This is one of the graphic novels by Rutger Coucke. www.artacarta.nl

1. N i e u w s g i e r i g Aagje
Uit het schetsboek van Marga von Etzdorf

2. Toen ik drie jaar oud was vroeg mijn
moeder wat ik liever had, een broertje of een
zusje. Volgens de overlevering antwoordde ik:
“Liever een rode luchtballon”.
En nu heb ik een geel vliegtuig!
Marga von Etzdorf wordt op 1 augustus 1907 geboren als Marga Wolff.
Ze is de oudste dochter van de Pruisische bevelhebber Fritz Wolff
en Margarethe von Etzdorf. Marga is nog geen 4 jaar als haar ouders
omkomen in de branding van de Zwarte Zee. Zij en haar zusje worden liefdevol
opgenomen door haar grootouders, generaal Von Etzdorf en zijn vrouw.
Daar hebben ze de onbekommerde jeugd van de betere klasse.

3. Bij toeval mocht ik eens
een rondvluchtje maken. Een andere liefde van mij is
Ik was meteen verkocht: poëzie. Te pas en te onpas schieten
“Dit wil ik, vliegen!” mij gedichten van Heinrich Heine
of Joseph Eichendorff te binnen.
Stuntvliegen was mijn
Vliegen is het waard lust en mijn leven.
om voor te sterven … Ik verdiende er de … Wenn dir die Pracht
kost mee op airshows.
des Himmels einmal
Langweile macht …
Als tweede ‘man’ op de bok
kon zelfs een vrouw geen kwaad
doen, en zo werd ik
de eerste vrouwelijke piloot
van de Lufthansa.
Omdat de vliegschool
geen vrouwen toeliet,
moest ik alles zelf
uit boeken leren. Maar
toch haalde ik
mijn brevet.
We vlogen met een Junker F13, een kist waar de piloten in een open
cockpit zaten, terwijl alle vier de passagiers een geriefelijke verwarmde
cabine hadden. Hier heb ik pas echt leren navigeren

4. Op de terugweg, boven de
Met mijn eigen Middellandse Zee vloog ik uren
in een onweersstorm. ‘Aagje’
vliegtuig ligt
danste als een notendopje
de wereld aan Nu kon een droom van mij in op een woedende oceaan.
mijn voeten. vervulling gaan: langeafstandsvluchten.
Teruggeworpen worden op mijn
vaardigheden als piloot
en op ‘Aagje’ natuurlijk.
Samen hebben we de nodige
kilometers gevlogen.
Onze eerste tocht ging van Berlijn
naar Konstantinopel en terug.
Mijn grootmoeder financierde Gewoonlijk wordt de regen door
een vliegtuig voor me, de propellorwind over de cockpit
een Junkers A 52 junior. heengeblazen, zo niet dit keer
Ik liet het geel spuiten en was ik doorweekt, uitgeput en
noemde het: bang. Maar ‘Aagje’
“Kiek in die Welt”, sleepte me er doorheen.
Nieuwsgierig Aagje.
Onze volgende tocht, naar de Canarische
Eilanden, hadden we bijna niet overleefd.

5. Berlijn, 18 augustus 1931, de stad komt tot leven.
Een prachtige ochtend
om een vliegtocht
van 10.000 kilometer
te beginnen.
Nachtbrakers zoeken
een veilig heenkomen.
Winkeliers stallen hun
waren uit. Gewone
mensen gaan naar
hun werk. kortom …
Verlaß Berlin, mit seinem dicken Sande
Und dünnen Tee und überwitz'gen Leuten …

6. Nizhny Krasnoyarsk
Krasjnufimsk Overnachten
Novgorod
Veliki Luki
Moskou Kazan Kurgan Novo Sibirsk Tschita tussenlanding
Königsberg Werchne Hulun
Udinsk Buir
Berlijn Waar kan ik overnachten?
Waarmee kan ik betalen?
Waar kan ik tanken?
Onze tocht vraagt een
enorme voorbereiding.
Allemaal vragen die beantwoord Mukden
moeten worden voor de reis begint.
Alleen al de toestemming Kejo
krijgen voor de verschillende Tokyo
Ulsan
luchtruimten is een nachtmerrie.
Hiroshima Osaka
HeT!
Eerst volgen we bestaande vliegroutes.
Maar Aagje heeft niet zo’n lange
adem als verkeersmachines.
Vanaf Irkutsk aan het Baikalmeer is
Ik moet dus veel vaker tanken.
geenbestaande vliegroute, geen monteurs.
Hier ben ik op mezelf aangewezen.
*Monteur? Nee!

