3. kerngebied
inhoudsopgave
4 inleiding
6 Nagele, historische plankaart
7 Nagele, huidige situatie
8 knelpunten
10 kansen
12 toekomstige situatie
15 programmatische invulling van de Voorhof
16 scenario 1
18 scenario 2
20 conclusie scenario’s
21 overzicht van de projecten
22 project 21 inrichting van het Voorhof
28 project 22 bebouwing op het Voorhof
34 project 23 bebouwing op de loswal
36 de winkelstrook
38 project 24 Zuiderwinkels
42 project 25 Noorderwinkels
46 project 26 aanlegplek bootjes en vaarroutes
F. kerngebied maakt onderdeel uit van een aantal
themakaternen en een Masterplankaart opgezet door
het Ontwerplab Nagele, in opdracht van Gemeente
Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus.
Deze katernen met projecten en randvoorwaarden
voor projecten vormen een handvat voor toekomstige
ontwikkelingen van het dorp Nagele, een monument
van de moderne tijd.
andere katernen zijn:
A. Het Nieuwe Nagele
B. Spelregels voor Het Nieuwe Nagele
C. Dorpsentrees
D. Park Nagele
E. Dorpsweide
F. Kerngebied
G. Wonen en werken in het bedrijvenpark
H. Verkeer en parkeren
I. Injecties
J. Gerstehof + Lucernehof
K. Vlashof + Klaverhof
L. Koolzaadhof
M. Karwijhof
-3-
4. inleiding
Wat is het kerngebied? De loswal
Het kerngebied is de centrale zone in het De loswal vormt aan de oostzijde een beëindiging van
dorp waar historisch gezien de winkels en de het centrale dorpsplein. Deze loswal is ooit bedoeld
dorpsontmoetingsruimte ‘t Schokkererf lagen. De om schepen te laden en te lossen. Op dit moment
winkelstroken vormt een “transparante” scheiding wordt deze loswal gebruikt om vrachtwagens te stallen
tussen het woongedeelte van het dorp en de voor de nacht. Er is een nieuwe truckstop gepland aan
doorgaande weg. Het centrale dorpsplein legt juist de de oostzijde van het bedrijventerrein van Nagele. De
verbinding tussen de verschillende gebieden van het huidige parkeerfunctie is dan niet meer nodig.
dorp en daarbuiten. Aan de oostkant van de Ploegstraat
Zuiderwinkels
heeft zich in de loop der jaren het bedrijventrerrein
steeds meer ontwikkeld. Bij de loswal raakt het Deze strook bestaat uit vijf woonwinkelgebouwtjes,
bedrijventerrein aan het kerngebied. ontworpen door de architect Bakema, in analogie met
de Rotterdamse lijnbaan. De gebouwen liggen in een
het kerngebied bestaat uit de volgende onderdelen: dambordpartoon van bebouwing en open plekken
rond een centrale zone. Momenteel is een van deze
Het centrale dorpsplein met daarop het voormalige gebouwtjes in gebruik als supermarkt en niet meer
Schokkererf in originele staat. De overige staan gedeeltelijk leeg,
Dit plein ligt centraal in het dorp en wordt begrensd er is een kapper en er wonen mensen. De overige
door de dorpsweide aan de oostzijde, de loswal aan gebouwtjes zijn in redelijke mate nog in originele
de westzijde, de Nagelervaart aan de noordzijde met staat.
daarachter de Noorderwinkels en de Zuiderwinkels
aan de zuidzijde. Het voormalige Schokkererf is Noorderwinkels
verbouwd tot feestcentrum en wordt amper gebruikt. De Noorderwinkelstrook heeft een grover
Het gebouw is in slechte staat. dambordpatroon dan de Zuiderwinkels, wat niet goed
ervaarbaar is en niet goed functioneert, de originele
bebouwing is aangetast en in verre staat van verval. Er
staan een aantal nieuwe gebouwtjes die nogal uit de
toon vallen.
Noorderwinkels
akkerstraat
loswal centrale dorpsplein
eggestraat Voorhof
Zuiderwinkels
ploegstraat
-4-
5. het voormalige Schokkererf de loswal
Zuiderwinkels Noorderwinkels
informatiebord op het Voorhof vanuaf de dorpsweide kijkend over het Voorhof
-5-
8. knelpunten
Inventarisatie van de knelpunten 8. ontbrekende bomen en niet de juiste boomsoort
Het kerngebied is verrommeld en functioneert niet 9. bomenrij ontbreekt
meer goed. De structuur van het gebied als geheel 10. supermarkt blokkeert de centrale loopzone
is onhelder. Dit doordat bijvoorbeeld de supermarkt 11. anonieme blinde wand
in de centrale loopzone is gebouwd en daardoor 12. verrommeling van de openbare ruimte
de as frustreert, de Noorderwinkels zijn te groot in 13. door aanbouw weinig ruimte tot de weg
structuur waardoor de basisopzet niet goed zichtbaar 14. niet bebouwde gebieden zijn ongedefinieerd
is. Ook de infrastructuur is te versnipperd, waardoor 15. anoniem en versleten gebouw
de openbare ruimte niet meer als geheel ervaarbaar 16. plein en inrichting onduidelijk
is. Hieronder een opsomming van knelpunten, die we 17. onduidelijke infrastructuur (auto, bus, fiets,
hebben geïnventariseerd, hier in willekeurige volgorde
voetganger)
weergegeven: 18. onduidelijke bosjes, hegjes
19. woonwagens in zichtlijn naar de polder
1. as loopt dood op schutting
2. lege ruimte te groot Hiërarchie in de knelpunten
3. te dunne bomenrij en niet de juiste soort Het kerngebied zou het centrale gebied van het dorp
4. nieuwbouw, past niet goed in het dorp moeten vormen. Om een richting te bepalen in de
5. aansluiting privé-openbaar laat te wensen over volgorde van ingrepen hebben is hier een hiërarchie
6. privéterrein te afgesloten (anders dan andere aangebracht in de verschillende onderdelen van de
bebouwing) plannen als een leidraad voor de strategie van de
7. voorplein museum sluit niet goed aan op de ingrepen.
