Rechtenworkshop - Ellen Van Keer, Bart
Magnus & Sam Donvil
4 oktober 2022
Image: Nationaal
Archief, CC0
This presentation is free for reuse
under a CC BY SA 4.0 license,
based on the publiek domein
masterclass by Maarten Zeinstra
& Sebastiaan Ter Burg
(OpenNederland)
Foto’s
Tijdens dit evenement
worden foto’s gemaakt.
Wil je niet herkenbaar in
beeld komen, ga dan
achteraan de zaal zitten.
Camera door Alfa Design, the Noun Project
Morele rechten
Peter Paul Rubens / Public domain
Onvervreemdbaar
We onderscheiden 3 soorten
morele rechten:
● het divulgatierecht
● het paternaliteitsrecht
● het integriteitsrecht
erfgenamen oefenen dit recht in
naam van overleden auteur uit
Vermogensrechten
CC0 1.0 Universele Public Domain Dedication
wel vervreemdbaar
● reproductierecht
● verhuur- en uitleenrecht
● distributierecht
● mededeling aan het
publiek
maar uitzonderingen
bvb. panoramavrijheid
Auteursrechthebbende
FOTO:FORTEPAN / Angyalföldi Helytörténeti Gyűjtemény / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
● regel = de maker
● meerdere auteurs =
gezamenlijke uitoefening
auteursrecht
● vzw’s of vennootschappen
zijn geen oorspronkelijke
auteurs -> enkel overdracht
van rechten
● werk in opdracht of in
dienstverband > met
rechtenoverdracht
Beschermingsduur
● Beschermingsduur = 70 jaar na overlijden auteur
● daarna -> publiek domein
● vanaf 1 januari volgend op jaar overlijden auteur
bv. schrijver George Orwell overleed op 21 jan 1950 ->
zijn werk dus publiek domein sinds 1 jan 2021
Huidige juridische context zorgt voor problemen in een
digitale / internationale omgeving
Voorbeeld: geen consensus op Wikimedia Commons
● publiek domein in land van oorsprong (BE: 70 jaar + sterfdatum auteur)
● publiek domein in VSA (locatie servers) (95 jaar + publicatie)
Voorbeeld Constant Permeke:
• BE: heel oeuvre publiek domein
• VSA: enkel werken van voor 1928 publiek domein
Meerdere auteurs
Claude Lebus / CC BY-SA 3.0 DE
(https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en)
● beschermingstermijn tot 70
jaar na dood langstlevende
auteur
● bv. samenwerking Christo en
Jeanne-Claude
○ Jeanne-Claude overleed in
2009
○ Christo in 2020
○ dus pas op 1 jan 2091
publiek domein
Anonieme of pseudonieme werken
Jac. de Nijs / Anefo / CC0
● Beschermingsduur = 70 jaar na
openbaarmaking
● MAAR, wanneer de identiteit van de auteur
achter pseudoniem gekend is, geldt gewone
regeling
● bv. George Simenon (overleden in 1989)
publiceerde in 1926 werk onder pseudoniem
Jean Du Perry
● MAAR aangezien identiteit achter
pseudoniem gekend is, niet publiek domein
vanaf 1997 maar 1 jan 2060
Publiek domein?
▪ Je hebt sterfdatum van auteur: is de
auteur langer dan 70 jaar overleden? =
harde regel
▪ Je hebt geen sterfdatum van auteur maar
wel creatiedatum: is het werk meer dan
150 jaar oud? = risico-inschatting, geen
juridisch vastgelegde regel
Publiek domein
• Op 17 april 2019 werd richtlijn 2019/790/EU van het Europees
Parlement en de Raad inzake auteursrechten en naburige rechten
in de digitale eengemaakte markt en tot wijziging van Richtlijnen
96/9/EG en 2001/29/EG goedgekeurd.
• omgezet in BE recht in juni 2022, van kracht sinds aug 2022
• Artikel 14 (reproductie blijft Publiek Domein) bleek al voldoende in
lijn met Belgisch recht en bijgevolg niet nodig om te zetten
http://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2019-0231_NL.html
Publiek domein: best practice
2 principes:
● digitalisering mag geen nieuwe rechten creëren
● publiek domein collecties ook in digitale omgeving
publiek domein
Publiek domein: bad vs. best practices
CC BY-licentie gebruiken om naamsvermelding van de instelling bij publiek
domein materiaal te vragen is een bad practice!
