Teknik Analizle ilgili temel bilgiler

1. Menkul Kıymetler ve Portföy Yönetimi (Tezli Yüksek Lisans dersi)
Doç. Dr. Cihan Tanrıöven
Hazırlayan: Muhammed Selçuk KAYA
Öğrenci No: 168291101

2. Giriş
Teknik analiz, geçmiş dönemde gerçekleşen fiyat ve
işlem hacimlerinden matematiksel yöntemlerle elde
edilen göstergelerin ve grafiklerin incelenerek geleceğe
yönelik fiyat öngörülerinin yapıldığı bir yatırım
analizidir.
Teknik analiz sadece geçmiş dönemde oluşan fiyat
hareketleri ve şimdiki fiyat hareketleri ile ilgilenir ve bu
hareketlerin bir sistematiğini çıkartıp gelecek
dönemlerde olası fiyat hareketlerini tahmin etmeye
çalışır.

3. Teknik analizde piyasa hareketlerine etki edebilecek her
faktörün fiyatlara yansıdığı kabul edilir. Teknik analizciler
fiyat değişimlerinin altında yatan makroekonomik, sektörel
ya da psikolojik nedenleri irdelemezler, sadece fiyat
hareketlerinin yönüne ve hacmine bakarak fiyatların ne
olacağını geçmiş veriler ışığında tahmin ederler. Teknik
analistler, menkul kıymet analizinde oldukça önem verilen
kazançların temettülerin öngörülmesi, riskin ve iskonto
oranının saptanması; temel analizde önem arz eden şirketin
içinde bulunduğu sektör, şirketlerle ilgili beklentiler,
büyüme potansiyelleri, kar tahminleri, bilanço analizleri gibi
hususlara da hiç dikkat etmezler, teknik analiz için önemli
olan geçmişteki fiyat hareketlerinin nasıl gerçekleştiği ve
fiyatların ne yönde değişmekte olduğudur.

4.  Teknik analiz daha çok alımdan sonra kısa zaman
içinde kazanmayı amaçlayan spekülatörler tarafından
tercih edilir. Uzun vadeli yatırımcılarsa teknik analizi
temel analize ek olarak zamanlama için kullanırlar.
 Teknik analiz hisse senetlerinin alım satım zamanlarını
belirlemekte, temel analiz ise hangi hisse senedinin
alınacağını belirlemekte kullanılır. Temel ve teknik analiz
birbirinin alternatifi değil tamamlayıcısı olarak
kullanılmalıdır.

5. Teknik analiz 5 temel varsayıma dayanmaktadır:
1-) Piyasa değeri sadece arz ve talebin karşılıklı etkileşimi
ile belirlenir.
2-) Arz ve talep rasyonel ve rasyonel olmayan faktörler
tarafından etkilenir,
3-) Hisse senedi fiyatları küçük dalgalanmaların etkileri
dışında trendler halinde hareket etme eğilimindedir.
4-) Arz ve talep değişmeleri trend değişmelerine neden
olur ve değişmeler grafiklerde belirlenebilir,
5-) Bazı grafik örnekleri tekrarlama eğiliminde olup bu
eğilimler fiyat hareketlerinin tahmininde kullanılabilir.

6. Teknik analizin varsayımlarını aşağıdaki gibi
özetleyebiliriz:
-Tarih tekerrürden ibarettir; yani geçmişte ortaya
çıkan fiyat hareketleri benzer yeni hareketler üretir.
-Piyasada varolan bütün bilgi fiyatın içinde
konsantre olmuştur ve fiyat piyasada varolan tüm
bilgiyi yansıtır.
-Fiyatlar en azından belirli ve anlamlı bir süre
boyunca, belirli bir trend üzerinde hareket eder.

7. Teknik Analizde kullanılan
araçlar
Teknik analizin varsayımları doğrultusunda geçmiş fiyat hareketlerini
inceleyebilmek için matematiksel yöntemlerle elde edilen teknik analiz
araçları geliştirilmiştir. Çeşitli teknik analiz araçları benzer bilgiler verseler
de birbirlerine göre avantajlı ve dezavantajlı oldukları durumlar
bulunmaktadır. Bu nedenle teknik analiz araçlarının birkaçının beraber
kullanılması daha doğru analiz sonuçları verir. Hangi araçların kullanılacağı
teknik analistin tecrübesine, tercihine, analizi yapılan piyasa veya yatırım
aracıyla olan uygunluğuna ve analizin yapılış amacına (alım-satım
zamanlaması, kısa veya uzun vadeli yatırım, zarar durdurma (stop-loss)
noktasının tespiti ) göre değişir. Teknik analiz araçlarından bazıları
şunlardır:
 Dow Teorisi
 Trend Analizleri(trend kanalları, trend çizgileri, destek-direnç)
 Fiyat Grafik Modelleri
 Teknik Göstergeler (İndikatörler)
 Formasyonlar

8. Dow Teorisi
Dow teorisine göre hisse senetlerinden zaman içinde
elde edilecek kazanç, kimsenin yönlendiremediği
denge fiyatlarına bağlıdır. Ancak bilginin herkese aynı
anda ulaşmaması, herkesin risk alma düzeyinin farklı
olması ve psikolojik nedenlerle fiyatlar her zaman
denge fiyatından sapacak ve dalgalanacaktır. Bu
dalgalanmanın sürekli olmasının sebebi ise gelecekten
beklentiler ve gelecekteki belirsizlik faktörleri altında
yatmaktadır. Ancak fiyatlar kısa sürede dalgalanırken
de uzun dönemde denge fiyatları doğrultusunda bir
trend kazanacaklardır.

9. Dow Teorisinin Varsayımları
1-) Ortalamalar her faktörü içerir:
Dow ve Hamilton’un bahsettiği ortalama, piyasanın geleninin
nabzını tutan endekstir. Endeks ise piyasanın ortalama fiyatıdır
ve grafiklere fiyat olarak yansır. Geçmiş, şimdi olup bitenler ve
gelecek için olan beklentiler, yani mevcut olan tüm bilgiler fiyata
yansımıştır.
2-) Fiyatlar trendler halinde dalgalanmaktadır:
Piyasada beklentiler değişene kadar, fiyatların küçük
oynamalarla belirli bir yöne doğru hareketine trend denir.
Talebin arzdan yani alımın satımdan fazla olduğu dönemlerde
fiyatlar yükselme eğilimindedir. Yükselen trenddeki piyasalara
“Boğa piyasası”, alçalan trenddeki piyasalara da “Ayı piyasası”,
yatay bir trend izleyen piyasalara da “Balık Piyasası” adı verilir.
Fiyatların arka arkaya soluksuz aynı yönde ilerlemeleri
durumuna “ralli” adı verilir.