omringende bebouwing
1
3 2
4
19
tussengebied zuiderwinkels is nu een parkeerplek
geworden i.p.v. levendige tussenzone
15
16 6 5
18
10
11 7
17
14
14 8
13
12
9
as Noorderwinkels
-8-
9. 1. de structuur van het kerngebied 3. bijzondere bebouwing op het Voorhof
• centrale dorpsplein met bijbehorende • het voormalige Schokkererf restaureren of
verkeers ituatie aanpakken als kern van de
s (gedeeltelijk) vervangen door nieuwbouw. Op
herontwikkeling. deze plek moet een bijzonder gebouw komen met
• de centrale as herstellen (met name supermarkt een levendige functie.
frustreert de huidige as) Hierdoor krijgt met 4. aanpakken zuidelijke winkels
name de zuidelijke winkels weer levensvatbare • bebouwing restaureren
openbare ruimte. • kavel van de supermarkt binnen de historische
2. inrichting Voorhof maat opbouwen met historisch gebouw of met
• duidelijke, eenduidige pleininrichting tot op de aansprekende nieuwbouw.
loswal. • open tussengebieden opnieuw inrichten.
• positie herkenbaar publiek gebouw (beslissing 5. aanpakken noordelijke winkels
behoud of sloop Schokkererf) • slopen en vervangen door passende nieuwbouw
• de groenstructuur (bomen) als omkadering 6. aanpassen infrastructuur van de entrees van
van het plein herstellen. Tevens de bomenrijen het dorp.
aanleggen als verbinding van het plein • Er zijn nu veel verschillende rij- en fietsstroken, de
met de omliggende openbare ruimte: het infrastructuur neemt teveel ruimte in waardoor
bedrijventerrein en het museumplein. het geheel versnipperd aandoet.
7. aansluiting met aangrenzende delen
• beëindiging as aan de zuid- en noordzijde
• ontbrekende bomenrij op de dorpsweide
aanvullen
as Zuiderwinkels loopt dood op de supermarkt het Voorhof, onduidelijk plein, met vooral veel parkeren
versleten bebouwing in de Noorderwinkels centrale bebouwing op Voorhof is in slechte staat
- 9 -
10. kansen
Visitekaartje
Nagele binnenrijdend is het Voorhof met zijn
bebouwing de markering dat je in het centrum van het
dorp bent aangekomen. Dit plein is het uithangbord en
het visitekaartje van het dorp. Het is de eerste indruk
die het dorp op een nieuwkomer maakt.
Daarnaast is ook het Voorhof een centrale plek voor
het dorp. Doordat het nieuwe MFC een plek heeft
gevonden op de dorpsweide is de functie die dit
plein voor de bewoners zou kunnen vervullen niet
direct duidelijk, er zal tijdens de ontwikkeling hiervan
aandacht moeten worden besteed.
Unieke kans, een nieuw hart voor Nagele
De zichtbare ligging van dit plein geeft ook een kans
om in één keer een nieuwe impuls te geven aan het
imago van het dorp. Deze kans krijg je maar één keer.
Een nieuw of gerestaureerd gebouw staat er weer
minstens 50 jaar. Als je dit goed doet, heeft dit gebouw,
zelfs los van zijn functie, een positieve uitstraling op
het dorp voor zeker 50 jaar.
Aansprekende architectuur op het Voorhof
Omdat deze plek zo prominent is en het visitekaartje
voor het dorp vormt is het is van belang dat op
het Voorhof een gebouw komt met aansprekende
architectuur, dat kan een gebouw zijn met de kwaliteiten
van het oorspronkelijke Schokkererf, gerestaureerd of
opnieuw geïnterpreteerd of een heel nieuw kwalitatief
hoogwaardig gebouw. Het is van belang dat dit een
gebouw wordt met een publieke functie.
Stedenbouwkundig waarde van het plein
Stedenbouwkundig vormt het Voorhof, als plein,
een belangrijk scharnierpunt tussen binnen en
buiten het dorp, en tussen het woongebied en het
bedrijventerrein. Kortom een belangrijke plek met historisch Nagele
veel betekenis.
In historische plannen is deze centrale ligging heel
duidelijk te zien. In het huidige dorp zijn deze kwalteiten
ondergesneeuwd, het is belangrijk die weer naar
boven te halen. In deze historische plannen wordt
‘nieuw’ Nagele
dit centrale plein over de Ploegstraat naar de loswal
doorgetrokken. (zie project 21 het Voorhof) Het plein
is op deze manier nooit uitgevoerd. Op deze manier
wordt een verbinding gelegd tussen het woongedeelte
van het dorp en het bedrijventerrein.
- 10 -
11. Relatie met het bedrijventerrein Supermarkt
De voorstellen voor het dorp Nagele hebben steeds Een supermarkt in het dorp zien wij als een vitaal
twee belangrijke perspectieven, het perspectief van gegeven. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat deze
de hedendaagse bewoner, die comfortabel wil kunnen supermarkt voldoende ruimte krijgt. Een combinatie
wonen en werken en het perspectief van het historisch, met andere detailhandel vergroot de aantrekking
cultureel erfgoed. hiervan. De meeste boodschappen worden met de
Door een duidelijke verdeling in een historisch auto gedaan, ook door mensen vanuit het dorp. Dus
Nagele en ‘nieuw’ Nagele, wordt aan beide aspecten bereikbaarheid, zowel van binnen als buiten het dorp
ruimte gegeven. Daar waar in historisch Nagele het is belangrijk, evenals voldoende parkeergelegenheid.
culturele erfgoed een zwaarwegende rol speelt in
beslissingen m.b.t. ingrepen zijn in ‘nieuw’ Nagele De wens van de eigenaar en de ontwikkelaar is een
volop mogelijkheden voor nieuwe ontwikkelingen. supermarkt van ca. 1000-1400 m2 incl. kleine winkeltjes
Door duidelijk een verbinding te leggen met het en/of de snackbar. Het is wenselijk een supermarkt
bedrijventerrein liggen in de eerste zone hiervan kansen van deze grootte te realiseren om levensvatbaarheid
voor hoogwaardige bedrijven. Bijkomend voordeel te kunnen waarborgen.
is dat commerciële functies die niet goed meer in de
historische kern passen hier een plek kunnen vinden. Deze maat supermarkt past qua volume niet meer
Zie hiervoor verder deel G, wonen en werken in het in de winkelstrook van het dorp. Er zijn verschillende
bedrijvenpark. mogelijkheden om de supermarkt te huisvesten, die in
de hierna vermelde scenario’s aan bod zullen komen.