● geen auteursrechtelijke basis
● CC BY-licentie bedoeld voor vermelding auteur, niet voor bewaarinstelling
Betere opties:
● Public Domain Mark indien geen nieuw auteursrecht ontstaat (2D)
● CC0-licentie overeenkomen met de fotograaf indien reproductie publiek
domein werken wel nieuw auteursrecht genereert (3D)
● en vermelding instelling vriendelijk verzoeken in gebruiksvoorwaarden
Niet publiek domein maar wel
bruikbaar
https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2019-11/180710-visienota_digitale_cultuur.pdf
Verweesde werken
Werken waarvan de maker en de rechthebbende niet bekend of onvindbaar zijn
● EU richtlijn 2011; Belgische wet 2015
● Bruikbaar door collectiebeherende instellingen
● Van toepassing op:
○ Audiovisuele werken
○ Fonogrammen
○ Teksten
Niet op kunstwerken, losse foto’s of andere afbeeldingen, tenzij ze in een boek
ingebed zijn
● Kunnen na een degelijke zoektocht (diligent search) + registratie Orphan
Works database op de website van een publieke erfgoedinstelling geplaatst
worden (niet downloadbaar) -> enkel tonen!
Zorgvuldig onderzoek
● Orphan works database = Website
opgezet door de EU waar je je
degelijke zoektocht kan
documenteren
● Tijdrovend omdat je op stukniveau
moet registreren
● Pas na registratie kan je deze
uitzonderingsregeling toepassen
● Elke rechthebbende behoudt het
recht om status verweesd werk te
beëindigen
Out-of-commerce werken
Regeling out-of-commerce works is breder dan
regeling verweesde werken
● Werken die niet meer in de handel
verkrijgbaar zijn
● Werken die nooit in de handel verkrijgbaar
zijn geweest
○ bv. posters, folders, loopgravenkranten of
audiovisuele werken van amateurs
● Niet-gepubliceerde werken
Spelende kinderen op het strand te Westende. Op de
achtergrond de appartementen van de Lac aux Dames,
1970-1979, beeldbank Kusterfgoed, geen rechten bekend
Out-of-commerce werken
● in tegenstelling tot verweesde werken van toepassing alle types werken
● 2 mechanismen :
○ (1) licentie met met representatieve beheersvennootschap voor het type werk dat
je wilt ontsluiten
○ (2) “uitzondering” (enkel) indien er geen representatieve beheersvennootschap is
● Belangrijk: nog steeds beschermde werken, minder vrij gebruik dan
publiek domein!
● Kunnen op de website van de instelling geplaatst worden
(niet-downloadbaar) > geen oplossing voor hergebruik door derden
● wel oplossing voor “massadigitalisering” : groep van werken > bulk
● Registratie in OoC platform (EU-IPO) - “redelijke inspanning”
Zorgvuldig onderzoek/diligent search vs. redelijke
inspanning/reasonable effort
● Status Ooc-werk pas na uitvoeren van redelijke
inspanning/reasonable effort
● En 6 maanden na registratie in EUIPO-databank
● Duidelijke invulling hiervan pas na omzetting in nationaal recht
● EU richtlijn:
● minder inspanning dan zorgvuldig onderzoek/diligent search voor
verweesde werken
● geen herhaaldelijk onderzoek
● enkel controleren op commerciële beschikbaarheid in land van
erfgoedinstelling
● rekening houden met eenvoudig te verkrijgen bewijzen van
toekomstige beschikbaarheid
● registratie deelcollecties in bulk mogelijk (-> kritiek op regeling
verweesde werken, vaak ook a.d.h.v. steekproef)
Toekomst out-of-commerce werken
• bij welke categorie werken de uitzondering in België eventueel een
verschil gaat kunnen maken, is nog onzeker
• ervaring buitenland: moeilijke en lange discussies (bv. Nederland)
• LIBER statement (Liga onderzoeksbibliotheken): is het
maatschappelijk wel wenselijk dat CBO’s munt slaan uit niet voor de
handel bedoelde werken?
• averechts effect? misschien zal bij sommige categorieën werken
meer administratie komen kijken in tegenstelling situatie met
(huidige) risico-inschatting
• een licentie zal geld kosten, opt-out blijft mogelijk
Out-of-commerce werken: openstaande
vragen
● Al gebeurd: EU richtlijn 2019, Belgische wet 2022,
● nu worden nationale stakeholder dialogues opgestart:
• wie worden de representatieve vennootschappen voor welke categorie
werken?
