1. 1
IT201 “МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИ БА СҮЛЖЭЭ”
Сэдэв: Мэдээллийн технологийн үүсэл хөгжил,
тооллын систем
Багш: Д. Оюундэлгэр

2. • Хичээлийн зорилго: Мэдээллийн технологи, компьютерийн үүсэл хөгжлийн
талаар мэдлэгтэй болж 2-тын, 8-тын, 16-тын тооллын системд тоо хөрвүүлэх.
1
Тооллын систем
Мэдээллийн
технологи гэж юу
вэ
Компьютерийн
үүсэл хөгжил
Хичээлийн үндсэн агуулга

3. МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
2
Мэдээллийн технологи гэдэг нь "Компьютер дээр суурилсан мэдээллийн
систем, програм хангамж болон техник хангамжийн дизайн, хөгжүүлэлт,
хэрэгжүүлэлт, хангамж болон удирдлагыг судлахыг хэлнэ. Мэдээллийн
технологи нь дэлхийн хөгжлийг тодорхойлогч тэргүүн эгнээний зүйл болж байна
Мэдээллийн технологийн үүсэл хөгжил:
Мэдээллийн технологийн үүсэл хөгжлийн үндсэн ойлголт нь Компьютер юм.
Анхны орчин үеийн комьютерийн дизайныг Дэлхийн хоёрдугаар
дайны дараахан 1946 онд АНУ-ын эрдэмтэн, зохион бүтээгчид бүтээжээ.
Тухайн үед комьютерэээр 1 секундэд 5000 үйлдэл хийж чадаж байсан нь хүний
ой ухааны чадавхтай зүйрлэхээргүй дэвшилтэт тенхологи байлаа.

4. Crimes of
Grindelwald
1-р үе (1942-1955)- Вакуум хоолой
Вакум хоолой
1941 онд Герман Улсын
инженер Конрад Зюс Z3
компьютерийг бүтээжээ.
1943-1945
Колоссус компьютер
3

5. 2-р үе (1956-1964)- Транзистор
COBOL ба FORTRAN
програмчлалын хэлнүүд
бичигдэж эхэлсэн
Транзистор
нэг үйлдлийг
микросекундэд гүйцэтгэх,
олон мянган тэмдэгтийг
хадгалах боломж бүрджээ.
4

6. 3-р үе (1965-1975)- Интеграл хэлхээ
Интеграл хэлхээ гэдэг нь
жижиг транзистор(Transistors )
-с бүрддэг ч 1000 дахин
хурдтай
Интеграл схем
Энэ үед компьютерийн бүхий л хэсгүүд оролт, гаралт, хадгалах, боловсруулах хүчин чадал нэмэгдсэн Түүнчлэн
дэлгэц нь телевизорын дэлгэцтэй адил болж, дуу хөгжмийг гаргах болж, түүнчлэн гаднаас тодорхой бага
хэмжээний дуу оруулах боломжтой болж иржээ. Хадгалах багтаамжийн тухайд олон сая тэмдэгтийг хадгалах
чадвар нэмэгдсэн.
Процессорын хурд секундээр хэмжигдэж, программын хэд хэдэн зааварчилгааг зэрэг гүйцэтгэх
болжээ. Программистууд нь өндөр төвшний хэлнүүд дээр объект хандалттай программчлал дээр программчлах
болов. Энэ үед компьютерүүдын хэмжээ багасаж, үнэ нь хямдарч олон нийтийн хэрэглээнд зориулж
үйлдвэрлэж эхэлжээ.
телефоны болон бусад
төхөөрөмжүүдээр дамжуулан
хоорондоо холбогдох боломжийг
бүрдүүлсэн
5

7. 4-р үе (1970-2010)-микропроцессор
IBM Personal Computer with
IBM CGA monitor (model 5153), IBM
PC keyboard, IBM 5152 printer and
paper stand. (1988)
Силикон чип
4-р үед компьютер микропроцессор хэрэглэгдэж эхэлснээр илүү хүчирхэг, хурдтай болсон. Энэ
үед гарсан томоохон дэвшил бол бие даасан санах ойг гаргасан бөгөөд энэ нь силиконоор чип-р (silicon chip)
бүтээгдсэн байдаг. Компьютерийн хөгжлийн эхний үед (1945-1959) нэг компьютер нэг өрөөг дүүргэхүйц том
хэмжээтэй байсан бол 4 дэх үед силикон чип алганд багтахуйц жижиг болон хөгжжээ.
Хамгийн том силиконоор чип (silicon chip) үйлдвэрлэгч бол Intel. Анхны intel 4004 чип 1971
онд үйлдвэрлэгдсэн ба улмаар компьютерийн CPU, санах ой, оролт/гаралтыг хэсгүүдийг нэг дор байрлуулан
үйлдвэрлэж эхэлжээ.
Орчин үеийн компьютерийн
хөгжлйин явц
6