7. Naarmate de tocht vordert, Tot mijn geluk zie ik een
verandert het landschap klein militair vliegveldje.
in eindeloze wouden, afgewisseld Ik duik omlaag en schreeuw
met moerassen, zo ver het een soldaat toe, terwijl ik
oog reikt. En nergens een gevaarlijk laag over de
plek voor een eventuele boomtoppen scheer.
noodlanding. Der Abend kommt gezogen,
Der Nebel bedeckt die See;
Geheimnisvoll rauschen die Wogen,
Da steigt es weiß in die Höh'
Zeg waarde vriend,
waar ben ik ergens?
U bent in Wolodarsk,
kameraad piloot!
De spoorlijn, die mijn gids is,
speelt verstoppertje.
Plotseling kloppen mijn koers,
Wolodarsk, ik kan het op de
de stand van de zon en de
kaart terugvinden. Ik ben ver
kaart niet meer. Ik volg
afgedwaald van mijn route.
de verkeerde spoorlijn.
Vanaf hier ga ik op kompas
op zoek naar Nizhny Novgorod.
Ik ben verdwaald!

8. Und meine Seele spannte
Weit ihre Flügel aus,
Flog durch die stillen Lande,
Na Nizhny Novgorod moet ik de Als flöge sie nach Haus.
Wolga volgen. Tot mijn opluchting.
Vliegen over zulke wouden
is hetzelfde als vliegen over
zee. Je kunt je nergens op
oriënteren en als je benzine
op is, kun je nergens een
noodlanding maken.
De Wolga leidt mij vanzelf Maar de Wolga volgen, makkelijker gezegd dan gedaan.
naar mijn volgende bestemming. De Wolga is zo’n enorme rivier, vaak kilometers breed.
Zonder kaart en zonder kompas. De vele zijarmen zijn zo groot als kleine binnenzeeën
en moeilijk te onderscheiden van de hoofdstroom.

9. Wat een prachtvogels,
volmaakte vliegmachines!
Ineens kom ik in een vlucht zwanen terecht. Er is geen spoor van paniek
onder de vogels. Ik neem gas terug en pas mijn snelheid aan. Samen vliegen we
verder, kilometers lang. Dan zwaaien de zwanen af en duiken naar een meer
ergens beneden ons. Ik geef gas en vervolg mijn koers.
Ik heb tranen in mijn ogen.
Nooit eerder heb ik de sensatie van het vliegen zo intens beleefd.
Ik voel me bevoorrecht en nederig tegelijk.

10. In een bocht van de Wolga ontvouwt zich Kazan, hoofdstad van de Tartaren, geboorteplaats van Lenin. Aan de oever ligt
het Kremlin van Kazan met de Sjujumbiketoren, de Blagoveshcensk kathedraal en de Kul Sharif moskee gebroederlijk
binnen de oude stadsmuren.
Zoals in de meeste grote steden
die ik aandoe, word ik door een
vertegenwoordiger van Shell ontvangen.
En terwijl ‘Kiek in die Welt’
aan de specialisten wordt overgelaten,
laat hij me de stad zien.
‘s Avonds maken we een tocht met een oude stoomboot op de Wolga. Vanaf
het dek ziet het Kremlin er adembenemend uit in de ondergaande zon.
Mooi, maar ik zit met mijn gedachten in de lucht …

11. Soms weet ik niet meer
Door het lange stilzitten gaat mijn rug pijn doen.
welke dag of datum
En welke houding ik ook probeer aan te nemen,
het is. Ik weet alleen maar
na vijf minuten is de pijn alweer terug.
dat - zolang deze hel duurt -
ik alsmaar rechtuit moet vliegen,
Mijn gezicht doet pijn.
Ik ben verbrand door de zon,
het wordt iedere dag erger.
De eentonigheid van het landschap, het
hypnotische gesnor van de motor en de vermoeidheid
doen mij van tijd tot tijd in slaap sukkelen.
Aagje vliegt zo rustig, dat ik - om wakker te blijven -
op 500 meter boven Siberië mijn post afhandel.

