Ozbekistan ulke raporu_2013

ÖZBEKİSTAN
ÜLKE RAPORU

Hazırlayan : Koray Ali KONCA

Ankara - December, 2012

ÖZBEKİSTAN
Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler
Temel Ekonomik Göstergeler
2007 a

2008 a

2009 a

2010 a

2011 b

2012 c

2013 c

Nominal GSYİH (milyon dolar)

22.298

27.899

32.792

38.956

45.314a

50.412

56.755

Nominal GSYİH (milyar Sum)

28.186

36.839

48.097

61.831

77.751a

94.339

113.354

9,5

9,0

8,1

8,5

8,3 a

7,2

6,7

2.395 b

2.625 b

2.820 b

3.043 b

3.317

3.556

3.822

11,9

14,4

10,6

12,1

13,3 a

14,3

10,1

1.288

1.383

1.510

1.638

1.777

1.895

2.021

Reel büyüme (%)
Kişi başına GSYİH (dolar) d
Enflasyon (dönem sonu,; %)
Döviz Kuru Sum: & (dönem sonu)

: The Economist Intelligence Unit, Uzbekistan Country Report

a Gerçekleşen. b Economist Intelligence Unit tahmini. c Economist Intelligence Unit projeksiyonu
dSatın alma gücü paritesiyle
Temel Sosyal Göstergeler
Nüfus

28,5 milyon (2010)

Dili

Özbekçe

Yönetim
Biçimi

Cumhuriyet

Para Birimi

Sum. (1$=1.638 Sum) (2010)

Başkent

Taşkent

Önemli Şehirler
ve Nüfus

Taşkent (2.400.000 , Semerkant (392 000), Namangan (378 000)

Yönetim Biçimi

Başkanlık sistemi

Yüzölçümü

447 400 km 2

İklimi

Karasal

Mesai Saatleri ve Pazartesi-Cuma 09.00-18.00
Günleri
Türkiye ile saat
Yaz saati+2 saat, Kış saati+3 Saat
farkı
-1 Ocak, Yeni Yıl Tatili -8 Mart, Kadınlar Günü -21 Mart, Nevruz -9 Mayıs, Hatıra Günü -1
Resmi Tatil
Eylül, Bağımsızlık Günü -8 Aralık, Cumhuriyet -Anayasasının Kabul Günü -Ramazan Bayramı,
Günleri
-Kurban Bayramı.
: The Economist Intelligence Unit, Uzbekistan Country Report

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar
BM, AGİT, ECO,AsDB(Asya Kalkınma Bankası),CCC(Gümrük İşbirliği Konseyi), CIS (Bağımsız
DevletlerinTopluluğu) ,EAPC (Avrupa-Atlantik ortaklık konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma
Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik omisyonu), ECO (Ekonomik İşbirliği
Örgütü),ESCAP(Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi
Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü),
ICRM (Uluslar arası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA 7 (Uluslararası Kalkınma Birliği), IFC (Uluslar arası
Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası
Çalışma Örgütü), IMF (Uluslar arası Para Fonu),Intelsat, Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC
(Uluslararası Olimpiyat Komitesi), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme
Birliği), NAM, OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu),
OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD
(Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO
(Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi
Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO
-, 2013

2 / 30

Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir
ortamda dağıtımı yasaktır.

(Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü) gibi uluslar
arası kuruluşların yanı sıra Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Şanghay İşbirliği Teşkilatı (ŞİÖ), Orta
Asya İşbirliği Teşkilatı, 6+2 Grubu, TRACECA Projesi gibi bölgesel birliklerde de yer almaktadır.

Genel Bilgiler
Coğrafi Konum
Orta Asya’nın merkezinde bulunan Özbekistan’nın komşuları Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan,
Afganistan ve Türkmenistan olup yüzölçümü 447.400 km2’dir. Ülke güneybatıdaki Ceyhun (Amuderya)
ile kuzeydoğudaki Seyhun (Sırderya) ırmakları arasında uzanan toprakların büyük bölümünü kapsar.
Ülkenin kuzey ile güney ucu arası 925 km, doğu ile batı ucu arası 1.400 km olup, sınırlarının toplam
uzunluğu 6.221 km’dir. 1936’da kurulan Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti ile birlikte Özbekistan, 13
bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler : Andican, Buhara, Cizzah, Kaşkaderya, Namangan, Semerkant,
Surhanderya, Sırderya, Taşkent, Fergana, Harezm ve Nevai bölgeleridir.
Topraklarının yüzde 46’sı yaylak ve bozkırlardan ve yüzde 41’i de çöl ve diğer arazi tiplerinden oluşan
Özbekistan’ın toplam kara alanlarının yüzde 3’ü orman ve koruluk, yüzde 10’u ise tarıma elverişlidir.
Ekilebilir alanların yaklaşık yüzde 95’i ise sulanabilmektedir. Bu özelliği ile Özbekistan, Orta Asya
cumhuriyetleri arasında en iyi sulu tarım yapılabilen ülke konumundadır