Bebouwing op de loswal
de loswal is de begrenzing van het centrale dorpsplein Zuiderwinkels
aan de westzijde. Op de loswal is plek voor nieuw De zuiderwinkels zijn een prachtig voorbeeld van een
gebouw als beëindiging hiervan. Dit zou de supermarkt winkelstraat met etalages langs de centrale loopzone.
kunnen zijn met woningen hierop, een woongebouw Ook de maat en schaal van het gebied zijn prettig. Het
of combinatiegebouw. Dit vormt dan tevens de impuls is de moeite waarde dit gebied in zijn oorspronkelijke
voor de eerste zone van het bedrijventerrein. opzet terug te brengen en de kwaliteiten van de
bebouwing en de tussenruimtes uit te buiten. In
Herprofilering Ploegstraat t.p.v. dorpsplein deze strook is bij uitstek ruimte voor kunstenaars,
Wat nodig zal zijn is het versmallen van het profiel van er is geen dure nieuwbouw nodig op deze plek en
de Ploegstraat in het dorp, waardoor verkeer geneigd het dambordpatroon leent zich ervoor om door
zal zijn langzamer te rijden en voorzieningen te treffen kunstenaars te worden gebruikt als expositie ruimte. In
om deze verlangzaming te ondersteunen. Op het plein een later stadium zijn ook kleine horecavoorzieningen
ben je in het centrum van het dorp. of kleine winkeltjes hier denkbaar.
Nationale of internationale functie Noorderwinkels
Als cultureel erfgoed is Nagele van internationale De Noorderwinkelstrook is grotendeels vervallen en
betekenis. Hierdoor leent het dorp zich ook om heeft door zijn grovere dambordpatroon nooit de
een functie te huisvesten van bovenregionale of kwaliteiten gehad die het Zuiderwinkelgebied wel
internationale betekenis. (Dit zou een centrum zijn heeft. Op deze plek zien wij een kans voor nieuwbouw,
voor onderzoek naar kleine kernen, een dependance woningen voor ouderen in een wat duurder segment, die
van het NAI of een andere culturele of sociale functie) zelf geen tuin meer willen of kunnen onderhouden.
Omdat het Voorhof zo prominent ligt in het dorp
leent deze zich voor deze functie. Maar ook op de
dorpsweide of de plek van de huidige supermarkt zou
hiervoor deze kunnen huisvesten.
- 11 -
12. toekomstige situatie
Een aantal kenmerkende elementen spelen een rol
in het toekomstige kerngebied en op de toekomstige
Voorhof. Deze elementen komen voort uit een analyse
van de plannen die in het verleden zijn gemaakt en de
huidige situatie van dit centrale gebied.
1. herstel van de bomenrijen in het
landschap, met een onderbreking
2. een pleinruimte in het centrum
vormt de oversteek naar het
3. op de pleinruimte staan een cen-
traal gebouw, een eye-catcher en
t.p.v. het Voorhof. Deze benadrukt be rijventerrein.
d scharnier tussen het dorp en het
het centrum van het dorp. bedrijventerrein.
- 12 -
13. 4. de pleinruimte wordt omkaderd 5. De pleinruimte heeft als een van
de weinige plekken in het dorp
6. Over het kerngebied loopt een
centrale loopzone die de noorder-
een venster op de polder en zuiderwinkelstrook verbindt.
De bebouwing ligt daar in een
dambordpatroon omheen. Hier-
door zijn diagonale doorzichten
steeds mogelijk
- 13 -
15. programmatische invulling van de Voorhof
Voor de programmering van de Voorhof en het gebied
eromheen zijn een aantal mogelijkheden. De keuzes die
gemaakt moeten gaan worden hebben consequenties
voor andere beslissingen. In de scenario’s op de
volgende bladzijden hebben we deze samenhang in
beeld gebracht.
Uitgangspunt voor de hierna volgende scenario’s
is dat het centrale dorpsplein weer een centrale
ontmoetingsplek wordt in het hart in het centrum. Dit
plein wordt opnieuw wordt vormgegeven en tot aan
de loswal afgemaakt zoals in de historische plannen.
De profilering en inrichting van de Ploegstraat/
Akkerstraat wordt dusdanig dat verkeer voldoende
vertraagt om geen hinder op te leveren voor dit plein.
Het heeft, ook gezien de beoogde monumentenstatus
van Nagele en sfeer van het dorp, de uitdrukkelijke
voorkeur het Schokkererf te behouden. Of ten minste
delen hiervan op te nemen in nieuwbouw. In geval
van, al dan niet volledige nieuwbouw, is dat voor beide
scenario’s alleen mogelijk met hoge architectonische
kwaliteit.
Het vormgeven van de bebouwing op dit plein is een
volgende stap. Elementen die van belang zijn in de
scenario’s zijn:
- de nieuwe positie van de supermarkt
- de nieuwe bebouwing op de loswal
- et al dan niet restaureren van het voormalige
h
Schokkererf
- en positie voor een nieuw te bouwen publieke of
e
culturele functie
- arkeren t.b.v. de verschillende functies
p
- bebouwing op de loswal
- 15 -
16. scenario 1
behoud van het schokkererf, supermarkt met woningen op de loswal.