12. Met tegenwind gaat Aagje niet harder dan 60 kilometer Terwijl er iemand op uit wordt gestuurd om een
per uur. En ondanks mijn extra tanks heb ik dan benzinedepot in de omgeving op te sporen…
te weinig brandstof om het volgende vliegveld te halen.
Ik land in een weiland bij
het eerste beste dorp.
Nee, ik ben
niet gewond!
… probeer ik
de luchthaven per
telefoon te bereiken,
Dat trekt dan veel bekijks, het dorp
om te laten weten
loopt uit. Vaak hebben de dorpelingen nog nooit
dat ik later kom.
een vliegtuig gezien, laat staan een vrouwelijke piloot.
En even zo vaak is er geen of te weinig benzine.

13. Als ik in de Taiga een noodlanding
zou moeten maken, zou ik
gemakkelijk gewond kunnen raken.
Het zou dagen kunnen duren
voor er hulp kwam.
Mijn hart bonkt in mijn keel bij die gedachte.
Snel check ik mijn instrumenten: alles in orde.
Vrijwel zeker zou ik ten prooi vallen aan
de talloze wolven, die de Taiga bevolken.
Ik ben opgelucht, als ik eindelijk mijn bestemming in zicht krijg: Het Baikalmeer. Een machtige binnenzee, zo groot als België.

14. Mein Fräulein! sein Sie munter,
Das Fräulein stand am Meere Das ist ein altes Stück;
Und seufzte lang und bang, Hier vorne geht sie unter
Es rührte sie so sehre Und kehrt von hinten zurück.
Der Sonnenuntergang.
Zonder de onvolprezen poëzie
van Joseph Eichendorff en
Heinrich Heine was de tocht
mij nog langer gevallen.

15. Hulun Buir, het Mongoolse gazon. Op het vliegveld buiten Hulun Buir
Na uren en uren over gras te staat een menigte en de pers mij
hebben gevlogen, kan ik er nu op te wachten.
eindelijk op landen. Wie is dat?
Dat is Amy niet! Kennen we die?
Altijd weer Amy Johnson,
die goed gekleede pilote met dat
engelengezicht. Ze wordt op haar
lange afstandsvluchten vergezeld
door een technicus, terwijl ìk
Tenminste dat lijkt zo. In werkelijkheid alles zelf moet doen.
verwachten ze niet mij, maar de Britse
aviatrice Amy Johnson.
Later zou Amy trouwen met Jim Mollison, die haar ten huwelijk vroeg binnen acht uur
na hun eerste ontmoeting. In 1941 had ze pech en moest zich redden met een parachute.
Ze kwam in de monding van de Thames terecht, waar ze nog wel levend in het water
is gezien. Maar redding kwam te laat en haar lichaam is nooit gevonden.

16. Ik laat Rusland achter mij en volg
de rails van de Trans Siberië Expres.
Op zeker moment ben ik het smalle
spoor kwijt in de mateloze vlakte
van Binnen-Mongolië.
Am fernen Horizonte
Erscheint, wie ein Nebelbild,
Die Stadt mit ihren Türmen
In Abenddämmrung gehüllt.
Een grote gele vogel,
die lawaai maakt
met een mens erin.
Is dat vooruitgang?
?
Wie hier een landing maakt,
wordt onthaald op thee
met kamelenmelk door
altijd glimlachende mongolen.
*
Maar tot mijn geluk zie ik een kleine
rookpluim in de verte: een stoomloc van de
Trans Siberië Expres. Ik besluit met de Het is moeilijk te geloven, dat dit
trein mee te vliegen en duw de vriendelijke, gastvrije volk afstamt
stuurknuppel naar voren. *Welkom van de wrede Ghengis Khan.