Siyasi ve İdari Yapı
29 Aralık 1991 yılında yapılan seçimlerde Özbekistan Komünist Partisi Birinci Sekreteri olan İslam
Abduganiyeviç Karimov, oyların %86’sını alarak ülkenin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Eski Özbekistan
Komünist Partisi Eylül 1991’de adını Demokratik Halk Partisi olarak değiştirmiş ve Özbekistan Yasama
Meclisi’nde (Ali Meclis) çoğunluğu elde etmiştir.
Demokratik sistemi yerleştirmek için çok partili sisteme geçilmesine inanan İslam Kerimov, alternatif
partilerin kurulması için gerekli düzenlemeleri yapmıştır. Aralık 1994’de ilk çok partili demokratik
seçimler yapılarak mevcut meclis oluşturulmuştur.
Özbekistan’da, 26 Mart 1995 günü gerçekleştirilen referandum ile Devlet Başkanı İslam Kerimov’un
görev süresi 2000 yılına kadar uzatılmıştır. Ocak 2000 tarihinde yapılan çok partili seçimde İslam
Kerimov, oyların %92’sini alarak 2004 yılına kadar cumhurbaşkanı seçilmiş olup, görev süresi
dolmadan, 8 Aralık 2001 tarihinde yapılan referandum neticesinde Cumhurbaşkanı Kerimov’un görev
süresi bu defa 2007 yılına kadar uzatılmıştır. Son olarak, 23 Aralık 2007 tarihinde yapılan seçimlerde,
İslam Kerimov 7 yıllık bir süre görev yapmak üzere halkın %88,1 oyuyla yeniden Cumhurbaşkanı
seçilmiştir.
Meclis; dar bölge seçim sistemine göre siyasi partilerin katıldığı oylamalar sonucunda seçilen 120
milletvekilinden oluşmaktadır. Görev süresi beş yıl olan Meclis, bir sonraki Meclis oluşuncaya kadar
görevine devam etmektedir. Seçim günü 25 yaşını doldurmuş ve en az beş yıl süreyle Özbekistan’da
daimi ikamet eden Özbek vatandaşları milletvekili seçilme hakkına sahiptir. Bir kişi aynı zamanda hem
milletvekili hem de senatör olamaz. Milletvekilleri bilimsel ve pedagojik faaliyetin dışında ücret karşılığı
başka bir faaliyette bulunamaz.
Senato; Bölgesel temsil esasına göre seçilen 100 senatörden oluşur. Karakalpakistan Cokarı Kengesi
(Yerel Meclis), 12 vilayet ve Taşkent Şehrine bağlı şehir ve ilçe meclislerine seçilen yerel meclis
vekilleri tarafından yapılan ortak toplantılarda, gizli oylama ile 6’şar kişi (toplam 84) Senatör olarak
belirlenmektedir. Bakiye 16 Senatör ise Cumhurbaşkanı tarafından bilim, sanat, edebiyat, ekonomi ve
diğer alanlarda önemli konuma sahip, saygın kişiler arasından atanmaktadır. Senato’da bölgesel, siyasi
ve diğer esaslara dayalı gruplar oluşturulamaz. Görev süresi beş yıl olup yeni Senato oluşturuluncaya
kadar göreve devam eder. Seçim günü 25 yaşını doldurmuş, beş yıl daimi olarak ikamet eden Özbek
vatandaşları senatör olma hakkına sahiptir. Dokunulmazlık hakkına sahip olan Senato üyeleri,
suçlanamaz, gözaltına alınamaz ve yargılanamazlar. Senato’da daimi esasla çalışacak senatör sayısı
toplam üyenin ¼’ünü geçemez, daimi çalışacak senatörler bilimsel ve pedagojik faaliyetin dışında ücret
karşılığı herhangi bir gelir getirici işle meşgul olamaz.
Seçim sonuçlarından sonra Başbakan ve Hükümet üyeleri Cumhurbaşkanı tarafından tespit edilir.
Başbakan ve Hükümet üyeleri Ali Meclis’den güvenoyu almalarını müteakip, Cumhurbaşkanı tarafından
onaylandıktan sonra görevlerine başlamaktadır. Bakanlar genellikle Meclis dışından seçilmektedir.
Bakanlar Kurulu Başbakan, 6 Başbakan Yardımcısı ve 14 Bakandan oluşmaktadır.
Ülkede Karakalpakistan özerk bir bölgedir. Ayrıca, ülkede 12 vilayet vardır. Bu vilayetler Devlet Başkanı
tarafından atanan vilayet Hâkimleri tarafından yönetilmektedir. Ancak Karakalpakistan özerk bir
cumhuriyet olup kendine ait Bakanlar Kurulu bulunmaktadır. Ayrıca her vilayetin ortalama 10-12 adet
ilçesi olup, ilçe hâkimleri vilayet hâkimleri tarafından atanmaktadır. Eğitim, sağlık, sosyal hizmetler ve
kültür faaliyetlerini kapsayan hizmetlerin yürütüldüğü 164 ilçe ve 20’ye yakın şehir tipi ilçeler mevcut
bulunmaktadır.

