1. วิชาสุขศึกษา เรื่อง เรียนรู้รอบตัวเรา
อาจารย์รังสรรค์ คงเพ็ชรศักดิ์....ผู้สอน

2. สาระสาคัญ
อวัยวะทุกส่วนในร่างกายของคนเราทางานสัมพันธ์กันเป็นระบบ ทุกระบบ ต่างมีความสาคัญต่อร่างกายทั้งสิ้น หากระบบใดทางานผิดปกติก็จะส่งผลกระทบ ต่อระบบอื่น ๆ ด้วย เราจึงควรรู้จักป้องกัน บารุงรักษาอวัยวะต่าง ๆในทุกระบบ ให้สมบูรณ์แข็งแรง ทางานได้ตามปกติอยู่เสมอ จะช่วยให้เรามีสุขภาพดี ระบบ ประสาท ระบบสืบพันธุ์ และระบบต่อมไร้ท่อ ต่างก็มีความสาคัญต่อร่างกาย โดย ระบบประสาทช่วยควบคุมการทางานและรับความรู้สึกของอวัยวะทุกส่วน ช่วยให้ ร่างกายทางานได้ตามที่ต้องการ ระบบสืบพันธุ์ช่วยในการสืบทอดเผ่าพันธุ์ให้คง อยู่ต่อไป และระบบต่อมไร้ท่อผลิตฮอร์โมนไปตามกระแสเลือดสู่อวัยวะเป้าหมาย เพื่อทาหน้าที่ควบคุมการทางานของระบบต่าง ๆ

3. ร่างกายของมนุษย์ประกอบด้วยเซลล์ มีรูปร่างและขนาดที่แตกต่างกันเป็นจานวนมากนับ ล้าน ๆ เซลล์ กลุ่มเซลล์ที่ร่วมกันทาหน้าที่เฉพาะอย่าง เรียกว่า เนื้อเยื่อเนื้อเยื่อชนิด เดียวกันหรือต่างชนิดกัน เมื่อร่วมกันทาหน้าที่อย่างใดอย่างหนึ่ง เรียกว่า อวัยวะอวัยวะ หลาย ๆ อวัยวะทางานประสานกันเกิดเป็น ระบบที่สาคัญต่าง ๆ ในร่างกาย เช่น ระบบ ขับถ่ายปัสสาวะ ประกอบด้วยไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ และท่อปัสสาวะ เป็นต้น ระบบต่าง ๆ ในร่างกายทาหน้าที่แตกต่าง แต่ต้องทางานสอดคล้องสัมพันธ์กับร่างกายจึง จะสามารถดารงอยู่ได้อย่างปกติ ดังนั้นเราจึงควรดูแลรักษาสุขภาพร่างกายเพื่อให้อวัยวะ แต่ละระบบทาหน้าที่ได้ตามปกติจะช่วยให้เรามีสุขภาพที่ดี

4. ระบบประสาท (Nervous System)
ระบบประสาท คือ ระบบที่ประกอบด้วยสมอง ไขสันหลัง และ เส้นประสาททั่วร่างกาย ซึ่งจะทาหน้าที่ร่วมกันในการควบคุมการ ทางานและการรับความรู้สึกของอวัยวะทุกส่วน รวมถึงความรู้สึก นึกคิด อารมณ์ และความทรงจาต่าง ๆ

5. องค์ประกอบของระบบประสาท แบ่งออกเป็น 2 ส่วนใหญ่ ๆ คือ
1.ระบบประสาทส่วนกลาง
ระบบประสาทส่วนกลาง ประกอบด้วยสมอง (brain) และไข สันหลัง (spinal card)ซึ่งเป็น ศูนย์กลางควบคุมและประสานการ ทางานของร่างกายทั้งหมด
2.ระบบประสาทส่วนปลาย
ระบบประสาทส่วนปลาย ประกอบด้วย เส้นประสาทสมอง เส้นประสาทไขสันหลัง และประสาท ระบบอัตโนมัติ ระบบประสาทส่วน ปลายจะทาหน้าที่นาความรู้สึกจาก ส่วนต่าง ๆ ของร่างกายเข้าสู่ระบบ ประสาทส่วนกลางไปยังอวัยวะ ปฏิบัติงาน

6. ระบบประสาทส่วนกลาง
ระบบประสาทส่วนกลาง ประกอบด้วยสมอง (brain) และไขสัน หลัง (spinal card)ซึ่งเป็นศูนย์กลางควบคุมและประสานการ ทางานของร่างกายทั้งหมด

7. สมอง
สมองเป็นอวัยวะที่สาคัญและมีขนาดใหญ่กว่าส่วนอื่น ๆ ของ ระบบประสาท บรรจุอยู่ภายในกะโหลกศีรษะมีน้าหนักโดยเฉลี่ย ประมาณ 1.4 กิโลกรัม หรือ 3 ปอนด์ สมองแบ่งออกเป็น 2 ชั้น คือ ชั้นนอกมีสีเทา เรียกว่า เกรย์แมตเตอร์ซึ่งเป็นที่รวมของเซลล์ประสาท และแอกซอนชนิดที่ไม่มีเยื่อหุ้ม ส่วนชั้นในมีสีขาว เรียกว่า ไวท์ แมต เตอร์เป็นส่วนของใยประสาทที่ออกจากเซลล์ประสาท
สมองของสัตว์ชั้นสูงจะเป็นที่รวมของใยประสาทควบคุมอวัยวะต่าง ๆ ที่ บริเวณศีรษะทาหน้าที่เกี่ยวกับความคิด ความจา ความฉลาด นอกจากนี้ยังเป็นศูนย์กลางควบคุมระบบประสาททั้งหมด

8. ส่วนประกอบของสมอง
การทาหน้าที่
1.สมองส่วนหน้า (forebrain)
ประกอบด้วย
-ซีรีบรัม(cerebrum)
-เป็นสมองส่วนหน้าสุดที่มีขนาดใหญ่ที่สุด ทา หน้าที่เกี่ยวกับความจา ความนึกคิด ไหวพริบ และ ความรู้สึกผิดชอบ นอกจากนี้ยังเป็นศูนย์กลาง ควบคุมการทางานของส่วนต่างๆ ของร่างกายที่ อยู่ใต้อานาจจิตใจ เช่น ศูนย์ควบคุมการทางาน ของกล้ามเนื้อ การรับสัมผัส การพูด การมองเห็น เป็นต้น
-ทาลามัส (thalamus)
-เป็นส่วนที่อยู่ด้านหน้าของสมองส่วนกลางหรือ อยู่ข้าง ๆ โพรงสมอง ทาหน้าที่เป็นสถานีถ่อย ทอดกระแสประสาทที่รับความรู้สึก ก่อนที่จะ ส่งไปยังสมองที่เกี่ยวข้องกับกระแสประสาทนั้น

9. ส่วนประกอบของสมอง
การทาหน้าที่
-ไฮโพทาลามัส(hypothalamus)
-สมองส่วนนี้อยู่ใต้ส่วนทาลามัสซึ่งอยู่ด้าน ล่างสุดของสมองส่วนหน้า ทาหน้าที่เป็น ศูนย์กลางควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย การเต้น ของหัวใจ การนอนหลับ ความดันเลือด ความหิว ฯลฯ นอกจากนี้ยังเป็นศูนย์ควบคุมอารมณ์และ ความรู้สึกต่าง ๆ เช่น อารมณ์เศร้าโศกเสียใจ เป็น ต้น
2.สมองส่วนกลาง (Midbrain)
-เป็นส่วนที่ต่อจากสมองส่วนหน้า ทาหน้าที่ เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของลูกตาและม่านตา เช่น ทาให้ลูกตากลอกไปมาได้ ปิดเปิดม่านตา ขณะที่มีแสงเข้ามามากหรือน้อย

10. ส่วนประกอบของสมอง
การทาหน้าที่
3. สมองส่วนท้าย (hindbrain)
ประกอบด้วย
-ซีรีเบลลัม(cerebellum)
-อยู่ใต้ส่วนล่างของซีรีบรัมทาหน้าที่ในการดูแล การทางานของส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย และระบบ กล้ามเนื้อต่าง ๆ ให้ประสานสัมพันธ์กันอย่าง เหมาะสมและราบรื่น อีกทั้งยังเป็นตัวรับกระแส ประสาทจากอวัยวะควบคุมการทรงตัว ซึ่งอยู่ในหู ชั้นใน และจากข้อต่อและกล้ามเนื้อต่าง ๆ ซีรี เบลลัมจึงเป็นส่วนสาคัญในการควบคุมการทรงตัว ของร่างกาย
-พอนส์(pons)
-เป็นส่วนของก้านสมองที่อยู่ด้านหน้าของซีรี เบลลัมติดกับสมองส่วนกลาง ทาหน้าที่ควบคุม การทางานบางอย่าง เช่น การเคี้ยวอาหาร การ หลั่งน้าลาย การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อบริเวณ ใบหน้า ควบคุมการหายใจ การฟัง

11. ส่วนประกอบของสมอง
การทาหน้าที่
-เมดัลลา ออบลองกาตา
-เป็นสมองส่วนท้ายสุด ซึ่งตอนปลายของสมอง ส่วนนี้ต่อกับไขสันหลัง จึงเป็นทางผ่านของกระแส ประสาทระหว่างสมองกับไขสันหลัง นอกจากนี้ เมดัลลา ออบลองกาตายังทาหน้าที่เป็นศูนย์ควบคุม กิจกรรมของระบบประสาทอัตโนมัติ เช่น การเต้น ของหัวใจ การหายใจ การหมุนเวียนเลือด การกลืน การไอ การจาม เป็นต้น
สมองส่วนกลาง พอนส์และ เมดัลลา ออบลองกาตา สมองทั้ง 3 ส่วนนี้รวมเรียกว่า ก้านสมอง (brain stem)

12. ไขสันหลังเป็นส่วนที่ต่อจากสมองลงไป ตามแนวช่องกระดูกสันหลัง โดยเริ่มจากกระดูก สันหลังข้อแรกไปจนถึงกระดูกบั้นเอวข้อที่2 ซึ่งมี ความยาวประมาณ 2 ใน 3 ของความยาวของ กระดูกสันหลัง และมีแขนงเส้นประสาทแตกออก จากข้อสันหลังมากมาย ไขสันหลังจะมีเยื่อหุ้ม 3 ชั้น และมีของเหลวบรรจุอยู่ในเยื่อหุ้มสมอง ดังนั้นเมื่อมีการเจาะน้าเลี้ยงสมองและไขสันหลัง หรือการฉีดเข้าเส้นสันหลัง แพทย์จะฉีดต่ากว่า กระดูกบั้นเอวข้อที่ 2 ลงไปเพราะบริเวณที่ต่อลง ไปจะเป็นมัดของเส้นประสาทไขสันหลัง จะไม่มี ไขสันหลังปรากฏอยู่โอกาสที่จะเกิดอันตรายกับ ไขสันหลังมีน้อยกว่าการฉีดเข้าไปบริเวณอื่น

13. 2.ระบบประสาทส่วนปลาย (peripheral nervous system)
ระบบประสาทส่วนปลาย ประกอบด้วย เส้นประสาทสมอง เส้นประสาทไขสันหลัง และประสาทระบบอัตโนมัติ ระบบประสาทส่วน ปลายจะทาหน้าที่นาความรู้สึกจากส่วนต่าง ๆ ของร่างกายเข้าสู่ระบบ ประสาทส่วนกลางไปยังอวัยวะปฏิบัติงาน
•เส้นประสาทสมอง มีอยู่ 12 คู่ ทอดมาจากสมองผ่านรูต่าง ๆ ของ กะโหลกศีรษะไปเลี้ยงบริเวณศีรษะและลาคอเป็นส่วนใหญ่
•เส้นประสาทไขสันหลัง มีอยู่ 31 คู่ ออกจากไขสันหลังเป็นช่วง ๆ ผ่านรู ระหว่างกระดูกสันหลังไปสู่ร่างกาย แขน และขา

14. โดยปกติแล้วเส้นประสาทสมอง และเส้นประสาทไขสันหลังจะประกอบด้วยใย
ประสาท 2 จาพวก คือ ใยประสาทรับ ซึ่งจะนาสัญญาณจากหน่วยรับความรู้สึก ไปยังสมองหรือไขสันหลังพวกหนึ่ง อีกพวกจะนาคาสั่งจากระบบประสาท ส่วนกลางไปยังกล้ามเนื้อลายต่าง ๆ ที่ยึดติดกับกระดูกให้ทางาน ซึ่งทาให้เรา แสดงอิริยาบถต่าง ๆ ได้
ประสาทระบบอัตโนมัติ (autonomic nervous system) ประสาท ระบบอัตโนมัติ เป็นระบบประสามที่ควบคุมการทางานของอวัยวะที่อยู่ภายนอก อานาจของจิตใจโดยไม่รู้สึกตัว เช่น การเต้นของหัวใจ การเคลื่อนไหวของอวัยวะ ภายใน ผนังของหลอดเลือด และต่อมต่าง ๆ ศูนย์กลางการควบคุมของระบบ ประสาทอัตโนมัติจะอยู่ในก้านสมอง และส่วนที่อยู่ลึกลงไปในสมองที่เรียกว่า ไฮ โพทาลามัสระบบประสาทอัตโนมัติทางานโดยการประสานของเส้นประสาทคู่ หนึ่งซึ่งมีการประสานงานอย่างใกล้ชิดกับฮอร์โมนจากระบบต่อมไร้ท่อ

15. การทางานของระบบประสาท
ระบบประสาทเป็นระบบที่ทางานประสานกันกับระบบกล้ามเนื้อ เช่น ขณะที่ นักเรียนอ่านเนื้อหาของบทเรียนนี้อยู่นั้น ระบบประสาทในร่างกายของนักเรียนกาลัง แยกการทางานอย่างหลากหลาย โดยใช้เวลาเพียงเสี้ยววินาที เริ่มจากการควบคุม กล้ามเนื้อตาให้กลอกไปมา ซ้าย-ขวา จอภาพของตาก็จะส่งข้อมูลไปเรียบเรียงที่ สมองและเก็บบางส่วนไว้ในหน่วยความจา พร้อมทั้งสมองยังสามารถเรียกความทรง จาเก่า ๆ ออกมาใช้ เพื่อให้รับรู้ข้อมูลใหม่ ๆ ได้ดียิ่งขึ้น ขณะเดียวกันระบบประสาทจะ ส่งคาสั่งไปยังกล้ามเนื้อลายที่ยึดกระดูกให้เรานั่งตัวตรงหรือยกหนังสือขึ้นอ่านได้ และ ยังควบคุมกล้ามเนื้อตาให้กะพริบราว 25 ครั้งต่อนาทีด้วย นอกจากนั้นระบบประสาท ยังรับกระแสประสาทจากอวัยวะภายในต่าง ๆ และส่งคาสั่งกลับไปควบคุมการเต้น ของหัวใจ ความดันเลือด อัตราการหายใจ อุณหภูมิในร่างกาย การย่อยอาหาร และ ระบบอื่น ๆ ให้ทางานตามปกติ การที่นักเรียนสามารถเคลื่อนไหวร่างกายเพื่อทา กิจกรรมหลาย ๆ อย่างในเวลาเดียวกันได้นั้น เพราะมีการประสานงานกันอย่างดี ระหว่างกล้ามเนื้อกับประสาทที่เกี่ยวข้อง

16. การบารุงรักษาระบบประสาท
•ระวังไม่ให้เกิดการกระทบกระเทือนบริเวณศีรษะ
•ระมัดระวังป้องกันไม่ให้เกิดโรคทางสมอง
•หลีกเลี่ยงยาชนิดต่าง ๆ ที่มีผลต่อสมอง รวมทั้งยาเสพติดและเครื่องดื่ม ที่มีแอลกฮอล์
•พยายามผ่อนคลายความเครียด หากปล่อยให้ความเครียดสะสมเป็น เวลานาน
•รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย โดยเฉพาะอาหารที่ให้ วิตามินบี 1 สูง ได้แก่อาหารพวกข้าวกล้อง ข้าวซ้อมมือ ถั่วลิสง เครื่อง ในสัตว์ เมล็ดทานตะวัน เป็นต้น