.55.31।। द्र्ेर्ां नर्री सवाध ,सा्टरा्ारतोरणा। जान्ी न च द्र्ेनत ,पवस्मर्ोऽद्भुत एव निः।।5.55.32।।
  • 23. 23 स ननशमत्तैश्च दृष्टाथथिः, ्ारणैश्च महार्ुणैिः। ऋपषवाक्र्ैश्च हनुमा-नभवत्प्रीतमानसिः।।5.55.33।। ततिः ्प िः राप्तमनोरथाथध- स्तामक्षताां राजसुताां पवददत्वा। रत्र्क्षतस्ताां ुनरेव दृष्टवा , रनतरर्ाणार् मनतां चकार।।34।। इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे ञ्च ञ्चाशस्सर्धिः।।
  • 24. 24 षट्पञ्चाशस्सर्गुः Hanuman takes leave of Sita -- sets out for the northern shore -- Description of Arishta mountain *As per Geeta press there are 51 slokas and as per IIT -K only 34 slokas. This is the Gita Press edition with slight changes 24
  • 25. 25 ततस्तु शशांशु ामूले ,जान्ीां र्धवस्स्थताम । अशभवाद्याब्रवीद् ददष््र्ा, पश्याशम त्वाशमहाक्षताम ॥ १ ॥ ततस्तां रस्स्थतां सीता, वीक्षमाणा ुनिः ुनिः । भतुधिः स्नेहास्न्वता वाक्र्ां, हनुमांतमभाषत ॥ २ ॥ र्दद त्वां मन्यसे तात, वसै्ाहशमहानघ । क्वथचत सुसांवृते देशे ,पवश्राांतिः श्वो र्शमष्यशस ॥ ३ ॥ मम चैवाल् भा्र्ार्ािः ,साांननध्र्ात तव वानर । शोक्स्र्ास्र्ारमेर्स्र् ,मुहूतां स्यादप क्षर्िः ॥ ४ ॥ र्ते दह हररशादूधल , ुनिः सांराप्तर्े त्वनर् । राणेष्वप न पवश्वासो ,मम वानर ुांर्व ॥ ५ ॥
  • 26. 26 अदशधनां च ते वीर ,भूर्ो माां दारतयष्यतत । दुिःखाद् दुिःखतरां राप्ताां ,दुमधनश्शो््शशधताम ॥ ६ ॥ अर्ां च वीर सांदेह-स्स्तष्ततीव ममाग्रतिः । सुमह्त्सु सहार्ेषु ह-र्ृधक्षेषु महाबलिः ॥ ७ ॥ ्थां नु खलु दुष् ारां, संतररष्यतत सार्रम । तानन हर्ृधक्षसैन्र्ानन, तौ वा नरवरात्मजौ ॥ ८ ॥ रर्ाणामेव भूतानाां ,सार्रस्र्ाप लांघने । शस्क्तिः स्याद् वैनतेर्स्र्, तव वा मारुतस्र् वा ॥ ९ ॥ तदर ्ार्धननबधन्र्े, समुत् न्ने दुरासदे । क्ां पश्यशस समार्ानां, त्वां दह ्ार्धपवशारदिः ॥ १० ॥
  • 27. 27 ्ाममस्र् त्वमेवै्िः ,्ार्धस्र् ररसार्ने । र्ाधप्तिः रवीरघ्न ,र्शस्र्स्ते फलोदर्िः ॥ ११ ॥ शरैस्तु सङ‍ ् ु लाां ्ृ त्वा, लङ‍ ्ाां रबलादधनिः । माां नयेद्यदद ्ा् ु त्स्थिः, तत तस्र् सदृशां भवेत्॥ १२ ॥ तद् र्था तस्र् पवक्रान्त-मनुरू ां महात्मनिः । भवत्याहवशूरस्र्, तथा त्वमपपादय ॥ १३ ॥ तदथो दहतां वाक्र्ां, रथश्रतां हेतुसांदहतम । ननशम्प्र् हनुमान वीरो ,वाक्र्मुत्तरमब्रवीत्॥ १४ ॥ देपव हर्ृधक्षसैन्र्ानाां ,ईश्वरिः प्लवताां वरिः । सुग्रीविः सत्त्वसां न्निः ,तवाथे ्ृ तननश्चर्िः ॥ १५ ॥
  • 28. 28 स वानरसहस्राणाां ,्ोटीशभरशभसांवृतिः । क्षक्षरमेष्यतत वैदेदह, सुग्रीविः प्लवर्ाथर् िः ॥ १६ ॥ तौ च वीरौ नरवरौ, सदहतौ रामलक्ष्मणौ । आर्म्प्र् नर्रीां लङ्ाां ,सार्् ै पवधर्शमष्र्तिः ॥ १७ ॥ सर्णां राक्षसां हत्वा, नथचराद् रघुनन्दनिः । त्वामादार् वरारोहे ,स्वाां ुरीां रनत यास्यतत ॥ १८ ॥ समाश्वशसदह भरां ते, भव त्वां ्ाल्ाांक्षक्षणी । क्षक्षरां द्रक्ष्यशस रामेण, ननहतां रावणां रणे ॥ १९ ॥ ननहते राक्षसेन्रे च ,स ुरामात्र्बान्र्वे । त्वां समेष्यशस रामेण, शाशाङ् े नेव रोदहणी ॥ २० ॥
  • 29. 29 क्षक्षरमेष्यतत ्ा् ु त्स्थो, हर्ृधक्षरवरैर्ुधतिः । र्स्ते र्ुथर् पवस्जत्र्ारीन ,शो् ां व्यपनतयष्यतत ॥ २१ ॥ एवमाश्वास्र् वैदेहीां ,हनुमान मारुतात्मजिः । र्मनार् मनतां ्ृ त्वा ,वैदेहीमभ्यवादयत्॥ २२ ॥ राक्षसान रवरान हत्वा, नाम पवश्राव्र् चात्मनिः । समाश्वास्र् च वैदेहीां ,दशधनर्त्वा रां बलम ॥ २३ ॥ नर्रीमा् ु लाां ्ृ त्वा ,वञ्चनर्त्वा च रावणम । दशधनर्त्वा बलां घोरां, वैदेहीमशभवाद्र्च ॥ २४ ॥ रनतर्न्तुां मनश्चक्र े , ुनमधध्र्ेन सार्रम । ततिः स ्प शादूधलिः ,स्वाशमसांदशधनोत्सु्िः ॥ २५ ॥
  • 30. 30 आरुरोह थर्ररश्रेष्त-मररष्टमररमदधनिः । तुङ‍ र् द्म्जुष्टाशभ-नीलाशभवधनरास्जशभिः ॥ २६ ॥ सोत्तरीर्शमवाम्प्भोदैिः, श्रृङ‍ र्ान्तरपवलस्म्प्बशभिः । बोध्र्मानशमव रीत्र्ा, ददवा्र्रैिः शुभैिः ॥ २७ ॥ उस्न्मषन्तशमवोद्र्ूतै-लोचनैररव र्ातुशभिः । तोर्ौघननस्स्वनैमन्रै: ,रार्ीतशमव वधतम* ॥ २८ ॥ रर्ीतशमव पवस् ष्टां ,नानारस्रवणस्वनैिः । देवदारुशभरुद्र्ूतै-रूध्वधबाहुशमव स्स्थतम ॥ २९ ॥ र ातजलननघोषैिः, राक्रृ ष्टशमव सवधतिः । वे मानशमव श्र्ामैिः, ्म्प् मानैिः शरद् वनैिः ॥ ३० ॥