Nüfus ve İşgücü Yapısı

Özbekistan Ülke Raporu

3 / 30


Ülke nüfusu, 1991’de 20 milyon 702 bin, 2008 yılında 27 milyon 555 bine 2010 yılında ise 28,5 milyon
olarak tespit edilmiştir. Nüfus büyüklüğü açısından BDT ülkeleri arasında Rusya ve Ukrayna’nın
ardından üçüncü sırada, Orta Asya ülkeleri arasında birinci durumda olan ülkede 100 etnik unsur
bulunmaktadır. Nüfusun, %80’ini Özbekler, %3,8’ini Ruslar, %4,9’unu Tacikler, %3,6’sını Kazaklar,
%2,2’ini Karakalpaklar ve kalanını diğer milletler (Tatar, Kırgız, Türkmen, Ukraynalı, Azeri, Ermeni,
Beyaz Rus, Yahudi, Alman, Koreli vs.) teşkil eder. Nüfus yoğunluğu km2 başına 62 kişi olup nüfusun %
36,1’i kent merkezlerinde, % 63,9’u ise kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Kırsal bölgelerdeki nüfusun
¾’ünü Özbekler teşkil etmektedir
Doğal Kaynaklar ve Çevre
Özbekistan’da 100’den fazla yeraltı maden çeşidi bulunmaktadır. Bunların başında; altın, bakır, gümüş,
kurşun, çinko, uranyum ve benzeri yeraltı kaynakları gelmektedir. Özbekistan volfram, doğal gaz ve
diğer yeraltı hammadde kaynakları bakımından önemli bir zenginliğe sahiptir.

Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
GSYİH'nin Sektörlere Göre Dağılımı
2011 a