• extra nationale publiciteitsmaatregelen (bovenop EU database)?
• concrete invulling procedures voor opt-out
• nadere criteria zorgvuldig onderzoek
● => neerslag in een aantal Koninklijke Besluiten
Naburige rechten
Yo-Yo Ma, Cellist, USA plays the cello during the 'Presentation of the Crystal Award' at the
Annual Meeting 2008 of the World Economic Forum in Davos, Switzerland, January 25,
2008.photo by Andy Mettler, CC BY SA 4.0
● Rechten op ‘prestaties’ en
uitvoeringen
● Mogelijke rechthebbenden:
○ uitvoerende kunstenaars zoals
zangers, acteurs, dansers,
dirigenten, …
○ producenten van fonogrammen of
films zoals platenmaatschappijen
en filmproducenten
○ omroeporganisaties zoals bv. VRT
● Persoon kan dus tegelijkertijd
auteursrecht en naburige rechten
hebben
● Beschermingsduur: 50 jaar na
uitvoering
Naburige rechten
● verlenging beschermingstermijn bij publieke mededeling tijdens eerste
50 jaar na uitvoering
● nieuwe beschermingstermijn start vanaf publicatie / uitgave:
○ 70 jaar na publicatie voor fonogrammen
○ 50 jaar na publicatie voor andere types werken
Databankenrecht
Beschermd door:
● auteursrecht: indien structuur origineel (rangschikking getuigt
van intellectuele schepping)
● sui generis recht: indien resultaat van substantiële financiële,
technische of personeelsmiddelen
Duur = 15 jaar na voltooiing databank
> recht voor de producent van de databank
> tegen overname van een substantieel deel
Bescherming persoonsgegevens
● Alle gegevens die betrekking hebben op een geïdentificeerde
of identificeerbare levende natuurlijke persoon
● Gegevens van overleden personen of instellingen zijn geen
persoonsgegevens, maar kunnen via andere wettelijk kaders
beschermd worden vb. portretrecht tot 20 jaar na overlijden
van geportretteerde
● Ook door het verbinden van gegevens kunnen uniek
herleidbare persoonsgegevens ontstaan (vb. postcode +
geboortedatum)
Wat zijn rechtenmetadata?
● Gestandaardiseerde gegevens m.b.t. de juridische situatie van:
○ erfgoedobject
○ digitale reproductie
○ beschrijvende metadata
● op vlak van:
○ auteursrechtelijke status
○ bescherming van persoonsgegevens
○ contractuele afspraken
Wat zijn rechtenmetadata?
● 3 stappen in omgang met rechtenmetadata:
1. gegevens registreren (metadatamodellen)
2. vertalen naar gebruiksrichtlijnen (mogelijkheden/beperkingen tot
hergebruik communiceren naar eindgebruiker)
3. interne afspraken over hoe welke licenties/rechtenverklaringen
worden toegekend
Belangrijke vragen
• erfgoedobject
• Wat is de rechtenstatus?
• Info over auteurs, uitvoerders, vervaardigers, uitgevers, producenten,... of andere
rechthebbende(n)?
• Info over betrokken personen, info over eigenaars?
• Info over creatiedatum?
• Welk (her)gebruik is mogelijk?
• digitale reproductie
• Wat is de rechtenstatus?
• Info over de fotograaf of andere rechthebbende(n)?
• Info over creatiedatum?
• Welk (her)gebruik is mogelijk?
• beschrijvende metadata
• Wat is de rechtenstatus?
• Info over de auteur of andere rechthebbende(n) of betrokkene(n)?
• welk (her)gebruik is mogelijk?
Gebruiksrichtlijnen
meegeven
licenties
rechtenverklaringen
Zboralski, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia
Commons
Albert Bridge, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons publiek domein
Killarnee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
publiek domein
publiek domein
publiek domein
CEphoto, Uwe Aranas, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Licenties
• Kunnen enkel toegekend worden door rechthebbenden
• Standaard licenties = geven gestandaardiseerde helderheid over welk
hergebruik zonder toestemming kan
• bv. Creative Commons
Rechtenverklaringen
• Verklaring over de rechtenstatus van een werk
• “Alle” mogelijke scenario’s
• niet auteursrechtelijk beschermd
• maar contractuele beperkingen
• maar enkel niet-commercieel gebruik (publiek-private partnerships)
• maar andere juridische beperkingen
• werk in het publiek domein
• auteursrechtelijk beschermd
• maar bepaalde gebruiken toegestaan (bv. educatief,...)
