1.
Tələbə: Sona Həşimova
Müəllim: Kənan Məmmədov
İxtisas: İnformasiya Təhlükəsizliyi
Qrup: 693.19
Fənn: İnformasiya sistemlərinin
layihələndirilməsi

2.
Normal formalar
metodu ilə verilənlər
bazasının
layihələndirilməsi

3.
Struktur layihələndirmənin hansı üsulla aparılmasından asılı olmayaraq,
relasiya modeli VB-də obyektlər və ya mahiyyətlər son nəticədə nisbət
şəkilində ifadə olunur. Nəzəri baxımdan VB-nin struktur layihələndirilməsi
verilənlərin modelinin tipindən asılı olmamalıdır. Lakin praktiki nöqteyi
nəzərdən struktur layihələndirmədə relasiya modelinin xüsusiyyətlərinin nəzərə
alınması faydalıdır.

4.
Çox da böyük olmayan relasiya modelli verilənlər bazasının
layihələndirilməsində normal formalar metodu daha səmərəlidir.
Normal formalar metodu ilə verilənlər bazasının layihələndirilməsi aşağıdakı
mərhələrlə aparılır:
1. Əvvəlcə struktur layihələndirmənin hər hansı üsulu ilə verilənlər
bazasının ilkin nisbətləri formalaşdırılır.

5.
2.Sonra ilkin nisbətlər normallaşdırılır, yəni normallaşdırma qaydalarına
uyğun olaraq ilkin nisbətin kompazisiyası-dekompozisiyası aparılır.
3. Yeni yaradılmış nisbətlərə açarlar təyin olunur. Praktikada VB-nın 3-cü
normal formaya (3NF) və ya Boys-Kodd normal formasına (BKNF) uyğun
gələn strukturu ilə kifayətlənmək olur. Odur ki, normal formalar metodu ilə
nisbətlərin normallaşdırılması prosesi aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilir.

6.
-əgər ilkin nisbətdə tərkibli atributlar varsa, onları tərkib hissələrinə
ayırıb, atomar şəkilə salmaqla nisbəti 1-ci normal formaya (1NF)
gətirmək;
-Açar olmayan atributların açardan qismən asılılığını aradan qaldırmaqla
nisbəti 2-ci normal formaya (2NF) gətirmək;
-Açar olmayan atributların açardan tranzitiv asılılığını aradan qaldırmaqla
nisbəti 3-cü normal formaya (3NF) gətirmək;

7.
-Tərkibli açarın atributlarının açara daxil olmayan atributlardan asılılığını
aradan qaldırmaqla nisbəti Boys-Kodd normal formasına (BKNF) gətirmək;
Mahiyyətin nisbətlərlə ifadə edilməsində ümumi qəbul edilmiş qayda
<<hər bir mahiyyətə-ayrıca cədvəl>> qaydası hesab olunur. Açar kimi
atributdan istifadə edilməsi məsləhət görülür. Xüsusi hallarda bir neçə
atributdan ibarət tərkibli açardan istifadə etmək olar.

8.
Açar təyin edilmədikdə bəzi VBİS-lərin (məsələn:
Access) özləri cədvəlin sətirlərinin nömrələrinə görə
açar (sayğac) yaradırlar.
Əgər nisbətlərdə təkrarlanan və bir-birilə
qarşılıqlı əlaqəli atributlar varsa və bu informasiya
böyük həcmə malikdirsə, həmin atributları ayrıca
nisbətlə ifadə etmək məqsədəuyğundur.

9.
Bunu başqa sözlə belə ifadə etmək olar: mahiyyət haqqındakı informasiyanı
elə təsvir etmək lazımdır ki, açar olmayan atributlar bir-birindən asılı
olmasınlar və bütövlükdə açardan asılı olsunlar (3NF-in tələbi).

10.
Mahiyyətlərə uyğun cədvəllərin emalı zamanı aşağıdakı amili nəzərə
almaq vacibdir: cədvəlin silinməsi zamanı ona olan bütün istinadları silmək
lazımdır, əks halda əlaqələr cədvəli düzgün olmayacaq. Müasir VBİS-lərin
əksəriyyəti belə hallarda düzgün olmayan əməliyyatlara icazə vermirlər.

11.
Mahiyyətlər (cədvəllər) arasında əlaqə 2 cür yaradıla bilər:
1) Xarici açarlar vasitəsilə;
2) Əlaqə cədvəlləri vasitəsilə;

12.
Hər iki halda əlaqə açar vasitəsilə yaradılır və yalnız 2 cədvəl bir-birilə
əlaqələndirilir.
1-ci halda əlaqələndirilən cədvəllərin birində (valideyn cədvəldə) xarici
açar təyin olunur, digərində isə (törəmə cədvəldə) həmin xarici açar
əsas açar kimi çıxış edir.

13.
2-ci halda isə mahiyyətlər arasında əlaqə yaratmaq üçün əlavə olaraq
rabitə cədvəli adlanan cədvəl qurulur. Əlaqələndirilən iki cədvəlin hər
birində bir əsas açar olur. Həmin açarlar rabitə cədvəlində yerləşdirilir.

14.
Beləliklə, rabitə cədvəli 2 açara malik olur:
Onlardan biri 1-ci cədvəlin açarı, ikincisi isə 2-ci cədvəlin açarıdır.
Onlardan hər hansı birinə görə rabitə cədvəlindən digəri seçilir.

15.
DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ
TƏŞƏKKÜRLƏR!