2012 b

2013 b

2014 b

2015 b

2016 b

GSMH

8,3

7,2

6,7

6,5

6,3

6,0

Tarım

6,6

6,0

5,2

5,2

5,0

5,0

Sanayi

6,3

6,5

6,3

6,0

6,0

5,8

Hizmet

11,2 c

8,7

8,3

7,9

7,5

6,9

%

Kaynak: Economist Intelligence Unit a:gerçekleşen b:Tahmin c:öngörü

Ekonomi Politikaları
Özbekistan, eski Sovyetler Birliği ülkeleri arasında 1990-1996 döneminde sanayi üretiminde reel artış
sağlayan tek ülke olmuştur. Ancak Özbekistan, 1996 yılında ithal ikameci politika çerçevesinde döviz
ve ithalat kontrolünü benimsemiştir. Özbek Hükümeti tarafından uygulanan bu politika IMF tarafından
eleştirilmiş ve sonuç olarak 185 milyon dolarlık stand-by kredisi dondurulnuştur. Kasım 1996’da kabul
edilen “Merkezleştirilmiş Döviz Meblağlarının Tüketim Malları İthalatı İçin Kullanılması Hakkında” 405
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, ‘’konvertibilite’’ ile ilgili yeni düzenlemeler getirmiştir. Döviz işlemlerini
geliştirerek, merkezleştirilmiş döviz meblağlarını daha verimli şekilde kullanmak ve Özbekistan iç
pazarına düşük kaliteli malların girmesini engellemek amacıyla hazırlanan yasa, daha önceki yasalarla
özel ve tüzel şahıslara tanınan Sum’u dövize çevirme hakkını sağlayan düzenlemeleri iptal etmiştir.
1996 yılında kurumsal piyasa reformları, milli ekonominin büyümesinde sürekleyici rol oynamaya
başlamıştır. Küçük ve orta ölçekli firmaların gelişmesiyle birlikte büyük ölçekli şirketlerin özelleştirilmesi
gündeme gelmiştir. Halen büyük ölçekli şirketlerin hisseleri ihale yöntemiyle satılmaktadır.
Mayıs 1998 tarihinde Özbek Hükümeti tarafından kabul edilen “Yabancı Yatırımlar Kanunu” ile ülkeye
daha fazla yatırım çekilmesi amaçlanmıştır. Bu kanuna göre yabancı sermayeli şirketlere çeşitli vergi
istisnaları ve sermaye malları için gümrük vergisi muafiyeti tanınmıştır. Söz konusu Kanun, 2005
yılında revize edilmiştir.
Uygulanan sıkı maliye ve para politikaları sonucunda 1994 yılının ortasından itibaren enflasyon
oranlarında büyük düşüş gözlenmiştir. Resmi kaynaklara göre 1994 yılındaki enflasyon oranı % 1.568
iken 1998 yılında % 29’a düşmüş, 2001 yılında %27, 2002 yılında %21, 2003 yılında %3,8 ve 2004
yılında %3,7 düzeyinde kalmıştır. 2005 yılında yeniden artarak %7,8’e yükselen enflasyon, 2006 ve
2007 yıllarında %6,8, 2008‘de %7.8 ve 2009 yılında ise 7.4 olarak gerçekleşmiştir.
Özbekistan ekonomisini son yıllarda etkileyen en önemli olay, 2009 krizidir. Krizden diğer ülkelere
nazaran Özbekistan daha az etkilenmiştir. Dışa kapalı merkeziyetçi bir ekonomiye sahip olması özelliği
nedeniyle dünyadaki değişimlerden daha geç ve dolaylı etkilenmektedir.

Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
2011 Eylül ayı itibarıyla Özbekistan İstatistik Komitesi tarafından yayınlanmış olan en güncel verilere
göre Özbekistan GSYİH’sının %. 18’i tarım sektörü kaynaklı olup, sektörün temel ürünü pamuktur. Su
kaynaklarının azlığı, teknoloji ve sermaye yetersizliği, ekolojik sorunlar üretimi olumsuz etkilemektedir.
Bununla birlikte geçmiş yıllardaki Sovyet tarım politikasından edinilen tecrübeler ve ülkenin sahip
olduğu uygun iklim koşulları nedeniyle pamuk üretiminde uzmanlaşma sağlanmıştır.
-, 2013

4 / 30


Food and Agriculture Organization (FAO) verilerine göre, 2011 yılında Çin, Hindistan, ABD, Pakistan ve
Brezilya’dan sonra dünyadaki altıncı büyük pamuk üreticisi olarak 950 bin ton üretim gerçekleştiren
Özbekistan, 2011 yılında 1,35 milyon dolar gelir elde etmiş durumdadır. Diğer tarımsal üretimin
dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir
Tarımsal Üretim İstatistikleri
(Bin Ton)

2007

2008

2009

2010

PAMUK

3.401,9

3.404,0

3.683,4

3.400,5

HUBUBAT

7.293,1

7.404,1

6.643,1

6.621,6

SEBZE

5.710,3

6.346,5

4.691,9

5.221,3

PATATES

1.530,9

1.694,8

1.188,9

1.398,7

MEYVE

1.544,5

1.710,3

1.270,0

1.402,7

900,5

987,3

878,9

792,5

ET

1.367,8

1.461,4

1.208,7

1.288,0

SÜT

5.802,5

6.169,0

5.097,5

5426,3

YUMURTA (Milyon adet)