  • 31. 31 वेणुशभमाधरुतोद्‍ र्ूतैिः ,् ू जांतशमव ्ीच् ै िः । ननश्श्वसन्तशमवामषाधद्, घोरैराशीपवषोत्तमैिः ॥ ३१ ॥ नीहार्ृ तर्म्प्भीरै-ध्र्ाधर्न्तशमव र्ह्वरैिः । मेघ ादननभैिः ादैिः, रक्रान्तशमव सवधतिः ॥ ३२ ॥ जृम्प्भमाणशमवा्ाशे ,शशखरैरभ्रमाशलशभिः । ् ू टैश्च बहुर्ा्ीणां, शोशभतां बहु्न्दरैिः ॥ ३३ ॥ सालतालाश्व्णथश्च*, वांशैश्च बहुशभवृधतम । लतापवतानैपवधततैिः , ुष् वद्‍ शभरलङ‍ ्ृ तम ॥ ३४ ॥ नानामृर्र्णा्ीणां*, र्ातुननष्र्न्दभूपषतम । बहुरस्रवणो ेतां ,शशलासञ्चर्सङ‍ ्टम ॥ ३५ ॥
  • 32. 32 महपषधर्क्षर्ांर्वध-क्न्नरोरर्सेपवतम । लता ाद सम्प्बार्ां ,शसांहाथर्स्ष्तत्न्दरम ॥ ३६ ॥ व्र्ाघ्राददशभिः समा्ीणां, स्वादुमूल्फलरुमम । आरुरोहाननलसुतिः, वधतां प्लवर्ोत्तमिः ॥ ३७ ॥ रामदशधनशीघ्रेण, रहषेणाशभचोददतिः । तेन ादतलाक्रान्ता, रम्प्र्ेषु थर्ररसानुषु ॥ ३८ ॥ सघोषािः समशीर्धन्त, शशलाश्चूणी्ृ तास्ततिः । स तमारुह्र् शैलेंरां ,व्यवर्गत महा्प िः ॥ ३९ ॥ दक्षक्षणादुत्तरां ारां ,राथधर्न लवणाांभसिः । अथर्रुह्र् ततो वीरिः, वधतां वनात्मजिः ॥ ४० ॥ ददशग सार्रां भीमां ,मीनोरर्ननषेपवतम* । स मारुत इवा्ाशां, मारुतस्र्ात्मसम्प्भविः ॥ ४१ ॥
  • 33. 33 प्रपेदे हररशादूधलो ,दक्षक्षणादुत्तराां ददशम । स तदा ीडडतस्तेन, ्प ना वधतोत्तमिः ॥ ४२ ॥ ररास पवपवर्ैभूधतैिः, रपवशन वसुर्ातलम । ्म्प् मानैश्च शशखरैिः , तद्‍ शभरप च रुमैिः ॥ ४३ ॥ तस्र्ोरुवेर्ोन्मथथतािः, ाद ािः ुष् शाशलनिः । तनपेतभूगतले भ्नािः ,शक्रार्ुर्हता इव ॥ ४४ ॥ ्न्दरोतरसांस्थानाां , ीडडतानाां महौजसाम । शसांहानाां नननदो भीमो, नभो शभन्दन दह शश्रवे ॥ ४५ ॥ रस्तव्र्ापवद्र्वसना ,व्र्ा् ु ली्ृ तभूषणािः । पवद्र्ार्र्धिः समुत् ेतुिः ,सहसा र्रणीर्रात ॥ ४६ ॥
  • 34. 34 अनतरमाणा बशलनो, दीप्तस्जह्वा महापवषािः । नन ीडडतशशरोग्रीवा, व्र्वेष्टन्त महाहर्िः ॥ ४७ ॥ क्न्नरोरर्र्ांर्वध-र्क्षपवद्र्ार्रास्तदा* । ीडडतां तां नर्वरां, त्र्क्त्वा र्र्नमास्स्थतािः ॥ ४८ ॥ स च भूशमर्रिः श्रीमान ,बशलना तेन ीडडतिः । सवृक्षशशखरोदग्रिः, प्रवववेश रसातलम ॥ ४९ ॥ दशर्ोजनपवस्तार-स्स्रांशद्र्ोजनमुस्च्ितिः । र्रण्र्ाां समताां र्ातिः, स बभूव र्रार्रिः ॥ ५० ॥ स शललङ‍ घनर्षुभीमां ,सलीलां लवणाणधवम । ्ल्लोलास्फालवेलान्त-मत्पपात नभो हररिः ॥ ५१ ॥ इत्र्ाषे श्रीमद् रामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुांदर्ाण्डे ष् ञ्चाशिः सर्धिः ॥
  • 35. 35 सप्तपञ्चाशस्सर्गुः Hanuman reaches the northern shore -- announces to vanaras, Angada and Jambavan about his seeing Sita -- every one rejoices to hear the news of Sita 35
  • 36. 36 स चन्र् ु मुदां रम्प्र्ां ,सा् ध ्ारण्डवां शुभम। नतष्र्श्रवण्ादम्प्ब-मभ्रशैवालशाद्वलम।।5.57.1।। ुनवधसुमहामीनां ,लोदहताङर्महाग्रहम। ऐरावतमहाद्वी ां ,स्वानतहांसपवलोशलतम।।5.57.2।। वातसङघातजातोशमध ,चन्राांशुशशशशराम्प्बुमत। भुजङर्र्क्षर्न्र्वध-रबुद्र््मलोत् लम।।5.57.3।। हनुमान्मारुतर्नत-मधहानौररव सार्रम। अ ारम ररश्रान्तिः ,पप्लवे र्र्नाणधवम ।।5.57.4।। ग्रसमान इवा्ाशां ,ताराथर् शमवोस्ल्लखन। हरस्न्नव सनक्षरां ,र्र्नां सा् ध मण्डलम।।5.57.5।।
  • 37. 37 मारुतस्र्ात्मजिः श्रीमा-न््प व्र्ोमचरो महान। हनुमान्मेघजालानन ,पव्षधस्न्नव र्च्छछतत।।5.57.6।। ाण्डुरारुणवणाधनन ,नीलमास्ञ्जष्त्ानन च। हररतारुणवणाधनन ,महाभ्राणण चकाशशरे।।5.57.7।। रपवशन्नभ्रजालानन ,ननष् तांश्च ुनिः ुनिः। रच्छन्नश्च र्ाशश्च ,चन्रमा इव लक्ष्यते।।5.57.8।। पवपवर्ाभ्रघना न्न-र्ोचरो र्वलाम्प्बरिः। दृश्र्ादृश्र्तनुवीर-स्तदा चन्रार्तेऽम्प्बरे।।5.57.9।। ताक्ष्र्ाधर्माणो र्र्ने ,बभासे वार्ुनन्दनिः। दारर्न्मेघबृन्दानन ,ननष् तांश्च ुनिः ुनिः।।5.57.10।।
  • 38. 38 नदन्नादेन महता, मेघस्वनमहास्वनिः। रवरान्राक्षसान हत्वा ,नाम पवश्राव्र् चात्मनिः।।5.57.11।। आ् ु लाां नर्रीां ्ृ त्वा, व्र्थनर्त्वा च रावणम। अदधनर्त्वा बलां घोरां, वैदेहीमशभवाद्र् च।।5.57.12।। आजर्ाम महातेजािः , ुनमधध्र्ेन सार्रम। वधतेन्रां सुनाभां च, समु स् ृश्र् वीर्धवान।।5.57.13।। जर्ामुक्त इव नाराचो ,महावेर्ोऽभ्र्ु ार्तिः। स क्स्ञ्चदनुसम्प्राप्तिः ,समालोक्र् महाथर्ररम।।14।। महेन्रां मेघसङ्ाशां ,ननाद हरर ुङर्विः। स पूरयामास ्प -ददधशो दश समन्ततिः।।5.57.15।।
  • 39. 39 नदन्नादेन महता ,मेघस्वनमहास्वनिः। स तां देशमनुराप्तिः, सुहृद्र्शधनलालसिः।।5.57.16।। ननाद हररशादूधलो, लाङर्ूलां चाप्र््म्प् र्त। तस्र् नानद्र्मानस्र्, सु णधचररते थथ।।5.57.17।। फलतीवास्र् घोषेण, र्र्नां सा् ध मण्डलम। र्े तु तरोत्तरे तीरे, समुरस्र् महाबलािः।।5.57.18।। ूवां सांपवस्ष्तताश्शूरा, वार्ु ुरदददृक्षविः। महतो वातनुन्नस्र्, तोर्दस्र्ेव र्स्जधतम।।5.57.19।। शश्रवस्ते तदा घोष-मूरुवेर्ां हनूमतिः। ते दीनमनसस्सवे ,शश्रवुः ्ाननौ्सिः।।5.57.20।।