11. Dow teorisinde trendler birincil, ikincil ve küçük
olmak üzere üç ana grupta toplanır. Birincil trend bir
yıldan uzun süren hatta 3-4 yıl devam eden ve senedin
genel yönünü gösteren trendlerdir. İkincil trendler
ise ana trendin oluşumu esnasında trendin tersi yönde
hareket eden bir nevi tepki ve düzeltme hareketleridir.
İkincil trendler bir veya birkaç ay sürebilmektedir.
Küçük trendler birkaç gün ile birkaç hafta sürebilen
kısa vadeli trend oluşumlarıdır. Küçük trendler, Dow
tarafından anlamsız fiyat hareketleri olarak
tanımlanmışlardır. Kısa vadeli trend oluşumları
olduklarından dolayı manipülasyona maruz
kalabilmektedirler.

12. İkincil
Trendler
Küçük
trendler

13. Fiyatların trend çizgisini kırdıktan sonra tekrar
trend çizgisine geri çekildiği ve trend çizgisi
doğrultusunda hareket etmeye devam ettiği görülür.
Trend çizgisine paralel bir çizgi çizilerek fiyatların
dalgalandığı aralığı gösteren trend kanalları
oluşturulur. Trend kanalları iyi belirlenmiş ve tutarlı
ise kanal içindeki hareketler takip edilerek kısa vadeli
alım satım stratejiler izlenebilir.

14. Trend Kanalı

15. Alt trend çizgisi yüksek hacimle kırıldığı zaman
düşüşün devam edeceği beklenmektedir. Ancak trend
çizgilerinin kırılmasına rağmen fiyatlar tekrar trend
kanalları içerisine dönebilmektedir. Bu durumlar
spekülatörlerin ve büyük yatırımcıların küçük, yeterli
bilgiye sahip olmayan ve teknik analize göre yatırım
yapan yatırımcıları tuzağa düşürdüğü durumları
ortaya koyar. Artan trentte fiyatların trend çizgisinin
aşağısına düşüp sonra tekrar trend kanalı içinde
kalacak şekilde yükselmesi ayı tuzağı, düşüş
trendinde fiyatların trent kanalının yukarısına çıkıp
geri trent kanalına dönmesi durumuna da boğa
tuzağı adı verilir.

17. Destek noktası (seviyesi); fiyatların düşerken
sıkıştığı veya düşüşün durup gelen taleple birlikte
yükselişin başladığı seviyedir. Direnç noktası
(seviyesi) ise yükseliş eğilimindeki fiyatların gelen
satışlarla daha yukarıya gidememesi ve satış baskısıyla
karşılaşıp yükselişin duraksadığı noktadır.
Yatırımcıların ve teknik analistlerin pozisyon
almadan önce en çok dikkat ettikleri nokta yatırım
aracının destek ve direnç noktasıdır. Piyasada
yatırımcılar genellikle destek seviyelerinden pozisyon
açıp direnç seviyelerinden pozisyon kapatmayı tercih
ederler. Destek ve direnç seviyeleri hisse senedi
piyasasında hisselerin nerden alınıp satılacağı
konusunda yardımcı olurlar.

19. Keynes’in de belirttiği gibi kırılmayacak destek ve direnç
yoktur. Her destek ve direnç kırılabilir. Dikkat edilmesi gereken
destek ve direnç seviyelerinin iyi belirlenmesi ve gücünün
ölçülmesidir. Destek ve direnç seviyelerinin gücünü anlamak için
dikkat edilmesi gerekenler:
1-) Fiyatlar destek ve direnç seviyelerinde ne kadar uzun süre
kırılmadan kalırsa o bölgedeki destek ve dirençler o kadar
kuvvetlidir.
2-) Bir destek ve direnç bölgesindeki işlem miktarı ne kadar çoksa o
bölgedeki destek ve direnç o denli kuvvetlidir.
3-) Güçlü destek ve dirençlerin kırılması durumunda fiyat
hareketleri kırılma yönünde daha şiddetli olurken zayıf destek ve
dirençlerin kırılması durumunda fiyat hareketleri daha zayıf
olur.
4-) Bir diğer önemli nokta destek ve direnç seviyelerinde fiyatların
genellikle yuvarlak rakamlardan oluşma eğiliminde olduğudur.
Bu durum insan psikolojisinde yuvarlak rakamları daha fazla
algılama eğiliminin olmasıyla açıklanabilir.

20. 3-) Ana trendler üç aşamadan oluşur
Birinci aşama bilinçli yatırımcıların ekonomik iyileşme ve uzun
vadeli büyüme beklentilerinden kaynaklanan yoğun alımları ile
başlamaktadır. Genel piyasa koşulları sıkıntılı ve karamsardır.
Bilinçli yatırımcılar bu sıkıntıdan etkilenerek satılan hisse
senetlerini satın alırlar.
İkinci aşamada genel ekonomik koşullarda düzelme ve şirket
karlarında artışlar görüldükçe piyasadaki diğer yatırımcılar da
alıma başlarlar.
Üçüncü ve son aşamada ekonomik koşullar oldukça iyi
görünmekte ve şirket karlılıkları rekor düzeylerde
gerçekleşmektedir. Bu olumlu piyasa şartlarında, karamsar
yatırımcılar da dahil olmak üzere herkes fiyatların daha da
yükseleceği düşüncesi ile daha çok hisse senedi almaya başlar. Bu
aşamada bilinçli yatırımcılar devreye girerler ve düşüş
beklentileri olduğu için ilk aşamada satın almış oldukları hisse
senetlerini satmaya başlarlar, yani karlarını realize eder, ve olası
düşüşlere karşılık önlem almaya başlarlar.
Aşağıdaki grafikte yükseliş trendi için üç aşamalı alış-satış
hareketleri gösterilmektedir.