8. 7
Мэдээлэл гэж юу вэ: Оюун ухаан мэдэрч хүлээн авч байгаа бүх зүйлийг мэдээлэл
гэнэ.
Компьютер мэдээллийг хэрхэн хүлээн авч боловсруулдаг вэ?
0 1 гэсэн хоёр цифрээр бүх мэдээллийг хөрвүүлэн авч боловсруулдаг. 2-тын
тооллын системд нэг тэмдэгтийг нэг бит гэж авч үздэг.
Нэг бит урттай үг нь 0-ээс 1 хүртэл 0 ба 1 гэсэн 2 ялгаатай утгыг авна. Үүний
адил:
2 бит 00 01 10 11 гэсэн 4 утгыг авна
3 бит 000 001 010 011 100 101 110 111 гэсэн 8 утгын авна
4 бит 0000 0001 0010 0011 ......... 1111 гэсэн 16 утгыг авна
..................................................................................................
8 бит 00000000 ............11111111 гэсэн 256 утгыг авдаг. 8 бит= 1байт гэнэ.

9. 8
Мэдээллийг ихэвчлэн байтаар хэмждэг ба латин цагаан толгойн B үсгээр тэмдэглэдэг.
8 bit =1byte
1024 byte = 1 kilo byte /1024 byte/
1024 kilo byte = 1 mega byte /1048 576 byte/
1024 mega byte = 1 giga byte /1073 741 824 byte/
1024 giga byte = 1tera byte /1099 511 627 776 byte/
1024 tera byte = 1 peta byte /1 125 899 906 842 624 byte/
1024 peta byte = 1 exa byte /1 152 921 504 606 842 976 byte/
1024 exa byte = 1 zetta byte /1 180 591 620 717 411 303 424 byte/
1024 zetta byte = 1 yotta byte /1 208 925 819 614 629 174 706 176 byte/
Компьютерт нэг тэмдэгтийг оруулж өгөхөд, санах ойд 8 бит буюу 1 байт хэмжээний
зай эзэлдэг.
МЭДЭЭЛЛИЙГ ХЭМЖИХ
8 бит = 1 байт
1 0 1 1 0 0 1 1

10. Мэдээллийг хэмжих жишээ
9
1978
1Kb нь ердөө 2 хуудас текстэн
мэдээлэлтэй тэнцэнэ.
Мэдээлэл зөөх анхны
floppy disk 360 kb
багтаамжтай байж
1kb
1 mb нь 5ш ном, 1 зураг, 1
минутын дуутай тэнцэнэ
1mb
1 Gb 400 ширхэг ном, 1000
ширхэг зураг, 16
цагийн дуутай
тэнцэнэ
400000 ширхэг ном, 1 сая
зураг, 2 жил сонсох дуу
1Tr
1995
- 1 дууны бүтэн шүлэг txt хэлбэрээр санах ойд 4 Kb зай эзэлдэг
- 5x7 dpi фото зураг ойролцоогоор 1Mb
- 1 Tb audio дуу ойролцоогоор 2000 цаг үргэлжилнэ
Хүний тархь ойролцоогоор 2,5 Pettabyte багтаамжтай гэж үздэг.

11. Тооллын систем
10
Тоог дүрсэлж бичих тоон дээр үйлдэл хийх дүрмүүдийн системийг тооллын систем гэнэ.
Бид 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 гэсэн 10 цифрийн тусламжтайгаар аливаа тоог дүрсэлдэг.
- 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 гэсэн 10 цифрээр тоог дүрсэлдэг системийг 10- тын тооллын
систем (DECIMAL)
- 0,1 гэсэн 2 цифрээр тоог дүрсэлдэг системийг 2-тын тооллын систем (BINARY)
- - 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 гэсэн 8 цифрээр тоог дүрсэлдэг системийг 8-тын тооллын систем
(OCTAL)
- - 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C,D, E, F гэсэн 16 цифрээр тоог дүрсэлдэг системийг 16-
тын тооллын систем (HEXA) гэж тус тус нэрлэнэ.
Тоог ямар тооллын системд дүрслэгдэж байгааг илэрхийлэхдээ тооллын системийн
суурийг индекс хэлбэртэйгээр бичиж өгнө
102 – 2-тын тооллын системийн 10 гэсэн тоо
108 - 8-тын тооллын системийн 10 гэсэн тоо
1016 - 16-тын тооллын системийн 10 гэсэн тоо
1010 - 10-тын тооллын системийн 10 гэсэн тоо. Тооллын системүүдэд дараах дүрэм
мөрдөгдөнө.
тын тооллын системд хийгдэх арифметик үйлдлүүд 2-тын тооллын системд хийгдэх
арифметикийн 4 үйлдлийг хүснэгтээр үзүүлье.
2-т 8-т 10-т 16-т
1+1=10 7+1=10 9+1=10 F+1=10

12. Тооллын систем
11
x y X/y
0 0 -
0 1 0
1 0 -
1 1 1
x y X*y
0 0 0
1 0 0
0 1 0
1 1 1
x y X-y
0 0 0
1 0 1
1 1 0
10 1 1
x y X+y
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 10
2-тын тооллын системд хийгдэх арифметикийн
4 үйлдлийг хүснэгтээр үзүүлье
Тооллын систем хооронд тоог хөрвүүлэх:

13. Тооллын систем
Б) 10-таас 8-т рүү тоог хөрвүүлэхдээ тухайн тоогоо 8-т хуваана. Энэ үйлдлийн тоог 8-т хуваагдахгүй
болтол үргэлжлүүлнэ. Гарсан нь үлдэгдлүүдийг нь эсрэг дарааллаар бичиж хариуг гаргана.
c) 10-таас 16-т руу тоог хөрвүүлэхдээ тухайн тоогоо 16-т хуваана. Энэ үйлдлийг тоог 16-т хуваагдахгүй
болтол үргэлжлүүлнэ. Гарсан үлдэгдлүүдийг эсрэг дарааллаар нь бичнэ.
12
1. 10-тын тооллын системээс бусад тооллын систем рүү тоог хөрвүүлэх
a) 10-таас 2-т руу тоог хөрвүүлэхдээ хөрвүүлэх тоогоо 2-т хуваана. Энэ үйлдлийг тоог 2-т хуваагдахгүй
болтол үргэлжлүүлнэ. Хариуг бичихдээ хамгийн сүүлчийн үлдэгдлээс эхнийх рүү гэсэн дарааллаар
бичнэ

14. Тооллын систем 13
2. 2-тын тооллын системээс бусад тооллын систем рүү тоог хөрвүүлэх
a) 2-тоос 8-т руу тоог хөрвүүлэхдээ тухайн тоог араас нь 3, 3-аар нь бүлэглэн, бүлэг бүрд харгалзах
8-тын тооллын системийн тоонуудаар (Хүснэгт 1) сольж бичнэ.
Жишээ: 1 111 1102 =1768
b) 2-тоос 16-т рүү тоог хөрвүүлэхдээ тухайн тоог араас нь 4, 4-өөр нь бүлэглэн, бүлэг бүрд харгалзах
16-тын тооллын системийн тоонуудаар (Хүснэгт 1) сольж бичнэ.
Жишээ: 111 11102 =6E16
c) 2-тоос 10-т руу тоог хөрвүүлэхдээ 2-тын тооллын системд дүрслэгдсэн тоог 2-тын бичлэгт байгаа
1-үүдийг харгалзах зэргүүдээр үржиж хооронд нь нэмнэ.
Жишээ: 16151413121100 =1*26+1*25+1*24+1*23+1*22+1*21+0*20=64+32+16+8+4+2=12610
3. 8-тын тооллын системээс бусад тооллын систем рүү тоог хөрвүүлэх
a) 8-таас 2-т рүү тоог хөрвүүлэхдээ 8-тын тооллын системд дүрслэгдсэн тоог 2-тын тооллын системд
харгалзах 3 цифрээр бичиж хөрвүүлнэ. Жишээ: 4258 = 100 010 1012
b) 8-таас 10-т рүү тоог хөрвүүлэхдээ 8-тын тооллын системд байгаа тооны цифр бүрийг харгалзах
8-ын зэрэгтээр нь үржүүлж хооронд нь нэмнэ.
Жишээ: 4258 =4*82 +2*81 +5*80 =4*64+2*8+5=256+16+5=27710
4. 16-тын тооллын системээс бусад тооллын систем рүү тоог хөрвүүлэх
a) 16-таас 2-т рүү тоог хөрвүүлэхдээ 16-тын тооллын системд дүрслэгдсэн тооны цифр тус бүрийг
2-тын тооллын системийн харгалзах 4 цифрээр (Хүснэгт 1) бичиж хөрвүүлнэ.
Жишээ: 42516 = 100 0010 01012
b) 16-таас 10-т рүү тоог хөрвүүлэхдээ 16-тын тооллын системд байгаа тооны цифр бүрийг харгалзах
16-ын зэрэгтээр үржүүлж хооронд нь нэмнэ.
Жишээ: AF216 =10*162 +15*161 +2*160 =10*256+15*16+2=2560+240+5=280510

15. Тооллын систем
Аравтаас хоёрт уруу ( from decimal number to binary number)
(103)10 тоо байсан гэж үзье. Эхлээд энэ тоонд хамгийн ойр байх хоёртын
зэргийг олно. 26 буюу 64 гэсэн тоо байна. 103-64=39 олдсон энэ
тоонд ойрхон хамгийн их хоёртын зэргийг олно 25 буюу 32 байна. 39-
32=7 мөн үүнд хамгийн ойр хоёртын зэрэг олно 22 буюу 3 дараа нь
21, 20 олдоод уг тоо 0 болж байгаа болохоор бодолтыг зогсооно.
Эргээд олдсон зэргүүдээ жагсааж бичвэл 6,5,2,1,0 байна. Эндээс 6 нь
“1” гэсэн хоёртын тоонд харгалзана түүний дараагийн зэрэг түүнээс
нэгээр бага байвал “1” түүнээс их тоогоор бага байвал тэр тоонд
хүртэл “0” харгалзуулна. Тэгээд дээрх тооны хоёртын тоо нь 1100111
болж байна.
(103)10=64+32+4+2+1=26+25+22+21+20=(1100111)2
13

16. 14

17. АНХААРАЛ
ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА