2. Şəhər əhalisinə tibbi xidmət 2
istiqamətdə göstərilir:
1. Ambulator – poliklinika;
2. Stasionar.
Şəhər əhalisinə ambulator – poliklinika
xidməti əsasən poliklinikalar tərəfindən
həyata keçirilir.
3. Şəhər əhalisinə ambulator-poliklinika xidmətinin təşkili
Xəstələrə ambulator-tibbi yardımın bəsit formalarının
təşkili hələ qədim dövrlərindən məlum idi.
Rusiyada bu xidmətin başlanğıcını XI əsrə aid edirlər.
1620-ci ildə Rusiyada ilk vətəndaş ambulotoriyası
yaradıldı, burada həkim və feldşer işləyirdi.
1738-ci ildə yoxsullar üçün baş aptekdə həkim vəzifəsi
təyin olundu.
1804-cü ildə poliklinika təcrübəsi tibb fakültələrinin tədris
proqramına daxil edildi.
4. Şəhər əhalisinə ambulator-poliklinika xidmətinin təşkili
Son zamanlara qədər xəstələrə ambulator tibbi yardım
xəstəxanaların nəzdində göstərilirdi.
Sərbəst ambulatoriya idarələri XIX əsrin 80-ci illərindən
inkişaf etməyə başlamışdır.
1913-cü ildə Rusiyada cəmi 1230 ambulatoriya var idi.
Hazırda əhaliyə ambulator-poliklinika yardım sərbəst
poliklinikalar və xəstəxanaların tərkibində olan poliklinika
şöbələri tərəfindən göstərilir.
Ambulatoriya-poliklinika idarələri ölkədə ən geniş
yayılmış tibb idarələrindəndir.
Xəstələr ən çox bu idarələrə müraciət edirlər.
5. Əhaliyə göstərilən tibbi yardım təhlil edilərkən
ayırd edilməlidir:
Nisbi risk – öyrənilən amilin təsirinə məruz qalan xəstələn-
mə göstəricilərinin, bu amilin təsirinə məruz qalmayan şəxs-
lərin xəstələnmə göstəricilərinin həcminə olan nisbətidir
(siqaret çəkənlər və çəkməyənlərdə xora xəstəliyi,
çəkənlərdə-2,5 dəfə çoxdur).
Mütləq risk – öyrənilən amilin təsirinə məruz qalanlar və
bu amilin təsirinə məruz qalmayan şəxslərin xəstələnmə
göstəriciləri arasındakı fərqdir.
6. POLİKLİNİKA
Poliklinika - xüsusi müalicə proflaktik idarəsi olub, ona
müraciət edən xəstələrə, eləcə də evdə yatan xəstələrə bütün
ixtisaslar üzrə tibbi yardım göstərir, xəstəliklərin və onların
ağırlaşmalarının müalicəsi üzrə kompleks tədbirləri həyata
keçirir.
Şəhər əhalisinə tibbi yardımı əsasən şəhər poliklinikası
göstərir.
Əgər poliklinika ancaq sənaye müəssisələri, tikinti
təşkilatları və nəqliyyat idarələri işçilərinə tibbi yardım
göstərmək üçün yaradılmışsa o tibbi-sanitariya hissəsi adlanır.
Adətən ambulatoriyada əsas ixtisaslar üzrə-terapiya, cərrahiyə,
mama-ginekologiya, pediatriya üzrə tibbi yardım göstərirlər.
8. Şəhər poliklinikasının əsas struktur
bölmələri
Poliklinikanın rəhbərliyi (baş həkim, onun müavinləri)
Qeydiyyat bölməsi, arayış stolu ilə
Müalicə-proflaktika bölmələri
Yardımçı - diaqnostika bölmələri
10. Yardımçı - diaqnostika bölmələri
Rentgen
şöbəsi
Endoskopiya
kabinəsi
Təsərrüfat
hissəsi
Statistika
kabinəsi
Labaratoriya
11. Şəhərlərdə və qəsəbələrdə təşkil olunan poliklinikalar öz işini sahə
prinsipi üzrə qurur.
Əgər poliklinikaya sənaye müəssisələrinin, tikinti təşkilatları,
nəqliyyat idarələri işçilərinə xidmət həvalə olunarsa, bu xidmət sex-
sahə prinsipi üzrə aparılır.
Poliklinikanın müəyyən ərazisində yaşayan əhalini əhatə edən hər
bir terapevtik sahəyə bir həkim və bir tibb bacısı təhkim olunur.
Poliklinikalarda sahə prinsipi ilə öz işini terapevtlər, pediatrlar,
mama-ginekoloqlar, ftiziatrlar və mümkün olarsa digər mütəxəssis
həkimlər də qurur.