22. Bir düşüş trendi, bilinçli yatırımcıların düşüş trendi
beklentileri ve karlarını realize etmek amacıyla ellerindeki hisse
senetlerini satmaları ile başlamaktadır. Yükseliş trendinin
sonunda fiyatlar yükselmiş ve piyasa aşırı doyum noktasına
ulaşmıştır. Artık fiyatların daha fazla yükselmeyeceğini düşünen
ve karlarını realize etmek isteyen yatırımcılar, ellerindeki hisse
senetlerini satmaya başlarlar ve fiyatlar bu aşamada düşmeye
başlar.
İkinci aşamada ekonomik koşullar kötüye gitmeye başlar ve
şirket karlılıklarında önemli düşüşler görülür. Buna aşırı arz
nedeniyle hisse senedi fiyatlarındaki düşüş de eklenince daha
çok sayıda yatırımcı satışa başlar.
Son aşamada da kötü piyasa haberleri yayılmaya başlar ve
yatırımcılar hisse senetlerinin gerçek değerini göz önüne dahi
almadan panik bir şekilde satmaya devam ederler.
Düşüş trendi sona erdikten sonra resesyondaki iyileşme
beklentileri ile birlikte bilinçli yatırımcılar tekrar yoğun hisse
senedi alımlarına başlarlar ve böylece yeni bir yükseliş trendine
girilir.

23. 4-) Teyit İlkesi (Endeksler birbirini doğrulamalıdır)
Bir trendin onaylanması için farklı farklı endekslerin
aynı yönde hareket etmesi ve birbirini doğrulaması
gerekir. Ortalamalar veya piyasa göstergeleri birbirini
onaylamalı, yani endeks veya ortalamalar birbiriyle
aynı sinyalleri vermelidir.
Örneğin, bir metal endeksi yükselirken, sanayi
endeksinin aşağı trende geçmesi durumunda anormal
ve kısa süreli bir durum olarak değerlendirilebilir
çünkü metal ve sanayii şirketlerinin yakından ilgili
olduğu düşünülürse ters yönlü hareketin fazla
sürmeyeceği ve eninde sonunda iki endeksin aynı
yönde hareket edeceği beklenir.

24. 5-) İşlem Hacmi (volume) trendi onaylamalıdır.
Dow Teorisi hisse senedi fiyat hareketleri üzerine
kurulmuştur. Fiyat hareketlerinin yetersiz kaldığı
belirsizlik durumlarında işlem hacmi verilerinden
faydalanılmaktadır.
İşlem Hacmi grafiği ana trend doğrultusunda hareket
etmelidir. Fiyat artarken işlem hacmi zayıf kalıyorsa
veya fiyat düşerken işlem hacmi artıyorsa süregelen
trendde bir değişim olacağı söylenebilir.
Aşağıdaki grafikte yükselen ana trendi onaylayan
işlem hacmi grafiği görülmektedir.

26. 6-) Kesin bir dönüş sinyaline kadar trend aynı kalır
Yükseliş trendini yeni fiyatların eskilerine oranla
yüksek olması şeklinde tanımlanabilir. Bir yükseliş
trendinin sona ermesi için en azından bir kez yeni
fiyatın eskisinden düşük olduğunu görmemiz
gerekmektedir (düşüş trendi için de tersi durum söz
konusudur). Ayrıca iki endeksten sadece bir
tanesindeki kesin dönüş tek başına yeterli değildir,
diğer endeks tarafından da bu dönüşün onaylanması
gerektiği unutulmamalıdır.
Aşağıdaki grafikte C düşüş trendinin A ve B
noktalarından sonra sona erdiğini görebiliriz.

28. Teknik Analiz Grafikleri
• Teknik analizde grafikler yatırımcıların gelişmeleri
daha kolay anlayıp yorumlamaları amacıyla kullanılır.
• Çizgi(line), çubuk(bar) ve mum (candle stick)
şeklindeki grafikler yaygın olarak kullanılır.
• Grafiklerde yatay eksen zamanı, dikey eksen de fiyat
hareketlerini gösterir.

29. 1-) Çizgi Grafikler
Analizi yapılacak yatırım aracının günlük kapanış,
ağırlıklı ortalama gibi verilerinin çizgi ile
birleştirilmesi sonucu oluşur. Basit yapıdaki grafikler
olup bir bakışta fiyat değişimlerini gözlemleyebilme
imkanı verir.

30. 2-) Çubuk Grafikler
Teknik analizde en çok kullanılan ve piyasa
hareketlerini en iyi anlatan grafik türüdür. Çubuk
grafiklerde açılış fiyatı çubuğun soluna kapanış fiyatı
ise çubuğun sağına işaretlenir. Çubuğun uzunluğu da
grafiği çizilen yatırım aracının gün içinde görmüş
olduğu fiyat aralığını verir. Çubuğun en üst noktası
paritenin gün içinde ulaştığı en yüksek fiyatı, en alt
noktası gün içinde en düşük fiyatı gösterir.

31. Çubuk grafik çubuklarının okunması :

32. Çubuk Grafik Örneği, facebook pay senetlerinin bir aylık çubuk grafiği

33. Çubuk grafiğin altında yer alan kırmızı ve yeşil
çizgilerin uzunluğu o günkü işlem hacmini verir. O
gün içinde kapanış fiyatı açılış fiyatından düşükse
çizginin rengi kırmızı, kapanış fiyatı o günkü açılış
fiyatından yüksekse o günkü çizgi yeşil renktedir.
Çubuk grafikten ulaşabileceğimiz bir diğer önemli
bilgi ise paritenin volatilitesidir. Çubuğun boyu ne
kadar uzun ise paritenin o kadar volatil yani hareketli
olduğunu gösterir. Volatilite bir anlamda artan bir
belirsizliği ve riski de ifade eder.

34. 3-) Mum Grafikler
Mum grafikler de çubuk grafiklere benzemekle
birlikte şeklinin muma benzemesinden dolayı bu ismi
almıştır. Mum şekillerinin uzunluğu belirlenen süre
içinde (genellikle gün içinde) açılış ve kapanış fiyatları
arasındaki farkı verir. Mumun altında ve üstünde
bulunan çizgiler de gün içinde yatırım aracının en
düşük ve en yüksek fiyatını verir. Kapanış fiyatı gün
içindeki en düşük fiyatsa mumun altında çizgi olmaz,
aynı şekilde açılış fiyatı gün içindeki en yüksek fiyatsa
mumun üstünde çizgi olmaz. Kapanış fiyatı açılış
fiyatından yüksekse mumun içi boş, kapanış fiyatı
açılış fiyatından düşükse mumun içi dolu olur.

