payment

3. SR.NO. CHAPTER NAME PAGE NO
1 ×›üו֙ü»Ö ¯Öê´Öë™ü ´ÆüÞÖ•Öê ÛúÖµÖ 1
2 ×›üו֙ü»Ö ¯Öê´Öê™Óü“Öß ¾Öî׿Ö™üµÖê 2
3 ×›üו֙ü»Ö ¯Öê´Öë™ü“Öê ¯ÖÏÛúÖ¸ü 3
4 ²Öò×ÛúÝÖ ÛúÖ›Ôü 4
5 ¸üÖ™ÒüßµÖ ‡»ÖꌙüÖò×®ÖŒÃÖ ×®Ö¬Öß ÆüßÖÖÓŸÖ¸üÞÖ 5
6 ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü 6
7 †®ÖÙÒüÛú“Ö›Ôü ÃÖׯ»Ö´Öë™ü¸üß ÃÖ×¾ÈüÃÖ ›êü™üÖ 7
8 †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖõÖ´Ö ¯Öê´Öë™ü ×ÃÖÙü´Ö 8
9 ŸÖÖŸÛúÖôû ¯Öê´Öê™ü ÃÖê¾ÖÖ 9
10 Google Pay 10
11 Phone Pay 11
12 ¯ÖÖò‡Ó™ü †Öò±ú ¸üÖê»Ö 12
†®ÖãÛÎú´ÖÖ×ÞÖÛúÖ

4. * ×›üו֙ü»Ö ¯Öê´Öë™ü ´ÆüÞÖ•Öê ÛúÖµÖ ?*
¸üÖêÜÖ ØÛú¾ÖÖ “ÖêÛú ¾ÖÖ¯Ö¸üÞµÖÖ‹ê¾Ö„Öß, ¾ÖîµÖ׌ŸÖÛú׸üŸµÖÖ ØÛú¾ÖÖ
´Öê»Ö¾¤üÖ¸êü ¾ÖßÖã ØÛú¾ÖÖ ÃÖê¾ÖÖÃÖÖšüß ‡»ÖꌙÒüÖò×®ÖÛú ¯Ö¤ü¬ÖŸÖß®Öê ¯ÖîÃÖê ¤êüÞµÖÖ“ÖÖ
´ÖÖÝÖÔ.

5. * ×›üו֙ü»Ö ¯Öê´Ö뙓Öê ¾Öî׿Ö™êü?*
 ÃÖã»Ö³Ö †Ö×ÞÖ ÃÖÖêµÖßÃÛú¸ü :
×›üׄ֙ü»Ö ¯Öê´Öë™ü ÃÖÖê¯Öê †Ö×ÞÖ ÃÖÖê‡ÔÃÛú¸ü †ÖÆêü. †Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ±úŒŸÖ
†Ö¯Ö»µÖÖ ±úÖê®Ö“Öß †Ö¾Ö¿µÖÛúŸÖÖ †ÖÆêü. ØÛú¾ÖÖ ¯ÖîÃÖê ³Ö¸üÞµÖÖÃÖÖšüß †Ö¬ÖÖ¸ü ÛÎú´ÖÖÓÛú ØÛú¾ÖÖ
ÛúÖ›Ôü UPI †ò¯ÃÖ †Ö×ÞÖ ‡Ô-¾ÖÖò»Öê™üÃÖ “Öß ÝÖ¸ü„Ö †ÖÆêü.
 Ûú´Öß „ÖÖêÜÖß´Ö:
×›üׄ֙ü»Ö ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯ÖÖ׸üÛú ¯ÖêõÖÖ „ÖÖÃŸÖ ÃÖã¸ü×õÖŸÖ †ÖÆêü. Æêü
¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ÃÖã¸ü×õÖŸÖ ÝÖê™ü¾Ö꾤üÖ¸êü ¯ÖÏ×ÛÎúµÖÖ Ûêú»Öê»Öê †ÖÆêüŸÖ, „Öê. ”êû›ü”ûÖ›ü Ûú¸üÞÖê ÛúšüßÞÖ †ÖÆêü.
 „Ö»Ö¤ü †Ö×ÞÖ ÃÖÖêµÖßÃÛú¸ü :
×›üׄ֙ü»Ö ¯Öê´Öë™ü ÜÖã¯Ö „Ö»Ö¤ü †ÖÆêü ŸµÖÖ»ÖÖ ÜÖã¯Ö Ûú´Öß ÛúÖ»ÖÖ¾Ö¬Öß
»ÖÖÝÖŸÖÖê. ¯ÖÏêÂÖÛúÖ“Öê ÛúÖêÞÖŸÖêÆüß ³ÖÖîןÖÛú †×ß֟¾Ö †Ö¾Ö¿µÖÛú ®ÖÖÆüß. †Ö¯ÖÞÖ ‘Ö¸üß ²ÖÃÖã®Ö
†®ÖêÛú ÛúÖ´Öê Ûú¹ý ¿ÖÛúŸÖÖê.