Poliklinikada ən geniş yer tutan ambulatoriya-poliklinika yardım
sahəsi terapiya xidmətidir.
Sahə həkimi yaxşı mütəxəssis olmaqla bərabər, həm də səhiyyənin
İlkin Tibbi Sosial Yardım səviyyəsində mütəxəssisi və yaxşı səhiyyə
təşkilatçısı olmalıdır.
12. Sahə terapevti aşağıdakı işləri görməlidir:
- özünün xidmət sahəsindəki əhaliyə poliklinikada və evdə ixtisaslı
terapiya yardımını göstərmək
- kəskin xəstəliklər, zədələnmələr, zəhərlənmələr olduqda, ona müraciət
edən xəstələrə yaşayış yerindən asılı olmayaraq tibbi yardım göstərmək
- öz işində müalicə və proflaktikanın müasir üsullarından istifadə
etmək
- öz xidməti ərazisində dispanserizasiya tədbirlərini həyata keçirmək
- yoluxucu xəstəliklərin müalicə və proflaktikasını həyata keçirmək
- daima öz ixtisasını və sahə tibb bacısının tibbi biliklərini artırmaq
üşün tədbirlər görmək
13. Sahə terapevti poliklinikada şöbə müdiri tərəfindən təsdiq olunmuş
qrafik üzrə işləyir: poliklinikada qəbul, evdə tibbi yardım,
proflaktika və başqa işlərin aparılması vaxtı nəzərdə tutulur.
Poliklinikada qəbul, evdə tibbi yardım və digər işlərin görülməsi
üçün ayrılan vaxt əslində xidmət ərazisində yaşayan əhalinin sayı,
onların poliklinikaya müraciət etməsində adətlər və başqa şərtlərdən
asılı olur.
Poliklinikada sahə terapevtlərinin işi əsasən ardıcıl əvəzolunmaya
uyğun aparılır: sahədə və evdə.
Birləşmiş xəstəxanalarda həkimlər poliklinikada və stasionarda
əsasən növbəli işləməyi həyata keçirirlər.
Son illərdə bir çox səhiyyə təşkilatları və tibb müəssisələri
ambulatoriya-poliklinika müəssisələrində sahə terapevti əvəzinə
ümumi ixtisas həkimi vəzifəsini daxil etməyin lazım olduğunu qeyd
edirlər.
Ailə həkimi vəzifəsi hətta inkişaf etmiş ölkələrdə belə tətbiq
olunmasına baxmayaraq keçmiş sovet ölkələri ərazisində çoxlu
mübahisələrə səbəb olmuşdur.
14. Ümumi ixtisas həkiminin vəzifələri:
- xidmət etdiyi ərazidə müalicə proflaktika
yardımını keyfiyyətli və lazımi həcmdə həyata
keçirmək
- xidmət göstərdiyi ailələrin üzvlərinə
ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım göstərmək
- əhali arasında proflaktika tədbirlərini həyata
keçirmək
15. Ailə həkiminin vəzifəsini təkcə poliklinikalarda ştata daxil
edilməsi ilə iş tamam olmur, bununla yanaşı həm də ali tibb
idarələrində bu ixtisas üzrə həkimlərin hazırlanması,
onların sonradan ixtisasının artırılması da tədris
proqramına əlavə edilməlidir.
Sahə həkimləri vaxtaşırı həkimləri təkmilləşdirmə
instutlarına göndərilməklə diplomdan sonrakı təhsil yolu ilə
ixtisaslarını daima artırmalıdırlar.
Poliklinikalarda sahə terapevtləri üçün proflaktika işi
dispanser üsulu vasitəsilə də həyata keçirilir.
Dispanserizasiyanın əsas məqsədi xəstəliklərin erkən aşkara
çıxarılmasıdır.
16. Əmək fəaliyyəti üzrə qəbul olunmuş bir neçə normativ:
Hər 10000 nəfər əhaliyə 11,8 həkim vəzifəsi təyin edilir.
Sahə həkimi ilkin müayinəyə 22 dəqiqə, təkrari müayinəyə 16
dəqiqə sərf etməlidir.
Həkim bir saat ərzində poliklinikada 3 pasiyent qəbul etməlidir.
Poliklinikanın gücü, ştatlarının sayı əhalinin ümumi miqdarı və
gəlişlərin miqdarından asılıdır (bir növbədə 250-1200 gəliş).
Poliklinikada həkimlər əsasən 5 günlük iş həftəsində çalışırlar.
Şənbə və bazar günlərində növbətçi həkimlər və təxirə salınmaz
tibbi yardım şöbələri tərəfindən yerinə yetirilir.
Həkimin iş günü 6,5 saat olub, onun 3,5 saatı evdə, 3,0 saatı isə
poliklinikada müalicə - proflaktika, dispanserizasiya və diaqnos-
tika işlərinin görülməsinə sərf olunmalıdır.