35. Mum Grafiğin Okunması

36. Facebook Inc. Şirketinin bir aylık mum grafiği

37. Mum Grafiğinin Yorumlanması

38. 4-) Nokta-Şekil Grafiği
Nokta şekil grafiği sadece fiyat değişimini gösteren
zaman faktörünü dikkate almayan bir grafik türüdür.
Yükselişler X, düşüşler ise O ile gösterilir. Her gün yeni bir
veri çizilmez sadece belirli bir işaretleme miktarı(box size)
kadar artış veya azalış olursa çizim yapılır. Ayrıca bir de
yeni dönüş çarpanı belirlenmelidir, bu çarpan fiyatın gittiği
yönden ne kadar geriye dönerse yan sütuna geçilebileceğini
ifade eder. Nokta şekil grafiklerinin en önemli avantajı
önemsiz fiyat hareketlerini ve verilerdeki gürültüyü
elemine etmesidir. Nokta ve Şekil grafikleri daha çok
senede olan arz ve talebin hangisinin fazla olduğunu
gösterir. uzun bir X sütunu talebin arzdan fazla olduğunu
gösterirken uzun bir O sütunu arzın talepten fazla
olduğunu ve fiyatların düşmekte olduğunu gösterir.

39. Örneğin işaretleme miktarı (kutu genişliği, box size) 250
TL olarak belirlendi. Eğer fiyatlar X sütunu üzerindeyken
10000 TL’den 10250 TL’ye çıkarsa bir X işareti konur. Fakat
fiyatlar O sütunu üzerindeyken 10000 TL’den 9750 TL’ye
düşerse bu durumda yeni bir O işareti konur. Her bir sütun
ya X’lerden ya da O’lardan oluşur. Her iki işaret kesinlikle
aynı sütun üzerinde bulunmaz. Bir de geri dönüş miktarı
denilen bir sayı vardır. Bu sayı X ve O sütunundan diğerine
geçiş şartını gösterir. Örneğin X sütunu üzerindeyiz ve kutu
genişliği 250 TL ve geri dönüş sayısı da 3 olsun. Bu
durumda eğer fiyatlar artış halindeyken (X sütununda
olduğumuz için) bir gün içinde 3x250=750 TL düşerse X
tepe kısmının hemen sağ tarafında 3 adet O işareti oluşur.

41. Teknik Analizde Göstergeler
(İndikatörler)
Belirli dönemlerdeki fiyat hareketlerinden bir takım
matematiksel işlemlerle elde edilen ve sayısal değerlerle
ifade edilen yatırımcıya yön göstermesi açısından
anlamı olan değişkenlere gösterge adı verilir.
Göstergeler teknik analistler tarafından hisse senedinin
momentumunu yani temposunu ölçmek, hisse
senedinin aşırı alış veya satış bölgelerini tespit etmek,
alış veya satış işleminin güç kaybedip kaybetmediğini
tespit etmek, destek ve direnç bölgeleri ile trendin
tespiti amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır.

42. 1-) Hareketli Ortalamalar( Moving Average)
Hareketli ortalamalarda belirlenen periyotlar için
fiyatların ortalaması hesaplanır . Hareketli ortalamalar
teknik analizciler tarafından sıklıkla kullanılır ve
trendin yönünü daha net olarak görmeyi sağlar.
Sürenin uzunluğu alım-satım sinyalini erken veya geç
olmasını etkilemekte olup, kısa süreli ortalamalar daha
duyarlıdır. Genellikle 5, 10 veya 20 günlük süreler için
ortalamalar hesaplanır, uzun vadeli yatırımlar için
daha uzun süreler de kullanılabilir. Hareketli
ortalamalar basit, ağırlıklı ve eksponansiyel olarak
hesaplanmaktadır.

43. Basit Hareketli Ortalamalar
Basit hareketli ortalamada, periyot içindeki fiyatlar
toplanıp gün sayısına bölünür. Hesaplama her gün
tekrar yapılır. Tüm değerlerin ağırlığı eşittir.
Örneğin 5 günlük periyot için kapanış fiyatlarına göre
basit hareketli ortalama hesaplanacaksa son beş
günlük kapanış fiyatları toplanıp gün sayısı olan 5’e
bölünüp hareketli ortalama hesaplanır:

44. Tarih Kapanış Fiyatı Basit Hareketli
Ortalama
1.11.2016 4 -
2.11.2016 4,1 -
3.11.2016 4,15 -
4.11.2016 4,05 -
5.11.2016 4,20 4,1
6.11.2016 4,10 4,12
7.11.2016 4,05 4,11
8.11.2016 4 4,08
9.11.2016 3,9 4,05
Örneğin 7.11.2016 tarihinde hareketli ortalama o gün de dahil son beş
günün fiyatlarının ortalamasıdır: (4,15+4,05+4,20+4,10+4,05)/5 =4,11

45. Ağırlıklı Hareketli Ortalamalar
Seçilen dönem içindeki ilk fiyat 1, sonrakiler 2,3,4,…
ile çarpılır en son fiyat da n ile çarpılır. Bulunan toplam
da ağırlık toplamına (1+2+3+…+n) bölünür. Basit
ortalamada olduğu gibi hergün yeniden ağırlıklı
ortalama hesaplanır, tek farkı son günlerin ağırlığının
daha fazla olmasıdır.

46. 5 günlük Ağırlıklı Hareketli Ortalamaların Hesaplanması:
Tarih Kapanış Fiyatı Ağırlıklı Hareketli
Ortalama
1.11.2016 2,10 -
2.11.2016 2,12 -
3.11.2016 2,14 -
4.11.2016 2,18 -
5.11.2016 2,16 2,15
6.11.2016 2,2 2,17
7.11.2016 2,22 2,19
8.11.2016 2,24 2,21
9.11.2016 2,28 2,24
Örneğin 5.11.2016 tarihli ağırlık ortalama fiyatı
[(1x2,10)+(2x2,12)+(3x2,14)+(4x2,18)+(5x2,16)]/(1+2+3+4+5=15)= 2,15 şeklinde
hesaplanır.