Uitgangspunt in dit scenario is dat het Schokkererf Tweede fase
wordt gerestaureerd en een publieke of culturele In de tweede fase, als een publieke of culturele functie
functie krijgt. Dit scenario is haalbaar als er een zich aandient, zijn er 3 verschillende opties:
partij het Schokkererf aankoopt die dit gebouw als Voor alle 3 de opties geldt dat het van belang is dat
cultuurhistorisch erfgoed behandelt. dit een architectonisch hoogwaardig gebouw wordt
met een aansprekende architectuur.
Eerste fase 1. in het voormalige Schokkererf, dat hiervoor
In de eerste fase wordt de supermarkt verplaatst naar een nieuwe aan- of bijbouw realiseert op het
een nieuw gebouw op de loswal aan de westzijde Voorhof.
van het nieuwe plein. Op dit gebouw is plaats voor 2. in de voormalige supermarkt aan de
meerder woningen. Het voormalige Schokkererf krijgt Zuiderwinkels, die binnen het historische kavel
een tijdelijke functie en zal worden gerestaureerd. Voor wordt opgetrokken.
deze tijdelijke functie valt te denken aan; restauratie in 3. op de dorpsweide
het kader van een educatief project ofwel ateliers voor
kunstenaars of academiestudenten. De horecafunctie Tevens wordt er bij dit scenario vanuitgegaan dat
wordt hersteld. Het gebouw van de supermarkt wordt het voormalige Schokkererf een rol blijft spelen in
weer binnen de historische kavel opgetrokken en krijgt relatie tot deze publieke of culturele functie i.c.m. een
een nieuwe functie. horecafunctie.
supermarkt
overige functie
publieke of culturele functie
verplaatsing supermarkt
scenario 1 eerste fase
optie 1
optie 2
optie 3 publieke of culturele functie
zoekgebied publiek of
culturele functie
scenario 1 tweede fase
- 16 -
17. Overwegingen van dit scenario zijn:
• De supermarkt past qua volume goed op deze
plek, buiten de historische dorpskern. Deze plek
is goed bereikbaar van binnen en buiten het
dorp en heeft tevens een prominente ligging
aan het nieuw te realiseren plein.
• het nieuw te realiseren plein krijgt een
levendige functie aan de westzijde
• de supermarkt vormt een impuls voor de eerste
zone van het bedrijventerrein
• het verplaatsten van de supermarkt naar buiten
de historische kern maakt dat het oversteken
over de Ploegstraat over het noodzakelijk is
voor bezoekers vanuit het dorp
• de levendigheid die een supermarkt genereert
wordt verplaatst naar de andere kant van het
dorp.
- 17 -
18. scenario 2
supermarkt op het Voorhof, woongebouw of combinatiegebouw op de loswal
Uitgangspunt van dit scenario is dat er een nieuw Dit gebouw vormt tevens een verbinding naar de
supermarktgebouw komt op het Voorhof. nieuwe ontwikkelingen in de eerste zone van het
bedrijventerrein.
Eerste fase
In de eerste fase komt een nieuw supermarktgebouw Tweede fase
op het Voorhof. Het is waarschijnlijk dat hiervoor In de tweede fase, als een publieke of cultureel functie
het bestaande Schokkererf gedeeltelijk zal worden zich aandient, zijn er 2 verschillende opties:
gesloopt en dat enkele onderdelen hierin worden Voor beide de opties geldt dat het van belang is dat dit
opgenomen. Het gebouw wat hier gebouwd wordt is een architectonisch hoogwaardig gebouw wordt met
een bijzonder architectonisch gebouw met iconische een aansprekende architectuur.
waarde voor het dorp. 1. in de voormalige supermarkt aan de
Zuiderwinkels, die binnen het historische kavel
Als beëindiging van het plein aan de oostzijde van wordt opgetrokken.
de ploegstraat wordt een nieuw woongebouw of 2. op de dorpsweide
combinatiegebouw gerealiseerd. Dit gebouw staat
met z’n meest prominente gevel aan het nieuw te
realiseren dorpsplein. Op deze manier wordt het plein
afgemaakt aan de westzijde.
supermarkt
overige functie
verplaatsing supermarkt
scenario 1 eerste fase
optie 1
optie 2 publieke of culturele functie
zoekgebied publiek of culturele
functie
scenario 1 tweede fase
- 18 -
19. Overwegingen bij dit scenario zijn:
• levendige functie op het Voorhof, het centrale
dorpsplein
• supermarkt blijft binnen de huidige dorpskern
• Schokkererf kan niet in z’n huidige vorm bewaard
blijven.
• de architectonische kwaliteit die het gebouw op
het Voorhof nodig heeft is bij een supermarkt niet
vanzelfsprekend.
• parkeren op het Voorhof doet afbreuk aan de
ruimtelijkheid en eenheid van het plein.
- 19 -
20. conclusie scenario’s
Scenario 1
Dit scenario heeft de voorkeur omdat hierbij de meest
heldere verdeling in het dorp ontstaat tussen historisch
en ‘nieuw’ Nagele. De verbinding tussen ‘nieuw’ Nagele
en het huidige dorp wordt gelegd door een vitale
functie in combinatie met andere kleine commerciële
functies, aan deze zijde van het plein te leggen. De
supermarkt is een impuls voor de verder ontwikkeling
van de eerste zone van het bedrijventerrein, m.n. in de
eerste zone. Een verdere clustering van commerciële
functies is hier in de toekomst mogelijk. In dit scenario
is vanzelfsprekend plek voor een gerestaureerd
Schokkererf. En bovenal is het het belangrijk dat de
Voorhof niet verandert in een parkeerterrein maar
in een open centraal dorpsplein, waarop plek is voor
feesten, markten, manifestaties en dergelijke.
Scenario 2
Deze optie is een tweede mogelijkheid als scenario 1
niet haalbaar of wenselijk blijkt. In dit scenario komt
de supermarkt op het Voorhof. In dit scenario is het
minder eenvoudig om het huidige Schokkererf of delen
daarvan op te nemen in nieuwbouw. Voorwaarde
voor het slagen van deze optie is dat dit gebouw dan
van hoogwaardige architectonische kwaliteit is en
een nieuw visitekaartje gaat vormen voor het dorp.