17. Japan bezet Mantsjoerije
*Mukden, hoofdstad van Mantsjoerije. Hier heb ik
en stelt de laatste
een dag oponthoud, omdat de papiern voor
Chinese keizer, Aisin-Gioro Puyi,
Japan nog niet in orde zijn. In de straten van
aan als Staatshoofd van Manchukuo,
Mukden wemelt het van de soldaten.
de Japanse vazalstaat. Puyi is
niet meer dan een marionet
in handen van de
Japanse generaals.
Alleen een enkel
stempeltje houdt mij
nog aan de grond.
Ik wil verder!
Door dat hele gedoe in
Mantsjoerije ben ik
later, op de terugweg,
gedwongen een andere route
van Tokyo naar Berlijn
te vliegen.
Op 18 september, enkele weken
na mijn vertrek, wordt een
Japanse spoorlijn in Mukden
opgeblazen. Het ‘Mukden incident’,
aanleiding voor Japan om
Mantsjoerije binnen te vallen.
* het huidige Shenyan

18. Verschillende keren werd ik
door Russische militaire
vliegers tegemoet gevlogen.
Zoals hier met twee Polikarpovs.
Het weer was een andere factor
van betekenis. Soms een vriend
met een warm hart, soms
een aartsvijand met moordplannen.
Vanaf de Oeral mistte het iedere ochtend.
Dat was wel prettig, want de
Hoewel mijn vertrek daardoor werd
Russische vliegvelden waren vaak
uitgesteld en het aantal vliegbare uren
slecht zichtbare of helemaal niet
per dag een stuk minder werd, was
gemarkeerde grasveldjes
ik hier in mijn hart wel blij mee.
midden in de wouden.
Zo kon ik een paar kostbare uurtjes
Het oponthoud in Mukden frustreerde me enorm,
slaap aan mijn nachtrust toevoegen.
maar later bleek dat ik daardoor een tyfoon
in Korea was misgelopen.

19. De Japanse Zee. Ik ben
nooit dol geweest om
over zee te vliegen.
Mijn angstigste momenten
waren boven zee,
maar ook mijn mooiste.
Zoals nu, als een
blauwe vinvis op de
vlucht slaat voor de
schaduw van Aagje.
En dan eindelijk een streep aan de horizon, die snel groter wordt, Honshu, het grootste
eiland van Japan. Het is ons gelukt! Mijn vreugdekreet waait weg in de propellorwind.

20. 29 Augustus 1931 om 4 uur
in de namiddag landen Aagje en ik
op het vliegveld van Tokyo.
Ik was dodelijk vermoeid,
maar voelde dat niet in de
euforie van het warme ontvangst.
Domo arigato
goizamas!
Tokyo. Een stad waar het oude en het nieuwe Japan
hand in hand gaan. Waar dames in kimono en op houten
sandalen net zozeer onderdeel van het straatbeeld zijn,
als auto’s of elektrische trams. Dat Tokyo was
de eindbestemming voor mij en Nieuwsgierig Aagje.
*Heel hartelijk dank

21. Op het vliegveld van Mouslimieh landde
ze met de wind in de rug, waardoor ze
voorbij het einde van de baan
een neuslanding maakte.
Het vliegtuig was lichtbeschadigd.
28 mei 1933.
De laatste vlucht van Marga von Etzdorf eindigde
in Syrië, destijds onder Frans mandaat.
Jong, mooi,
getalenteerd.
Wat een
Geen afscheidsbrief, verspilling!
Marga wilde even liggen om bij te komen. geen verklaring,
De hoffelijke Fransen boden haar een kamer niets!
met een bed aan. Na een halfuur klonken
er twee schoten, kort na elkaar.
Men trof Marga op het bed met een automatisch
pistool in haar hand. De kogels waren door EINDE
de kin haar hoofd binnengedrongen. ze was al dood.
Niemand heeft ooit begrepen, waarom Marga zich
van het leven beroofde. Ze was 26 jaar jong.