2.760,8

3.061,2

2.220,4

2.431,5

ÜZÜM

Kaynak: Özbekistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi

Orta Asya’da artan su sıkıntısı ve gıda ithalatını mümkün kılan Sovyet ekonomik dağıtım sisteminin
sona ermesiyle birlikte, pamuk üretiminin azaltılarak, tahıl ve diğer ürünlerin üretimine ağırlık verilmesi
gündeme gelmiştir. Bu çerçevede son yıllarda pamuk ekilen alanlar tahıl, sebze ve meyve üretimi
lehine daraltılmıştır. Ülke topraklarının çok az bir kısmının tarıma elverişli olması nedeniyle, sulanan
alanların su ya da diğer kaynakların tüketimi göz önüne alınmadan tek tip tarım ürününe ayrılması aşırı
tuzlanma, erozyon gibi bir takım ciddi sorunların ortaya çıkmasına ve beraberinde tarımsal verimin
düşmesine neden olmuştur. Bugün ülkenin sulanan topraklarının yaklaşık yarısında aşırı tuzlanmayla
karşı karşıya bulunmaktadır.
Hükümetin yürüttüğü ithal ikameci politikanın bir parçası olarak Özbekistan kendi kendine yeterli bir
tahıl üreticisi ülke olmayı hedeflemektedir. Bu çerçevede, önümüzdeki yıllarda tarım ve tarıma dayalı
sanayilerdeki yatırımların artması beklenmektedir.
Ülkede yılda yaklaşık altı milyon ton meyve ve sebze üretilmekte olup, bu miktar iç piyasanın ihtiyacını
fazlası ile karşılamakta, ancak meyve sebze işleme tesislerindeki yetersizliklerden ve eski teknoloji
kullanımından ötürü üretimi yapılan mallar istenilen düzeyde işlenememektedir.
1990’ların başında ülkede tarımsal üretim devlet işletmeleri ve kooperatifler tarafından
gerçekleştirilirken, 1999 yılından itibaren büyük ölçekli devlet işletmelerinin özelleştirilmesi çalışmaları
başlatılmıştır. Tarım alanları devlet mülkiyetinde kalmaya devam etmektedir. Temmuz 1998’de
yayınlanan bir kararname ile başka bir yasada aksine bir hüküm bulunmadıkça arazi parsellerinin
satılması ya da ipotek edilmesi yasaklanmıştır. Yapılan özelleştirme arazilerin bir nevi kiralanması
anlamına gelmektedir.
Özbekistan’da tarımsal faaliyetler merkezi planlama ile yürütülmektedir. Özbekistan, Tarım ve Su İşleri
Bakanlığı, Özbekistan Dış Ekonomik İlişkiler, Yatırım ve Ticaret Bakanlığı ve Devlet Planlama Komitesi
tarafından tarım alanlarında yetiştirilecek ürünlerin miktarları bölgelere göre belirlenmektedir. Buna
göre Vilayetlerdeki ve İlçelerdeki yetkili makamlar tarafından tarım alanlarında hangi ürünün ne
miktarda yetiştirilmesi gerektiği önceden belirlenmekte ve belirli bir plan dâhilinde devlete teslim
edilmesi gereken asgari miktarlar tespit edilmektedir. Çiftçiler ve Aile şirketleri verilen planda
belirlenen üretim miktarını gerçekleştirmek zorundadır.
Çiftçi yetiştirdiği ürünlerin (pamuk hariç) devlete vermekle yükümlü olduğu miktarı aşan kısmını
istediği gibi satma ve kullanma hakkına sahiptir. Devlete verilmesi gereken miktar hektar başına ton
olarak belirlenir. Çiftçi üretim fazlasını ancak yaşadığı vilayet dâhilinde satabilmektedir. Pamuk üreten
çiftçilerin ürettiği pamuğun tamamını devlet almakta olup, pamuk ticareti yasaktır.
Özbekistan tarım alanındaki verimliliği artırmaya yönelik bilimsel çalışmalara büyük önem vermektedir.
Bu amaçla, Özbek Tarımı Bilimsel Verimlilik Merkezi’ni kurmuştur. Bu kuruluş, Tarım Bakanlığı ve diğer
Kuruluşlarla işbirliği yaparak ülkedeki tarım komplekslerinin sorunları konusunda bilimsel araştırmalar
yapmak; tarımsal üretim etkinliğini en üst seviyeye çıkarmak için gerekli çalışmaları yürütmek ve
uluslararası araştırma merkezleriyle işbirliğini geliştirmekle görevlendirilmiştir. Diğer yandan
Pahtabank’ın (Pamukbank) Agrobank (Ziraat Bankası) adıyla yeniden kurulmasına ilişkin
cumhurbaşkanı kararı yayınlanmıştır. Buna göre, tarım sektöründeki projelerin finanse edilmesi, tarım
sektöründe faaliyet gösteren işletmeler ile çiftçilere kredi ve bankacılık hizmeti verilmesi, tarım
sektöründe yatırım politikasının yürütülmesinin Agrobank’ın temel görevleri olarak belirlenmiştir. Öte
yandan cumhurbaşkanı tarafından alınan diğer bir karar ile Galla Bank, Kışlak Kuriliş Bankasına (Rural
Construction Bank) dönüştürülmüştür. Ağırlıklı olarak kırsal kesimlerin geliştirilmesine yönelik projeleri
finanse etmekle yükümlü olacaktır.