Dit gebouw zou ontworpen moet worden door een
Bakema of van Eyck van deze tijd. Groot nadeel van
deze variant is dat het Voorhof een parkeerplaats is
en aan kwaliteit als dorpsplein inboet. En bovenal is
het het belangrijk dat de Voorhof niet verandert in een
parkeerterrein maar in een open centraal dorpsplein,
waarop plek is voor feesten, markten, manifestaties
en dergelijke.
- 20 -
22. project 21
inrichting van het Voorhof
Nieuw hart voor Nagele
Het Voorhof is een centrale pleinruimte van het dorp.
Daarnaast vormt het de belangrijkste openbare ruimte
bij de binnenkomst van het dorp. Het plein markeert
het dorpscentrum. Het legt de verbinding tussen het
gedeelte van de woonhofjes en het be rijventerrein
d
en daarnaast ook de verbinding tussen binnen en 1953 Stam / Bodegraven
buiten het dorp.
Verbinding met het bedrijventerrein
Het bedrijventerrein is in de loop der jaren steeds
belangrijker geworden voor het dorp. Daardoor is
ook deze verbinding steeds belangrijker geworden.
Het huidig plein is onduidelijk en versnipperd. De
Ploegstraat is vormgegeven als een doorgaande
weg. Op dit moment is de ruimte waar de verbinding
zou moeten zijn eerder een scheiding tussen het
woongedeelte van het dorp en het bedrijventerrein en
de sportvelden aan de andere kant van deze weg.
Eenheid in het dorp
Om de eenheid in het dorp te creëren is het nodig 1953 Van Eyck / Van Ginkel
om een centraal dorpsplein te realiseren dat beide
dorpsdelen met elkaar verbind. Op deze manier wordt
het ook een dorps’centrum’, een nieuw hart van het
dorp waaromheen nieuwe ontwikkelingen een plek
hebben.
Het plein over de weg
De belangrijkste ingreep die hiervoor nodig is is het
letterlijk doortrekken van het plein over de weg heen.
Dit is een thema wat ook in de plannen van de ‘8 en de
opbouw’ steeds weer terugkwam. In de plattegronden,
die hiernaast zijn afgebeeld zijn varianties op dit thema
terug te vinden. In deze plannen, behalve in het plan
van 1953 is steeds te zien hoe het plein zich uitstrekt 1954 Van Eyck (koffiekaart)
tot aan het begin van de loswal. In de plannen van
1954 en 1956 is duidelijk te zien dat het plein zich
opent naar de weg en aan de zijde van de dorpsweide
een afsluiting in de vorm van een bomenrij heeft.
In het plan van 1953 is te zien hoe het plein aan de
overzijde van de Ploegstraat wordt afgemaakt door
een aantal rijen bomen te plaatsen. Deze kwaliteit van
de verbindende, centrale ruimte van het dorp zien wij
als het belangrijkste ‘nieuwe’ element in de openbare
ruimte van het dorp.
1956 CIAM Dubrovnik (grille)
- 22 -
24. project 21
inrichting van het Voorhof
Om dit te bewerkstelligen zijn een aantal ingrepen
nodig:
• het plein wordt in een materiaal uitgevoerd, zodat
bij binnenkomst deze pleinruimte ervaarbaar is.
• het profiel van de Ploegstraat/Akkerstraat wordt
aangepast, zodat al vanaf de kruising met de
Noorderpoort, 30 km wordt gereden. Zo nodig
wordt een voetgangersstoplicht geplaatst.
• een dubbele rij bomen langs het plein in het
verlengde van de Eggestraat.
• De uitvoering van het plein zal op een zorgvuldige
en consistente manier dienen te gebeuren. Dit
is te ondervangen door een goed doordacht
ontwerp waarbij alle te plaatsen elementen
worden meegenomen, zoals paaltjes, bushokjes,
straatmeubulair, fietsnietjes, eventuele kiosk, etc.
• op het plein komen bijzondere bushokjes, bij
voorkeur naar ontwerp van de jaren ‘50 of een
ander aansprekend ontwerp (zie het ontwerp van
Gerrit Rietveld op de volgende pg.)
• Het plein wordt aan de loswalzijde beëindigd
met een gebouw. (hier komt bij voorkeur de
supermarkt met daarop woningen, maar dit zou
ook een andere functie kunnen zijn)
• stoplichten waardoor voetgangers veilig kunnen
oversteken t.p.v. de dubbele bomenrij.
• heldere verbinding met het museumplein door de
dubbele bomenrij en route.
Elementen in het schetsontwerp
1. het voormalige Schokkererf 12
2. bushalte
3. bankjes onder de bomen
4. nietjes voor fietsen
6
5. supermarkt met daarop woningen of ander 5
10
combinatiegebouw met toegangkelijke gevel aan
de pleinzijde.
6. losplek voor vrachtwagens in geval van
supermarkt 10
7. voetgangers oversteekplaats
8. stoplicht
9. parkeerplaatsen
10. dubbele bomenrij, waartussen kan worden over-
gestoken.
11. kunstwerk aan het einde van de dubbele
bomenrij op het veld voor het museum
12. steiger met aanlegplekken voor bootjes
- 24 -
25. 8
2
4
2 3 3 3 3
4
7 11
0 8 8 10 10
8
8
9
schetsontwerp voor het centrale dorpsplein van Nagele, uitgaande van scenario 1
- 25 -
26. impressies voor de Voorhofinrichting
bomenrijen
zorgvuldig uitgezocht meubilair
eenduidige bestrating
- 26 -
28. project 22
gebouw op het Voorhof
Het Voorhof vormt het centrale hart van Nagele, Beoogde ontwikkeling en gebruik Voorhof
en vormt de schakel tussen de dorpskern en de Door de ontstaansgeschiedenis van Nagele is het
buitenwereld. Dit is het enige punt waar vanuit het een interessante bestemming voor kunstliefhebbers,
dorp een een blik op de weidse polder mogelijk is. architecten en stedenbouwkundigen. Om Nagele
aantrekkelijk te houden voor cultuurliefhebbers
Op dit plein staat het Schokkererf, het voormalige café- zouden de culturele mogelijkheden van Nagele moeten
restaurant dat het visitekaartje van het dorp was. Hier worden uitgebreid. Tevens kan dit nieuwe bewoners
stopten bussen onderweg naar Amsterdam vanuit naar het dorp trekken, zoals kunstenaars bij wie de
het noorden des lands voor een kopje koffie. Mede kleine schaal van het monumentale dorp en de ruimte
doordat het jarenlang gebruikt is als dorpshuis heeft van de polder aanspreken.
het gebouw grote betekenis voor de dorpsbewoners.
Het gebouw is in verval geraakt en heeft zijn functie Op de plek van het Schokkererf zou een cultureel
verloren; de laatste jaren is het (inmiddels omgedoopt instituut deze rol kunnen vervullen. Een instelling
tot Dellaram) sporadisch gebruikt voor feesten voor die buitenregionale en wellicht internationale
mensen van buiten Nagele. aantrekkingskracht heeft zou deze rol kunnen vervullen.
Het voormalig Schokkererf is hier de uitgelezen plek
Het Schokkererf is gerealiseerd naar een ontwerp voor, op de plaats waar het monument Nagele wordt
van de architect J. Dunnebier uit 1957. Het gebouw betreden.
bestaat uit een (toneel)zaal met zadeldak, gevormd
door karakteristieke betonspanten, en een haaks Gedacht moet worden aan een onderzoeksinstelling
hierop gelegen laagbouwdeel. Hierin zit een eenlaags of een museum, dat bijvoorbeeld gewijd is aan het
woning met aan de achterzijde een schuur en garage Nieuwe Bouwen of Aldo van Eyck. In Nagele past
en met een binnenhof dat overging in het terras van een instituut dat onderzoek doet naar ontwikkeling
het cafe-restaurant. Kenmerkend voor het gebouw zijn van kleine dorpskernen (vergelijkbaar met het
de alzijdigheid en de verschillende bouwhoogtes die in International New Town Institute in Almere). In dit
de haakvorm zijn opgenomen. Het gebouw heeft een centrum kunnen lezingen worden gehouden, is een
open karakter aan het plein en de waterkant, door de studie- en documentatiecentrum en eventueel een
grote glaspuien en de luifel met terras. verblijfsmogelijkheid.
Schokkererf, toen en nu
- 28 -
30. Gebruiksmogelijkheden Schokkererf en nieuwbouw
Voor een nieuwe culturele instelling in Nagele is nieuw
architectonisch hoogstaand gebouw mogelijk, maar
hergebruik van het Schokkererf moet zeker worden
overwogen.
Het oorspronkelijke gebouw van ca. 400 m2 (exclusief
binnentuin) zou dienst kunnen doen voor een instelling
van beperkte omvang, hiervoor is in de tekening een
suggestie gedaan. Periodiek kan een kunstenaar
worden uitgenodigd in het gebouw te verblijven en te
werken.
Het gebouw kan worden uitgebreid door vervanging
van het oostelijke bouwdeel. Als markant gebouw
op het Voorhof kan hier hoger gebouwd worden dan
elders in het dorp. Het zou mogelijk zijn hier een
gebouw van ca. 1200 m2 te realiseren.
Spelregels voor nieuwbouw worden in het themakatern
B beschreven. Belangrijk is dat de voetgangersas door
de zuiderwinkels als zichtlijn moet blijven doorlopen.
uitbreidingsmogelijkheid Schokkererf
- 30 -
31. binnentuin met evt. publiek toegankelijk
buitenexposities opslag besloten
(in huidige uitbouw:
documentatiecentrum
+ leeszaal + expositie)
artist-in-residence
keuken
+ opslag
presentaties
+ lezingen toiletten +
+ exposities garderobe
flexibele wand /
projectiescherm
receptie + kantoor
terras
entree
bar + lunchroom
gebruiksmogelijkheid oorspronkelijk Schokkererf
impressie uitbreidingsmogelijkheid
- 31 -
34. project 23
bebouwing op de loswal
De loswal is het gedeelte van het bedrijventerrein dat
direct aansluit op het centrale pleinruimte van het
dorp.
Zoals genoemd in de inleiding komt de huidige
functie van de loswal als vrachtwagenparkeerplaats te
vervallen. Dit betekent dat hier een prominente plek
aan het centrale dorpsplein vrij komt.
Dit is een ideale plek voor een commerciële functie op
de begane grond. Dit gebouw maakt een beëindiging
aan het plein aan de oostzijde en is de eerste inleiding
tot een upgrading van de eerste strook van het
bedrijventerrein.
Hiernaast is een schema en impressie getekend van
een supermakt met daarop woningen. Mocht de
supermarkt niet op deze locatie terecht komen dan
is een ander combinatiegebouw goed denkbaar. Een
supermarkt kan hier heel goed in combinatie met
kleinere horeca en/of detailhandel.