  • 40. 40 वानरेन्रस्र् ननघोषां, जधन्र्नननदो मम। ननशम्प्र् नदतो नादां, वानरास्ते समन्ततिः।।5.57.21।। बभूवरुत्सु्ास्सवे, सुहृद्र्शधन्ाङक्षक्षणिः। जाम्प्बवान स हररश्रेष्तिः, रीनतसांहृष्टमानसिः।।5.57.22।। उ ामन््र् हरीन सवाध-ननदां वचनमब्रवीत्। सवधथा ्ृ त्ार्ोऽसौ, हनुमान्नार सांशर्िः।।5.57.23।। न ह्र्स्र्ा्ृ त्ार्धस्र्, नाद एवांपवर्ो भवेत्। तस्र् बाहूरुवेर्ां च, तननादं च महात्मनिः।।5.57.24।। ननशम्प्र् हरर्ो हृष्टािः, समुत् ेतुस्ततस्ततिः। ते नर्ाग्रान्नर्ाग्राणण, शशखरास्च्छखराणण च।।5.57.25।।
  • 41. 41 रहृष्टािः सम द्र्न्त ,हनूमन्तां दददृक्षविः। ते रीतािः ाद ाग्रेषु ,र्ृह्र् शाखािः सुपवस्ष्ततािः।।5.57.26।। वासाांसीव रशाखाश्च, समापवध्र्न्त वानरािः। थर्ररर्ह्वरसांलीनो ,र्था र्जगतत मारुतिः।।5.57.27।। एवां जर्जग बलवान ,हनुमान्मारुतात्मजिः। तमभ्रघनसङ्ाश-मा तन्तां महा्प म।।5.57.28।। दृष््वा ते वानरास्सवे, तस््ुः राञ्जलर्स्तदा। ततस्तु वेर्वाांस्तस्र् ,थर्रेथर्धररननभिः ्प िः।।5.57.29।। तनपपात महेन्रस्र्, शशखरे ाद ा् ु ले। हषेणा ूर्धमाणोऽसौ, रम्प्र्े वधतननर्धरे।।5.57.30।।
  • 42. 42 नछन्न क्ष इवाऽ्ाशा-त्पपात र्रणीर्रिः। ततस्ते रीतमनस-स्सवे वानर ुङर्वािः।।5.57.31।। हनुमन्तां महात्मानां, ररवार्ो तस्स्थरे। ररवार्ध च ते सवे, राां रीनतमु ार्तािः।।5.57.32।। रहृष्टवदनास्सवे, तमरोर्मु ार्तम। उ ार्नानन चादार् ,मूलानन च फलानन च।।5.57.33।। रत्र्चधर्न हररश्रेष्तां ,हरर्ो मारुतात्मजम। हनुमाांस्तु र्ुरून वृद्र्ा-ञ्जाम्प्बवत्रमुखाांस्तदा।।5.57.34।। ् ु मारमङर्दां चैव, सोऽवन्दत महा्प िः। स ताभ्र्ाां ूस्जतिः ूजर्िः ,्प शभश्च रसाददतिः।।5.57.35।।
  • 43. 43 दृष्टा सीतेनत पवक्रान्त-स्सांक्षे ेण न्र्वेदर्त। तनषसाद च हस्तेन, र्ृहीत्वा वाशलनस्सुतम।।5.57.36।। रमणीर्े वनोद्देशे ,महेन्रस्र् थर्रेस्तदा। हनुमानब्रवीद्र्ृष्ट-स्तदा तान्वानरषधभान।।5.57.37।। अशो्वनन्ासांस्था, दृष्टा सा जन्ात्मजा। रक्षमाणा सुघोराभी, राक्षसीशभरननस्न्दता।।5.57.38।। ए्वेणीर्रा बाला ,रामदशधनलालसा। उ वास ररश्रान्ता ,जदटला मशलना ्ृ शा।।5.57.39।। ततो दृष्टेनत वचनां ,महाथधममृतो मम। ननशम्प्र् मारुतेस्सवे ,मुददता वानराभवन।।5.57.40।।
  • 44. 44 क्ष्वेलन्त्यन्र्े नदन्त्यन्र्े, र्जगन्त्यन्र्े महाबलािः। चक्रुः क्लक्लामन्र्े, प्रततर्जगन्न्त चा रे।।5.57.41।। ् े थचदुस्च्ितलाङर्ूलािः ,रहृष्टािः ्प ् ु ञ्जरािः। आर्तास्ञ्चतदीघाधणण ,लाङर्ूलानन रपवव्र्र्ुिः।।5.57.42।। अ रे च हनूमन्तां, वानरा वारणो मम। आप्लुत्र् थर्ररशृङर्ेभ्र्-स्संस्पृशन्न्त स्म हपषधतािः।।43।। उक्तवाक्र्ां हनूमन्त-मङर्दस्तम्ाब्रवीत्। सवेषाां हररवीराणाां ,मध्र्े वचनमुत्तमम।।5.57.44।। सत्त्वे वीर्े न ते ्स्श्च-त्समो वानर ववद्यते। र्दवप्लुत्र् पवस्तीणां, सार्रां ुनरार्तिः।।5.57.45।।
  • 45. 45 अहो स्वाशमनन ते भस्क्त-रहो वीर्धमहो र्ृनतिः। ददष््र्ा दृष्टा त्वर्ा देवी, राम त्नी र्शस्स्वनी।।5.57.46।। ददष््र्ा त्यक्ष्यतत ्ा् ु त्स्थ-श्शो् ां सीतापवर्ोर्जम। ततोऽङर्दां हनूमन्तां ,जाम्प्बवन्तां च वानरािः।।5.57.47।। ररवार्ध रमुददता ,भेन्जरे पव ुलास्श्शलािः। श्रोतु्ामास्समुरस्र्, लङघनां वानरोत्तमािः।।5.57.48।। दशधनां चाप लङ्ार्ा-स्सीतार्ा रावणस्र् च। तस््ुः राञ्जलर्स्सवे, हनुमद्वचनोन्मुखािः।।5.57.49।।
  • 46. 46 तस्थौ तराङर्दिः श्रीमान, वानरैबधहुशभवृधतिः। उ ास्र्मानो पवबुर्ै-ददधपव देव नतर्धथा।।5.57.50।। हनूमता ्ीनतधमता र्शस्स्वना, तथाङर्देनाङर्दबद्र्बाहुना। मुदा तदाऽध्र्ाशसतमुन्नतां मह, न्महीर्राग्रां जवशलतां थश्रर्ाभवत।।5.57.51।। इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे सप्त ञ्चाशस्सर्धिः।।
  • 47. 47 अष्टपञ्चाशस्सर्गुः Hanuman narrates all the incidents starting from his departure for Lanka till his return 47
  • 48. 48 ततस्तस्र् थर्रेिः शृङर्े, महेन्रस्र् महाबलािः। हनुमत्रमुखािः रीनतां ,हरर्ो जगमरुत्तमाम।।5.58.1।। तां ततिः रीनतसांहृष्टिः, रीनतमन्तां महा्प म। जाम्प्बवान््ार्धवृत्तान्त-मपृच्छछदननलात्मजम।।5.58.2।। ्थां दृष्टा त्वर्ा देवी, ्थां वा तर वतगते। तस्र्ाां वा स ्थांवृत्तिः, क्र ू र्माध दशाननिः।।5.58.3।। तत्त्वतस्सवधमेतन्निः, प्रब्रूदह त्वां महा् े। श्रुताथाधस्श्चन्तनर्ष्र्ामो ,भूर्िः ्ार्धपवननश्चर्म।।5.58.4।। र्श्चाथधस्तत्र वक्तव्र्ो ,र्तैरस्माशभरात्मवान। रक्षक्षतव्र्ां च र्त्तर, तद्भवान्व्र्ा्रोतु निः।।5.58.5।।
