قصو موسي عليه والسلام

1. ‫عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫تحرير و تحقيق‬ ‫قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ پهريون‬ ‫قصو حضرت موسيٰ عليه الصالت والسالم. ”و اذڪر في الڪتاب موسيٰ. انه ڪان مخلصا و ڪان رسوالنبيا و‬ ‫ناديناه من جانب الطور االيمن و قربناه نجيا ووهبناله رحمتنا اخاه هارون نبياه(سوره مريم) ۽ ذڪر ڪريو ڪتاب‬ ‫۾ موسيٰ جو. بيشڪ هو(اهلل ج) چونڊيل هو ۽ رسول ۽ نبي هو. ۽ اسان ان کي سڏيو طور جي ساڄي پاسي طرف‬ ‫ُ‬ ‫کان. ۽ اسان ان کي ويجهو ڪيو راز جون ڳالهيون ڪرڻ الِء. ۽ اسان بخشيون ان کي خاص رحمتن سان ان جو ڀاَء‬ ‫هارون کي جيڪو نبي هو“ موسي عليه الصالت وسالم جو نسب نامون هن ريت آهي” موسيٰ بن عمران، بن‬ ‫قاهث، بن عاذر، بن الوي، بن يعقوب ع، بن اسحاق ع، بن ابراهيم ع.“ بقول امام سهيلي رح، موسيٰ ع جي والده‬ ‫.ماجده جو نالو”ايارخا“ هو ڪي ماڻهو ان جو نالو”اياذخت“ به ُٻڌائين ٿا‬ ‫طسم تلڪ آيت الڪتب المبين. نتلوا عليڪ... وجنودهما منهم ما ڪانوا يحذرون.(سوره القصص). طسم هي‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫1 ‪Page‬‬

2. ‫آيتو آهن روشن ڪتاب جون. اسين پڙهي ُٻڌايون ٿا توهان کي موسيٰ ۽ فرعون جو ڪجه واقعو ٺيڪ ٺيڪ، انهن‬ ‫ماڻهن الِء جيڪي ايمان آڻين ٿا. بيشڪ فرعون متڪبر(۽ سرڪش) بڻجي ويو هو سرزئين تي ۽ ان بڻائي ڇڏيو هو‬ ‫ُ‬ ‫اتي جي باشندن کي گروه گروه، ڪمزور ڪرڻ چاهيندو هو هڪ گروه کي ان ۾ ذبح ڪندو هو انهن جي پُٽن‬ ‫کي، جيئرو ڇڏي ڏيندو هو عورتن کي. بيشڪ هو فساد پئدا ڪرڻ وارن مان هو ۽ اسان چاهيو ته احسان‬ ‫ڪريڇڏيون انهن ماڻهن تي جن کي ڪمزور ڪيو ويو هو ملڪ (مصر) ۾ ۽ بڻائي ڇڏيون انهن کي پيشوا ۽ بڻائي‬ ‫ڇڏيو انهن کي(فرعون جي تخت و تاج جو) وارث. ۽ تسلط بخشي انهن کي سرزمين (مصر) ۾ ۽ اسان ڏيکاريون فرعون‬ ‫ُ‬ ‫.)هامان ۽ ان جي فوج کي انهن جي طرفان اهوئي خطرو جنهن جو هو انديشو ڪندا رهندا هئا(القرآن‬ ‫بني اسرائيل جي قوم جيڪا اهلل ج جي نبي يعقوب ع بن اسحاق ع، بن ابراهيم ع جي نسل مان آهي ۽ پنهنجي‬ ‫ُ‬ ‫وقت جي ماڻهن ۾ سڀني کان بهتر قوم ڳڻبي هئي. جڏنهن فرعون کي مصر جي سرزمين تي ان قوم جو بادشاه‬ ‫بڻايو ويو ته هو جابر بڻجي ويو ۽ ان هن قوم کي گروهن ۾ تقسيم ڪري ڪري ڇڏيو جيڪو اهلل ج کي پسند‬ ‫ُ‬ ‫ڪونه آيو ۽ مٿين آيتن ۾ به ان جو ذڪر اچي ٿو. فرعون پوِء دنياوي زندگي اختيار ڪري ورتي ۽ پنهنجي‬ ‫ُ‬ ‫پروردگار بزرگ و برتر اهلل ج جي اطاعت کان ممنهن موڙي ڇڏيو. هن باغيَء پنهنجي قوم ۽ معشري کي مختلف‬ ‫گروهن ۾ تقسيم ڪري هڪ گروه (يعقوب ع جي پيروڪارن کي) کي ذليل ۽ خوار سمجهڻ شروع ڪيو.(يعني‬ ‫.)اسرائيل جي قوم کي‬ ‫ُ‬ ‫چيو وڃي ٿو ته جڏنهن ابراهيم ع مصر ۾ آيا هئا ۽ بيبي ساره رضيه جي حسن و جمال تي بادشاه مصر فدا ٿي کين‬ ‫پنهنجي حرم ۾ داخل ڪرڻ جو ارادو ڪيو هوئائين ته اهلل ج ساره ر کي ان کان معجزانه طريقي سان نچائي ڇڏيو‬ ‫ُ‬ ‫هو ۽ ان وقت کين رضيه اها بشارت به ڏني ج هئي ته هڪ ڏينهن اهڙو به ايندو جو تنهنجي ر خاندان مان هڪ‬ ‫ٻار جنم وٺندو جيڪو بادشاه مصر جي انهن ظلمن جو خاتمون به ڪندو ۽ اها بشارت (ڳاله) نسل در نسل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫منتقل ٿيندي رهي هئي ۽ بني اسرائيل ۾ غالميَء جي زندگيَء ۾ ببه شهرت ورتي هئائين. مصر جا قبطي به ان ڳاله‬ ‫جو تذڪرو پنهنجي محفلن ۾ ڪندا پئي آيا ۽ هڪ ڏينهن اها بشارت مصر بادشاه تائين وڃيي رسي. بس ان‬ ‫ڏينهن کان پوِء هن حڪم ڏئي ڇڏيو هو ته بني اسرائيل ۾ جيڪو به (نر) ٻار پئدا ٿيندو ان کي قتل ڪيو ويندو‬ ‫ُ‬ ‫.ته جيئن اها بشارت پوري نه ٿي سگهي پر هزارين طريقه اختيار ڪري به اهي اها تقدير نه بدالئي سگهيا‬ ‫عالمه سدي رح، ابن عباس ۽ ابن مسعود ۽ ٻين اصحاب سڳورن رضي کان روايت ڪي لڇن ٿا ته” فرعون هڪ‬ ‫ُ‬ ‫خواب ڏٺو ته هڪ باه جو الو بيت المقدس ڀرف وڌندي اچر رهي آهي جنهن سان مصر جا سڀئي شهر، ۽ قبطي‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫2 ‪Page‬‬

3. ‫نسل جا سڀئي ماڻهو سڙي خاڪ ٿي ويا آهن پر هيَء باه بني اسرائيم جي ڪنهن به شخص کي ڇيهو نه پئي‬ ‫رسائي“ فرعون ننڊ مان جاڳيو ته خوف مان ڏڪندو رهيو ۽ فورن پنهنجن ڪاهنن، جادوگرن ۽ معبرن کي گڏ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيو ۽ خواب جي تعبير گهري. ڪاهنن ُٻڌايس ته اسرائيل قوم ۾ هڪ ار پئدا ٿيندو جنهن جي هٿان اهل مصر‬ ‫هالک ٿي ويندا. چون ٿا ته پوِء بادشاه ان وقت ئي حڪم ڏئي ڇڏيو ته اسرائيل قوم جي پئدا ٿيندڙ ٻارن کي قتل‬ ‫.ڪيو وڃي عورتن کي جيئرو ڇڏيو وڃي‬ ‫بقول اهل ڪتاب به” فرعون بني اسرائيل جي ٻارن کي قتل ڪرڻ جوحڪم ان ڪري ڏنو ته انهن جي‬ ‫شوڪت ۽ طاقت وڌي نه، ڇو جو جياهي مصرين تي غالب اچي ويا ته هو محڪوم بڻجي ويندا“ فرعون ٻارن کي‬ ‫قتل ڪرڻ جو حڪم ان الِء ڏنو ته جيئن موسيٰ ع پئدا ٿيندي ئي قتل ٿي وڃي. پر ٻي طرف تقدير به ان کي‬ ‫ُ‬ ‫مسڪرائي ڏسندي رهي چو جو اهلل جي بشارت اٽل هئي. چون ٿا جڏنهن االهي قتل عام ٿي چڪو ته ته ”قبطين“‬ ‫فرعون جي درباري ۾ اچي شڪايت ڪئي ته جي بني اسرائيل جي ٻارن کي ائين ئي قتل ڪبو ويندو ته انهن جو‬ ‫ُ‬ ‫تعداد گهٽجڻ لڳندو ۽ پوڙها پڪا به هڪ ڏينهن وفات ڪري ويندا ته اهڙيَء طرح اهي مفت جا مزدور اسان جي‬ ‫هٿان نڪري ويندا ۽ پوِء سڀ ڪم اسان کي ڪرڻا پوندا. پوِء فرعون حڪم ڏنو ته هڪ سال ٻارن کي قتل‬ ‫ُ‬ ‫ڪيو وڃي ۽ ٻئي سال قتل نه ڪيو وڃي. عالم چون ٿا ته هارون ع معافيَء جي انهيِء سال ۾ پئدا ٿيا هئا ۽‬ ‫.موسي2 ع قتل واريسال ۾‬ ‫چون ٿا ته جڏهن قتل واري سال ۾ موسيٰ جي ماُء کي پيٽ ٿيو ته هوَء پريشان ٿي وئي ۽ پنهنجي پيٽ کي پهرئين‬ ‫ڏينهن کان لڪائي رکيائين پر قدرت خداونديَء مان کين اندازو ئي نه ٿي سگهيو ته سندن پيٽ ظاهر ٿيو هو ۽ پاڻ‬ ‫ڪا پيٽ سان هيو. ان ڪري ماڻهن يا فرعون جي جاسوس عورتن به محسوس نه ڪيو جيستائن ڪه ٻار اچڻ‬ ‫ُ‬ ‫جو وقت نه اچي ويو. جڏنهن ٻار پئدا ٿيو ته کين الهام ٿيو ته هڪ پيتي ٺاهي ان ۾ ٻار کي رکي ڇڏي ۽ پوِء ان‬ ‫پيتيَء ۾ هڪ رسي ٻڌي ڇڏي، جڏهن خطرو محسوس ڪري ته ان صندوق کي دريا ئي نيل ۾ وجهي ڇڏي.‬ ‫ُ‬ ‫چون ٿا ته سندس گهر دريائي نيل جي ڪناري تي هو ان ڪري پاڻ ٻار کي کير پياري، خڀرو محسوس عيندو هئن‬ ‫ُ‬ ‫ته صندوق ۾ رکي دريا نيل ۾ الهي ڇڏينيديون هيون ۽ صندوق ۾ ٻڌل رسيَءجوڇيڙو پڪڙي ويهنديون هيون‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن ٻارن جا قاتل واپس ويندا هئي ته دريا نيل ۾ پيل صندوق کي رسيَء سان ڇڪي ٻاهر ڪڍنديون هيون.‬ ‫(واهلل اعلم). ”و او حينا ام موسي ان ارضعيه.. ولدا وهم ال يشعرون (سوره القصص). ۽ اسان الهام ڪيو موسيٰ جي‬ ‫ماُء جي طرف ت ان کي(بي خوف) کير پياريندي وڃ ۽ جڏنهن توکي ان جي متعلق انديشو ٿئي ته وجهي ڇڏجان‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫3 ‪Page‬‬