Son zamanlar işə qəbulun kontrakt əsasında qəbul forması da
tətbiq olunur.
Onlara verilən əmək haqqı işin xüsusiyyətinə görə müvafiq
miqdarda artıq təyin edilir.
17. PROFİLAKTİKA İŞİ
Profilaktika işinin əsasını profilaktik müayinələr,
məsləhətlər, dispanserizasiya tədbirləri təşkil
edir:
Profilaktik müayinələrə aiddir: boy, çəki, görmə itiliyi,
gözdaxili təzyiq, eşitmə itiliyi, pnevmotaxometriya,
arterial təzyiq, EKQ, dişlərin vəziyyəti, analizlər,
flüoqrafiya və s.
Profilaktika işi ayrılır:
Birincili profilaktika- xəstəliklərin yaranmasının
qarşısının alınması tədbirləri, sağlam həyat tərzi
müddəalarının (vaksinasiya, immunizasiya, siqaret
çəkmə, narkomaniya, alkoqolizm, abort və s.) həyata
keçirilməsi yolu ilə aparılır.
18. İkincili profilaktika- xəstəliklərin erkən aşkarlanması
və səmərəli müalicəsini, ağırlaşmaların qarşısının
alınmasını (şəkərli diabetin profilaktikazı zamanı
korluğun, böyrək çatışmazlığının, göz və ürək
xəstəliklərinin, insultun profilaktikası) nəzərdə tutur.
Üçüncülü profilaktika- ağırlaşmaların, əlilliyin və ya
gözləniməz nəticələrin qarşısının alınması, keçirilmiş
xəstəlikdən sonra orqanizmin optimal funksiyalarının
bərpa olunması (insult, infarktdan sonrakı bərpaedici
terapiya).
19. DİSPANSERİZASİYA ÜSULU- əhalinin sağlamlıq vəziy-
yəti üzərində aktiv dinamik müşahidədir. Xəstəliyin erkən
aşkar edilməsi, onlar üzərində mütəmadi nəzarət olunması,
müalicəsinin aparılması, əmək və məişət şəraitinin sağlam-
laşdırılması məqsədini daşıyır.
Ümumxalq dispanserizasiyası- əhalinin sağlamlığı naminə
dövlətin yerinə yetirdiyi qayğının bariz nümunəsidir.
Dispanserizasiya- həkimin əlavə yükü deyil, onun başlıca
vəzifəsidir, sahə həkimlərinin, terapevtlərin və həm də digər
ixtisas həkimlərinin bu işi həyata keçirməsi tələb olunur.
Dispanserizasiya prosesində ayırd edilən mərhələlər:
Aktiv aşkarlanma.
Nəzarət altında saxlamaq.
Sosial-profilaktik və müalıcə tədbirlərinin aparılması.
Səmərəliliyin qiymətləndirilməsi.
20. Dispanserizasiyanın aparılmasının metodikası:
Bütün poliklinika üçün vahid dispanserizasiya günlərinin qəbulu.
Şöbələr üçün vahid dispanserizasiya günlərinin qəbulu.
Gündəlik qəbula 2-3 nəfərin çağrılması.
Dispanserizasiyadan keçən şəxslər 3 qrupa bölünür:
I qrup. Sağlamlar - onların əmək və məişət şəraitinin sağlamlaşdırıl-
ması, sağlam həyat tərzi (SHT) uğrunda mübarizə, sanitariya-gigiyena
qaydalarının təbliği ilə birlikdə hər il dispanser müşahidədən
keçməlidirlər.
II qrup. Praktik sağlamlar - onlar üzərində dinamik müşahidlər risk
amillərinin aradan qaldırılması, orqanizmin rezistentliyinin və
kompensator imkanlarının yüksəldilməsi məqsədini daşıyır.
III qrup. Xroniki xəstəliklərlə xəstə olanlar – onlar üzərində
dinamik müşahidələrin aparılması residivlərin, ağırlaşmaların,
kəskinləşmələrin qarşısının alınması məqsədini daşıyır.
21. Poliklinikanın illik fəaliyyət göstəriciləri:
1. Əhalinin həkimlə təmin olunması – tutulmuş həkim vəzifələrinin
əhalinin orta illik miqdarına olan nisbətidir. Hər 10000 nəfərə görə
həm ümumi poliklinika, həm də ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə hesablanır.
2. Əhalinin hər nəfərinə düşən illik davamiyyətin sayı (gəlişlər) – il
ərzində poliklinikanın xidmət ərazisində yaşayan əhalinin poliklini-
kaya etdiyi gəlişlər ilə həkimlərin evə etdiyi gedişlərin cəminin əha-
linin orta illik sayına olan nisbəti (poliklinika və ixtisaslar üzrə).