6. * ×›üו֙ü»Ö ¯Öê´Ö뙓Öê ¯ÖÏÛúÖ¸ü*
²ÖòÛú ÛúÖ›Ôü
®Öê™ü ²ÖòØÛúÝÖ
‡»ÖꌙÒüÖò×®ÖÛú ×®Ö¬Öß
ÆüßÖÖÓŸÖ¸üÞÖ
‡Ô- ¾ÖÖò»Öê™üÃÖ
UPI µÖã®ÖÖµÖ™êü›ü
¯Öê´Öë®™ü ‡Ó™ü¸ü±êúÃÖ
USSD†ÃÖÓ¸üד֟Ö
¯Öæ¸üÛú ÃÖê¾ÖÖ ›êü™üÖ
AEPS †Ö¬ÖÖ¸ü
ÃÖõÖ´Ö ¯Öê´Öê®™ü
×ÃÖÙü´Ö
IMPS Google Pay Phone Pay

7. * ²ÖòØÛúÝÖ ÛúÖ›Ôü (›êüײ֙ü / ÛÎêú×›ü™ü)*
²ÖòØÛúÝÖ ÛúÖ›Ôü ÝÖÏÖÆÓüÛúÖ®ÖÖ ‡ŸÖ¸ü ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆüß ¯Öê´Öë™ü ¯Ö¬¤üŸÖ߯ÖêõÖÖ †×¬ÖÛú
ÃÖã¸ü×õÖŸÖŸÖÖ, ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ †Ö×ÞÖ ×®ÖµÖÓ¡ÖÞÖ ¤êüŸÖÖŸÖ. Æüß ÛúÖ›ìü ÃÖã¸ü×õÖŸÖ ¯Öê´Öë™üÃÖÖšüß 2 ‘Ö™üÛú
¯ÖÏ´ÖÖÞÖßÛú¸üÞÖ ¯ÖϤüÖ®Ö Ûú¸üŸÖÖŸÖ. •¤üÖ. ÃÖã¸ü×õÖŸÖ ×¯Ö®Ö †Ö×Þ OTP
Rupay, Visa, Master Card Æüß ÛúÖ›Ôü ¯Öê´Öë™ü ×ÃÖÙü´Ö“Öß ÛúÖÆüß •¤üÖÆü¸üÞÖê
†ÖÆêüŸÖ.

8. * ¸üÖ™ÒüßµÖ ‡»ÖꌙüÖò×®ÖÛú ×®Ö¬Öß ÆÓüßÖÖŸÖ¸üÞÖ
(NEFT)*
®Öò¿Ö®Ö»Ö ‡»ÖꌙüÖò×®ÖŒÃÖ ±Óú›ü ™ÒüÖ®ÃÖ±ú¸ü Æüß ‹Ûú ¤êü¿Ö¾µÖÖ¯Öß ¯Öê´Öë®™ü ¯ÖÏÞÖÖ»Öß †ÖÆêü.
„Öß ¾Ö®Ö-™ãü-¾Ö®Ö ±Óú›ü ™ÒüÖ®ÃÖ±ú¸ü“Öß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ¤êüŸÖê. µÖÖ µÖÖê„Ö®Öê†ÓŸÖÝÖÔŸÖ, ¾µÖŒŸÖß, ±úÖ´ÖÔ †Ö×ÞÖ
ÛúÖò¯ÖÖì¸êü™ü ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆüß ²ÖòÛêú“µÖÖ ¿ÖÖÜÖêŸÖã®Ö µÖÖ µÖÖê„Ö®ÖêŸÖ ÃÖÆü³ÖÖÝÖß †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ‡ŸÖ¸ü
ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆüß ²ÖòÛêú“µÖÖ ¿ÖÖÜÖêŸÖ ÜÖÖŸÖê †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆüß ¾µÖŒŸÖß, ±ú´ÖÔ ØÛú¾ÖÖ ÛúÖò¯ÖÖì¸êü™ü
Ûú›êü ¯Ö¤ü¬ÖŸÖß®Öê ×®Ö¬Öß ÆüßÖÖÓŸÖ¸üÞÖ Ûú¹ý®Ö ¿ÖÛúŸÖÖŸÖ.

9. * ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü
´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü Æêü ×›üׄ֙ü»Ö þֹý¯ÖÖŸÖ ¸üÖêÜÖ ¸üŒÛú´Ö ‘Öê¾Öã®Ö „ÖÖÞµÖÖ“ÖÖ ‹Ûú ´ÖÖÝÖÔ
†ÖÆêü. ŸÖã´Æüß ŸÖã´Ö“Öê ÛÎêú›üß™ü ØÛú¾ÖÖ ›êüײ֙ü ÛúÖ›Ôü, ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ´Ö¬Öã®Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü
†×¯»ÖÛêú¿Ö®Ö¿Öß Ø»ÖÛú Ûú¹ý ¿ÖÛúŸÖÖ. ŸÖã´Æüß ÜÖ¸êü¤üß Ûú¸üÞµÖÖÃÖÖšüß ŸÖã´Ö“Öê ³ÖÖîןÖÛú ¯»ÖÖ×ÙüÛú
ÛúÖ›Ôü ¾ÖÖ¯Ö¸üÞµÖÖ‹ê¾Ö„Öß, ŸÖã´Æüß ŸÖã´Ö“µÖÖ Ã´ÖÖ™Ôü ±úÖê®Ö ØÛú¾ÖÖ ™òü²Ö»Öê™ü, ôÖÖ™Ôü ‘Ö›üµÖÖôûÖ®Öê ¯ÖîÃÖê
¤êü‣ú ¿ÖÛúŸÖÖ
‹ÜÖÖ¤üµÖÖ ¾µÖŒŸÖß®Öê ŸµÖÖŸÖ ¯ÖîÃÖê »ÖÖê›ü Ûú¸üÞµÖÖÃÖÖšüß ×›üׄ֙ü»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü¿Öß Ø»ÖÛú
Ûú¸üÞÖê †Ö¾Ö¿µÖÛú †ÖÆêü. ²ÖÆãüŸÖêÛú ²ÖòÛúÖÛú›êü ŸµÖÖÓ“Öê ‡Ô-¾ÖÖò»Öê™ü †Ö×ÞÖ ÛúÖÆüß ÜÖÖ„ÖÝÖß †ÖÆêüŸÖ
ÜÖÖŸÖê ´ÆüÞÖ„Öê ÛÓú¯Ö®µÖÖ
•¤üÖ. ¯Öê™üß‹´Ö, ±Ïúß“ÖÖ„ÖÔ, ´ÖÖêײÖ׌¾ÖÛú, Airtel Money, Jio Money

10. †®ÖÙÒüÛú“Ö›Ôü ÃÖׯ»Ö´Öë™ü¸üß ÃÖÙ¾ÖÃÖ ›êü™üÖ (USSD
®ÖÖ×¾ÖÞµÖ¯ÖãŸÖá ¯Öê´Öë™ü ÃÖê¾ÖÖ *99# †®ÖÙÒüÛú“Ö -‡Ô ÃÖׯ»Ö´Öê™ü¸üß ÃÖÙ¾ÖÃÖ ›êü™üÖ
(USSD) “Öò®Öê»Ö¾Ö¸ü ÛúÖµÖÔ Ûú¸üŸÖê. Æüß ÃÖê¾ÖÖ ´Öã»Ö³ÖãŸÖ ¾Öî׿Ö™êü †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ±úÖê®Ö“µÖÖ
¾ÖÖ¯Ö¸ü Ûú¹ý®Ö ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ²ÖÑ×ÛúÝÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÓ®ÖÖ ¯Ö¸ü¾ÖÖ®ÖÝÖß ¤êüŸÖê

11. †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖõÖ´Ö ¯Öê´Öë™ü ×ÃÖÙü´Ö (AEPS)
AEPS ´ÆüÞÖ„Öê †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖõÖ´Ö ¯Öê´Öë®™ü ×ÃÖÙü´Ö ÆüÖêµÖ, †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖõÖ´Ö ¯Öê´Öê®™ü
×ÃÖÙü´Ö Æêü ²ÖòÛúÖ“Öê ®ÖꟾÖéŸ¾Ö Ûú¸üÞÖÖ¸êü ´ÖÖò›êü»Ö †ÖÆêü. „Öê †Ö¬ÖÖ¸ü ¯ÖÏÖ´ÖÖÞÖßÛú¸ü ¾ÖÖ¯Ö¹ý®Ö
ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆüß ²ÖòÛêú“µÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ¯ÖÏ×ŸÖ ×®Ö¬Öß¾¤üÖ¸êü ´ÖÖµÖÛÎúÖê,‹™üß‹´Ö¾Ö¸ü †Öò®Ö»ÖÖ‡Ô®Ö †ÖÙ£ÖÛú
ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö®Ö ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖ»ÖÖ †®Öã´ÖŸÖß ¤êüŸÖê, Æüß ¯ÖÏÞÖÖ»Öß †Ö¬ÖÖ¸ü¿Öß „ÖÖê›ü»Ö껵ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ
ÜÖÖŸÖê¬ÖÖ¸üÛúÖÃÖÖÓšüß ¯ÖÏ´ÖÖÞÖßÛú¸üÞÖ ÝÖê™ü¾Öê ÃÖõÖ´Ö Ûú¹ý®Ö ONUS †Ö×ÞÖ OFFUS ¤üÖê®Æüß
×¾Ö®ÖÓŸµÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾Ö߯ÖÞÖê ÆüÖŸÖÖôûÞµÖÃÖÖšüß ×›ü—ÖÖ‡®Ö Ûêú»Öê»Öß †ÖÆêü.