Belangrijk voor een gebouw op deze plek is een
architectuur die aansluit op het huidige Nagele, een
architectuur met vlakken en volumes. En dat dit
gebouw een duidelijk voorkant heeft aan het plein en
een aantrekkelijke gevel aan de Eggestraat.
implressie gebouw op de loswal
- 34 -
35. dakaanzicht volumestudie
1 5 6 7
2 8
binnentuin
3 9
terras
4 10
eerste verdieping volumestudie
schema van de begane grond
shop
in
shop
magazijn supermarkt
horeca
begane grond volumestudie
- 35 -
36. de winkelstrook
Kwaliteiten winkelstrook De twee grotere bouwblokken van het noordelijke
De winkelstrook wordt gevormd door een doorlopend deel doen afbreuk aan de ruimtelijke kwaliteiten, die
plein van zuid naar noord, waarop losse gebouwen met de vijf kleinere blokken in het zuidelijk deel veel
zijn geplaatst. Het doorlopende maaiveld wordt bij de duidelijker naar voren komen. Ook is er een groot
entree van Nagele onderbroken door de poldervaart verschil tussen de huidige staat van de panden in het
en het Voorhof, waarop het Schokkererf als het noordelijk en het zuidelijk deel van de winkelstrook.
centrale punt is gelegen. De winkelstrook is exclusief
voor de voetganger, auto’s parkeren aan de randen. In Deze factoren zorgen ervoor dat we ervoor kiezen het
het midden van strook loopt een centrale as, die de noordelijke deel ingrijpender aan te pakken dan het
verbinding tussen zuid en noord nogmaals versterkt. zuidelijke deel. Dit wordt beschreven in de projecten
In eerdere ontwerpen van de winkelstrook was ook voor de Noorder- en Zuiderwinkels.
een voetgangersbrug opgenomen over de poldervaart; De opbouw van dit gebied vormt de leidraad voor de
deze is nooit gerealiseerd, waardoor de as vooral als ruimtelijke aanpak van deze twee gebieden.
zichtlijn wordt ervaren. In de winkelstrook zijn de
panden om en om aan weerszijden van de as geplaatst,
als in een dambord patroon. Hierdoor wordt geen
dichte wand gevormd, maar krijgt de bebouwing een
open karakter. De winkelstrook vormt hierdoor nog
duidelijker een verbindend element tussen het dorp
en de buitenwereld. Vanaf de hoofdweg kijk je tussen
de gebouwen door naar de dorpsweide, het interieur
van Nagele. Vanaf de voetgangersroute wordt de open
ruimte constant afgewisseld met bebouwing en heb je
steeds een ander zicht op het dorp. De winkelpanden
richten zich op het centrale voetgangerspad, wat
benadrukt wordt door de uitstekende vitrineramen.
Elk winkelpand is gecombineerd met een woning, die
zich oriënteert op de buitenzijde van de winkelstrook.
Het idee om winkels langs een voetpad te plaatsen
is afkomstig van J. Bakema en vertoont grote
overeenkomsten met de Lijnbaan in Rotterdam, waar
ook een wandelroute tussen de winkels en langs de
etalages loopt.
De uitvoering van dit idee is in het zuidelijk deel
kleinschaliger uitgewerkt dan in het noordelijke deel.
- 36 -
37. 1. doorlopende ruimte 2. onderbreking door Voorhof en vaart 3. centrale as versterkt verbinding
tussen noord en zuid
4. dambordpatroon van bebouwing 5. oriëntatie bebouwing: wineksl ger-
icht op centrale as, woningen gericht
naar buiten
- 37 -
38. project 24
Zuiderwinkels
In de Zuiderwinkels zijn de woningen steeds gekoppeld
aan een winkel of werkplaats. De combinatie tussen
wonen en werken zorgt ervoor dat dit een dynamisch
gebied kan blijven, waarbij moet worden gezocht naar
manieren om de lege bedrijfsruimtes opnieuw gevuld
te krijgen.
Indien Nagele zich profileert op het culturele vlak zou
het een aantrekkelijke vestigingsplek voor kunstenaars
kunnen worden. De Zuiderwinkels zijn de aangewezen
locatie voor kunstenaarsateliers en galeries. Deze
programmatische invulling zou met de schaal en opzet
van de Zuiderwinkels goed tot zijn recht komen.
Er zijn twee denkrichtingen voor de ontwikkeling van de
Zuiderwinkels: behoud door renovatie, of nieuwbouw
waarbij wordt uitgegaan van dezelfde kwaliteiten als
op de voorgaande bladzijden zijn omschreven.
bebouwing Zuiderwinkels met voormalig Schokkererf Zuiderwinkels toen en nu
- 38 -
40. Herontwikkeling bestaande panden Nieuwbouw
De panden van de Zuiderwinkels zijn in redelijk Behoud van de Zuiderwinkels moet worden
goede staat; er is vooral achterstallig onderhoud. nagestreefd: het cluster van panden heeft grote
Buitenmuren hebben vochtproblemen, waardoor de architectuur historische waarde en kunnen ook nu op
witte verf afbladdert. Deze panden kunnen middels een een goede manier gebruikt worden.
grondige renovatie hersteld worden naar hedendaagse Echter, het gebruiksoppervlak van de woningen en
standaarden. de werkruimten zijn naar hedendaagse begrippen
Het pand van de huidige supermarkt is het meest beperkt. Mocht er uiteindelijk worden worden gekozen
ingrijpend verbouwd: er is uitgebreid in twee richtingen, om de huidige bebouwing van de Zuiderwinkels te
waarbij de centrale voetgangers as geblokkeerd vervangen, dan moet bij nieuwbouw de omschreven
wordt. Dit is funest voor de overige vier winkelpanden, kwaliteiten als uitgangspunt dienen.
omdat hierdoor de verbinding met het Voorhof wordt
verbroken. Dit pand moet óf worden teruggebracht in Om het gebruiksoppervlak te kunnen vergroten kan
zijn oorspronkelijke afmetingen, óf worden vervangen. de grootte van de blokjes van het dambord patroon
Op deze plek zou ook een hedendaagse invulling goed worden aangepast. In plaats van 5 blokjes zouden vier
passen, met een (culturele) functie die aansluit bij het nieuwe blokken kunnen worden gerealiseerd. Omdat
Schokkererf en Museum Nagele. de winkelstrook de entree van Nagele markeert, lijkt
het ons hier toelaatbaar 3 lagen te bouwen in plaats
Op korte termijn kan een invulling voor de panden van 2.