4. ‫درياَء ۾ نه خوف کائجان ۽ نه غمگين ٿجان. يقينن اسان واپس ڪنداسون ان کي تو طرف ۽ اسان ڪرڻ وارا آهيون‬ ‫ان کي رسولن ما، بس(درياَء مان) ڪڍيو ان کي فرعون جي گهر وارن ته جيئن انجام کي پُهچي انهن جو دشمن ۽‬ ‫باعث رنج ۽ الم آهي بيشڪ فرعون هامان ۽ ان جولشڪر ئي خطاڪار هو. ۽ چيو فرعون جي زال هي ٻار ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫تنهنجي ۽ مهنجي اکين جي ٿڌ آهي ان کي قتل نه ڪجائن. شايد هي اسانکي فائدو ڏي ۽ هو (هن تدبير جي انجام)‬ ‫کي نه سمجهي سگهيا“ موسيٰ ع جي ماُء”ايارخا“ اهلل جي حڪم موطابق عرصي تائين ٻار کي صندوق ۾ وجهي‬ ‫دراياِء نيل ۾ وجهندي، رسيَء سا ڇڪيندي رهي ۽ پوِء قدرت خداوندي هڪ ڏينهن معمولي غفلت جي ڪري‬ ‫رسي هعان ڇڏائجي وئي ۽ پيتي درياَء ۾ ترندي فرعون جي گهر جي ويجهو پُهتي.‬ ‫.قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ٻيو‬ ‫قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ٻيو.” جڏهن موسي ع جي صندوق فرعون جي گهر ڀرسان پُهتي ته فرعون‬ ‫ُ‬ ‫جي زال ”حضرت آسيه رضيه جي ان تي نظر پئجي وئي هن ۽ نوڪراڻين جڏنهن صندوق کي ڪڍيو ته ڇا ٿيون‬ ‫ُ‬ ‫ڏسن ته ان ۾ هڪ خوبصورت ٻار پيو آهي. نور نبوت ۽ جاللت موسوي سان جڏنه اکيون مليون ته آسيه رضيه جي‬ ‫دل ٻار تي موهت ٿي وئي، فرعون آيو ته ٻار بابت پُڇيو ۽ هن کي حڪدم ذبح ڪرڻ جو حڪم ڏنو، آسيه ٻار جي‬ ‫ُ‬ ‫جان بخشيَء جي التجا ڪئي ۽ هن جي پدري جذبي کي اڀارڻ لڳي” قره عين لي ولڪ“ هي ٻار تنهنجي ۽ مهنجي‬ ‫اکين جي ٿڌ آهي“ اونتخذه ولدا“ يا هن کي اسان پهنجو پُٽ بڻايون“ ۽ پوِء هونن موسيٰ ع کي پنهنجو پُٽ بڻائي ان‬ ‫جي پالنا ڪئي. اهل ڪتاب جي نزديڪ موسيٰ ع کي وهندڙ درياِء نيل مان سندس ڌيَء”دربته“ ڪڍيو هو. (قرن‬ ‫جر روشنيَء ۾ اهو قول غلط آهي). مفسرين ُٻڌائين ٿا ته درياَء مان صندوق آسيه جي ٻانهين ڪڍي هئي ڪنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.کي کولي ڏسڻ جي جُراَءت ڪونه هئي ۽ جڏنهن فرعون جي زال ”آسيه“ آئي ته هن صندوق کولي هئي‬ ‫حضرت آسيه رضيه جو شجرو مفسرين هن طرح سان بيان ڪن ٿا” آسيه بنت مزاحم، بن عبيد، بن الربان، بن‬ ‫الوليد. چون ٿا ته وليد اهو شخص هو جيڪو عهد يوسفي ع ۾ مصر جو بادشاه هو ڪن عالمن جي خيال ۾ ته‬ ‫آسيه رضيه جو تعلق موسي ع جي خاندان ۽ بني اسرائيل سان هو ، هڪ قول اهو به آهي ته آسيه رضيه هڪ‬ ‫رشتي ۾ سندن ع پُڦيون به هويون (واهلل اعلم). فرعون ٻار کي قتل نه ڪري، فرعون کي حضرت آسيه چيس ته‬ ‫ُ ُ‬ ‫”عسي آن ينفعنا“شايد هي اسان کي نفعو ڏي“ آسيه کي ته اهلل ج نفعي وارو ڪري ڇڏيو جنهن جي هن اميد لڳائي‬ ‫ُ‬ ‫هئي ڇو و دنيا ۾ کيس موسيٰ ع جي ڪري هدايت نصيب ٿي هئي ۽ ايمان آڻڻ جي ڪري آخرت ۾ به جنت‬ ‫ُ‬ ‫.الفردوس جون بهارون نصيب ٿينديس‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫4 ‪Page‬‬

5. ‫و اصبح فَءواد ام موسي فرغا ... ولڪن اڪٿرهم يعلمون(سوره القصص). ۽ موسيٰ جي ماُء جو دل بيقرار ٿي ويو.‬ ‫ُ‬ ‫ويجهو هئي ته هو ظاهر ڪري ان راز کي اگر اسان هن جي دل کي مضبوط نه ڪيون ها ته هوَء بڻجي رهي اهلل‬ ‫جي وعدي تي يقين ڪرڻ واري. ۽ هن چيو موسي جي ڀيڻ کي ته ان جي پُٺيان پُٺيان هلي وڃ بس هوَء جانچيندي‬ ‫ُ‬ ‫رهي پري کان ئي هو هن(حقيقت کي) کي سمجهيائي ڪونه هئا ۽ اسان ان تي حرام ڪري ڇڏيون سڀئي کير‬ ‫پيارڻ واريون ۽ ان کان پهرين موسي جي ڀيڻ چيو ته ڇا مان خبر ڏيان توهان کي اهڙي گهر جي جيڪي ان جي‬ ‫پروش ڪندا توهان خاطر ۽ هو ان ٻار جا خير خواه هوندا. ته (وٽس ئي) اسان واپس ڪري ڇڏيو ان کي ماُء وٽ ته‬ ‫جيئن ان کي ڏسي سندس اڌيون ٿڌيون ٿين ۽ (ان جي جُدائيَء) ۾ غمزده نه ٿئي ۽ هي به سمجهي وٺي ته ڪو شق‬ ‫ناهي ته اهلل ج جو وعدو سچو هوندو آهي مگر اڪثر(هن حقيقت کي) نٿا سمجهن“ ولما بلغ اشده و استوي اتينه...‬ ‫اڪون ظهيراللمجرمين. (سوره القصص). ٻالڪپڻ جو ذڪر ڪندي هلل ج هن آيت ۾ موسيٰ ع تي جوانيَء ۾‬ ‫ٿيل پنهنجي احسانن جو ذڪر ٿو ڪري ته ڪهڙي طرح ٻالڪپڻ ۾ موسيٰ ع کي فرعون جي زال گود ورتو هو”‬ ‫ُ‬ ‫هو شهر ۾ داخل ٿيا ان وقت جڏهن بي خبر ستل هئا اتي جا باشندا بس پاڻ ڏٺائون اتي ٻن ماڻهن کي پاڻ ۾‬ ‫وڙهندي ته هڪ ان ججي جماعت جو هو ته ٻيو دشمنن جي، بس مدد الِء سڏيو ان کين جيڪو سندن جماعت‬ ‫جو هو ان جي مقابلي ۾ جيڪو دشمنن جي روه جو هو ته سيني ۾ موڪ هئي موسيٰ ان کي ته هو پورو ٿي ويو،‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پاڻ فرمايائن هي ڪم شيطان طرفا ٿيو بيشڪ هو کلو دشمن آهي بهڪائڻوارو، چيائون مهنجا پروردگار! مون‬ ‫ظلم ڪيو آ پنهنجي پاڻ تي، بس بخشي ڇڏ مونکي ته اهلل ج ان کي بخشي ڇڏيو، بيشڪ هو ئي غفور و رحيم‬ ‫ُ‬ ‫آهي عرض ڪرڻ لڳو مهنجا رب! مونکي انهن انعامن جو قسم جيڪي تو مونتي ڪيا هاڻ مان هرگز مجرمن جو‬ ‫.“ساٿاري نه ٿيندس‬ ‫چون ٿا ته ٻنهين شخصن مان وڙهڻ وارو هڪڙو اسرائلي هو جنهن جي موسيٰ مدد ڪئي ته ٻيو قطبي جيڪو‬ ‫ُ‬ ‫مڪ لڳڻ ڪري مري ويو. اهلل ج فرمائي ٿو ته موسيٰ ع خوف جي عالم ۾ صبح ڪئي مطلب ته کين فرعون ۽‬ ‫انهن جي ساٿين جي شرارت جو اندازو هو ته انهن کي خبر نه پئي ته قطبيَء کي موسيٰ قتڪ ڪيو آهي ڇو جو‬ ‫جيڪو قطبي قتل ٿيو هو ان جو معمو بڻجي ويو هو ۽ فرعون کي اصلي حقيقت جي خبر نه پئجي سگهي ته مان‬ ‫به اسرائيلي آهيان ۽ قطبيَء کي قتل ڪرڻ وارو به.پاڻ انهيَء شهر ۾ ڪيڏانه پئي ويا ته اسرائليَء کين مدد الِء‬ ‫سڏيو هو. پوِء موسيٰ ع سگهوئي سمجهي ويا ته اسرائيلي به شرارتي ۽ جهڳڙالو هو تنهنتي پاڻ فرمايائون ”انڪ لغوي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مبين ” بيشڪ تون کليل گمراه آهين“۽ کيس بُرو ڀلو چوڻ لڳا ته هن چيو” قال يا موسيٰ اتريد ان تقتلني‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫5 ‪Page‬‬

6. ‫ڪماقتلت نفسا باالمس ان تريد اال تڪون جبارا في االرض وما تريد ان تڪون من المصلحين” هو چوڻ لڳو، اي‬ ‫موسيٰ! تون چهين ٿو ته مونکي به قتل ڪري ڇڏين جيئن ڪله تو هڪ شخص کي قتل ڪيو هو. تون نٿو‬ ‫ُ‬ ‫سمجهين ته ان ڪري تون ملڪ ۾ جابر بڻجي وڃين ۽ تون نٿو چاهين ته ته تو اصالح ڪرڻ وارن مان ٿين“‬ ‫بهرحال فرعون کي اطالع ڏنو ويو ته ڪله جيڪو قبطي قتل ٿيو هو ان جو قاتل موسيٰ ع آهي، فرعون موسيٰ ع‬ ‫کي پڪڙڻ الِء سپاهي موڪليا پر سندن هڪ پيروڪار کين اڳ ئي اطالع ڪري ڇڏيو هو. و جاَء رجل من‬ ‫اقصي المدينه” ۽ آيو هڪ شخص شهر جي آخري گوشي مان ڊوڙندو“ يا موسي ان المال يا تمترون بڪ ليقتلوڪ‬ ‫فاخرج” اي موسيٰ! سردار ماڻهون سازشون پيا ڪن توهان جي باري ۾ ته توهانکي قتل ڪيو وڃي ان ڪري‬ ‫“نڪري وڃو“ اني لڪ من الناصحين” بيشڪ مان اوهانجو خيرخواه آهيان‬ ‫و لما توجه تلقاِء مدين ... لم انزلت الي خير فقير (سوره القصص) ۽ جڏنهن پاڻ روانا ٿيا مدين طرف (ته دل ۾ ) چوڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫لڳا، اميد آهي ته مهنجو اهلل ج مهنجي رهنمائي ڪندو سڌي رستي طرف ۽ جڏنهن پاڻ مدين جي پاڻيِء وٽ پوهتا‬ ‫ته ڏسن ٿا ته اتي ماڻهن جو هڪ جهڳمٽو آهي(جيڪي پنهنجي جانورن کي) پاڻي پيا پيارين ۽ ڏٺائون ان جهڳمٽي‬ ‫ُ‬ ‫مان ٻه الڳ سلڳ عورتون پنهنجون رڍون بهاري (بيٺيون هيون) پاڻ پُڇڻ لڳ توهان ڇو ان حال ۾ بيٺيون آهيو،‬ ‫ٻئي چوڻ لڳيون ته اسان نٿيون پياري سگهون جيسين ڪه هي چارڻ وارا پنهنجا جانور پياري کڻي هليا نه وڃن ۽‬ ‫ُ‬ ‫اسان جو ابو پورهو آهي ته پاڻ پاڻي پياريائون انهن جي رڍڻ کي پوِء موٽي پاڇي ۾ آيا ۽ عرض ڪرڻ لڳا، مهنجا اهلل‬ ‫ُ‬ ‫“واقعي هن ۾ خيرو برڪت جو جيڪو تو مونتي الٿي مان محتاج آهيان‬ ‫ُ‬ ‫مدين جي ويجهو هڪ کوه هو جتان اهل مدين پاڻي ڀريندا هئا هي اهو شهر هو جتي اهلل ج تعاليٰ، صحابه ايڪه‬ ‫يعني قوم شعيب ع کي تباه ڪيو هو هي واقعو موسيٰ ع کان پهرين جو آهي. اهل ڪتاب جي تورات ۾ بقول‬ ‫ُ‬ ‫اهي 7 عورتون هيون اهو غلط آهي جو قرآن ڪريم ٻن عورتن جو ذڪر ٿو ڪري. مفسرين چون ٿا ته ڌنار‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجن چوپاين کي پاڻي پيارڻ کان پوِء ان کوه تي هڪ ڳرو پٿر رکي ڇڏيندا هئا ۽ هي ٻه عورتون انه جو بچيل پاڻي‬ ‫ُ‬ ‫ئي پنهنجي مال کي پيارينديون هيون جڏهن موسيٰ ع اها زيدتي ڏٺي ته جذبه رحمت سان جوش ۾ اچي ويا. امير‬ ‫المومنين عمر فاروق رضيه کان روايت آهي ته پٿر اهڙو ڳرو هو جيڪو 10 ماڻهو به مشلڪ سان کڻي ۽ رکي‬ ‫سگهندا هئا، حضر موسيٰ ٿ صرف هڪ پاڻيَء جو ڏول ڪڍيو ۽ اترو پاڻي اچي ويو جو عورتن جي مال چڱيَء‬ ‫ُ‬ ‫ريت پيتو. مفسرين ُٻڌائين ٿا ته ويجهو ٻٻر جو وڻ هو جنهن جي پاڇي ۾ پوِء پاڻ اچي ساهي پٽيائون.”رب اني لم‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫6 ‪Page‬‬