5 / 30


Sanayi
2011 Eylül ayı itibarıyla Özbekistan İstatistik Komitesi tarafından yayınlanmış olan en güncel verilere
göre Özbekistan GSYİH’sının %. 24’ü sanayi sektörü kaynaklı olup 2010 yılı içerisinde, 5,7 milyar dolar
(11.266 Milyar sum) değerinde sanayi üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu rakam, bir önceki yıla göre %
22’lik bir artışı ifade etmektedir. Ülkede üretilen sanayi üretiminin alt sektörlere göre dağılımı aşağıdaki
tabloda gösterilmiştir.
?
Sanayi Üretim İstatistikleri
2007
Sanayi Ürünlerinin Payı
Elektrik Enerjisi
Hidro Karbon Sanayi
Demir - Çelik
Demir Dışı Metaller
Kimyasallar ve petrokimya sanayi

2008

2009

2010

%

%

%

%

9,4%

11,1%

13,4%

15,2%

17,7%

25,8%

32,7%

37,1%

2,4%

3,8%

3,7%

4,5%

15,7%

16,1%

17,7%

20,4%

4,7%

6,6%

7,3%

9,6%

15,4%

20,8%

25,0%

30,1%

Ormancılık ve ağaç ürünleri, selülöz kağıt

0,9%

1,3%

1,6%

1,9%

Yapı malzemeleri

5,2%

6,5%

7,6%

9,1%

Hafif sanayi

13,7%

16,2%

18,6%

24,9%

Gıda sanayi

9,3%

13,8%

17,5%

23,9%

Diğer sanayi dalları

5,4%

7,2%

8,6%

10,4%

100.0

100.0

100.0

100.0

Makina üretimi ve metal işleme

Toplam
Kaynak: Özbekistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi

İmalat Sanayinin yapısı incelendiğinde, öncelikli ve gelişmekte olan, yabancı yatırımcıların da ilgisini
çeken en önemli sektör otomotiv sanayidir. Özbekistan’ın otomotiv sektöründe Özbek Otomotiv
Girişimcileri Derneği’nin (Uzavtosanoat) kurduğu ortak girişimlerle (joint venture) birlikte Alman
Daimler-Benz ve Güney Kore’nin Daewoo firmalarının katkısıyla ülkede bu alanda önemli gelişmeler
sağlanmıştır. Daimler - Benz firması 1995 yılında 400 adet otobüs üretimiyle ülkedeki ilk Mercedes
otobüs üretimini gerçekleştirmiştir. Bu üretimin önemli bir kısmı Uzavtosanoat tarafından oluşturulan
Asaka Bank vasıtasıyla satılmıştır.
1996 yılında üretime başlayan 658 milyon dolarlık Daewoo - Uzavtosanoat fabrikası 2000 yılı sonuna
kadar 238.000 araç üretmiş olup, monopol durumundaki UZDAEWOO otomobil fabrikasının üretimi
2004 yılında % 73, 2005 yılında % 44, 2006 yılında % 39’luk artış göstermiştir. 2007 yılında % 23’lük
artışla 172.000 otomobil üretilmiş ve bu rakamın 109.000 adedi ihraç edilmiştir. 2009 yılından itibaren
Chevrolet lisansıyla da otomobil üretimine geçen fabrikanın 2009 yılı üretimi 205.011 adettir. Üretimin
büyük bir kısmı iç piyasada satılmakta olup, Rusya ve diğer BDT ülkelerine satış da yapılmaktadır.
Ayrıca, Koç Holding, Özbek ortağı Uzautosozlash ile ortak olarak 64 milyon dolar sermaye ile
Semerkand’ta ticari araç üretimi ve aksesuar satışı yapan Samkoçauto fabrikasını kurmuştur. Ancak
söz konusu ortaklık sona ermiş olup, fabrikada 2007 yılından itibaren Japon Isuzu marka ticari araç
üretimine geçilmiştir.
Alman MAN Şirketi tarafından 2009’da kurulan fabrikada da üretime başlanılmış bulunmaktadır.
Tarım makineleri ve ekipmanları üretiminde önemli bir kapasiteye sahip olan Özbekistan’da tarımsal
üretimin önemli bir kısmı eski makineler ile yapılmaktadır. 1995 yılında ABD “CASE” şirketinin Taşkent
traktör fabrikası ile yapmış olduğu anlaşma sonucu önemli sayıda ve çok çeşitli tarım alet ve makineleri
tarımsal üretimde yerini almıştır. Bilahare Almanya ile ortak yatırım sonucu TTZ Traktör fabrikasında
Alman patentli traktör üretimi yapılmaya başlanılmıştır. Diğer taraftan Rusya, Belarus ve
Kazakistan’dan traktör ve söz konusu diğer ürünlerin ithalatı da bulunmaktadır.
Taşkent-Çıkalov Uçak Fabrikasında İlyuşin tipi Rus uçaklarının montajı yapılmaktadır.
Özbekistan’da hâlihazırda mevcut ve gelişme potansiyeli bulunan diğer önemli sektör tekstildir. Bu
sektörde önemli yatırımlar yapılmıştır. Ancak yine de kapasite yeterli düzeyde değildir. Pamuk ve
pamuk ipliğinin çok az bir kısmı ülke içerisinde işlenebilmektedir. Bu sektörde atıl vaziyette olan pek
çok tekstil fabrikasının modernizasyonu için yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut tesislere ilave
olarak ülkede üretilen pamuğun daha fazla katma değer yaratılarak pazarlanması ve ihraç edilmesi için
kumaş ve konfeksiyon fabrikaları kurma çalışmaları devam etmektedir.
Özbekistan’da tekstil firmalarının büyük kısmının kayıtlı bulunduğu Uzbekyengilsanoat kayıtlarında
yaklaşık 200 den fazla firma bulunmaktadır. Bahse konu firmaların 77 adedi iplik üretimi, 60 adedi
dokuma ve örme, 27 adedi ipek işlemesi ile iştigal etmektedir. Bu işletmelerin yıllık 300.000 Ton
pamuk ipliği üretimi, 111,7 milyon metrekare kumaş üretimi, 59.000 ton örme kumaş, 108,5 milyon
adet örme ürünleri, 8 milyon çift çorap, 1.900 ton ipek ipliği kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca 7 adet
ticari şirket de bu kurumun altında yer almaktadır.
-, 2013