worden gevonden in de creatieve en educatieve sector:
lokale handwerkers kunnen gevraagd worden hier een De programmatische opzet van de Zuiderwinkels
atelier te gebruiken, waar scholen middels educatieve moet worden behouden door wonen en werken te
programma’s van kunnen profiteren. combineren. Kunstenaars zouden kunnen werken in
Als nieuwe functie zouden één of meerdere blokjes grote werkruimtes op de begane grond. Op de begane
in de Zuiderwinkels kunnen worden gebruikt door grond en de verdiepingen wordt gewoond, met uitzicht
verschillende zorginstellingen. De apotheek, de op de dorpsweide vanaf het dakterras.
wijkverpleging, de huisarts, de fysiotherapeut
en andere zorgfuncties kunnen ruimtes delen,
waardoor deze efficiënt gebruikt kunnen worden. De
Zuiderwinkels kunnen op den duur gaan functioneren
als één groot gezondheidscentrum.
referentiebeeld voor
kinderen op bezoek bij de pottenbakker nieuwe bebouwing op plek supermarkt
- 40 -
41. 1. 2.
3. 4. 5.
bebouwingsstudie van de Zuiderwinkels
1. huidige situatie
2. eigendomssituatie van percelen: gekleurde vlakken zijn particulier eigendom, het overige is eigendom van de gemeente
3. herstel van oorspronkelijke situatie: blokje met huidige supermarkt teruggebracht tot originele afmetingen
4. mogelijke nieuwbouw in 5 blokken (grondvlak maximaal 300 m2 per blok)
5. mogelijke nieuwbouw in 4 blokken (grondvlak maximaal 500 m2 per blok)
- 41 -
42. project 25
Noorderwinkels
De Noorderwinkels zijn grotendeels in verre staat van nemen. Hiermee zouden de ruimtelijke kwaliteiten
verval. Anders dan in de Zuiderwinkels heeft het patroon van de winkelstrook verloren gaan. Deze zijn ook met
nieuwe woningen te realiseren, door woongebouwen
van open en gesloten ruimtes hier weinig kwaliteit,
door de grotere maat van het dambordpatroon. Dit is in een groen veld te plaatsen. Dit kan dienen als een
de reden dat hier zonder meer uit kan worden gegaan gemeenschappelijke tuin, waardoor de bewoners
van nieuwbouw. niet zelf hun tuin hoeven te onderhouden. Door privé
terrassen op vlonders in het groene veld aan te leggen
Omdat de winkelruimtes hier hun functie hebben krijgt men toch een eigen buitenruimte.
verloren, ligt het niet voor de hand hier nieuwe
winkel- of bedrijfruimten te maken. Daarentegen is
er wel behoefte aan nieuwe woningen, met name
seniorenwoningen en woningen in het luxere segment.
Er ligt hier een kans om binnen de dorpskern aan deze
wens te voldoen.
In de bebouwingsstudie is te zien hoe de
Noorderwinkels kunnen worden ingevuld. Ondanks
het idee om een woonprogramma te realiseren, in
aansluiting op de naastgelegen woonblokken, is het
beter hier de structuur van strokenbouw niet over te
nieuwe bebouwing Noorderwinkels met voormalig Schokkererf huidige situatie Noorderwinkels
- 42 -
43. 1. 2.
3. 4. 5.
6.
bebouwingsstudie van de Noorderwinkels
1. huidige situatie
2. eigendomssituatie van percelen: gekleurde vlakken zijn particulier eigendom, het overige is eigendom van de gemeente
3. nieuwbouw in aansluiting op naastgelegen woonblokken; hierbij gaan de oorspronkelijke ruimtelijke kwaliteiten verloren
4. nieuwbouw in aansluiting op naastgelegen woonblokken; hierbij gaan de oorspronkelijke ruimtelijke kwaliteiten verloren
5. mogelijke nieuwbouw in 4 blokken
6. referentie-project: Het Funen, Amstredam (woonblokken op een doorlopende groene ondergrond)
- 43 -
44. De woningen in de blokken beslaan op de begane grond
één laag. Via een centraal trappenhuis zijn de woningen
op de eerste verdieping van buitenaf bereikbaar.
Deze woningen hebben ieder een eigen dakterras,
en een extra kamer op de tweede verdieping, die als
werkruimte of gastenverblijf kan worden gebruikt.
Vanuit deze woningen heeft men een mooi zicht op de
dorpsweide. Op deze manier kunnen hier 24 woningen
worden gerealiseerd.
Door in drie lagen te bouwen wordt de betekenis
van de Noorder- en Zuiderwinkels als markering van
de dorpsentree benadrukt. In de Noorderwinkels
wordt de derde laag in lijn met de naastgelegen
woonblokken geplaatst, om hiermee een subtiele
aansluiting te vinden. In de Zuiderwinkels hebben
de blokken een meer solitair karakter door de derde
laag als torentjes op de blokken te plaatsen. De
aansluiting op de Zuiderwinkels wordt behouden
door de centrale zichtlijn open te houden. Deze kan
worden geaccentueerd door ter plaatse van de as een
voetgangersbrug te plaatsen.
impressie Zuiderwinkels en Noorderwinkels vanuit de lucht
Noorderwinkels gezien vanuit het Voorhof
- 44 -
45. begane grond eerste verdieping tweede verdieping
Noorderwinkels gezien vanuit het noorden
Noorderwinkels vanaf de Ring
- 45 -
46. project 26
aanlegplek bootjes en vaarroutes
Aan de loswal kan een steiger worden gebouwd, langs
de zuidkant van de verbreding van de vaart naast de
nieuwe bebouwing op de loswal.
Op deze plek kunnen bootjes aanleggen. Dit kan voor
pleziervaart zijn of een watertaxi naar Urk. Vanuit Urk
is het mogelijk om door te varen naar Schokkerhaven.
Dit is een mooie kans om aan de noordkant van de
nieuwe bebouwing aan de loswal een levendige
strook te maken waar ondernemers, die een functie
op het water willen ontwikkelen of toeristen, gebruik
van kunnen maken. Ook kanoën naar Urk is een
mogelijkheid.
impressie watertaxi
- 46 -