  • 49. 49 स ननर्ुक्तस्ततस्तेन, सम्प्रहृष्टतनूरुहिः। रणम्प्र् शशरसा देव्र्ै ,सीतार्ै प्रत्यभाषत।।5.58.6।। रत्र्क्षमेव भवताां ,महेन्राग्रात्खामाप्लुतिः। उदर्ेदधक्षक्षणां ारां ,्ाङक्षमाणस्समादहतिः।।5.58.7।। र्च्छतश्च दह मे घोरां, पवघ्नरू शमवाभवत्। ्ाञ्चनां शशखरां ददव्र्ां, पश्याशम सुमनोहरम।।5.58.8।। स्स्थतां न्र्ानमावृत्र् ,मेने पवघ्नां च तां नर्म। उ सङर्म्प्र् तां ददव्र्ां, ्ाञ्चनां नर्सत्तमम।।5.58.9।। ्ृ ता मे मनसा बुद्थर्-भेत्तव्र्ोऽर्ां मर्ेनत च। रहतां च मर्ा तस्र् ,लाङर्ूलेन महाथर्रेिः।।5.58.10।।
  • 50. 50 शशखरां सूर्धसङ्ाशां ,व्यशीयगत सहस्रर्ा। व्र्वसार्ां च तां बुद्ध्वा, स होवाच महाथर्ररिः।।5.58.11। ुत्रेनत मर्ुराां वाणीां ,मनिः रह्लादर्स्न्नव। प तृव्र्ां चाप माां ववद्चर् ,सखार्ां मातररश्वनिः।।5.58.12।। मैना्शमनत पवख्र्ातां, ननवसन्तां महोदर्ौ। क्षवन्तिः ुरा ुत्र ,बभूवुः वधतोत्तमािः।।5.58.13।। छन्दतिः ृथथवीां चेरु-बाधर्मानािः समन्ततिः। श्रुत्वा नर्ानाां चररतां ,महेन्रिः ा्शासनिः।।5.58.14।। चचच्छछेद भर्वान क्षा-न्वज्रेणैषाां सहस्रशिः। अहां तु मोक्षक्षतस्तस्मा-त्तव प रा महात्मना।।5.58.15।।
  • 51. 51 मारुतेन तदा वत्स ,रक्षक्षप्तोऽन्स्म महाणधवे। रामस्र् च मर्ा साह्र्े ,वनतधतव्र्मररन्दम।।5.58.16।। रामो र्मधभृताां श्रेष्तो ,महेन्रसमपवक्रमिः। एतच्ुत्वा वचस्तस्र्, मैना्स्र् महात्मनिः।।5.58.17।। ्ार्धमावेद्र् तु थर्रे-रुद्र्तां च मनो मम। तेन चाहमनुज्ञातो ,मैना् े न महात्मना।।5.58.18।। स चाप्र्न्तदहधतिः शैलो, मानुषेण व ुष्मता। शरीरेण महाशैलिः, शैलेन च महोदर्ौ।।5.58.19।। उत्तमां जवमास्थार्, शेषां न्थानमास्स्थतिः। ततोऽहां सुथचरां ्ालां, वेर्ेनाभ्र्ार्मां थथ।।5.58.20।।
  • 52. 52 ततिः पश्याम्यहां देवीां ,सुरसाां नार्मातरम। समुरमध्र्े सा देवी ,वचनां मामभाषत।।5.58.21।। मम भक्षिः रददष्टस्त्व-ममरैहधररसत्तम। अतस्त्वाां भितयष्याशम, पवदहतस्त्वां थचरस्र् मे।।5.58.22।। एवमुक्तस्सुरसर्ा, राञ्जशलिः रणतिः स्स्थतिः। पववणधवदनो भूत्वा ,वाक्र्ां चेदमुदीरर्म।।5.58.23।। रामो दाशरथथिः श्रीमान ,रपवष्टो दण्ड्ावनम। लक्ष्मणेन सह भ्रारा ,सीतर्ा च रन्त िः।।5.58.24।। तस्र् सीता हृता भार्ाध ,रावणेन दुरात्मना। तस्र्ास्सङ्ाशां दूतोऽहां, र्शमष्ये
  • 53. 53 ्तुधमहगशस रामस्र् ,साहाय्र्ां पवषर्े सती। अथवा मैथथलीां दृष््वा ,रामां चास्क्लष्ट्ाररणम।।5.58.26।। आर्शमष्याशम ते वक्रां, सत्र्ां प्रततशृणोशम ते। एवमुक्ता मर्ा सा तु, सुरसा ्ामरूप णी।5.58.27।। अब्रवीन्नाततवतेत ,्स्श्चदेष वरो मम। एवमुक्तस्सुरसर्ा ,दशर्ोजनमार्तिः।।5.58.28।। ततोथधर्ुणपवस्तारो ,बभूवाहां क्षणेन तु। मत्रमाणानुरू ां च ,व्र्ाददतां च मुखां तर्ा।।5.58.29।। तद्दृष््वा व्र्ाददतां चास्र्ां ,ह्रस्वां ह्र््रवां व ुिः। तस्स्मन्मुहूते च ुन-बगभूवाङर्ुष्तमार्िः।।5.58.30।।
  • 54. 54 अशभ त्र्ाशु तद्वक्रां ,ननर्धतोऽहां ततिः क्षणात। अब्रवीत्सरसा देवी ,स्वेन रू ेण माां ुनिः।।5.58.31।। अथधशसद्ध्र्ै हररश्रेष्त, र्च्छछ सौम्प्र् र्थासुखम। समानर् च वैदेहीां ,राघवेण महात्मना।।5.58.32।। सुखी भव महाबाहो, रीताऽन्स्म तव वानर। ततोऽहां सार्ु सास्ध्वनत ,सवधभूतैिः रशांशसतिः।।5.58.33।। ततोऽन्तररक्षां पव ुलां ,प्लुतोऽहां र्रुडो र्था। छार्ा मे ननर्ृहीता च, न च पश्याशम क्ां चन।।5.58.34।। सोऽहां पवहतवेर्स्तु, ददशो दश पवलो्र्न। न क्स्ञ्चत्तर पश्याशम, र्ेन मेऽ हृता र्नतिः।।5.58.35।।
  • 55. 55 ततो मे बुद्थर्रुत् न्ना, क्न्नाम र्र्ने मम। ईदृशो पवघ्न उत् न्नो, रू ां र्र न दृश्यते।।5.58.36।। अर्ोभार्ेन मे दृस्ष्ट-श्शोचता ानतता मर्ा। ततोऽराक्षमहां भीमाां, राक्षसीां सशललेशर्ाम।।5.58.37।। रहस्र् च महानाद-मुक्तोऽहां भीमर्ा तर्ा। अवस्स्थतमसम्प्भ्रान्त-शमदां वाक्र्मशोभनम।।5.58.38।। क्वाशस र्न्ता महा्ार्, क्षुथर्तार्ा ममेस्प्सतिः। भक्षिः रीणर् मे देहां ,थचरमाहारवस्जधतम।।5.58.39।। बाढशमत्र्ेव ताां वाणीां, रत्र्र्ृह्णामहां ततिः। अस्र्रमाणादथर्् ां ,तस्र्ािः ्ार्म ूरर्म।।5.58.40।।