• maar rechthebbenden niet lokaliseerbaar/identificeerbaar
• maar verweesd werk
• maar niet-commercieel gebruik toegestaan
• auteursrechtelijke status onzeker
• status niet onderzocht
• onderzocht, maar kon niet bepaald worden
• geen auteursrechtelijke beperking bekend
Project ‘Tools voor het bewust omgaan
met auteursrechten en
gebruiksbeperkingen op culturele
content’
Vragen bij het documenteren van rechten
• Wie zijn/waren rechthebbenden op (afbeelding van) collectiestuk?
• Welke rechtenstatus heeft (afbeelding van) collectiestuk?
• Welke keuzes maakten rechthebbenden?
=> documenteren van situatie
1. voor intern gebruik
2. voor publiek
Modelovereenkomsten
● Foto’s door freelancers
○ van zeer open naar zeer gesloten modellen
■ betaling voor opdracht + gebruiksrechten per gekochte foto
■ opdrachtgever krijgt alle foto’s (inbegrepen in fee)
■ soms onduidelijkheid over rechtenstatus
● Op zoek naar mogelijke modellen
● Vertaald in modelovereenkomsten (link CEST)
Maximale vrijheid
voor fotograaf
Maximale vrijheid
voor
opdrachtgever
6 3 1 2 4
5 ------------------------ 5
1. Volledig Creative Commons BY(-SA)
2. Deels Creative Commons BY(-SA), deels overdracht rechten naar opdrachtgever
3. Deels Creative Commons BY(-SA), deels rechten bij fotograaf
4. Overdracht rechten naar opdrachtgever
5. Rechten bij fotograaf met gebruikslicentie voor opdrachtgever
6. Rechten bij fotograaf zonder gebruikslicentie voor opdrachtgever
Modelovereenkomsten
Publiekdomeintool: Waarom?
● collectiestukken in publiek domein maximaal online ontsluiten
● wat behoort tot het publiek domein?
● manuele zoektocht per collectie-item = tijdrovend. Alternatieven?
Publiekdomeintool helpt om:
• in bulk rechtenstatus van collectiestukken te bepalen
• werk in publiek domein in collecties te identificeren
Publiekdomeintool: Hoe?
Op basis van:
• creatiedatum van het werk/collectiestuk
• naam van de auteur(s) en diens eventuele overlijdensjaar
• data collectiebeheerder + Wikidata
• gebruik Wikidata + data toevoegen met oog op toekomstig
gebruik tool
=> www.publiekdomeintool.be
Traject Update rechteninfo artinflanders.be
• Gestandaardiseerde rechteninformatie beelden AIF
• CC licenties, rightstatements.org
• Gebruik van 1 rechtenlabel
• voor rechtenstatus afgebeelde werk + fotografische afbeelding
• cf. europeana, DPLA,...
• eenduidig en helder voor bezoeker/hergebruiker : “publiekslabel”
• Back-office: registratie van alle verschillende elementen die leiden tot
een bepaalde licentie of rechtenverklaring
• datamodel rechtenproject meemoo
• ODRL, spectrum,...
• traject gestart in 2021 > focus “publiekslicenties”
Labels op artinflanders.be
Voorkomende cases:
• Kunstwerk
• publiek domein
• auteursrechtelijk beschermd
• Fotografische reproductie
• niet auteursrechtelijk beschermd > bij fotografie van 2D-werk
• andere contractuele beperkingen > opgelegd door eigenaar werk
• nieuw auteursrecht > bij fotografie 3D-werk die ‘voldoende oorspronkelijk’ is
Principes
- juridisch > open waar mogelijk, gesloten waar nodig
- best practice > ALTIJD naam fotograaf + AIF / Instelling vermelden en
onderscheid 2/3D voor de gebruikers zo klein mogelijk houden
2D werken: publiek domein
vrij downloadbaar
Eva (1528-1530) door Lucas
Cranach I, collectie: KMSKA,
foto: Hugo Maertens voor Art
In Flanders (algemene
gebruiksvoorwaarden)
> rechtenlabel
> bronverwijzing
> toegangsmodaliteit
> gebruiksvoorwaarden
beginsituatie geüpdated info
minimale gegevens
> naasmvermelding
2D werken : beperkingen door eigenaar
extra complexiteit :
“bijzondere voorwaarden”
-> opgelegd door eigenaar
moeten aangevinkt worden
voor download
-> kunnen uitgebreid /
wisselend zijn
Jezus verschijnt aan twee leerlingen
op weg naar Emmaüs (einde 18de
eeuw) door Pieter Norbert Van
Reysschoot, collectie:
Sint-Baafskathedraal Gent, foto:
Hugo Maertens voor Art In
Flanders (algemene en bijzondere
gebruiksvoorwaarden)
beginsituatie geüpdated
overzicht 3D werken
=> naamsvermelding
(fotograaf + AIF) in
“algemene
gebruiksvoorwaarden”
=> voorwaarden eigenaar
in “bijzondere
gebruiksvoorwaarden”
(verplicht aan te vinken)
=> ‘bestellen’
Rechtenmetadata
samengevat
• Gegevens m.b.t. rechtenstatus
van
• object
• afbeelding
• metadata
• 3 stappen:
• gegevens registreren
(metadatamodellen)
• gebruiksrichtlijnen
(mogelijkheden/beperkingen tot
hergebruik communiceren naar
eindgebruiker)
• interne afspraken over hoe welke
licenties/rechtenverklaringen
worden toegekend
RVT-9 (Reusable Rocket Vehicle Test -9) - Kestrel / CC BY-SA 4.0)
Voorbeeld: wanneer publiek domein?