47. Üssel Hareketli Ortalamalar
Üssel hareketli ortalamalar basit ortalamaya göre ilk
günleri ihmal etmemekle birlikte, ağırlıklı ortalamaya
göre de son günlere fazla önem vermemektedir. Üssel
hareketleri ortalamaların hesaplanması çok veri
gerektirip zaman alsa da bilgisayar ortamında
kolaylıkla hesaplanabilir.

48. Üçgensel Hareketli Ortalama (Triangular Moving Average)
Üçgensel harekeli ortalama (ÜçHO) belirlenen
gün sayısının orta kısmına düşen günlere daha
fazla ağırlık vererek HO’nın hesaplanması yoludur.
Burada son günlere fazla ağırlık vermekten ziyade
daha önceki günlere daha fazla ağırlık verilmesi
söz konudur. Örneğin 12 günlük ÜHO
hesaplanacaksa ortaya düşen 4,5,6,ve 7’nci günlere
daha fazla ağırlık verilir.

49. Değişken Hareketli Ortalama (Variable Moving Averages)
Bu hareketli ortalama türü 1992 yılında Tushar Chande’nin
yazmış olduğu makale ile Teknik Analiz literatürüne girmiştir.
Değişken Hareketli Ortalama (DHO) ise yine üssel bir hareketli
ortalamadır. Fakat tek farkı özellikle fiyatların belli bir yerde
sıkışmaları durumunda diğer HO’ların vereceği yanlış sinyalleri
dikkate alarak daha hassas bir sonuç vermesidir. Bu tür HO trend
yönünü diğer HO’lara göre daha erken sinyal verir.
Hesaplanması ise aşağıdaki şekildedir.
DHO = (YO * DO * Kapanış) + (1-YO * Dünkü DHO)
Burada;
YO : Yüzde Oranı (Üssel HO’da verildiği şekliyle)
DO : Dalgalanma Oranı (Fiyatların dalgalanma Oranı)
Fiyatların dalgalanma oranı’nın (DO) nasıl bir değer alacağı ise
Yatay Dikey Filtre Oranına bakılarak kararlaştırılır ve Yatay Dikey
Filtre Oranı Dalgalanma Oranı olarak alınırsa daha sağlıklı sonuçlar
elde edilir.

50. Dow 30 Endeksi 1 yıllık çizgi grafiği ve hareketli ortalamaları(DJI)
Şekilde siyah renkteki kalın çizgi fiyatların bir yıllık çizgi grafiği, renkli çizgiler de
basit, üssel ve ağırlıklı hareketli ortalamaları göstermektedir. (MA basit, EMA üssel,
WMA ağırlıklı hareketli ortalama)

51. Yine aynı endeksin son bir haftalık hareketli ortalamalarına baktığımızda da
hareketli ortalamaların birbirlerine yakın değerler aldıkları , çizgisel fiyat grafiğiyle
birlikte hareket ettikleri görülmektedir. Grafikten de anlaşıldığı gibi hareketli
ortalama grafikleri günlük fiyat iniş çıkışlarını elimine ederek trendin yönünü daha
net göstermektedir.

52. Ortalama hesaplanırken hangi yöntem kullanılırsa
kullanılsın, karar verirken aynı şekilde yorumlar ortaya
çıkmaktadır. Eğer tek bir ortalama ve fiyat arasında
karşılaştırma yapılarak karar veriliyorsa fiyat çizgisinin
hesaplanan hareketli ortalamayı yukarı kesmesi alım,
aşağı doğru kesmesi satım sinyali olarak
değerlendirilir.
Ancak tek ortalama ve fiyat karşılaştırılması yerine
birden fazla dönemli ortalamalarda birbirleriyle
karşılaştırılarak karar verilir. Bu durumda kısa vadeli
ortalama uzun vadeli ortalamayı yukarı keserse al,
aşağı keserse sat sinyali olarak yorumlanmaktadır.

53. Fiyat ve Hareketli Ortalama Grafiğine Göre Alım Satım kararı verilmesi

54. Kısa vadeli ve uzun vadeli ortalamalar karşılaştırılarak alım satım
kararı verilmesi
Mavi çizgi 5 günlük hareketli ortalamayı, kırmızı çizgi ise 20 günlük hareketli
ortalamayı göstermektedir. Kısa vadeli (5 günlük) hareketli ortalamanın uzun
vadeli (20 günlük ) hareketli ortalamayı aşağıya doğru kestiği noktalarda sat sinyali,
yukarıya doğru kestiği noktalarsa al sinyali olarak yorumlanır.

55. Teknik analizde tercih edilen hareketli ortalama
periyotları ise aşağıdaki gibidir.
 Çok kısa dönem fiyat hareketlerinin analiz için 5-13
günlük,
 Kısa dönem trendlerin analizi için 14-25 günlük,
 Orta vadeli trend analizleri için 26-49 günlük,
 Orta-uzun vadeli analizler için 50-100 günlük,
 Uzun vadeli trend analizleri için 100-200 günlük
hareketli ortalamalar kullanılır.

56. Bolinger Bantları
Bolinger bantları, fiyat değişmelerini izleyen ve
hareketli ortalamaların belirli bir standart sapması
olarak belirlenen alt ve üst limitlere göre belirlenen
alım-satım bantlarıdır. Bu bantların alt ve üst sınırları
standart sapmadan elde edildiği için kanal fiyatlar çok
hareketli olduğu zamanlarda genişler, hareketsiz
olduğunda da daralır.

57. Fiyatların üst banda yaklaşması sat sinyali, alt banda
yaklaşması ise al sinyali olarak yorumlanır. Orta
bandın fiyatlar tarafından kesilmesi de alım satım
kararı yaparken dikkat edilmesi gereken
hususlardandır.
Fiyatın band dışına çıkması var olan trendin devam
edeceği anlamına gelirken, bant dışında meydana
gelen dip veya zirveleri bant içinde meydana gelen dip
veya zirvelerin izlemesi olası bir trend değişimi olarak
yorumlanmaktadır. Bir bantta başlayan hareketin
genelde, fiyat diğer banda erişinceye kadar sürmesi ve
banttan geri dönerek diğer banda kadar
düşmesi/yükselmesi beklenir.