6 / 30


Geçmiş yıllar içerisinde tekstil sektörüne 1,5 milyar dolar değerinde yabancı sermaye yatırımı
gerçekleşmiştir. Özbekistan’da 100 den fazla yabancı sermayeli şirket kurulmuş olup, toplam tekstil
ürünlerinin %95’i bu şirketler tarafından üretilmekte ve üretilen malın %80’ni ihraç edilmektedir. Bu
firmaların %45’i Türk, % 9’u Kore, %8’i İngiliz, %7’si Alman yatırımları olarak faaliyet göstermektedir.

Madencilik
Özbekistan’da en önemli maden kaynağı altın yataklarıdır. Özbekistan, altın üretiminde BDT ülkeleri
içinde Rusya’dan sonra ikinci, dünyada ise dokuzuncu sırada yer almaktadır. Altın yataklarının merkezi
Nevai vilayetindeki Muruntov’dur. Burada 20 yıl önce altın bulunmuş ve işlenmeye başlanmıştır.
Taşkent sınırında Cizzah ve Namangan vilayetlerinde de (Mercan-Bulak, Zarbitan, Çadak) altın maden
yatakları vardır. Bu maden yatakları sayesinde Taşkent’e yakın Almalık şehri kurulmuş ve burası renkli
metallerin işlendiği merkez haline gelmiştir. Zarafşan vadisinde bulunan altın madeni yatakları 1995
yılından 2007 yılına kadar Özbek-Amerikan ortak girişimi olan Zarafshan Newmont şirketi tarafından
işletilmiştir.
Ülkede bir diğer önemli doğal kaynak da bakırdır. Toplam bakır rezervleri 1.3 Milyon ton olarak
hesaplanan Özbekistan, bu alanda dünyada onuncu sırada gelmektedir. Ülkede 40 yıl daha
işletilebileceği öngörülen bakır, aynı zamanda ülkenin önemli ihraç kalemleri arasında yer almaktadır.
Ülkemizin Özbekistan’dan bakır ithalatı da son yıllarda giderek artmaya başlamış ve 2003 yılında 27
milyon dolar olan bakır ithalatımız, 2011 yılında 650 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Dünyanın 4’ncü büyük uranyum üreticisi ve 5’inci ihracatçısı olan Özbekistan’da, Nevai Maden Metalurji
Fabrikasındaki uranyum üretimi 2006 yılında 2.270 ton kaydedilmiştir.
Özbekistan topraklarında çok miktarda tuz yatakları, alüminyum, mermer, granit, değerli taşlar ve
inşaat malzemeleri hammaddesi vardır. Meşhur Gazdan mermer yatağı ülkede bulunmaktadır. Bu
mermerler inşaatlarda, binalarda ve diğer çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Çakmak taşı, seramik,
porselen mineralleri vardır. Siyah metallerden demir, manganez ve krom yatakları mevcut olup, bunları
işlemek için Bekabad’da metalurji fabrikası kurulmuştur. Özbekistan’da çok miktarda manganez
bulunan maden yatakları özellikle Dautaş, Kızılbayrak, Kaşkaderya sınır bölgelerinde yer almaktadır.
Özbekistan sanayi üretiminde renkli metaller önemli yer tutmaktadır. Üretim, genel olarak altın, bakır
ve ısıya dayanıklı metallerden oluşmaktadır. Bu alandaki en büyük işletme, Almalık’taki metalürji
kompleksidir. Söz konusu maden-metalürji fabrikasının modernize edilmesi amacıyla 2008–2012
döneminde 294 milyar Sum’luk (yaklaşık 232 milyon dolar) yatırım planlanmaktadır. Çırçık şehrinde
kurulan fabrikada volfram ve molibden üretimi gerçekleştirilmektedir.