Onderdelen van
het werk
Literair of
artistiek werk –
natuurlijk
persoon
Literair of
artistiek werk –
anoniem,
pseudoniem of
organisatie
Uitvoerende
kunstenaar &
programma’s
Databank Producenten van
fonogrammen en
film
Jaar
ontstaan
recht
Jaar
openbaarmaki
ng / overlijden
Jaar
publiek
domein
1 Producent
(Multifilm) ☑ 1935 1935
1986
2 scenarioschrijver
JC Mol ☑ 1954 2025
3 Componist
Christiaan Pointl ☑ 1966 2037
4 Regie Koos van
de Griend ☑ 1950 2021
5 Nederlandsch
Geluidssysteem NV ☑ 1935 1935 198
Wat weten we?
• zanger is Fransman Agustarello Affre (+ 1931)
• componist is Verdi (+ 1901)
• broers Pathé zijn Charles Pathé (+1957) en Émile Pathé (+1937)
• librettist: Antonio Ghislanzoni (+ 1893)
Audio-opname van werk van Chopin
Opdracht
1. Bepaal welke rechten van toepassing zijn.
2. Bepaal wanneer het werk publiek domein is.
Wat weten we?
• opname uit 1920
• componist: Chopin (+1849)
• arrangement: Adrien-François Servais (+1866)
• uitvoerder: George Rogovoy
Willem Benoy: "De biecht van
Marmalador" uit Schuld en Boete
Opdracht
1. Bepaal welke rechten van toepassing zijn.
2. Bepaal wanneer het werk publiek domein is.
Wat weten we?
• gecreëerd in november 1935
• Willem Benoy (+1939)
• Dostojevski (+1881)
Radiotoespraak Hendrik de Man
op 30/11/1935
Opdracht
1. Bepaal welke rechten van toepassing zijn.
2. Bepaal wanneer het werk publiek domein is.
Wat weten we?
• toespraak uitgesproken, opgenomen en uitgezonden in 1935
• Hendrik de Man (+1953)
• In uitvoering van zijn ambt als minister van openbare werken
Online presentatie van
2D werken uit collectie
Opdracht
1. Bepaal welke rechten van toepassing zijn.
2. Bepaal wanneer het werk publiek domein is.
Online presentatie van
“objecten” (3D) uit collectie
Opdracht
1. Bepaal welke rechten van toepassing zijn.
2. Bepaal wanneer het werk publiek domein is.
Koffieservies “Le Maraudeur”
Vervaardiger:
-Philippe Wolfers (ontwerper, + 1929)
-Isodore de Rudder (ontwerper, + 1943)
-Louis Wolfers Père et Fils (uitvoerder)
Datum: 1885-1893
Design Museum Gent (object FH-0038)
Foto: Studio Claerhout
CC0
15/03: Public Domain Uploadworkshop
Wil jij ook je publiekdomein collecties ontsluiten?
Workshop met alle stappen om openrefine te
gebruiken om data naar Wikidata en Wikimedia
Commons weg te schrijven en beelden naar
Wikimedia Commons op te laden
Registratie via de vormingskalender op de meemoo
website
Wikidata Lab XII event, Rodrigo.Argenton, CC BY SA 4.0