7. ‫ُ‬ ‫انزلت الي من خير فقير“ اي مهنجا رب! مان ان کاڌي جو، جيڪو تون مون الِء الهيندي مان انتظار ۾ آهيان“‬ ‫عبداهلل بن عباس رضيه فرمائن ٿا ته موسيٰ ع مصر کان مدين طرف سفر دوران ساواڻ ۽ وڻ جي پتن کان سواِء‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ڪجه به ڪو نه کاڌو“ گهڻو هلڻ جي ڪري پيرن ۾ پيل نعلون به گسي ويون هين ۽ پاڻ پيرن اگهاڙن هليا‬ ‫”قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ٽيون‬ ‫قصو موسيٰ ع پارٽ ٽيون” فجاته احداهما تمشي ... و اهلل علي ما نقول وڪيل.(سوره القصص) ”ڪجه دير کان پوِء‬ ‫انهن ٻنهين مان هڪ عورت شرم و حيا سان هلي آئي (۽ اچي) چيو ته موهنجو بابا توکي ع سڏي ٿو ته جيئن تو‬ ‫اسانجي ٻڪرين کي پاڻي پياريو آهي ته توکي ان جو معاوضو ڏي. بس جڏنهن پاڻ ع ان وٽ ايا ۽ پنهنجو واقعو انهن‬ ‫جي سامهون بيان ڪيو ته انهن (تسلي ڏيندي) چيو ته ڊڄو نه! توهان ع بچي آيا آهيو انهن ظالمن (جي پنجي) کان.‬ ‫ُ‬ ‫انهن مان هڪ خاطون چيو ته مهنجا (محترم) پيُء! ان کي نوڪر لڳائي ڇڏيو. بيشڪ بهترين ماڻهون آهي‬ ‫جنهنکي نوڪر رکندا هو طاقتور به آهي ته ديانتدار به. پاڻ چيائين ته مان چاهيان ٿو ته مان نڪاح ۾ آڻيان‬ ‫ُ‬ ‫مهنجي ٻنهين ڌيئرن مان هڪ کي، بشرطه ڪه تو مهنجي خدمت ڪرين 8 سالن تائين. پوِء تون اچي پورا ڪرين‬ ‫ُ‬ ‫10 سال ته اها تنهنجي مرضي ٿيندي ۽ مان نه چاهيندس ته توتي سختي ڪريان. تون ڏسندي مونکي اهلل ج چاهيو‬ ‫ُ‬ ‫ته نيڪ ماڻهن مان (جيڪي وعده وفا ڪن ٿا) موسي چين ته هي ڳاله مهنجي ۽ اوهان جي وچ ۾ طه ٿي. انهن‬ ‫ٻن ميعادن مان مون جيڪا ميعاد گذاري ته مونسان ڪا زيادتي نه ٿيندي ۽ اهلل ج جيڪي قول ۽ قرار اسن ڪيا‬ ‫“.آهن انهن تي نگهبان آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو پوڙهو شخص (بابا) ڪير هو؟ اڪٿر اهل علم ۾ مشهور آهي ته اهي حضرت شعيب ع هئا، بقول مفسرين،‬ ‫تباهيَء کان پوِء به شعيب ع ڪافي عمر تي پُهتا ايستائين جو سندن موسيِء ع سان موالقات ٿي وئي ۽ پاڻ ع‬ ‫.پنهنجي هڪ ڌيَء کي موسيٰ ع سان نڪاح ۾ ڪيائون‬ ‫ابن ابي حاتم وغيره حسن بصري رح کان روايت ڪن ٿا ته پوڙهي خص جو نالو شعيب هو ۽ هو هن کوه جو‬ ‫ُ‬ ‫مالڪ هو ۽ هي اهو شعيب نبي ڪونه هئا جيڪي مدين ۾ قوم ايڪه تي الٿا ويا هوئا. هڪ قول آهي ته هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شعيب ع جي ڀاُء جا پُٽ هئا، ڪن جي ويجهو ه سندن چاچي جا پُٽ(سئوٽ) هئا، هڪ ٻئي قول موجب ان جو‬ ‫ُ‬ ‫تعلق قوم شعيب ع سان هو ۽ هو مومن هئا، (واهلل اعلم) ڪي راِء رکن ٿا ته هو ”يترون“ نالي ڪو شخص هو (هي‬ ‫اهل ڪتاب جي راِء هي)يترون مدين جو ڪاهن اعظم هو ۽ علم ۽ مرتبي ۾ ڪوبه شخص هن جي برابري نه‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫7 ‪Page‬‬

8. ‫ڪري سگهندو هو. ابن عباس، قاضي شريح، ابوماڪ، قتاده، محمد بن اسحاق ۽ ٻين مفسرين رضي اهلل عنهم بيان‬ ‫ُ‬ ‫ڪن ٿا ته هو حضرت شعيب ع جو سالو هو بقول ابن عباس هو صاحب مدين (مدين جو سردار اعظم) هئا. امام‬ ‫بخاري سعيد بن جبير سان روايت ڪري بيان ڪن ٿا ته” مونکان ”حيره“ جي هڪ يهوديَء پُڇيو ته موسي ع‬ ‫ُ‬ ‫ڪهڙي مدت پوري ڪئي هئي، مو چيمانس ته مونکي خبر ناهي جيسين ڪه عرب جي ڪنهن وڏي عالم‬ ‫ُ‬ ‫کان پُڇي نه ُٻڌايان مان حضرت عباس جي خدمت ۾ حاضر ٿي پُڇيو ته پاڻ ٻوڌيائون ته موسيٰ ع گهڻي ۽ بهتر‬ ‫ُ‬ ‫مدٿت پوري ڪئي هئي. عامه ابن جرير، ابن عباس رصيه کان روايت ڪن ٿا ته نبي صلعم جن جبريل ع کان‬ ‫ُ‬ ‫پُڇيو هو ته موسيٰ ع ٻنهين مدتن (ميعادن) مان ڪهڙي مدت پوري ڪئي هئي، جبريل ع ُٻڌاين ته جيڪا ان ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اتم ۽ اڪمل هئي. مجاهد رح روايت ڪري ٿو ته نبي سائين صلعم جن جبريل ع کان پُڇيو، انهن اسرافيل ع کان‬ ‫.پُڇيو ۽ ُٻڌايو ته موسي ع اها مدت پوري ڪئي جيڪا ان ۾ نيڪيَء کي گهڻي ويجهو ۽ گڻي هئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن مدت پوري ٿيڻ کانپوِء حضرت موسيٰ ع پنهنجي سهري حضرت شعيب ع کان رخصت ٿيڻ جو ارادو‬ ‫ڪيو ته پنهنجي زال محترمه رضيه کي فرمايائون ته پنهنجي والد کي چئو ته هو پنهنجون ڪي ٻڪرون توکي ڏي‬ ‫ُ ُ‬ ‫ته اسان جو ذريعه معاش بڻجي. ان سال ٻڪرين ۽ رڍن جيڪي پنهنجي رنگ کان هٽي ٻچه ڏنا هئا اهي شعيب ع‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجي ڌيَء کي ڏيڻڻ جو وعدو ڪيو سندن سڀئي رڍون ۽ ٻڪريون ڪري رنگ جون ۽ خوبصورت هيون،‬ ‫حضرت موسيٰ پنهنجي لٺ هڪ حوض ۾ رکي ڇڏي پوِء مال کي آندائون ۽ کين ان حوض مان پاڻي پياريائون،‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن ڪابه رڍ يا ٻڪري ان حوض مان پاڻي پي نڪرندي هئي ته موسي2 ان کي اها ڇڙي هڻندا رهندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ايستائن جو سڄي مال کي هنيائون ۽ گڏوگڏ چوندا ويندا هئا ته ؛ هي جاڙي جڙڻ واريون ۽ کير ڏيڻ واريون هونديون،‬ ‫هڪ ٻه ڇڏي باقي سڀ پنهنجي رنگ کان هٽي ٻار ڄڻڻ لڳيون ته انهن ۾ نه ڪا وسيع ڌار واري هوئي ۽ نه ئي‬ ‫وڏن ٿڻن واري جن جا ٿڻ زمين سان ٽڪرئندا هجن، نه ڦاٽل ٿڻن واري ۽ نه ئي ننڍي ٿڻن واري نه ڪا اهڙي هوئي‬ ‫ُ‬ ‫جنهن جا ٿڻ بلڪل ننڍا هجن ۽ کير ڏهندي هٿن ۾ نه سمائجي سگهن. بني صلعم فرمايو ته جي توهان شام کي‬ ‫ُ‬ ‫فتح ڪيو ته اتي جي رڍن ۽ ٻڪرين ۽ مال جو نسل اتي ڏسجو ته اهي ڪاري ۽ اڇي جي وچ واري رنگ جون‬ ‫هونديون“ اها روايت اسان يعقوب ع جي قصي ۾ به ڪري آيا آهيون جڏنه سندس ماسڙ ”البان“ رخصت ٿيڻ دورن‬ ‫پنهنجي مل جون ڄڻت چٽڪمري يعقوب ع کي ڏيڻيو ڪيو ۽ پاڻ موسي ٿ به اهائي رمز رکي (واهلل‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫8 ‪Page‬‬