59. Öncelikle bir fiyat serisinin hareketli ortalaması
(HO) hesaplanır. Bu hareketli ortalama değişken,
basit, üssel, ağırlıklı, ve üçgensel olabilir.
Belirli bir gün sayısı baz alınarak (genellikle 20-30
gün civarıdır) hareketli ortalama hesaplandıktan sonra
orta bant bulunur.
Bu formülde n, hareketli ortalamanın hesaplanması
için gereken gün sayısı, kapanış da günsonu kapanış
fiyatıdır.
Bolinger Bantlarında Üst ve Alt Bantların hesaplanması

60. Hesaplanan Orta Bant’a genellikle HO’nun 2 standart
sapması eklenilip çıkartılarak Bollinger bantlarının alt
ve üst sınırları bulunur. Bu da aşağıdaki şekilde
hesaplanır.
(Formüldeki D harfi kaç tane standart sapmanın
çıkarılacağını veya toplanacağını verir)

61. MACD – Moving Average Convergence-
Divergence
MACD, İngilizce Moving Average Convergence Divergence
kelimelerinin kısaltmasıdır.
moving average: Hareketli ortalama,
covergence: yakınlaşma,
divergence: uzaklaşma, ayrılma ve açılma,
anlamlarına gelir.
Hareketli ortalamalardan türetilmiş bir gösterge olup, hareketli
ortalamaların birleşmesi ve ayrılması göstergesi de denilebilir.
MACD 26 günlük üssel hareketli ortalamadan 12 günlük üssel
hareketli ortalama çıkarılarak bulunur. Daha sonra dönüş
hareketleri ve uyumsuzlukların tespiti için trigger( tetik) çizgisi
veya sinyal çizgisi olarak adlandırılan MACD değerinin 9 günlük
hareketli ortalaması hesaplanır.MACD göstergesi tetik çizgisini
aşağıdan yukarı kestiği zaman alım, yukarıdan aşağıya doğru
kestiği zaman da satım kararı verilir.

62. Ayrıca O seviyesi MACD grafiğinde denge olarak kabul edilir ve O
seviyesinden aşağı yönde hareket sat yukarı yönde hareket ise al sinyali
olarak yorumlanır. O seviyesinin çok altında veya çok üstünde meydana
gelen MACD çizgisi ile sinyal çizgisinin kesişmesi durumunda trendin
yönünün değişebileceği düşünülür. Yükselen fiyatlara rağmen MACD
çizgisinin yükselmemesi yükseliş trendinin sonuna gelindiği veya
düşen fiyatlara rağmen MACD çizgisinin düşmemesi düşüş trendinin
sonuna gelindiği şeklinde kabul edilir.

63. MOMENTUM
Momentum, belirlenmiş süre içinde fiyatların % kaç
değiştiğini gösteren bir göstergedir. Fiyatlar daha hızlı
artarken ya da düşerken momentum artmakta, hız
yavaşladığı zaman momentum azalmaktadır.
Momentumun cari fiyat ile belirlenen dönembaşı fiyat
arasındaki değişimin yüzdesi olarak hesaplanması
durumunda sıfır etrafında oluşan bir grafik ortaya çıkar ve
momentum negatiften pozitife dönünce alış, negatife
dönünce de satış sinyali olarak algılanır. Momentum,
değişimin yüzdesi olarak hesaplandığı bu durumda Price
ROC (yüzde değişme göstergesi) ismini alır.
Momemtumun bir başka hesaplama şekli de aşağıdaki gibi
olup değerler 100 etrafında ortaya çıkmaktadır.

64. : Cari kapanış fiyatı
: n gün önceki kapanış fiyatı
Eğer momentum yükseliyorsa bu fiyatların belirlenen periyota
göre daha hızlı yükseldiğini ya da daha yavaş düştüğünü gösterir.
Eğer momentum yatay olarak devam ediyorsa fiyatların aynı
oranda yükseldiği ya da düştüğü anlaşılır.
Eğer momentum düşüyorsa bu fiyatların öncesine göre daha
yavaş yükseldiği ya da daha hızlı düştüğü anlaşılır.
Yükselen momentum piyasanın yükselişine, alçalan
momentum ise düşüşe yorumlanır.
Momentum 100 eksenini yukarıya doğru keserse yükseliş
sinyali, 100 eksenini aşağı yönde keserse düşüş sinyali olarak
yorumlanmaktadır.

65. Momentum göstergesi ayrıca ;
-Dip yapıp, yukarı döndüğü zaman alış,
-Zirve yapıp, aşağı döndüğü zaman da satış sinyali olarak da
yorumlanmaktadır.
Fiyatlar zirve yaparken momentumun zirve yapamaması veya fiyatlar
dip yaparken göstergenin dip yapamaması uyumsuzluk olup, bu durum
trend değişikliğinin erken sinyali olarak değerlendirilmektedir.

66. Emtia Kanalı Endeksi (Commodity Channel Index-CCI)
Emtia borsaları için geliştirilmiş bir indikatördür.
Yapısı itibari ile hisse senetleri piyasasında da
kullanılabilmektedir.
CCI bir trend takip edici indikatördür. Birçok analist
tarafından aşırı alım satım indikatörü olarak da
kullanılmaktadır.
CCI çok hareketli bir yapıya sahip olup, kısa vadeli,
özellikle yatay hareket eden piyasalarda trend
başlangıçlarını yakalayabilmektedir. CCI fiyatların
hareketli ortalamalardan ne kadar uzaklaştığını
göstermektedir.

67. Emtia kanalı endeksi aşağıdaki gibi hesaplanır:
Belirlenen peryotta
Periyot değeri teknik analistin bakış açısı, vadesi,
uyguladığı stratejiye göre değişiklik gösterse de genel olarak
işlem platformlarında 14 periyot kullanılır.
CCI, +100 ile -100 arasında bir değer alır. +100’ün üzerinde
olması demek, fiyatın aşırı yükselmesi, -100’ün altında
olması fiyatın aşırı düşmüş olduğu anlamına gelir.
Kısa vadeli trend değişikliklerini izleyen CCI, çok
hareketli olup, küçük fiyat değişikliklerinde bile
göstergenin +100 veya -100’le sınırlandırılmış eksenlerinin
dışına çıkmasına sebep olmaktadır. CCI yükselen ve düşen
piyasalardan ziyade yatay trend izleyen piyasalarda başarılı
olmaktadır.

68. Fiyatlar yükselme eğiliminde iken (sonraki
öncekinden daha yukarıda iki tepe göstermesi), CCI
tersi şeklinde alçalan iki tepe şeklinde ortaya çıkmış ise
fiyatlar düşecek, fiyatlar alçalan tepe gösterirken CCI
yükselen iki tepe ortaya çıkartırsa fiyatlar
yükselecektir.
 CCI +100 değerini aşağı yönde keserse sat,
 CCI -100 değerini yukarı yönde keserse al, sinyali
şeklinde yorumlanmaktadır.

70. Göreli güç endeksi (Relative Strenght Indeks –RSI)
Bu gösterge grafikler üzerinde 0 ile 100 arasında değişen değerler vermekte ve
fiyatların gücünü ölçmekte kullanılmaktadır. Hisse senedi ve foreks
piyasalarında yaygın olarak kullanılır. Geliştiricisi Welles Wilder’a göre 14
günlük periyot kısa vadeli analizler için ideal süredir.
Yorumlanması: RSI indikatöründe 30 ile 70 değerleri dışındaki bölgeler aşırı
olarak tanımlanmaktadır. RSI’nin 30 seviyesinin altına sarkması; piyasada aşırı
satış gerçekleştiği, gelen tepki alımları ile yükselişin başlayacağı düşünülmekte
ve RSI’nin 30 çizgisini yukarı yönde kırması al sinyali olarak
değerlendirilmektedir. RSI’nin 70 seviyesinin üzerinde olması ise piyasanın
aşırı alım bölgesinde olduğu satış işlemlerinin başlayarak ve RSI 70 çizgisinin
aşağı yönde kırılması, sat sinyali olarak yorumlanmaktadır.
İşlem hacmi ve fiyatın yükselmesine rağmen RSI’nin düşüş eğiliminde olması,
talebin yüksek olmasına rağmen, hisse senedindeki yükselişin baz alınan
endeks veya sektördeki yükselişten az olduğu anlamına gelir ve bu trend
değişimi için önemli bir gösterge olup sat sinyali olarak algılanır.
RSI yorumlanırken dikkat edilecek bir husus da, RSI'ın uzun bir dönem
sonra 30'un altına gerilemesi, 2 aydan 6 aya kadar sürebilecek zayıf
performanslı bir dönemin başladığının sinyali olabilir. Tam tersi durumda, yani
RSI'ın 70'in üzerine uzun zamandır ilk defa çıkıyor olması en önemli trend
dönüşüm sinyalidir.

71. Novartis şirketinin 14 günlük periyotla 3 yıllık RSI değerleri

72. Dinamik Momentum Endeksi
(Dynamic Momentum Index-DMI)
DMI, son günlerdeki fiyatların değişkenliği ile
belirlenmektedir. RSI’ye göre daha duyarlı bir göstergedir,
yorumlanması ise RSI ile aynıdır. Fiyatın volatilitesi arttıkça DMI
fiyat değişimlerine daha duyarlı hale gelmektedir. Diğer bir
deyişle, DMI sakin ve durağan piyasalarda daha uzun periyotlar
kullanırken, hareketli piyasalarda daha kısa periyotlar kullanır.
DMI en yüksek 30 gün, en düşük de 3 günlük periyotla kullanılır.
RSI ile DMI arasındaki temel fark, gösterge periyodu RSI’de
sabit iken DMI’de değişkendir.
DMI’de periyot uzunluğunu belirleyen volatilite endeksi 5
günlük bir standart sapma ve bu sapmanın 10 günlük ortalaması
kullanılarak hesaplanır. DMI piyasanın son hareketlerine daha
duyarlı olduğu için genellikle RSI’den daha önce sinyal verir.

73. Stokastik (Stochactic)
Stokastik göstergesi hisse senedinin kapanış fiyatını
belirlenen bir periyot içinde seyrettiği fiyat aralığı ile
karşılaştıran bir göstergedir. Teknik analizde en sık
kullanılan göstergelerden biridir. Stokastik işlem hacminin
en yüksek olduğu dönemlerde ve kısa vadede etkilidir. Bu
gösterge bir parametrenin kapanış fiyatlarını en yüksek ve
en düşük seviyelere göre ölçer ve dönüş sinyali üretir. Ayrıca
aşırı alım satım bölgelerinin tespitine yarayan bir
göstergedir.

74. Stokastik göstergesinde % K ve % D olmak üzere iki
çizgi bulunur. %K olarak ifade edilen ve genellikle
kesiksiz bir çizgi ile göstergede belirtilen çizgi ana
göstergedir. %D çizgisi ise kesikli çizgi ile gösterilir.
%D kesikli çizgisi %K çizgisinin 3 günlük hareketli
ortalamasıdır.
%K= 100x(K-ED)/(EY-ED)
K: En son kapanış fiyatı
ED: Senedin belirlenen periyot içindeki en düşük değeri
EY: Senedin belirlenen periyot içindeki en yüksek değeri

75. Stokastik göstergesi çeşitli işlem platformlarında genellikle %
K için 5 günlük zaman dilimi baz alınır. Ancak bu zaman dilimi
kısa vade için çok sık al-sat sinyali üretmekte ve sinyallerin isabet
oranı düşmektedir. Yatırımcı aldığı pozisyona göre istediği
zaman dilimini seçebilir ve vade ile orantılı olarak bu süreyi
uzatabilir.
Yorumlanması : 20 ile 80 çizgisi aralık olarak belirlenmiş olup,
80 seviyesinin üzeri aşırı alım, 20 seviyesinin altı ise aşırı satım
bölgeleri olarak yorumlanır. %D çizgisinin 20 seviyelerinde %K
çizgisini yukarı doğru kesmesi al sinyali, %D çizgisinin % K
çizgisini 80 seviyelerinden aşağı doğru kesmesi sat sinyali olarak
yorumlanır.

76. En alttaki grafik stokastik göstergesine aittir; bu bölgedeki mavi çizgi grafik
%K stokastik çizgisidir, kırmızı çizgi grafik ise %D çizgisidir.

77. Parabolic SAR
SAR kelimesi ise Stop And Reversal (Dur ve Geri
dön) kelimelerinin baş harfleridir.Bu gösterge özellikle ne
zaman senede girilmesi veya ne zaman senetten
çıkılması gerektiğini başarıyla yerine getiren bir
göstergedir.
Fiyatlardaki artışın durması ve geri dönmesi durumunu
çok ince bir hesaplama yoluyla tespit etmekte ve
zamanında AL-SAT kararı verilmesini sağlamaktadır.
Daha çok açığa satış işlemleri yapan yatırımcılar
tarafından ve stop loss seviyelerinin tespiti için kullanılır.

78. Yorumlanması: SAR noktaları daha önce de
söylediğimiz gibi fiyatların altında veya üzerinde
ortaya çıkarlar. Önemli olan nokta SAR
noktalarının fiyatların altında veya üzerinde
hareketini sürdürürken birden ters yöne geçtiği anı
yakalamaktır.
• Eğer SAR noktaları fiyatların üzerinde gözükürken ve
bir süre bu şekilde devam etmişken, fiyatların altına
düşerse AL kararı verilir.
• Bu durumun tam tersi olursa, yani SAR noktaları
fiyatların altında hareket ederken bu noktanın
fiyatların üzerine çıkması ise SAT kararıvermeyi
gerektirir.

79. SAT
AL
SAT
AL
Parabolik SAR göstergesine bakılarak alım-satım kararı verilmesi

80. Hacim Göstergeleri
Hacim göstergeleri teknik analizde kullanılan önemli
göstergelerdendir ve işlem hacmi verileriyle
hazırlanırlar. Bunlar; Volume, OBV(On Balance
Volume) ve MFI(Money Flow Index) göstergeleridir.
1-) İşlem Hacmi (Volume)
Adından da anlaşılacağı gibi işlem hacmini gösterir.
Fiyat göstergelerinin altında yükselen çubuklar halinde
görülürler; genellikle mavi çubuklar yükselişi, kırmızı
çubuklar ise düşüşü temsil eder. Charles Dow’a göre
işlem hacmi mevcut trendin yönünü desteklemelidir.
Trend devam edecekse işlem hacmi artmaya devam
etmelidir. Azalmakta olan işlem hacmi mevcut trendin
yön değiştireceği şeklinde yorumlanır.

81. İşlem Hacmi
(Volume)

82. 2-) OBV (On balance volume)
Bu gösterge paranın senede akıp akmadığını belirler. Senedin
fiyatı bir önceki güne göre daha yukarıda kapandığı zaman o
güne ait tüm işlem miktarı artırıcı işlem miktarı olarak
adlandırılır. Eğer tam aksi olursa, yani senedin fiyatı bir gün
önceye göre daha aşağıda kapanırsa o güne ait işlem miktarı
azaltıcı işlem miktarı olarak adlandırılır.
Bu göstergenin hesaplanması ise aşağıdaki formüller
yardımıyla olur. Öncelikle başlangıç günündeki fiyat ve işlem
hacimleri veri olarak alınır ve Eğer bugünün kapanış fiyatı
dünkü kapanış fiyatından daha yüksekse ;
OBV = Dünkü OBV + Bugünkü İşlem miktarı
Eğer bugünün kapanış fiyatı dünkü kapanış fiyatından daha
düşükse;
OBV = Dünkü OBV - Bugünkü İşlem miktarı
Eğer bugünün kapanış fiyatı dünkü kapanış fiyatına eşitse;
OBV = Dünkü OBV

83. Bu gösterge için yapılan yoruma göre OBV’deki
değişmeler fiyatlardaki değişimlerden önce ortaya çıkar.
Yani OBV artarsa arkasından fiyatlar artar veya OBV
düşerse fiyatlar düşer. Bunun arkasındaki teori ise
şudur. Bilinçli yatırımcı senede giriş yaptığında OBV
artar ve fiyatların artmaya başlamasıyla birlikte küçük
yatırımcının da piyasaya girmesiyle OBV daha da artar ve
fiyatlar daha da yükselir.
Eğer OBV yatay ve düzensiz hareket yapıyorsa buna
şüpheli hareket adı verilir ve fiyatlar belli bir süre
sonra aşağı veya yukarı dönebilir. OBV yükselen bir trend
çiziyorsa bu durum fiyatların artacağına işarettir. Eğer
OBV azalan bir trend şeklinde hareket ediyorsa bu durum
fiyatlardaki düşüşün süreceğini göstermektedir.
OBV grafiğine çizilen trend çizgileri ve OBV hareketli
ortalama grafiğinin OBV’yi kestiği noktalar al-sat sinyalleri
almakta kullanılmaktadır.

84. 3-) Para Akım Endeksi (MFI-Money Flow Index)
Para akım endeksi hisseye para giriş veya çıkışı
gücünü belirleyen bir göstergedir. Bu gösterge
göreceli güç endeksine benzemekle beraber,
hesaplamalarda işlem hacmi de dikkate
alındığından daha başarılı bir gösterge sayılabilir.
Aşağıdaki bir seri formül hesaplandıktan sonra
Para Akım Endeksine ulaşılır.

85. Tipik Fiyat =(EY + ED + K)/3
EY : Belirlenen süre içindeki en yüksek fiyat
ED: Belirlenen süre içindeki en düşük fiyat
K : Belirlenen süre sonundaki kapanış fiyat
Para Akımı = Tipik Fiyat * İşlem Hacmi
Para Oranı=

86. Yorumlanması:
Para akım endeksi 100 ile 0 arasında değerler alır. Para akım
endeksinin yükseliyor olması senede para girişi, düşüyor
olması ise senetten para çıkışı olduğunu gösterir.
Fiyatlar bir tepe yaptığında para akım endeksi de bir tepe
yapar ve daha sonra fiyatlar daha yüksek bir seviyede tepe
yapmaya yöneldiğinde eğer bu endeksin yeni tepesi bir
önceki tepenin altında kalırsa bu bir aykırılıktır ve gösterge ile
fiyatlar aksi şeyleri söylemektedir. Bu durumda kısa bir süre
sonra fiyatların aşağıya doğru yöneleceği yorumu yapılır.
Senetten senede değişmekle birlikte para akım endeksinin 80’e
yaklaştığı durumlarda aşırı alım yapıldığı ve bir süre sonra
satışların geleceği düşünülürken, endeksin 20 seviyelerine
düşmesi durumunda aşırı satışların meydana geldiği ve artık
bundan sonra satışların artmayacağı ve alımların gelerek
fiyatların yükseleceği düşünülür. Kısaca bu gösterge 75-80
seviyelerine yaklaştığında SAT, 25-20 seviyelerine düştüğünde
ise AL kararı verilir.

87. Beni sabırla ve ilgiyle
dinlediğiniz için
teşekkür ederim.