  • 56. 56 तस्र्ाश्चास्र्ां महद्भीमां, वर्गते मम भक्षणे। न च माां सार्ु बबर्े ,मम वा पव्ृ तां ्ृ तम।।5.58.41।। ततोऽहां पव ुलां रू ां ,सांक्षक्षप्र् ननशमषान्तरात। तस्र्ा हृदर्मादार्, प्रपताशम नभ:स्थलम।।5.58.42।। सा पवसृष्टभुजा भीमा ,पपात लवणाम्प्भशस। मर्ा वधतसङ्ाशा, नन्ृ त्तहृदर्ा सती।।5.58.43।। शृणोशम खर्तानाां च, शसद्र्ानाां चारणैस्सह। राक्षसी शसांदह्ा भीमा, क्षक्षरां हनुमता हता।।5.58.44।। ताां हत्वा ुनरेवाहां, ्ृ त्र्मात्र्नर्् ां स्मरन। र्त्वा चाह महध्वानां, पश्याशम नर्मस्ण्डतम।।5.58.45।।
  • 57. 57 दक्षक्षणां तीरमुदर्े-लधङ्ा र्र च सा ुरी। अस्तां ददन्रे र्ाते ,रक्षसाां ननलर्ां ुरम।।5.58.46।। रपवष्टोऽहमपवज्ञातो ,रक्षोशभभीमपवक्रमैिः। तर रपवशतश्चाप ,्ल् ान्तघनसस्न्नभा।।5.58.47।। अ्टहासां पवमुञ्चन्ती, नारी ्ाप्र्ुस्त्थता ुरिः। स्जघाांसन्तीां ततस्ताां ,तु जवलदस््नशशरोरुहाम।।5.58.48।। सव्र्मुस्ष्टरहारेण , रास्जत्र् सुभैरवाम। रदोष्ाले रपवशां ,भीतर्ाऽहां तर्ोददतिः।।5.58.49।। अहां लङ्ा ुरी वीर ,ननस्जधता पवक्रमेण ते। र्स्मात्तस्माद्पवजेताशस, सवधरक्षाांस्र्शेषतिः।।5.58.50।।
  • 58. 58 तराहां सवधरारां तु ,पवथचन्वन जन्ात्मजाम। रावणान्तिः ुरर्तो ,न चा श्र्ां सुमध्र्माम।।5.58.51।। ततस्सीताम श्र्ांस्तु, रावणस्र् ननवेशने। शो्सार्रमासाद्र् ,न ारमपलिये।।5.58.52।। शोचता च मर्ा दृष्टां, रा्ारेण समावृतम। ्ाञ्चनेन पव्ृ ष्टेन, र्ृहो वनमुत्तमम।।5.58.53।। स रा्ारमवप्लुत्र्, पश्याशम बहु ाद म। अशो्वनन्ामध्र्े ,शशांशु ा ाद ो महान।।5.58.54।। तमारुह्र् च पश्याशम ,्ाञ्चनां ्दलीवनम। अदूरे शशांशु ावृक्षा-त्पश्याशम वरवणणधनीम।।5.58.55।।
  • 59. 59 श्र्ामाां ्मल राक्षी-मु वास्ृ शाननाम। तदे्वासस्सांवीताां ,रजोध्वस्तशशरोरुहाम।।5.58.56।। शो्सन्ता दीनाङर्ीां, सीताां भतृधदहते स्स्थताम। राक्षसीशभपवधरू ाशभिः, क्र ू राशभरशभसांवृताम।।5.58.57।। माांसशोणणतभक्षाशभ-व्र्ाधघ्रीशभहधररणीशमव। सा मर्ा राक्षसीमध्र्े ,तजर्धमाना मुहुमुधहुिः।।5.58.58।। ए्वेणीर्रा दीना, भतृधथचन्ता रार्णा। भूशमशय्र्ा पववणाधङर्ी , द्शमनीव दहमार्मे।।5.58.59।। रावणाद्पवननवृत्ताथाध, मतधव्र््ृ तननश्चर्ा। ्थस्ञ्चन्मृर्शाबाक्षी, तूणधमासाददता मर्ा।।5.58.60।।
  • 60. 60 ताां दृष््वा तादृशीां नारीां ,राम त्नीां र्शस्स्वनीम। तरैव शशांशु ावृक्षे, श्र्न्नहमवस्स्थतिः।।5.58.61।। ततो हलहलाशब्दां ,्ाञ्चीनू ुरशमथश्रतम। शृणोम्यथर््र्म्प्भीरां, रावणस्र् ननवेशने।।5.58.62।। ततोऽहां रमोद्पव्निः, स्वां रू ां रत्र्सांहरम। अहां तु शशांशु ावृक्षे , क्षीव र्हने स्स्थतिः।।5.58.63।। ततो रावणदाराश्च, रावणश्च महाबलिः। तां देशां समनुराप्ता, र्र सीताऽभवत्स्स्थता।।5.58.64।। तां दृष््वाथ वरारोहा, सीता रक्षोर्णेश्वरम। सङ् ु च्र्ोरूस्तनौ ीनौ ,बाहुभ्र्ाां रररभ्र् च।।5.58.65।।
  • 61. 61 पवरस्ताां रमोद्पव्नाां ,वीक्षमाणाां ततस्ततिः। राणां क्स्ञ्चद श्र्न्तीां ,वे मानाां त स्स्वनीम।।5.58.66।। तामवाच दशग्रीव-स्सीताां रमदुिःणखताम। अवास्क्चरािः र नततो, बहुमन्र्स्व माशमनत।।5.58.67।। र्दद चेत्त्वां तु द ाधन्माां ,नाशभनन्दशस र्पवधते। द्वौ मासावन्तरां सीते ,पास्याशम रुथर्रां तव।।5.58.68।। एतच्ुत्वा वचस्तस्र् ,रावणस्र् दुरात्मनिः। उवाच रमक्र ु द्र्ा ,सीता वचनमुत्तमम।।5.58.69।। राक्षसार्म रामस्र्, भार्ाधमशमततेजसिः। इक्ष्वा् ु ् ु लनाथस्र् ,स्नुषाां दशरथस्र् च।।5.58.70।।
  • 62. 62 अवाच्र्ां वदतो स्जह्वा ,्थां न नतता तव। क्स्ञ्चद्वीर्ां तवानार्ध, र्ो माां भतुधरसस्न्नर्ौ।।5.58.71।। अ हृत्र्ाऽऽर्तिः ा ,ते नादृष्टो महात्मना। न त्वां रामस्र् सदृशो ,दास्र्ेऽप्र्स्र् न यज्यसे।।5.58.72।। र्ज्ञीर्स्सत्र्वादी च, रणश्लाघी च राघविः। जानक्र्ा रुषां वाक्र्-मेवमुक्तो दशाननिः।।5.58.73।। जज्वाल सहसा ्ो ा-स्च्चतास्थ इव ाव्िः। पववृत्र् नर्ने क्र ू रे मुस्ष्ट-मुद्र्म्प्र् दक्षक्षणम।।5.58.74।। मैथथलीां हन्तुमारब्र्: ,स्रीशभहाधहा्ृ तां तदा। स्रीणाां मध्र्ात्समुत् त्र् ,तस्र् भार्ाध दुरात्मनिः।।75।।
  • 63. 63 वरा मन्दोदरी नाम ,तर्ा स रनतषेथर्तिः। उक्तश्च मर्ुराां वाणीां ,तर्ा स मदनाददधतिः।।5.58.76।। सीतर्ा तव क्ां ्ार्ां, महेन्रसमपवक्रमिः। देवर्न्र्वध्न्र्ाशभ-र्धक्ष्न्र्ाशभरेव च।।5.58.77।। सार्ां रभो रमस्वेह ,सीतर्ा क्ां कररष्यशस। ततस्ताशभस्समेताशभ-नाधरीशभस्स महाबलिः।।5.58.78।। रसाद्र् सहसा नीतो ,भवनां स्वां ननशाचरिः। र्ाते तस्स्मन दशग्रीवे ,राक्षस्र्ो पव्ृ ताननािः।।5.58.79।। सीताां तनभगत्सगयामास-वागक्र्ैिः क्र ू रैस्सुदारुणैिः। तृणवद्भापषतां तासाां, र्णयामास जान्ी।।5.58.80।।