9. ‫.قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ چوٿون‬ ‫قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ چوٿون. ”فلما قضي موسي االجل و سارباهله ... انهم ڪانو! قوما‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫فسقين.(وره القصص)“ جڏنهن موسي ع مدت پوري ڪري چڪو ۽(اتان) روانا ٿي ويا پنهنجي زال سان گڏ، ته پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ڏٺائون ”طور“ تي هڪ باه، پاڻ پنهنجي ڪٽنب کي چيائون ته توهان ترسو مون اتي باه ڏٺي آهي، شايد مان کڻي‬ ‫ُ‬ ‫اچان توهان الِء ڪا خبر يا ڪا چنگاري ته جيئن توهان ان تي سيڪي سگهو، ڏنهن پاڻ اوڏانهن ويا ته آواز آيو‬ ‫واديَء جي ساڄي ڪناري کان ان برڪت واريَء جڳه تي هڪ وڻ مان ته اي موسيٰ! بالشبه مان ئي آهيان اهلل ج‬ ‫ُ‬ ‫جيڪو رب العالمين آهي. ۽ (ٿوڙي دير الِء) رک (زمين تي) پنهنجي عصا کي. هاڻ جو ان ڏٺو ته اها ائين پئي لهرائي‬ ‫ُ‬ ‫جيئن نانگ هجي، پاڻ پُٺ ڦيري وڃڻ لڳا ۽ پوِء پُٺيان نهاريائون به نه( آواز آيو) اي موسي! سامهون اچ ۽ ڊڄ نه. يقعنن‬ ‫تون (هر خطري کان) محفوظ آهين. وجه پنهنجو هٿ گريبان ۾ اهو (ٿي) نڪرندو اڇو(چمڪندو) بغير ڪنهن‬ ‫تڪليف جي ۽ رک پنهنجي سيني تي پنهنجو هٿ خوف گهٽائڻ الِء ته هي دليلون آهن تنهجي رب طرفان فرعون‬ ‫ُ‬ ‫“۽ انهن جي دربارين الِء بيشڪ اهي نافرمان ماڻهون آهن‬ ‫اڪثر مفسرين ُٻڌائين ٿا ته پاڻ ع جڏنهن ساهرن وٽان موڪالئي نڪتا، ته کين پنهجي مائٽن سان ملڻ جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اشتياق ٿيو ان الِء پاڻ ع ڳجهي طريقي سان مصر ۾ انهن سان مالقات ڪرڻجو ارادو ڪيو. جڏنهن پاڻ ع ”مدين“‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کان هليا ته زال محترمه کان عالوه ساڻن ٻه ٻار به هئا ۽ ”مدين“ ۾ قيام جي دوران گذر سفر الِء مليل ٻڪريون‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫(مال)جيڪي کين مليون هيون، جنهن رات پاڻ سفر شروع ڪيو هئائون اها رات ڪافي اونداهي ۽ ٿڌي رات‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هئي، پاڻ رستي تان ڀٽڪي پيا هئا ۽ مشهور رستي تي پهچڻ ۾ ڪامياب نه ٿي سگهيا هئا تمام گهڻي ڪوشس‬ ‫ُ‬ ‫جي باوجود کين گهربل رستو ملي نه سگهيو هو ۽ اونداهي وڌڻ سان سيُء به وڌندو پئي ويو، انهي وقت ”جبل طور“‬ ‫تي هڪ جڳه تي کين باه ٻرندي نظر آئي، هي جبل سندن ساڄي پاسي تي هو” خيال ڪيو وڃي ٿو ته اها باه صرف‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کين نظر پئي آئي ۽ سندن ڪٽنب کان پوشيده هئي ڇو جو اها باه نه پر اهلل ج جو نور هو جنهن کي پاڻ ڏسي رهيا‬ ‫.هئا ۽ يقينن عام ماڻهو ان نور ج کي ڏسي نٿي سگهيو‬ ‫ُ‬ ‫فلما اتاها نودي يموسي. ... واتبع هو هه فتردي،( سوره طه) بس جڏنهن پاڻ اوتي پُهتا ته آواز آيو ته اي موسيٰ! بالشبه ”‬ ‫مان تنهنجو پروردگار آهيان بس الهي ڇڏ پنهنجا جوتا بيشڪ تون مقدس وادي ”طوي“ ۾ آهين ۽ مون پسند‬ ‫ڪري ڇڏيو آهي توکي (رسالت جي الِء) ته خوب ڪن لڳائي ُٻڌ جيڪو وحي ڪجي ٿو. يقينن مان ئي اهلل ج‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫9 ‪Page‬‬

10. ‫آهيان، ناهي ڪو معبود مونکان سوا بس تون عبادت ڪندو وڃ ۽ ادا ڪندو وڃ نماز مونکي ياد ڪرڻ الِء.‬ ‫ُ‬ ‫بيشڪ اها گهڙي (قيامت) اچڻ واري آهي. مان ان کي پوشيده رکڻ ٿو چاهيان ته جيئن بدلو ڏجي هر شخص کي ان‬ ‫ُ‬ ‫جي ڪم جو جنهن الِء هو ڪوشان آهي. بس هرگز نه روڪي توکي ان (مڃڻ کان) کان اهو شخص جيڪو‬ ‫“ايمان نٿو رکي ان تي ۽ پيروي ڪري ٿو پنهنجي خواهشن جي‬ ‫مفسرين ُٻڌائين ٿا ته موسيٰ! ع جڏنهن سيَء وڌڻ ڪري باه کڻي اچڻ جو ارادو ڪيو ته پُچي ڇا ٿا ڏسن ته هڪ‬ ‫َ‬ ‫ڪنڊا ِئتي سائي ۽ شاداب ٽاري آهي جيڪا باه ۾ وڪوڙيل آهي ۽ جيئن باه ڀڙڪڻ لڳي ٿي ته ان جي ساوڪ ۽‬ ‫ُ‬ ‫خوبصورتيُء ۾ به واڌ اچڻ لڳي ٿي پاڻ حيران ۽پريشان ٿي اتي بهي رهيا. اهل ڪتاب چون ٿا ته موسيٰ ع نور جي‬ ‫ُ‬ ‫تيزيَء جي ڪري پنهنجي چهري کي هعن سان لڪائي ڇڏيو ۽ روشني ايڏي ته تيز هئي جو سندن اکين جي‬ ‫بصارت ختم ٿيڻ جو انديشو هو. سوال ڪيو ويو” وما تلڪ بيمينڪ يموسي.”هي تنهجي ساڄي هٿ ۾ ڇا آهي‬ ‫ُ‬ ‫اي موسيٰ؟“ قال هي عصا اتو ڪئوا عالها اهش بها علي غنمي ولي فيها مارب اخري.“چيائين (اي مهنجا رب!) هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مهنجي عصا آهي، مان ٽيڪ لڳايان ٿو ان تي ۽ پن چوڻيان ٿو ان سان پنهنجي ٻڪرين الِء ۽ مهنجي الِء ان ۾ ٻيا به‬ ‫ڪئين فائدا آهن.“ قال القها يموسي فالقاها فاذاهي حيه تسعي.”حڪم ٿيو ته وجه ان کي زمين تي اي موسيٰ! ته‬ ‫“پاڻ ان کي زمين تي وجهي ڇڏيائون، بس اوچتو هو نانگ بڻجي (هيڏانهن هوڏانهن) ڊورڻ لڳو‬ ‫ُ‬ ‫چون ٿا ته اهو نانگ جو هڪ اهڙو قسم هو جنهن کي ”جان“ به چئبو هو ته” جنان“ به اگرچه اهو قسم ننڍڙي‬ ‫ُ‬ ‫جسامت رکندو هو پر هن جا ڏند ايڏا ته ڊگها هئا جو انسان ڏسي ته دهلجي وڃي. موسي ع جڏنهن کيس تيزيَء‬ ‫سان لهرائيند ڏٺو ته ڀڄڻ لڳا ته اهلل ج کين مخاطب ٿي چيو ته” يا موسي اقبل وال تخف انڪ من االمنين” اي‬ ‫موسيٰ! ع سامهون اچ ۽ ڊڄ نه تون محفوظ آهين“ قال خذها و ال تخف سنعيدها سيرتها اال االولي”حڪم ٿيو ته‬ ‫پڪڙ ان کي ۽ ڊڄ نه، اسان واپس ڪنداسون ان کي پهرين حالت ۾“ ولقد اتينا موسي تسع ايت بينت فسئل بني‬ ‫اسرائل اذ جآئهم فقال له فرعون اني ال ظنڪ يموسي مسحورا( سوره بني اسرائيل) ۽ اسن عطا ڪيو موسيٰ ع کي‬ ‫9 روشن نشانيون توهان پاڻ پُڇي وٺون بن اسرائي کان جڏهن موسيٰ ع آيو هو انهن وٽ، بس فرعون کين چيو اي‬ ‫ُ‬ ‫“موسيٰ! مان تهنجي متعلق خيال ٿو ڪريان ته وتي جادو ڪيو ويو آهي‬ ‫.قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ پنجون‬ ‫ُ‬ ‫قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ پنجون.” هي 9 معجزا انهن 10 احڪامن کان عالوه هئا. انهن 9 معجزن‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫01 ‪Page‬‬

11. ‫.جو تعلق اهلل ج جي قدرت سان هو ته 10 احڪامن جو شريعت سان‬ ‫ولقد اخذنا فرعون بالسنين ... ڪانو قوما مجرمين. پوِٰء اهلل حڪم ڏنو ته ”ذهب الي فرعون انه طغي قال رب ”‬ ‫اشرح لي صدري و يرلي امري و احلل عقده من لساني يفقهوا قولي“(سوره طه) وڃ فرعون وٽ هو سرڪش ٿي ويو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي. پاڻ دعا گهوري، اي اهلل ج ڪشاده ڪر مهنجي الِء مهنجو سينون، آسان ڪر مهنجي الِء مهنجو هي ڪم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫۽ کولي ڇڏ ڳنڍ مهنجي زبان جي ته چڱيَء طرح سمجي سگهن هو مهنجي ڳاله کي”واجعل لي وزيا من اهلي هارون‬ ‫اخي. اشدد به ازري و اشرڪه في امري ڪي نسبحڪ ڪثيرا و نذڪرڪ ڪثيرا. انڪ ڪنت بنا بصير. قال‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫قد اوتيت سو لڪ يا موسيٰ“ سوره طه) ۽ مقرر ڪر مهنو وزير مهنجي خاندان مان يعني هارون ع کي جيڪو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مهنجو ڀاُء آهي، مضبوط ڪر انسان مهنجي چيله ۽ شريڪ ڪر ان کي مهنجي هن مهم ۾ ته جيئن اسين ٻئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪثرت سان تهنجي پاڪي بيان ڪريون ۽ ڪٿرت ان تهنجو ذڪر ڪريون. بيشڪ تون اسانجي (ظاهر و‬ ‫“باطن کي) خوف ڏسڻ وارو آهين، جواب مليو ته درخواست منظور ٿي ڪجي‬ ‫ُ‬ ‫چون ٿا ته موسيءٰ ع جي زبان هڪالئيندي هئي ڇو جو پاڻ ٻالڪپڻ ۾ باه جو ڪوئلو وات ۾ وجهي ڇڏيو هو،‬ ‫واقعو هن ريت آهي ته حضرت آسيه جڏنهن موسيٰ ع کي پاليو هو ۽ گهر ۾ رکيو هو ته ان وقت فرعون به کين ع‬ ‫پيار ڪرڻ الِء هنج ۾ کنيو هو ته پاڻ ٻالڪپڻ جي ڪري يا اهلل ج جي منشا سان فرعون جي ڏاڙهي پڪڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڇڪي هوئي، فرعون کي شق ٿي پيو ته ڪٿي هي اهو ٻار (شخص) ته ناهي جيڪو مهنجي سلطنت جو خاتمون‬ ‫ُ‬ ‫آڻيندو جنهن الِء جادوگرن، نجوين ۽ ڪاهن پيشنگوئي ڪئي هئي، ته ڪاوڙ ۾ اچي هو موسيٰ ع کي قتل‬ ‫ڪرڻ جو ارادو ڪيائين اهو ڏسي آسيه رضيه تڙپي ويون ۽ چوڻ لڳيون فرعون! هي معصوم ٻار آهي ان جي‬ ‫ُ‬ ‫حرڪت تي نه وڃو، ڀلي امتحان وٺي ڏسوس، هن کي ڪهڙي خبر ته باه جو الو ڇا آهي ۽ سامهون پيل ميوو (ن‬ ‫روايتن ۾ سون) ڇا آهي هن کي ڪهڙي خبر ته هي ڪهڙي وڏي ماڻهون سان ڏاڙهي پڪڙي گستاخي پيو‬ ‫ڪري، پوِء فرعون ميوا ۽ باه جا ٽانڊا (اڱر) هڪ ٿاله ۾ رکي سامهون ڪيا ته حضت موسيٰ ع ٻريل اڱر کڻي وات‬ ‫.۾ وڌو هو‬ ‫قال رب اني قتلت منهم نفسا ... من اتبعڪما الغلبون.(سوره القصص)” چيائون اي اهلل ج مون قتل ڪيو هو ان ”‬ ‫ُ‬ ‫مان هڪ شخص کي بس مان ڊڄان ٿو ته ڪٿي هو مونکي قتل نه ڪري وجهن. ۽ مهنجو ڀاُء هارون ع زياده‬ ‫ُ‬ ‫فصيح آهي مونکان گفتگو ڪرڻ ۾ ته موڪل ان کي به مونسا مددگار ڪري ته مهنجي تصديق ٿئي، مان ڊڄان‬ ‫ُ‬ ‫ٿو ته هو مونکي جهٽالئيندا، اهلل ج وراڻيو سان مضبوط ڪنداسون تهنجون ٻاهون، تنهنجي ڀاُء سان ۽ اسان عطا‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫11 ‪Page‬‬

12. ‫ڪنداسون توکي اڙو علبو (۽ شوڪت) ته هو توکي (اذيت) نه پُهچائي سگهندا اسانجي نشانين جي ڪري، توهان‬ ‫“ٻئي ۽ توهان جا پيروڪار غالب ايندا‬ ‫سوره اعراف) بيشڪ اسان پڪڙي ورتو فرعونين کي ڏڪار سان، ۽ ميون جي پئداوار جي گهٽتائيَء سان ته هو (‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نصيحت وٺن ته جڏهن ايندو هون مٿا خوشهالي (جو دئور) ته چوندا هئا ته اسان مستحق هئاسون ان جا ۽ جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پُهچندي هين تڪليف(ته) بدفالي ڪندا هئا موسيٰ! سان ۽ سندس ساٿين سان ٻڌي وٺو انهن جي بدفالي ته اهلل ج‬ ‫طرفان آهي. مگر اڪث ماڻهو نٿا سمجهن ۽ انهن چيو ته ڪهڙي به تون کڻي اچ اسان وٽ نشاني ته جيئن تون‬ ‫ُ‬ ‫جادو ڪرين اسان تي ان سان هرگز نه اسان توتي ايمان آڻينداسون. پوِء موڪليو اسان مٿائن مڪڙن جو طوفان،‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جون ۽ ڏيڏر ۽ خون(هي سڀ) واضح نشانيون هيون پوِء به هو تڪبر ڪندا رهيا ۽ اهي ماڻهو ڏوهاري هئا“ جڏنهن‬ ‫بيبي عائشه رضيه اهلل عنهاحج ڪرڻ پئي ويون ته قافلي مان هڪ شخص ماڻهن کان پُڇيو هو ته ڪير هو‬ ‫جنهن پنهنجي ڀاُء تي ايمان آندو هو؟ تمام خاموش رهيا تن بيبي عائشه ڪجاوي مان ئي هلڻ واري ماڻهونَء کي‬ ‫ُ‬ ‫ُٻڌايو ته اهي حضرت موسٰ ع بن عمران هوئا جن پنهنجي ڀاُء هارون ع جي حق ۾ سفارش ڪئي ته اهلل وحي‬ ‫ُ‬ ‫“ڪري سندن سفارش قبول ڪئي هئي‬ ‫جڏنهن موسيٰ ع ۽ هارون ع فرعون وٽ آيا ته فرعون موسيٰ ع ڏسي حقارت ۽ تڪبرسان چيو ته” لم نربڪ فينا‬ ‫ُ‬ ‫و ليدا ولبثت فينا من عمرڪ سنين.(سوره الشعراِء) ڇا توکي اسان پاليو ڪو نه هو پاڻ وٽ جڏنهن تون ٻار هئين ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫گذاريا تو اسان وٽ عمر جا گهڻئي سال“ هن آيت مان ثابت ٿئي ٿو ته پاڻ ع جنهن فرعون جي ڊپ کان مصر مان‬ ‫ُ ُ‬ ‫ڀڳا هئا اهو اڃا به جيئرو هو ۽ پاڻ ع کي ان طرف ئي موڪليو ويو هو جنهن موسيٰ ٿ کي احسان ۽ پالڻجا طعنا‬ ‫ڏيڻ شروع ڪري ڏنا. اهل ڪتاب اختالف رکي ٿا چون ته اهو فرعون ان وقت مري ويو هو جڏنهن پاڻ مدين ۾‬ ‫ُ‬ ‫رهندا هئا ۽ هي ان جي خاندان مان ٻيو فرعون هو( واهلل اعلم). موسيٰ ع فرون جي طعنن جي جواب ۾ وراڻيس” و‬ ‫ُ‬ ‫تلڪ نعمته تمنها علي عبدت بني اسرائيل“ ۽ اها نعمت هئي جنهن جو تون مونتي احسان ٿو جتالئين حاالنڪه‬ ‫تو غالم ڪري رکيو آهي بني اسرائيل کي“ ۽ پوِء فرعون ۽ موسيٰ ع جي وچ ۾ مناظرو ٿيڻ شروع ٿي ويو” قال‬ ‫فرعون و مارب العلمين.. وما بينهما ان ڪنتم تعقلون. (سوره الشعراِء)” فرعون پُڇيو ته ڇا حقيقت آهي رب‬ ‫العالمين جي؟ پاڻ ع چيو (اهلل ج) مالڪ آهي آسمانن ۽ زمين جو ۽ جيڪو ڪجه ان جي ويجهو آهي جي تو ٿي‬ ‫يقين ڪرڻ وارن مان. فرعون پنهنجي ارد گيرد ويهڻ وارن کي چيو ُٻڌو پيا! پاڻ ع فرماين ته هو (اهلل ج) جيڪو‬ ‫توهانجو به مالڪ آهي ۽ توهانجي پهرين ابن ڏاڏن جو به، فرعون چيو بيشڪ توهان جو هي رسول جيڪو توهان‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫21 ‪Page‬‬

13. ‫تي موڪليو ويو آهي هي ته ديوانو آهي، پاڻ (تي ئي)چيائون جيڪو مشرق ۽ مغرب جو رب آهي جيڪو ڪجه‬ ‫ان جي وچ ۾ آهي جي توهان ڪجه عقل رکو ٿا“ پوِء فرعون خداونديَء جي دعويٰ ڪندي چيو” فحشر فنادي‬ ‫فقال انا ربڪم اال علي (سوره النازعات) پوِء (ماڻهن کي)گڏ ڪيائين پُڪاري چيائين مان توهانجو سڀ کان وڏو‬ ‫رب آهيان“ و قال فرعون يا ايها المآل ما علمت لڪم من اله غيري (سوره القصص) فرعون چيو اي اهل دربار! مان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته نٿو سڃاڻان ته توهان الِء مونکان سواِء ڪو ٻيو خدا آهي“ وجحد و ابها استيقنتها انفسهم ظلما و علصا. فانظر‬ ‫ُ‬ ‫ڪيف ڪان عقبه المفسدين (سوره النمل) ۽ انهن انڪار ڪري ڇڏيو انهن جو حاالنڪ يقين ٿي چڪي هون‬ ‫ِ‬ ‫ان جي صداقت جو، ان جي دلين (انڪار) محض ظلم ۽ تڪبر جي ڪري، بس ڏسندا وڃو ته ڇا (هولناڪ)‬ ‫انجام ٿيو فساد برپا ڪرڻ وارن جو“ جڏنهن موسيٰ ع فرعون جي اڳيان دليلن جا انبار لڳائي ڇڏيا ته هن هٽ ڌرمي‬ ‫ڏيکاري” قال لئن اتخذت لها غيري ال جعنڪ من المسجو نين. قال اولو جئتڪ بشيِءمبين. قال فات به ان ڪنت‬ ‫من الصادقين، فالقي عصاه فاذا هي ثعبان مبين. و نزع يده فاذا هي بيضاَء للنظرين (سوره الشعراِء) ”هن (روب ڄمائي)‬ ‫چيو (ياد رک) اگر تو مونکان سوا ڪنهن کي خدا بڻايو ته مان توکي ضرور قيدين ۾ داخل ڪندس، پاڻ ع چيو‬ ‫جي ما کڻي اچان تو وٽ ڪا روشن شيِء، ان چيو ته پيش ڪر جي تون سچو آهين، بس پاڻ وڌائون پنهنجي عصا‬ ‫ُ‬ ‫ته ان وقت هو صاف ازدها بڻجي وئ ۽ پاڻ ڪڍيائون پنهنجو هٿ ٻاهر ته هو هڪدم سفيد ٿي وي ڏسڻوارن الِء“‬ ‫ان معجزن سان فرعون جو عقل ختم ٿي ويو ۽ خوف ڪري ڏڪڻ لڳو ۽ ان کان پوِء ان تي خوف جو اهو اثر ٿيڻ‬ ‫لڳو جو هو ڏينهن ۾ 10 دفعا ڪاڪوس ڪرڻ ويندو هو. چون ٿا ته هو 10 ڏينهن ۾ هڪ دفعو ڪاڪوس‬ ‫ڪرڻ ويندو هو پر ازدها ڏسي خوف مان ان جو اهو معمول ابتو ٿي ويو هو. قرآن ۾ اچي ٿو ته” وال تجادلو اهل‬ ‫ُ‬ ‫الڪتاب اال بالتي هي احسن اال الذين ظلموا منهم (سوره عنڪبوت) ”۽ (اي مسلمانئو!) بحث مباحثه نه ڪندا‬ ‫ُ‬ ‫“ڪريو اهل ڪتاب وارن سان مگر شائسته طريقي سان پر اهي جن ظلم ڪيو انهن سان‬ ‫.قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ڇهون‬ ‫قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ڇهون.” حضرت سدي رح ۽ ٻيا مفسرين ُٻڌائين ٿا ته” جڏنهن موسيٰ ع‬ ‫ُ‬ ‫مدين مان واپس آيا ته پنهنجي والده سڳوري ۽ ڀاُء هارون ع سان مليا ٻنهين رات جي ماني پئي کاڌي، شلغم جو‬ ‫ٻوڙ رڌل هو، پاڻ ٻنهين سان ويهي ماني کائڻ لڳا ۽ پوِء ڳاله ڪيائون ته هارون ع! اهلل ج توکي ع ۽ مونکي ع‬ ‫ُ‬ ‫حڪم ڏنو آهي ته اسان فرعون کي اهلل ج جي عبادت ڪرڻ جو حڪم پُهچايون اٿ ع ۽ موسان ع هل! ٻئي‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫31 ‪Page‬‬