12. ŸÖÖŸÛúÖôû ¯Öê´Öë™ü ÃÖê¾ÖÖ (IMPS)
IMPS ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ±úÖê®Ö¾¤üÖ¸êü Ÿ¾Ö׸üŸÖ 24x7 †ÖÓŸÖ¸ü ²ÖòÛú ‡»ÖꌙüÖò×®ÖÛú ×®Ö¬Öß
ÆüßÖÖÓŸÖ¸üÞÖ ÃÖê¾ÖÖ †Öò±ú¸ü Ûú¸üŸÖê. IMPS Æêü ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö, ‡Ó™ü¸ü®Öê™ü †Ö×ÞÖ ATM ¾¤üÖ¸êü ÃÖÓ¯ÖãÞÖÔ
³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ²ÖÑÛúÖ´Ö¬µÖê Ÿ¾Ö׸üŸÖ ¯ÖîÃÖê ÆüßÖÖÓŸÖ׸üŸÖ Ûú¸üÞµÖÖ“Öê ‹Ûú ¯ÖϳÖÖ¾Öß ÃÖÖ¬Ö®Ö †ÖÆêü. „Öê
Ûêú¾Öôû ÃÖã¸ü×õÖÛúŸÖ“Ö ®ÖÖÆüß ŸÖ¸ü †ÖÙ£ÖÛú †Ö×ÞÖ ÝÖî¸ü †ÖÙ£ÖÛú ¤üÖê®Æüß ¥ü×™üÛúÖê®ÖÖŸÖã®Ö
×Ûú±úÖµÖŸÖ¿Ö߸ü ¤êüÜÖᯙ †ÖÆêü.

13. Google Pay
Google Pay ¿Öî»Öß ÛéúŸÖ : ¯Öã¾Öá“Öê Google †Ö×ÞÖ Android Pay ÃÖÆü ¯Öê
Æêü ×›üׄ֙ü»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü ¯»Öò™ü±úÖò´ÖÔ †Ö×ÞÖ †Öò®Ö»ÖÖ‡Ô®Ö ×ÃÖÙü´Ö †ÖÆêü „Öß Google ®Öê
´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ×›ü¾ÆüÖ‡ÔÃÖ¾Ö¸ü †ò¯Ö-´Ö¬Öᯙ ÜÖ¸êü¤üß †Ö×ÞÖ ™òü¯Ö-™æü ¯Öê ÜÖ¸êü¤üß Ûú¸üÞµÖÖÃÖÖšüß ×¾ÖÛúÃÖߟÖ
Ûêú»Öß †ÖÆêü, „µÖÖ´Öãôêû ¾ÖÖ¯Ö¸üÛúŸµÖÖÔ®ÖÖ ¯Öê´Öê™ü Ûú¸üŸÖÖ µÖêŸÖê Androidn ±úÖê®Ö ØÛú¾ÖÖ ‘Ö›üµÖÖôêû.
8 „ÖÖ®Öê¾ÖÖ¸üß 2018 ¯ÖµÖÔŸÖ „Öã®Öê Android Pay †Ö×ÞÖ Google Pay
®ÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ ØÃÖÝÖ»Ö ¯Öê ×ÃÖÙü´Ö ´Ö¬µÖê ‹Ûú×¡ÖŸÖ —ÖÖ»Öê †ÖÆêüŸÖ.

14. Phone Pay
Phone Pe ¯ÖÏÖµÖ¾Æêü™ü ×»Ö×´Ö™êü›ü Æüß ‹Ûú ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ‡Ô-ÛúÖò´ÖÃÖÔ ¯Öê´Öë™ü ¯ÖÏÞÖÖ»Öß
†Ö×ÞÖ ×›üׄ֙ü»Ö ¾ÖÖò»Öê™ü ÛÓú¯Ö®Öß †ÖÆêü. „µÖÖÓ“Öê ´ÖãܵÖÖ»ÖµÖ ²ÖÓÝÖ»ÖÖê¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ µÖê£Öê †ÖÆêü. µÖÖ“Öß
ãÖÖ¯Ö®ÖÖ ×›üÃÖë²Ö¸ü 2015 ´Ö¬µÖê ÃÖ´Ö߸ü ×®ÖÝÖ´Ö, ¸üÖÆãü»Ö “ÖÖ¸üß †Ö×ÞÖ ²ÖãÙ—ÖŸÖ †×³ÖµÖÓŸÖÖ µÖÖÓ®Öß
Ûêú»Öß ÆüÖêŸÖß.