  • 64. 64 र्स्जधतां च तदा तासाां ,सीताां राप्र् ननरथध्म। वृथार्स्जधतननश्चेष्टा ,राक्षस्र्िः प शशताशनािः।।5.58.81।। रावणार् शशंसस्ताुः ,सीताध्र्वशसतां महत। ततस्तास्सदहतास्सवाध, ननहताशा ननरुद्र्मािः।।5.58.82।। ररक्षक्षप्र् समन्तात्ताां ,ननरावशमु ार्तािः। तासु चैव रसुप्तासु ,सीता भतृधदहते रता।।5.58.83।। पवलप्र् ्रुणां दीना ,प्रशशोच सुदुिःणखता। तासाां मध्र्ात्समुत्थार्, त्ररजटा वाक्र्मब्रवीत्।।5.58.84।। आत्मानां खादत क्षक्षरां, न सीता ववनशशष्यतत। जन्स्र्ात्मजा साध्वी, स्नुषा दशरथस्र् च।।5.58.85।।
  • 65. 65 स्वप्नो ह्र्द्र् मर्ा दृष्टो ,दारुणो रोमहषधणिः। रक्षसाां च पवनाशार्, भतुधरस्र्ा जर्ार् च।।5.58.86।। अलमस्मात् रररातुां, राघवाराक्षसीर्णम। अशभयाचाम वैदेही-मेतद्थर् मम रोचते।।5.58.87।। र्स्र्ा ह्र्ेवांपवर्स्स्वप्नो, दुिःणखतार्ािः प्रदृश्यते। सा दुिःखैपवधपवर्ैमुधक्ता, सुखमाप्नोत्र्नुत्तमम।।5.58.88।। रणण ातरसन्ना दह, मैथथली जन्ात्मजा। ततस्सा ह्रीमती बाला, भतुधपवधजर्हपषधता।।5.58.89।। अवोचद्यदद तत्तथ्र्ां, भवेर्ां शरणां दह विः। ताां चाहां तादृशीां दृष््वा ,सीतार्ा दारुणाां दशाम।।5.58.90।।
  • 66. 66 चचन्तयामास पवक्रान्तो, न च मे ननवृधतां मनिः। सम्प्भाषणाथां च मर्ा ,जानक्र्ास्श्चस्न्ततो पवथर्िः।।91।। इक्ष्वा् ू णाां दह वांशस्तु, ततो मम ुरस््ृ तिः। श्रुत्वा तु र्ददताां वाचां ,राजपषधर्ण ूस्जताम।।5.58.92।। प्रत्यभाषत माां देवी, बाष् ैिः प दहतलोचना। ्स्त्वां ् े न ्थां चेह, राप्तो वानर ुङर्विः।।5.58.93।। ्ा च रामेण ते रीनत-स्तन्मे शांशसतुमहगशस। तस्र्ास्तद्वचनां श्रुत्वा, ह्र्हमप्र्ब्रुवां वचिः।।5.58.94।। देपव रामस्र् भतुधस्ते ,सहार्ो भीमपवक्रमिः। सुग्रीवो नाम पवक्रान्तो, वानरेन्रो महाबलिः।।5.58.95।।
  • 67. 67 तस्र् माां पवद्थर् भृत्र्ां त्वां ,हनुमन्तशमहार्तम। भराधहां रेपषतस्तुभ्र्ां ,रामेणास्क्लष्ट्मधणा।।5.58.96।। इदां च ुरुषव्र्ाघ्रिः, श्रीमान दाशरथथिः स्वर्म। अङर्ुलीर्मशभज्ञान-मदात्तुभ्र्ां र्शस्स्वनन।।5.58.97।। तददच्छछाशम त्वर्ाऽऽज्ञप्तां ,देपव क्ां करवाण्यहम। रामलक्ष्मणर्ोिः ाश्वां ,नयाशम त्वाां क्मुत्तरम।।5.58.98।। एतच्ुत्वा पवददत्वा च, सीता जन्नस्न्दनी। आहरावणमुत्साद्र्, राघवो माां नयन्त्वनत।।5.58.99।। रणम्प्र् शशरसा देवीां ,महमार्ाधमननस्न्दताम। राघवस्र् मनोह्लाद-मशभज्ञानमर्ाथचषम।।5.58.100।।
  • 68. 68 अथ मामब्रवीत्सीता, र्ृह्र्तामर्मुत्तमिः। मणणर्ेन महाबाहू, रामस्त्वाां बहुमन्र्ते।।5.58.101।। इत्र्ुक्त्वा तु वरारोहा ,मणणरवरमद्भुतम। प्रायच्छछत्परमोद्पव्ना, वाचा माां सन्न्ददेश ह।।5.58.102।। ततस्तस्र्ै रणम्प्र्ाहां, राज ु्र्ै समादहतिः। रदक्षक्षणां ररक्राम-शमहाभ्र्ुद्र्तमानसिः।।5.58.103।। उक्तोऽहां ुनरेवेदां, ननस्श्चत्र् मनसा तर्ा। हनुमन्मम वृत्तान्तां, वक्तुमहगशस राघवे।।5.58.104।। र्था श्रुत्वैव न थचरा-त्तावुभौ रामलक्ष्मणौ। सुग्रीवसदहतौ वीरा-वु ेर्ाताां तथा ् ु रु।।5.58.105।।
  • 69. 69 र्द्र्न्र्था भवेदेत-द्द्वौ मासौ जीपवतां मम। न माां द्रक्ष्यतत ्ा् ु त्स्थो, शिर्े साहमनाथवत।।106।। तच्ुत्वा ्रुणां वाक्र्ां, क्रोर्ो मामभ्यवतगत। उत्तरां च मर्ा दृष्टां ,्ार्धशेषमनन्तरम।।5.58.107।। ततोऽवर्धत मे ्ार्-स्तदा वधतसस्न्नभिः। र्ुद्र््ाङक्षी वनां तच्च, पवनाशनर्तुमारभे।।5.58.108।। तद्भ्नां वनषण्डां तु, भ्रान्तरस्तमृर्द्पवजम। रनतबुद्र्ा तनरीिन्ते ,राक्षस्र्ो पव्ृ ताननािः।।5.58.109।। माां च दृष््वा वने तस्स्मन ,समार्म्प्र् ततस्ततिः। तास्समभ्र्ार्तािः क्षक्षरां, रावणायाचचक्षिरे।।5.58.110।।
  • 70. 70 राजस्वनशमदां दुर्ां ,तव भ्नां दुरात्मना। वानरेण ह्र्पवज्ञार्, तव वीर्ां महाबल।।5.58.111।। दुबुधद्र्ेस्तस्र् राजेन्र, तव पवपरर््ाररणिः। वर्माज्ञा र् क्षक्षरां ,र्थासौ पवलर्ां व्रजेत्।।5.58.112।। तच्ुत्वा राक्षसेन्रेण, पवसृष्टा भृशदुजधर्ािः। राक्षसािः क्ङ्रा नाम ,रावणस्र् मनोनुर्ािः।।5.58.113।। तेषामशीनतसाहस्रां ,शूलमुद्र्र ाणणनाम। मर्ा तस्स्मन्वनोद्देशे, ररघेण ननषूददतम।।5.58.114।। तेषाां तु हतशेषा र्े, ते र्त्वा लघुपवक्रमािः। ननहतां च महत्सैन्र्ां, रावणायाचचक्षिरे।।5.58.115।।
  • 71. 71 ततो मे बुद्थर्रुत् न्ना, चैत्र्रासादमाक्रमम। तरस्थान्राक्षसान हत्वा, शतां स्तम्प्भेन वै ुनिः।।5.58.116।। ललामभूतो लङ्ार्ा-स्स वै पवध्वांशसतो मर्ा। ततिः रहस्तस्र् सुतां ,जम्प्बुमाशलनमाददशत्।।5.58.117।। राक्षसैबधहुशभस्सार्ां, घोररू ैभधर्ान् ै िः। तां महाबलसम्प् न्नां ,राक्षसां रण्ोपवदम।।5.58.118।। ररघेणानतघोरेण, सूदयाशम सहानुर्म। तच्ुत्वा राक्षसेन्रस्तु, मस्न्र ुत्रान्महाबलान।।5.58.119।। दानतबलसम्प् न्नान, प्रेषयामास रावणिः। ररघेणैव तान सवाध-न्नयाशम र्मसादनम।।5.58.120।।
  • 72. 72 मस्न्र ुत्रान्हतान्च्छ ृ त्वा, समरेऽलघुपवक्रमान। ञ्च सेनाग्रर्ाच्ूरा-न्प्रेषयामास रावणिः।।5.58.121।। तानहां सहसैन्र्ान्वै, सवाधनेवाभ्र्सूदर्म। ततिः ुनदधशग्रीविः, ुरमक्षां महाबलम।।5.58.122।। बहुभी राक्षसैस्सार्ां, प्रेषयामास रावणिः। तां तु मन्दोदरी ुत्रां, ् ु मारां रण स्ण्डतम।।5.58.123।। सहसा खां समुत्क्रान्तां , ादर्ोश्च र्ृहीतवान। चमाधशसनां शतर्ुणां, भ्रामनर्त्वा व्र् ेषर्म।।5.58.124।। तमक्षमार्तां भ्नां ,ननशम्प्र् स दशाननिः। तत इन्रस्जतां नाम, द्पवतीर्ां रावणस्सुतम।।5.58.125।।
  • 73. 73 व्यादददेश सुसां्ृ द्र्ो, बशलनम र्ुद्र्दुमधदम। तच्चाप्र्हां बलां सवां, तां च राक्षस ुङर्वम।।5.58.126।। नष्टौजसां रणे ्ृ त्वा, रां हषधमु ार्मम। महताप महाबाहुिः, रत्र्र्ेन महाबलिः।।5.58.127।। रेपषतो रावणेनैव, सह वीरैमधदोत््टैिः। सोऽपवषह्र्ां दह माां बुद्ध्वा, स्वां बलां चावमददधतम।।128।। ब्राह्मणास्रेण स तु ,माां राबध्नाच्छानतवेथर्तिः। रजजुशभश्चाशभबध्नस्न्त, ततो माां तर राक्षसािः।।129।। रावणस्र् समी ां च, र्ृहीत्वा मामु ानर्न। दृष््वा सम्प्भापषतश्चाहां, रावणेन दुरात्मना।।5.58.130।।
  • 74. 74 ृष्टश्च लङ्ार्मनां, राक्षसानाां च तां वर्म। तत्सवां च मर्ा तर, सीताथधशमनत जस्ल् तम।।5.58.131।। अस्र्ाहां दशधना्ाङक्षी, राप्तस्त्वद्भवनां पवभो। मारुतस्र्ौरसिः ुरो ,वानरो हनुमानहम।।5.58.132।। रामदूतां च माां ववद्चर्, सुग्रीवसथचवां ्प म। सोऽहां दूत्र्ेन रामस्र्, त्वत्स्ाशशमहार्तिः।।5.58.133।। सुग्रीवश्च महातेजा-स्स त्वाां ् ु शलमब्रवीत्। र्माधथध्ामसदहतां, दहतां थ्र्मवाच च।।5.58.134।। वसतो ऋश्र्मू् े मे, वधते पव ुलरुमे। राघवो रणपवक्रान्तो, शमत्रत्वां समु ार्तिः।।5.58.135।।
  • 75. 75 तेन मे ्थथतां राज्ञा ,भार्ाध मे रक्षसा हृता। तर साहाय्र्मस्मा् ां ,्ार्ां सवाधत्मना त्वर्ा।।5.58.136।। मर्ा च ्थथतां तस्मै, वाशलनश्च वर्ां रनत। तर साहाय्र्हेतोमे, समर्ां ्तुधमहगशस।।5.58.137।। वाशलना हृतराजर्ेन, सुग्रीवेण महारभुिः। चक्र े ऽस््नसाक्षक्ष् ां सख्र्ां, राघवस्सह लक्ष्मणिः।।5.58.138।। तेन वाशलनमुत् ा्र्, शरेणै् े न सांर्ुर्े। वानराणाां महाराजिः, ्ृ तस्स प्लवताां रभुिः।।5.58.139।। तस्र् साहाय्र्मस्माशभिः, ्ार्ां सवाधत्मना स्त्वह। तेन रस्थाप तस्तुभ्र्ां ,समी शमह र्मधतिः।।5.58.140।।
  • 76. 76 क्षक्षरमानीर्ताां सीता, दीर्ताां राघवार् च। र्ावन्न हरर्ो वीरा, पवर्मस्न्त बलां तव।।5.58.141।। वानराणाां रभावो दह, न ् े न पवददतिः ुरा। देवतानाां सङ्ाशां च, र्े र्च्छछन्न्त ननमस्न्रतािः।।5.58.142।। इनत वानरराजस्त्वा-माहेत्र्शभदहतो मर्ा। मामैक्षत ततिः क्र ु द्र्-श्चक्षुषा रदहस्न्नव।।5.58.143।। तेन वध्र्ोऽहमाज्ञप्तो ,रक्षसा रौर्मधणा। मत्रभावमपवज्ञार्, रावणेन दुरात्मना।।5.58.144।। ततो पवभीषणो नाम, तस्र् भ्राता महामनतिः। तेन राक्षसराजोऽसौ ,र्ाथचतो मम ्ारणात।।5.58.145।।
  • 77. 77 नैवां राक्षसशादूधल, त्र्जर्तामेष ननश्चर्िः। राजशास्रव्र् ेतो दह, मार्धिः संसेव्यते त्वर्ा।।5.58.146।। दूतवध्र्ा न दृष्टा दह ,राजशास्रेषु राक्षस। दूतेन वेददतव्र्ां च ,र्थाथां दहतवाददना।।5.58.147।। सुमहत्र् रार्ेऽप , दूतस्र्ातुलपवक्रमिः। पवरू ्रणां दृष्टां ,न वर्ोऽस्तीनत शास्रतिः।।5.58.148।। पवभीषणेनैवमुक्तो, रावणस्सन्न्ददेश तान। राक्षसानेतदेवास्र् ,लाङर्ूलां दह्र्ताशमनत।।5.58.149।। ततस्तस्र् वचिः श्रुत्वा ,मम ुच्छां समन्ततिः। वेस्ष्टतां शणवल्् ै श्च, जीणथिः ्ा ाधसजैिः टैिः।।5.58.150।।
  • 78. 78 राक्षसािः शसद्र्सन्नाहा-स्ततस्ते चण्डपवक्रमािः। तदाऽदह्यन्त मे ुच्छां ,ननघ्नन्त: ्ाष्तमुस्ष्टशभिः।।151।। बद्र्स्र् बहुशभिः ाशै-र्धस्न्रतस्र् च राक्षसैिः। ततस्ते राक्षसाश्शूरा, बद्र्ां मामस््नसांवृतम।।5.58.152।। अघोषर्न्राजमार्े, नर्रद्वारमार्तािः। ततोऽहां सुमहरू ां, सांक्षक्षप्र् ुनरात्मनिः।।5.58.153।। पवमोचनर्त्वा तां बन्र्ां, र्ृ नतस्थिः स्स्थतिः ुनिः। आर्सां ररघां र्ृह्र्, तानन रक्षाांस्र्सूदर्म।।5.58.154।। ततस्तन्नर्रद्वारां ,वेर्ेनाप्लुतवानहम। ुच्छेन च रदीप्तेन ,ताां ुरीां सा्टर्ो ुराम।।5.58.155।।
  • 79. 79 दहाम्यहमसांभ्रान्तो, र्ुर्ान्तास््नररव रजािः। पवनष्टा जान्ी व्र्क्तां, न ह्र्द्र्िः प्रदृश्यते।।5.58.156।। लङ्ार्ाां ्स्श्चदुद्र्ेशिः, सवाध भस्मी्ृ ता ुरी। दहता च मर्ा लङ्ाां ,द्र्ा सीता न सांशर्िः।।5.58.157।। रामस्र् दह महत््ार्ां, मर्ेदां पवतथी्ृ तम। इनत शो्समापवष्ट-स्श्चन्तामहमु ार्तिः।।5.58.158।। अथाहां वाचमश्रौषां, चारणानाां शुभाक्षराम। जान्ी न च द्र्ेनत, पवस्मर्ोदन्तभापषणाम।।5.58.159।। ततो मे बुद्थर्रुत् न्ना, श्रुत्वा तामद्भुताां थर्रम। अद्र्ा जान्ीत्र्ेवां, ननशमत्तैश्चो लक्षक्षता।।5.58.160।।
  • 80. 80 दीप्र्माने तु लाङर्ूले, न माां दहतत ाव्िः। हृदर्ां च रहृष्टां मे, वातास्सुरशभर्स्न्र्निः।।5.58.161।। तैननधशमत्तैश्च दृष्टाथै:, ्ारणैश्च महार्ुणैिः। ऋपषवाक्र्ैश्च शसद्र्ाथथ-रभवां हृष्टमानसिः।।5.58.162।। ुनदृधष््वा च वैदेहीां, पवसृष्टश्च तर्ा ुनिः। ततिः वधतमासाद्र् ,तराररष्टमहां ुनिः।।5.58.163।। रनतप्लवनमारेभे, र्ुष्मद्र्शधन्ाांक्षर्ा। ततिः वनचन्रा् ध -शसद्र्र्न्र्वधसेपवतम।।5.58.164।।
  • 81. 81 न्थानमहमाक्रम्प्र् ,भवतो दृष्टवाननह। राघवस्र् रभावेण ,भवताां चैव तेजसा।।5.58.165।। सुग्रीवस्र् च ्ार्ाधथां ,मर्ा सवधमनुस्ष्ततम। एतत्सवां मर्ा तर, र्थावदपपाददतम्।।5.58.166।। अर र्न्न ्ृ तां शेषां ,तत्सवां कक्रर्ताशमनत। इत्र्ाषे श्रीमरामार्णे वाल्मी्ीर्े आदद्ाव्र्े सुन्दर्ाण्डे अष्ट ञ्चाशस्सर्धिः।।
  • 83. 83 एतदाख्र्ार् तत्सवां ,हनुमान्मारुतात्मजिः। भूर्स्समपचक्राम, वचनां वक्तुमुत्तरम।।5.59.1।। सफलो राघवोद्र्ोर्-स्सुग्रीवस्र् च सम्प्भ्रमिः। शीलमासाद्र् सीतार्ा, मम च रवणां मनिः।।5.59.2।। ननर्तस्समुदाचारो, भस्क्तभधतधरर चोत्तमा। र्न्न हन्न्त दशग्रीवां ,सा महात्मा ्ृ तार्सम।।5.59.3।। तस्र् ताां स् ृशतो र्ारां ,त सा न पवनाशशतम। न तदस््नशशखा कयाग-त्संस् ृष्टा ाणणना सती।।5.59.4।। जन्स्र्ात्मजा ् ु र्ाध-द्र्त्क्रोर््लुषी्ृ ता। जाम्प्बवत्रमुखान सवाध-ननुज्ञाप्र् महाहरीन।।5.59.5।।
  • 84. 84 अस्स्मन्नेवां र्ते ्ार्े ,भवताां च तनवेददते। न्र्ाय्र्ां स्म सह वैदेह्र्ा, रष्टुां तौ ाथथधवात्मजौ।।5.59.6।। अहमे्ोऽप र्ाधप्त-स्सराक्षसर्णाां ुरीम। ताां लङ्ाां तरसा हन्तुां ,रावणां च महाबलम।।5.59.7।। क्ां ुनस्सदहतो वीरै-बधलवद्शभिः ्ृ तात्मशभिः। ्ृ तास्रै: प्लवर्ैश्शूरै-भधवद्शभपवजर्ैपषशभिः।।5.59.8।। अहां तु रावणां र्ुद्र्े ,ससैन्र्ां स ुरस्सरम। सह ुत्रां वचर्ष्याशम, सहोदरर्ुतां र्ुथर्।।5.59.9।। ब्राह्ममैन्रां च रौरां च, वार्व्र्ां वारणां तथा। र्दद शक्रस्जतोऽस्राणण ,दुननधरीक्षाणण सांर्ुर्े।।5.59.10।।
  • 85. 85 तान्र्हां वचर्ष्याशम ,हतनष्याशम च राक्षसान। भवतामभ्र्नुज्ञातो ,पवक्रमो मे रुणद्थर् तम।।5.59.11।। मर्ातुला पवसृष्टा दह ,शैलवृस्ष्टननधरन्तरा। देवानप रणे हन्या-न्त्क ं ुनस्तास्न्नशाचरान।।5.59.12।। सार्रोऽप्र्नतर्ाद्वेलाां, मन्दरिः रचलेदप । न जाम्प्बवन्तां समरे, ्म्प् र्ेदररवादहनी।।5.59.13।। सवधराक्षससङघानाां, राक्षसा र्े च ूवध्ािः। अलमे्ो पवनाशार् ,वीरो वाशलसुतिः ्प िः।।5.59.14।। नसस्र्ोरुवेर्ेन ,नीलस्र् च महात्मनिः। मन्दरोऽप्यवशीयेत ,क्ां ुनर्ुधथर् राक्षसािः।।5.59.15।।
  • 86. 86 सदेवासुरर्क्षेषु, र्न्र्वोरर् क्षक्षषु। मैन्दस्र् रनतर्ोद्र्ारां, शांसत द्पवपवदस्र् वा।।5.59.16।। अस्श्व ुरौ महाभार्ा-वेतौ प्लवर्सत्तमौ। एतर्ोिः रनतर्ोद्दारां ,न पश्याशम रणास्जरे।।5.59.17।। प तामहवरोत्से्ा-त् रमां द धमास्स्थतौ। अमृतराशशनावेतौ, सवधवानरसत्तमौ।।5.59.18।। अस्श्वनोमाधननाथां दह, सवधलो्प तामहिः। सवाधवध्र्त्वमतुल-मनर्ोदधत्तवान् ुरा।।5.59.19।। वरोत्से् े न मत्तौ च, रमथ्र् महतीां चमूम। सुराणाममृतां वीरौ , ीतवन्तौ प्लवङर्मौ।।5.59.20।।
  • 87. 87 एतावेव दह सङ्ृ द्र्ौ ,सवास्जरथ् ु ञ्जराम। लङ्ाां नाशनर्तुां शक्तौ, सवे ततष्ठन्त वानरािः।।5.59.21।। मर्ैव ननहता लङ्ा, द्र्ा भस्मी्ृ ता ुनिः। राजमार्ेषु सवधर ,नाम पवश्रापवतां मर्ा।।5.59.22।। जयत्यततबलो रामो, लक्ष्मणश्च महाबलिः। राजा जयतत सुग्रीवो, राघवेणाशभ ाशलतिः।।5.59.23।। अहां ्ोसलराजस्र् ,दासिः वनसम्प्भविः। हनुमानननत सवधर ,नाम पवश्रापवतां मर्ा।।5.59.24।। अशो्वनन्ामध्र्े, रावणस्र् दुरात्मनिः। अर्स्तास्च्छांशु ावृक्षे ,साध्वी ्रुणमास्स्थता।।5.59.25।।