14. ‫ُ‬ ‫اٿي هليا ۽ فرعون جي محل ۾ پُهچي ويا پر اندران دروازو بند هو. موسيٰ ع دربانن ۽ دروازي تي متعين چوڪيدار‬ ‫کي چيو ته وڃ! فرعون کي ُٻڌاِء ته اهلل ج جو رسول ع دروازي تي بيٺو آهي ته دربان کلڻ لڳا ۽ مٿائن مسخريون‬ ‫ُ‬ ‫وجهڻ لڳا. ڪن مفسرين جو گمان آهي ته فرعون کين ع تمام گهڻي دي کان پوِء مالقت ڪرڻ جي اجازت ڏني‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هئي. محمدبن اسحاق چوي ٿو ته موسيٰ ع ۽ هارون ع کي فرعون 2 سالن کان پوِء مالقت جي اجازت ڏني هئائون‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چو جو ڪوبه شخص ان سان مالقات الِ اجازت وٺڻ جي جُرآت نه ڪري سگهندو هو (واهلل اعلم) اهو به چيو‬ ‫وڃي ٿو ته موسيٰ ع جڏنهن محل جي دروازي ته آي ته پنهنجي ڏنڊي (عصا) سان دروازي کي ٺڙڪائڻ شروع‬ ‫ڪيائون، فرعون بيقرار ۽ بيچين ٿي ويو ۽ هن موسيٰ ع ۽ هارون ع کا اند گهرائي ورتو ٻئي فرعون جي سامهون ٿي‬ ‫”بيٺا ۽ کيس اهلل ج جو پيغام پُهچايائون‬ ‫اهل ڪتاب جي ويجهو اهلل ج موسيٰ ع کي چيو ته ته هارون ”الدي“ (يعني ”جوالدي“ بن يعقوب جي نسل مان‬ ‫نڪتل شهر آهي) مان نڪرندو ۽ توکي اچي ملندو، اهلل حڪم ڏنو ته بني اسراعيل جي بزرگن کي گڏ وٺي فرعون‬ ‫وٽ وڃو ۽ جيڪي معجزا مون توهان ع کي ڏنا آهن انهن جو اظهار ڪريو. ۽ اهلل ج هي به فرمايو ته هو ج ان جي‬ ‫دل کي سخت ڪندو ته هو بني اسرائيل کي وڃڻ نه ڏيندو ۽ مان ”ارض مصر“ ۾ عجيب و ئعريب ڪم ڪندس‬ ‫۽ گهڻائي معجزا ڏيکاريندس. اهلل ج هارون ع کي وحي ڪئي ته مصر کان نڪري ۽ ”حوريب“ جي جهنگ ۾‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجي ڀاُء موسيٰ ع سان مالقت ڪر، جڏنهن ئبنهين ڀائرن جي مالقات ٿي ته موسيٰ ٿ حڪم خداونديَء سان‬ ‫پنهنجي ڀاُء کي آگاه ڪيو، جڏنهن ٻئي مصر ۾ آيا ته بني اسرائيل جي بزرگن کي گڏ ڪري فرعون وٽ ويا ۽‬ ‫جڏهن هنن کيس اهلل ج جو پيغام رسايو ته فرعون چين ته هو اهلل کي نٿو سڃاڻي ۽ نه ئي هو بني اسرائيل کي آزادي‬ ‫.“ڏيندو‬ ‫قال فمن ربڪما يموسي.. نخر جڪم تاره اخري (سوره طه) فرعون پڇيو موسيٰ ع توهان ٻهين جو رب ڪير ”‬ ‫ُ‬ ‫آهي! چيائين ته اسان جو رب اهو آهي جنهن عطا ڪئي هر شيِء لي (موزون) صورت پوِء (مقصد تخليق طرف) هر‬ ‫شيِء جي رهنمائي ڪئي. ان چيو ته (چڱو ُٻڌايو) ڇا حال ٿيو پهرين قومن جو؟ چيائين ع ان جو علم مهنجي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پروردگار وٽ آهي جيڪو ڪتاب ۾ (مرقم) آهي، نٿو ڀٽڪي مهنجو رب ۽ ن (ڪنهن شي کي) وساري ٿو. اها‬ ‫ذات جنهن تنهنجي الِء زمين کي هنڌ بڻايو ۽ بڻائي ڇڏيا تنهنجي الِء فائدا ۾ رستا ۽ الٿو آسمان مان پاڻي. ۽ اسان‬ ‫ڪڍيا پاڻيَء جا ذريعا (زمين جي پيٽ ۾) گهڻئي جوڙيو بناتات جون، خود به کائو ۽ پنهنجن جانورن کي به کارايو. ان‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫41 ‪Page‬‬

15. ‫زمين مان اسان توهان کي پئدا ڪيو آهي ۽ ان ۾ ئي توهان کي موٽائي وجهنداسون۽ (روز حشر) ان مائ اسان توهان‬ ‫“کي ڪڍنداسون هڪ دفعو ٻيهر‬ ‫.قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ستون‬ ‫قصو موسيٰ علي الصالت والسالم پارٽ ستون.”ولقدارينه آياتن ڪلها... فجمع ڪيده ثم اتي.(سوره طه) ۽ اسان‬ ‫ڏيکاريون فرعن نه سڀ نشانيون پوِء به هن ٺڪرائي ڇڏيو ۽ مڃڻ کان انڪار ڪيو ۽ چوڻ لڳو موسيٰ! تون ان الِء‬ ‫ُ‬ ‫اسان وٽ آيو آهين ته اسانکي پنهنجي ملڪ مان ٻاهر ڪڍين جادو َء جي طاقت سان ته اسان به آڻينداسون‬ ‫ُ‬ ‫تهنجي مقابلي ۾ اهڙو ئي جادو بس هاڻ مقرر ڪر اسانجي ۽ پنهنجي وچ ۾ مقابلي جو ڏينهن نه اسان ڦرون ان تان‬ ‫ُ‬ ‫۽ نه تون ڦرين گڏ ٿيڻ جي جڳه هموار هجي. پاڻ ع چيو تنهنجو چيلينج قبول آهي، جشن جو ڏينهن توالِء مقرر ٿو‬ ‫ڪريان ۽ خيال ڪجئين ته سڀ ماڻهو چاشت (يعني ڏينهن شروع ٿيندي ئي)جي ڏينهن گڏ ٿين ۽ پوِء فرعون‬ ‫“واپس ويو ۽ گڏ ڪيائن پنهنجن فرب ڪارين کي ۽ پوِء پاڻ آيو‬ ‫اهلل ج چوي ٿو ته”فتولي فرعون فجمع ڪيده ثم اتي. وقد افلح اليوم من استعلي ”(سوره طه)“فرعون واپس مڙيو ۽‬ ‫گڏ ڪيائين پنهنجي فريبڪارين کي ۽ پوِء پاڻ آيو. چيو موسيٰ انهن فرعونن کي ڪم بختئو! نه تهمتون هڻو اهلل‬ ‫ج ڪوڙيون نه ته توهان جو نشان مٽائي ڇڏيندو ڪنهن عذاب سان(اهو ان ج اٽل قانون آهي) ۽ هميشه نامراد ٿو‬ ‫رهي اهو جيڪو افترابازي ٿو ڪري. بس هو وڙهڻ لڳا پاڻ ۾ هن ڪم متعلق ۽ لڪي لڪي مشهوره ڪرڻ‬ ‫لڳا. هو هڪ ٻئي کي چوڻ لڳا ته ته بي شڪ هي جادوگر آهن هي چاهين ٿا ته ڪڍي ٻاهر ڪن اسانکي تنهنجي‬ ‫ملڪ مان پنهجي جادوَء جي زور تي ۽ مٽائي ڇڏين تنهنجي تهذيب ۽ثقافت جي مثالي طريقن کي. بس يڪجا‬ ‫ڪريو پنهنجي حيله سازين کي پوِء اچو مضبوط ٿي ۽ ڪامياب ٿيندو اڄ اهو گروه جيڪو (مقابلي ۾( غالب‬ ‫“ايندو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اتي وڏا وڏا جادوگر آيل هئا مصر جادوگر نگريَء جو ڏيک پئي ڏنو، عيد جو ڏينهن هو ان ڏينهن فرعون ۽ موسيٰ‬ ‫جي وچ ۾ فيصلو ٿيڻو هو سو پورو مصر اچي گڏ ٿيو هو. بقول محمد بن ڪعب، چون ٿا ته ميدان ۾ 18 هزار‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ماڻهون ان مقابلي کي ڏسڻ آيا هئا، بقول قاسم بن ابي برده،ڪي عالم چون ٿا ته 17 هزار ماڻوه گڏ ٿيا هئا. سدي‬ ‫چوي ٿو ته تعداد 10 هزارن کان مٿي هو. ابي امامج موجب 90 هزار، محمد بن اسحاق 10 هزار ۽ ڪعب االحبار 20‬ ‫هزار ُٻڌائين ٿا. پر ابن حاتم اابن عباس رضيه کان روايت ڪري چئي ٿو ته 17 هزار هئا (واهلل اعلم). ”قالوا يموسي‬ ‫ُ‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫51 ‪Page‬‬

16. ‫اما ان تلقي و اما ... وال يفلح الساحر حيث اتي.(سوره طه)”جودوگر چوڻ لڳا اي موسيٰ! ڇا پهرين تون اڇليندي يا اسان‬ ‫ٿي وڃون پهرين اڇالئڻ وارا؟ پاڻ وراڻيو نه! پهرين توهان ئي اڇاليو. پوِء ڇاٿيو ته يڪا يڪ انهن جون رسيون ۽ انهن‬ ‫ُ‬ ‫جون لٺيون کين ائين ڏسڻ ۾ آيون ان جي جادوُء جي اثر سان جڻ ته ڊوڙي رهيون هجن. موسيٰ پنهنجي دل ۾ ٿوڙو‬ ‫خوف محسيوس ڪيو. اسان چيس (اي ڪليم!) نه ڊڄ يقينن تون ئي غالب رهندين ۽ زمين تي ڦٽي ڪر اها‬ ‫لٺ(عصا) جيڪي تنهنجي ساڄي هٿ ۾ آهي اها ڳڙڪائي ويندي انهن کي جيڪا هنن ڪريگري ڪئي آهي.‬ ‫ُ‬ ‫انهن جيڪا ڪاريگري ڪئي آهي اها صرف جادوگرجو فريب آهي ۽ نٿو فالح پائي جادوگر جيڏانهن به هليو‬ ‫.“وڃي‬ ‫پوِء موسيٰ ع پنهنجي لٺ زمين تي ڦٽي ڪئي ۽ فرمايو” ما جئتم به السحر. ان اهلل سبيطله. ان اهلل له يصلح عمل‬ ‫المفصدين و يحق اهلل بڪلمته ولو ڪره المجرمون.(سوره يونس)” هي جيڪو توهان آندو آهي جادو. يقينن اهلل ج‬ ‫مٽائي ڇڏيندو ان کي، بيشڪ اهلل ج نٿو سنواري شريرن جي ڪمن کي. ۽ اهلل ج حق کي حق ڪري ٿو ڏيکاري‬ ‫“.پنهنجي ارشادن سان ۽ ڀلي ناپسند ڇو نه ڪن(ان کي) مجرم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت موسيٰ ع جڏنهن لٺ(عصا) اڇالئي ته اها ٽنگن وارو نانگ بڻجي وئي. گهڻئي عالم ۽ مقتدين چون ٿا ته هن‬ ‫ُ‬ ‫نانگ جي ڳچي ڏاڍي وڏي هئي، شڪل نهايت خوفناڪ ۽ ڊپائتي جيئن ئي ماڻهن جي ان تي نظر پئي ته هو ڀڄڻ‬ ‫لڳا ۽ پري کان تماشو ڏسڻ لڳا هر شخص ڏڪيو پئي ته هي ڇا ٿي ويو هي ايڏو نانگ ڪٿان نڪري آيو اهو ازدها‬ ‫اڳتي وڌيو ۽ هڪ هڪ ڪري جادوگرن جي ڪوڙن ۽ بناوٽي نانگن کي ڳڙڪائي ويو ماڻهو اهو ڏسي حيران ٿي‬ ‫ُ‬ ‫رهيا هئا جادوگر به پريشان ٿي ويا انهن کي گمان به نه هو ته ڪا ايڏي ننڍي لٺ ايڏو وڏو ازدها بڻجي ويندي هو‬ ‫ُ‬ ‫سمجهي ويا ته اهو جادوئي ڪمال ڪونه هو اهو ڪوڙ فريب يا شعبده بازي ڪانه هئي پر حق هو اهلل ج جي‬ ‫قوت جي هڪ جهلڪي اهلل ج انهن جي دلين تان غفلت جا پڙدا الهي ڇڏيا هو اهلل طرف موٽي آيا ۽ پنهنجي‬ ‫پيشانين کي سجدي ۾ رکي ڇڏيائون چوڻ لڳا” آمنا برب موسيٰ و هارون” اسان ايمان آندو آهي موسيٰ ع ۽ هارون ع‬ ‫جي رب تي“ فالقي السحره سجدا قالو آ امنا.. من تزڪي.(سوره طه). بس ڪيرايا ويا جادوگر سجدو ڪندي انهن‬ ‫چيو اسان ايمان آڻي چڪا آهيون هارون ۽ موسي جي رب تي فرعون کان برداشت نه ٿيو چوڻ لڳو توهان ايمان آني‬ ‫ُُ‬ ‫ُ‬ ‫چڪا ان تي ان کان پهرين جو مان توهانکي (مقابلي جي) اجازت ڏيان هو ته توهان جو وڏو (گرو) آهي جنهنتوهان‬ ‫کي سيکاريو آهي جادو (جو فن) ته مان قسم ٿو کاوان ته وڍي ڇڏيندس توهان جا هٿ پير يعني هڪ طرف جو‬ ‫ُ‬ ‫هٿ هڪ طرف جو پير ۽ ڦاهي چاڙهيندس توهان کي کجيَء جي ٿڙ تي ۽ توهان خوب ڄاڻندئو ته اسان مان‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫61 ‪Page‬‬

17. ‫ڪنهنجو عزاب شديد ۽ ديرپا آهي. انهن وراڻس(اي فرعون!) اسان کي ان ج جو قسم جنهن اسانکي پئدا ڪيو آهي‬ ‫اسان هرگز ترجيح نه ڏينداسون توکي انهن روشن دليلن تي جيڪي اسان تي آيون بس اسان باري ۾ جيڪو فيصلو‬ ‫ڪري ٿو ڪري ڇڏ اسانکي ذري پرواه ناهي تون صرف هن فاني دنياوي زندگيَء ۾ فيصلو ڪري سگهين ٿو.‬ ‫يقينن اسان ايمان آندو آهي پنهنجي رب تي ته هو بخشي اسان کي اسان جون خطائون ۽ ڏوهن کي جنهن تي تو اسان‬ ‫کي مجبور ڪيو يعني فن سحر. ۽ اهلل ج سڀ کان بهتر آهي ۽ هميسه رهڻ وارو. بيشڪ جيڪو شخص بارگاه‬ ‫االهيَء ۾ مجرم بڻجي ايندو ته ان الِء جهنم آهي نه هو مري سگهندو ان ۾ ۽ نه ئي جيئرو هوندو. جيڪو شخص‬ ‫حاضر ٿيندو بارگاه الکاهيَء ۾ مومن بڻجي ان حال ۾ ته هن عمل به نيڪ ڪيا هوندا ته هي آهن ان الِء بُلند‬ ‫درجا. يعني سدس انهار باغ روان آهن جنهنجي هيٺان شاون ۽ هو ان ۾ هميشه الِء رهنا ۽ هي آهي جزا انهن جي‬ ‫“دامن هر بُرائيَء کان پاڪ رکيو‬ ‫قصو موسيٰ عليه الصالت والسالم پارٽ اٺون‬ ‫ُ‬ ‫قصو موسيٰ عليه الصالت والسالم پارٽ اٺون.”هي عظيم واقعو هو جادوگر جيڪي فرعون جي مدد الِء آيا هئا‬ ‫مسلمان ٿي موسيٰ ع ۽ هارون ع جي پيروي ڪرڻ لڳا عبداهلل بن عباس، عبيد بن عمير رضي اهلل عنهم ُٻڌائين‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٿا ته اهي جيڪي صبح جو جادوگر بڻجي آيا هئا فرعون جي ظلم سان اهي ڏينهن جي آخري پهر ۾ نيڪ شهيد‬ ‫ُ‬ ‫بڻجي ويا” ربنا افرئع عالنا صبر اوتو فنا مسلمين.” ايا اسانجا رب! اسان تي صبر اله ۽ مسلمان ڪري اٿارجئين” قال‬ ‫المالَء اتذر موسيٰ و قمه ليفسدوا في االرض و يذرڪ آلهتڪ” چيو قوم فرعون جي سردارن (اي فرعون!) ڇا تون‬ ‫(ائين ئي) ڇڏي ڏيندي موسيٰ ۽ ان جي قوم کي ته فساد برپا ڪندا وڃن هن ملڪ ۾ ڇڏي ڏي موسيٰ توکي ۽‬ ‫ُ‬ ‫تهنجي خدائن کي“ فرعون بادشاه هو، هامان ان جو وزير ۽ قارون موسيٰ ع جي قوم اسرائيل جو هڪ امير شخص پر‬ ‫هو به قبطين تي دين تي هو. وقال فرعون زروني اقتل موسيٰ وليدع ربه اني اخاف ان يبدل دينڪم او ان يظهر في‬ ‫االرص الفساد(سوره الموئمن) ۽ فرعون چيو ڇڏيو مونکي ته آئون موسي2 کي قتڪ لري ڇڏيان ته سڏي پنهنجي‬ ‫ُ‬ ‫رب کي(پنهنجي مدد الِء) مونکي اندشو آهي ته هو توهانجو دين نه بدالئي ڇڏي يا فساد نه ڦهالئي ملڪ ۾” وقال‬ ‫موسيٰ اني غذت بربي و ربڪم من ڪل متڪبر ال يئومن بيوم الحساب” موسي چيس ته مانپناه گهران ٿو‬ ‫پنهنجي رب جي ۽ تنهنجي پروردگار جي هر ان تڪبر کان جيڪي روز حساب تيايمان نٿا رکن“ اهو شخص جنهن‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫71 ‪Page‬‬

18. ‫فرعون کي جهليو هو رستي ۾ فرعون جو سئوٽ هو ۽ ڪافرن کان پاڻ کي لڪائي رکندو هو ڇو جو هن‬ ‫سمجهيو ته جي هنن کي خبر پئجي وئي ته ان ايمان آندو آهي ته اهي ان کي به جان سان ماري ڇڏيندا ڪن جو‬ ‫خيال آهي ته اهو فرعون جو سئوٽ نه پر هڪ اسرائيلي هو ابن جريح ابن عباس رصيه کا روايت ڪري چوي ٿو ته‬ ‫اهو قبطين مان هو اهو ئي هڪ شخص هو جنهن موسيٰ ع تي ايمان آندو هو ۽ ٻيو اهو شخص هو جيڪو ڊوڙندو‬ ‫ڪناري کان موسيٰ ع وٽ خبرداري ڪرڻ آيا هو ته کين ع قتل ڪيو ويندو ٽي خوسنصيب فرعون جي زال‬ ‫آسيه رضيه هويون جن سندن نبوت تي ايمان آندو هو آل فرعون جي مومن جو نالو” خير لکيو ويو آهي” والاله‬ ‫“اعلم‬ ‫”.قصو موسيٰ عليه الصالت والسالم پارٽ نائون‬ ‫قصو موسيٰ عليه الصالت والسالم پارٽ نائون.”دارقطني چوي ٿو ته آل فرعون جي مومن جو نالو ”خير“ لکيو ويو‬ ‫ُ‬ ‫آهي (واهلل اعلم) بهر حال ان جو نالو ڇا به هجي هو هڪ سچو مسلمان هو جڏنهن فرعون لعين اهلل ج جي نبي‬ ‫ُ‬ ‫موسي ٰ ع کي قتل ڪرڻ جو ارادو ڪيو ۽ پنهنجي دربارين سان ان سلسلي ۾ مشهوره ڪيو ته اهو مسلمان‬ ‫تڙپي پيو ۽ نهايت نرميَء سان ترغيب ۽ ترهيب جو انداز اپنائي فروعن کي موسيٰ ع جي قتل کان باز رکڻ الِء گفتگو‬ ‫ڪئي ۽ راِء ڏيڻ جي لهجي ۾ کيس روڪيو. حديثن ۾ اچي ٿو ته نبي صلعم جن فرمايو آهي ته” بهترين جهاد،‬ ‫جابر بادشاه جي اڳيان حق جي ڳاله ڪرڻي آهي“ هتي به ان شخص ائين ڪري پنهنجي ايمان جو اظهار ڪيو هو‬ ‫ُ‬ ‫۽ اڳ تائين جيڪو لڪائيندو رهيو هو هن ان جي تصريح ڪئي ۽ هن چيو ته”اتقلون رجال ان يقول ربي اهلل“ چيو‬ ‫ُ‬ ‫توهان قتل ڪرڻ چاهيو ٿا هڪ شخص کي ان سبب ڪري ته هو چئي ٿو ته مهنجو پروردگار اهلل ج آهي“ قدجاِء‬ ‫ڪم بالبينات من ربڪم“ حاالنڪه هو کڻي آيو آهي توهان وٽ دليلون توهان جر رب طرفان“ هن جا پيغام هن‬ ‫جي سچائيَء جا دليل آهن ڇو ته” و ان يڪ ڪاذبا فعليه ڪذبه”۽ جي هو حقيقتن ڪوڙو آهي ته ان جي ڪوڙ‬ ‫جي شامت ان تي ٿيندي“ هن مومن شخص فرعون ۽ ان جي قوم کي سمجهايو ته” يا قوم لڪم الملڪ اليوم‬ ‫ُ‬ ‫ظاهرين في االرض”اي منهنجي قوم! مڃيم ته اڄ توهانجي حڪومت آهي(۽ توهان کي) غلبو حاصل آهي هن‬ ‫ملڪ ۾“ فمن ينصرنامن باس اهلل ان جاِء نا” ليڪن مونکي ُٻڌايو ته ڪير بچائيندو اسانکي اهلل ج جي عذاب کان‬ ‫ُ‬ ‫جي اسان مٿان اچي ڪڙڪي“ اهو ُٻڌي فرعون ان شخص کي چيو ته” قال فرعون. ما اربڪم اال اري“ فرعون چيو!‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫81 ‪Page‬‬

19. ‫مان ته اهو مشهورو ڏيندس جنهن کي مان صحيح سمجهان ٿو“ و ما اهديڪم اال سبيل الرشاد“ ۽ نٿو رهنمائي‬ ‫ڪران مان توهانجي مگر سڌي رستي طرف“ اهلل ج فرمائي ٿو ته پوِء” و نادي فرعون في قومه ... سلفا و مثال‬ ‫ُ‬ ‫لالخرين (سوره الزخرف) ۽ پڙهو ڏنو فرعون پنهنجي قوم ۾ (۽ ) چوڻ لڳو اي مهنجي قوم! ڇا مان مصر جو فرمانوا‬ ‫ُ‬ ‫ناهيان؟ ۽ هي شاخون جيڪي مهنجي هيٺان پيون وهن کا توهان(انهن کي) نه ٿا ڏسو؟ ڇا مان بهتر ناهيان ان‬ ‫شخص کان جيڪو ذليل آهي ۽ صحيح ڳالهائي به نٿو سگهي( جي هي سچو نبي آهي) ته ڇو نان الٿا ويا ان تي سون‬ ‫جا ڪنگڻ يا ڇو نه آيا ان سان گڏ فرشتا قطار درقطار. ائين ئي هن احمق بڻيو پنهنجي قوم کي سو هو ان جي‬ ‫ُ‬ ‫پيروي ڪرڻ لڳي پيا. در حقيقت اهي نافرمان ماڻهو هئا. بس جڏنه انهن اسانکي ناراض ڪري وڌو ته اسان انهن‬ ‫کان انتقام ورتو ۽ پوِء اسان انهن کي غرق ڪري ڇڏيو ۽ بڻائي ڇڏيسون انهن کي پيشوا ۽ قصا پويان اچڻ وارن الِء“‬ ‫ولقد ارسلنا موسي بآيتنا... بئس الرفد المرفد( سوره هود) ۽ بيشڪ اسان موڪليو موسيٰ کي پنهنجين نشانين ۽‬ ‫صريح غلبي سان فرعون ۽ انهن جي دربارين وٽ ته انهن پيروي ڪئي فرعون جي حڪم جي ۽ فرعون جو‬ ‫حڪم بلڪل غلط هو. هو پنهنجي قوم جي اڳيان اڳيان هوندو قيامت جي ڏينهن ۽ اچي وجهندو انهن کي‬ ‫آتش(جهنم) ۾ تمام خراب داخل ٿيڻ جي جڳه آهي جتي انهن کي وڌو ويندو ۽ انهن تي موڪيون وينديون هن‬ ‫دنيا ۾ لعنتون ۽ قيامت جي ڏينهن به وڏو عطيو آهي جيڪو انهن کي ڏنو ويندو“ يقول االنسان يومئذ اين المفر.‬ ‫ُ‬ ‫ڪال ال وزرالي يئومئذ المستقر.( سوره القيامه) (ان ڏينهن) انسان چوندو ڀڄڻ جي جڳه ڪٿي آهي. هر گز نه. اتي‬ ‫“ڪا به پناهگاه ناهي. صرف اوهانجي رب وٽ ئي ان ڏينهن رهڻو آهي‬ ‫۽ پوِء انهن کي ُٻڌايو ويو ته حضرت يوسف عاله الصالت والسالم ان کان پهرين مصر نبي بڻجي آيا هئا ۽ اهلل ج ان‬ ‫ُ‬ ‫ع جي ڪري توهان تي گهڻا احسان ڪيا ۽ پوِء موسيٰ ع کي موڪليو ويو جيڪي انهن جي ئي نسل مان ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اوالد هئا. ”وقال فرعون يهامن.. وما ڪيد فرعون اال في تباب. (سوره المئومن). ۽ فرعون چيو اي هامان! ٺاه مهنجي‬ ‫الِء هڪ ڊگهو محل (ان تي چڙهي) مان ان تي راهن تي پُهچي وڃان. يعني آسمان جي راهن تي ۽ پوِء مان جهاتي‬ ‫پائي ڏسان موسيٰ جي اهلل ج کي ۽ مان ته يقين سان ٿو چوان ته هو ڪوڙو آهي. ۽ ائين ئي آراست ڪيو ويو‬ ‫فرعونالِء ان جو عمل ۽ روڪيو ويو ان کي راه (سڌي) کان ۽ نه هو فرعون جو سڄو فريب پر ان جي پنهنجي تباهيَء‬ ‫الِء“ ما عملت لڪم من اله غيري فاوقدلي يها من علي الطين فا جعل لي صرحا لعلي اطلع الي اله موسيٰ و اني ال‬ ‫ُ‬ ‫ظنه من الڪاذبين.(سوره القصص) مان ته نٿو سمجهان ته توالِء موکان سواِء ڪو ٻيو اهلل آهي. بس باه ٻار مهني الِء‬ ‫ُ‬ ‫اي هامان! ۽ ان تي سرون پچاِء. مهنجي الِء هڪ ڊگهو محل تعمير ڪر. شايد (ان تي چڙهي) مان ڳولي سگهان‬ ‫ِ‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫91 ‪Page‬‬

20. ‫موسيٰ جي اهلل کي. ۽ مان ته سمجهان ٿو ته هو ڪوڙو آهي“ اڪثر مفسرين چون ٿا ته ان جي وزير ”هامان“ ان الِء‬ ‫اهو محل تعمير ڪيو جيڪو ايڏو ته بُلند هو جو ڪنهن به اک ان کان پهرين ايڏو وڏو محل نه ڏٺو هو ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُِ‬ ‫.)عمارت پڪي سرن سان ٺاهي وئي هئي(واهلل اعلم‬ ‫فارسلنا عليهم الطوفان و الجراد و القمل و الضفادع و الدم آيات مفصالت فاستڪبروا و ڪانوا قوما مجرمين”‬ ‫ُ‬ ‫پوِء موڪليو اسان انهن مٿان طوفان ۽ مڪڙ ۽ جوئون ۽ ڏيڏر ۽ خون(هي سڀ) اضح نشانيون هيون پوِء به هو‬ ‫ُ‬ ‫تڪبر ڪندا رهيا ۽ هو ماڻهون (پيشه ور) مجرم هئا.“ فرعونين تي جيڪو طوفان عذاب لٿو ان تي آئمه مفسرين‬ ‫ُ‬ ‫جو مخلف رايا آهن. ابن عباس ان مان مراد موسال ڌار بارش ٿو وٺيجنهن سان آباديون غرق ٿي ويون ۽ وڻ ٽڻ باغ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٻنيون جا نشان مٽجي ويا. مجاهد بقول پاڻي ۽ طاعون ڦهليو. ابن عباس رضيه چون ٿا ته عام وبا هئي جنهن سان‬ ‫ُ‬ ‫پورو مصر متاثر ٿيو هو. عالمه ابن جرير بيبي عائشه رضيه کان روايت ڪن ٿا ته نبي صلعم فرمايو ته” طوفان مان‬ ‫مراد موت هو. ابو دائود ۽ سلمان فارسي رضيه عنهما روايت ڪن ٿا ته جڏنهن نبي صلعم جن کان مڪڙ جي‬ ‫ُ‬ ‫باري پڇيو ويو ته پاڻ فرمايائون ته اهو (مڪڙ) اهلل ج جي لشڪر ۾ سڀ ڪان وڌ آهي نه مان ان کان کان ٿو ۽ نه‬ ‫ئي ان کي حرام ٿو چوان. نبي سائي صلعن جو مڪڙ نه کائڻ طبعي نفرت جي ڪري هو جيئن پاڻ ڳوه کي کائڻ‬ ‫ڇڏي ڏنو ۽ بصر، ٿوم، گندنا(بدبودار ڀاٺي جيڪا بصر ۽ ٿوم جي مشاهب آهي) کائڻ سان پرهيز ڪيائون. صحيحن‬ ‫۾ عبداهلل بن ابي اوفي رصيه کا روايت آهي ته فرمائين ٿا ته ” اسان نبي صلعم جن سان گڏوگڏ جنگين(غزوات) ۾‬ ‫ُ‬ ‫شريڪ ٿياسون جن ۾ اسان مڪڙ کائيدا هئا سون“ مطلب ته مڪڙن جو طوفان لٿو جنهن مصر جي هر ٻني باغ‬ ‫ُ‬ ‫جا گل ميووا، ساوڪ کائي چٽ ڪري ڇڏيا. مصر ۾ ڏيڏرن جو ايترو ته تعداد وڌيو جو هو قبطين جي ڪپڙن،‬ ‫کائڻ جي شين ۽ ٿانون وغيره ۾ نظر آي. ايستائي جو جي ڪو شخص کائڻ الِ ِء وات به کوليندو هو ته ان جي وات‬ ‫۾ ڏيڏر ڪري پوندو هو. مصر جو سمورو پاڻي (شاخون، کوه، نديون) خون خون ٿي ويو هو. ماڻهو ان ڏڪار کان‬ ‫پريشان ٿيڻ لڳا ته موسيٰ ع کي چوڻ لڳا” ادع لنا ربڪ بما عهد عندڪ لئن ڪشفت عنا الرجز لنئمن لڪ و‬ ‫ُ‬ ‫لنرسلن معڪ بني اسرائيل. (سوره االعراف) دعا ڪر اسان الِء پنهنجي رب کان ان عهد جي سبب جيڪو ان جو‬ ‫توسان آهي جي تون هٽائي ڇڏين اسان کان هي عذاب ته اسان ضرور ايمان آڻيينداسون توتي ۽ ضرور رواني ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏينداسون توهان سان قوم اسرائيل“موسيٰ ع اهلل ج کان دعا ڪئي ۽ عذاب ٽري ويو ۽ جڏنهن قطبي وعده جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫خالف ويا هئا ته انهن تي پوِء مڪڙن جو عذاب الٿو ويو هو. چون ٿا ته مڪڙن هر شي چٽ ڪي ڇڏي هئي‬ ‫ُ‬ ‫ايستائن جو لوه جا دروازا ۽ ان م لڳل ڪلين کي به. وري هنن معفي گهري عزاب ٽري وين ۽ وري نافرمان ٿي ويا ته‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫02 ‪Page‬‬

21. ‫پوِء وري مٿائن جُوئن جو عذاب الٿو ويو. مجھحمد ابن اسحاق چوي ٿو ته موسيٰ ع کي حڪم ٿيو ته پنهنجي عصا‬ ‫ُ‬ ‫فالڻي جبل تي هڻ ته عصا هڻڻ سان ان مان وئون نڪرڻ شروع ٿي ويون ۽ هر جڳه تي پُهچي هنن سمهڻ ۽ بي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آرام ڪرڻ شروع ڪيو. بار بار اهلل ج انهن تي عذاب الٿو ۽ موسيٰ ع جي دعائن سان الهيندو ويو. پر پوِء به هو‬ ‫.جهالت ۽ هتڌرمي ڏيکاريندا ويا‬ ‫”.قصو موسيٰ عليه الصالت والسالم پارٽ ڏهون‬ ‫قصو موسيٰ عليه الصالت والسالم پارٽ ڏهون.” و او حينا الي موسي و اخيه تبوا لقومڪما بمصر بيتا و اجعلوا‬ ‫بيوتڪم و اقيمو الصلوه بشر المئومنين. (سوره يونس) ۽ اسان وحي موڪلي موسيٰ ۽ ان جي ڀاُء تي ته مهيا‬ ‫ُ‬ ‫ڪريو پنهنجي قوم الِء مصر ۾ ڪي گهر ۽ بڻايو پنهنجي گهرن کي قبله رخ ۽ قائم ڪريو نماز ۽ (اي موسيٰ!)‬ ‫خوشخبري ڏي مومنن کي“ پوِٰء اهلل ج ٻنهين ڀائرن ع کي قبطين کا پرڀرو ٿي گهر تعمير ڪرڻ جو حڪم ڏنو ته‬ ‫جڏنهن انهن کي ان مان ڪوچ ڪرڻ جو حڪم ملي ته ته سڀني کي آسانيَء سان اطالع ٿي سگهي. مفسرين ۽‬ ‫اهل ڪتاب چون ٿا ته بني اسرائيل فرعون کان عيد ٻاهر وڃي ملهائڻ جي اجازت ورتي جيڪان هن مجبوري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سان ڏني پر بني اسرائيل ن جي مڪمل تياري ڪري چڪا هئا ۽ هو ڀڄي نڪري آيا اهائي ان مملڪت ۾‬ ‫ُ‬ ‫فرعون ۽ ان جي لشڪر خالف سازش هئي اهل ڪتاب موجب عيد کا مالئڻ ال هلل ج کين حڪم ڏنو ته قبطين‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫کان زيور اڌارا وٺو پوِء اهن گهڻي تعداد ۾ زيور ورتا ۽ رات جي تاريڪيَء ۾ پوري قوم نڪري ٻاهر آئي ۽ مسلسل‬ ‫ُ‬ ‫سفر ڪندي رهي، انهن جي منزل شام طرف هئي. جڏنهن فروعن کي خبر ملي ته هن بني سرائيل جي تالشي‬ ‫ڪري کين سزا ڏيڻ جو ارادو ڪيو. ” و او حينا الي موسي ان اسر بعبادي .. لهو العزيز الرحيم. (سوره الشعراِء) . اسان‬ ‫ُ‬ ‫وحي ڪئي موسيٰ ڏي ته راتو رات (اتان) مهنجن ٻانهن کي ڪڍي وڃ يقينن توهان جو تعاقب ڪيو ويندو . بس‬ ‫موڪليا فرعون سڄي شهر ۾ ڪارندا( ته ماڻهن کي ُٻڌائي) ته هي ماڻهون هڪ ننڍڙي جماعت آهن ۽ انهن‬ ‫اسانکي سخت پرشان ڪيو هي( تاهم فڪر نه ڪريو) اسا سڀ (انهن متعلق) گهڻا محتاط آهيون. ته اسان ڪڍيو‬ ‫انهن کي ساون باغن ۽( وهندڙ) چشمن ۽( ڀرپور) خزانن ۽ شاندا محلن مان. اسان ائين ئي ڪيو. ۽ اسان بني اسرائيل‬ ‫کي انهن سڀني شين جو وارث بڻايو. بس هو انهن جي تعاقب ۾ نڪتا اشراق جي وقت. پوِء جڏنهن هڪ ٻئي کي‬ ‫ڏسي ورتو ٻنهين گروهن ته موسيٰ جا ساٿي چوڻ لڳا(گهوڙا) اسان ته يقينن پڪڙجي وياسون پاڻ ع چيائون هرگذ نه!‬ ‫سنڌي آرٽسٽس ويلفيئر ايسوسيئيشن (ساوا) طرفان حديو پيش ڪيو وڃي ٿو‬ ‫12 ‪Page‬‬

قصو موسي عليه والسلام

قصو موسي عليه والسلام

قصو موسي عليه والسلام

Recommandé

Contenu connexe

Plus de Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh

Plus de Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh(20)

قصو موسي عليه والسلام