3. Həkimin üzərinə düşən iş (hər saatda həkimin qəbulu)- il ərzində
poliklinikada həkimlərin yanına edilən gedişlərin (və ya həkimlərin
evə etdiyi gedişlər), həkimlərin həqiqi iş saatlarının sayına olan nisbəti.
4. Tibbi yardımın göstərilməsində sahə prinsipinin gözlənilməsi- il
ərzində poliklinika rayonunda yaşayan əhalinin poliklinikada öz sahə
terapevtlərinə etdiyi gəlişlərin sayının, həmin əhalinin sahə
terapevtlərinə etdiyi gəlişlərin ümumi sayına olan faiz nisbəti.
5. Ayrı-ayrı xəstəliklər üzrə dispanser müşahidə ilə əhatə olunma-
müəyyən xəstəlik üzrə ilk dəfə aşkar edilənlərdən dispanser müşahidə-
sinə götürülənlərin, həmin xəstəlik üzrə ilk dəfə aşkar edilənlərin ümu-
mi sayına olan faiz nisbətidir.
22. Bu əsas göstəricilərdən başqa poliklinikanın
fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün digər
göstəricilər də hesablanır:
a) həkim vəzifələrinin tutulması;
b) hər bir terapevtik sahədə xidmət olunan əhalinin
miqdarı;
c) profilaktik tibbi müayinə ilə əhatə olunma;
d) tibbi müayinə edilənlərin içərisində aşkar olunan
xəstəliklərin xüsusi çəkisi;
e) fəaliyyət rayonunda yaşayan əhali içərisində qeyd
olunan xəstəliklərin tərkibi və səviyyəsi.
23. Təxirəsalınmaz tibbi yardımın təşkil olunmasında məqsəd əhaliyə evdə,
küçədə, işdə, gecə vaxtı baş verən və onların həyatı üçün təhlükə törədə
bilən bədbəxt hadisələr və qəflətən başlanan kəskin xəstəliklər, kütləvi
zəhərlənmələr və s. zamanı təcili tibbi yardımı göstərmək, onların həyatını
təhlükədən qurtarmaqdır.
Çox vaxt təxirəsalınmaz tibbi yardımı da təcili yardım ilə bir yerdə təşkil
edirlər.
Təxirəsalınmaz tibbi yardım məntəqələri əsasən iri poliklinikaların
nəznində yaradılır.
Təxirəsalınmaz tibbi yardım məntəqələrində həkimlər ilə bərabər tibb
bacıları və kiçik tibb işçiləri çalışırlar.
Gecə vaxtı xəstələrə göstərilən tibbi yardım haqqında növbətçi həkimlər
səhər poliklinikada onların öz sahə həkimlərinə məlumat verməlidirlər.
Tibbi yardım göstərən həkim xüsusi vərəqələrdə xəstəlik və göstərilən tibbi
yardım haqqında qeydlər edir və bu vərəqə xəstənin ambulatoriya
kartasına əlavə olunur.
ŞƏHƏR ƏHALİSİNƏ TƏCİLİ VƏ TƏXİRƏSALINMAZ
TİBBİ YARDIM
24. Təcili tibb stansiyaları-sərbəst tibb idarəsidir.
Son zamanlar əhaliyə bu cür tibbi xidməti yaxşılaşdırmaq məqsədilə
təcili yardım xəstəxanaları təşkil olunmuşdur.
Təcili yardım stansiyalarının iş elementlərinə aiddir:
təcili yardıma ehtiyacı olan bədbəxt hadisə və kəskin xəstələnmələr
haqqında vaxtında məlumat almaq, stansiyanın işçiləri və
nəqliyyatının qüsursuz işinin təmin etmək;
əlavə ixtisaslar üzrə təcili yardıma ehtiyac olarsa, bu cür yardım
göstərən stasionarlarla əlaqədə olmaq;
həkimlərin yüksək ixtisasını təmin etmək.
təcili yardım maşınları ən yüksək səviyyədə vəsaitlə təchiz
olunmalıdır.
25. Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə sistemində 738
xəstəxana 68700 çarpayı ilə əhaliyə stasionar xidmət
göstərir.
Xəstəxana çarpayıları ilə təmin olunma hər 10000 nəfərə
görə 85 çarpayı təşkil edir.
Şəhər xəstəxanaları göstərdiyi tibbi yardımın növünə,
həcminə və xarakterinə görə bölünür:
Profilinə görə - çoxprofilli və ixtisaslaşdırılmış;
Təşkilinə görə - poliklinika ilə birləşmiş və birləşməmiş;
Həcminə görə - müxtəlif ölçülü.