Müteahhitlik Hizmetleri
Özbekistan'da 2010 yılında inşaat sektöründe 2,2 milyar dolarlık inşaat yatırımı yapılmış olup sektör bir
önceki yıla göre %16,7 oranında büyümüştür. Aynı dönemde toplam 8,8 milyon metre kare konut alanı
kullanıma sunulmuştur. Özbekistan’da açılan ihaleler, www.gki.uz, http://tenders.uzreport.com,
www.dgmarket.uz web sitelerinde yayınlanmaktadır.
Özbekistan’da genel olarak teknik müşavirlik hizmetlerine aşağıdaki alan ya da sektörlerde ihtiyaç
duyulduğu görülmektedir.
•
•
•
•
•
•
•
•

Sulama & drenaj, su kaynakları, taşkın koruma projeleri,
Su temini, atıksu, kanalizasyon, çevre projeleri,
Yol projeleri,
Baraj ve hidroelektrik santral (HES) projeleri,
Enerji projeleri,
Üstyapı (bina) projeleri,
Sosyal projeler (eğitim, sağlık, vs),
Bilişim teknolojisi projeleri.

Alt Bölüm Başlığı Seçiniz...
Özbek istatistik ajansı verilerine göre 2010 yılında ülkenin turizm gelirleri %7 artarak 50 milyar sum
olarak gerçekleşmiştir. Ülkenin uluslararası temaslarının artmasına paralel olarak turizm sektöründeki
yatırımlar önem kazanmaktadır. Zengin tarihi ve doğal güzellikleri olan Özbekistan’da yeterli otel ve
tesis bulunmamakta, Taşkent dışında özellikle kaliteli konaklama yeri sıkıntısı yaşanmaktadır. Sektör
devlet teşebbüsü olan Uzbektourism’in tekelindedir. Ülkede 200’den fazla otel ve kamp bulunmaktadır.
Özbek Hükümeti ülkenin turizm potansiyelini dikkate alarak, bu sektörü öncelikli kalkınma alanı olarak
benimsemiştir. Turizm sektöründe temel altyapının oluşturulması için yaklaşık 500 milyon dolarlık
finansal kaynağa ihtiyaç olduğu tahmin edilmektedir. Turizm yatırım bankası olan Uzsayohatinvestbank
bu sektörün ihtiyaç duyduğu yatırımların çekilmesi amacıyla kurulmuştur. Diğer taraftan, Devlet turizm
şirketi Uzbektourism, turizmi teşvik etmek ve yabancı yatırımcıları çekmeye yönelik olarak yasaların
elverişli hale getirilmesi amacıyla çalışmaktadır. Özbekistan’a 2015 yılına kadar 2,5 milyon turist
getirme imkânını sağlayacak bir proje yapılarak turizm hizmetinden alınacak gelirin yaklaşık 1 milyar
dolara ulaştırılması hedeflenmektedir. Özbekistan’da son 5 yıl içerisinde 17 adet büyük otel ve 20 den
fazla küçük otel inşa edilmiş olup 350 den fazla seyahat acentesi faaliyet göstermektedir.

7 / 30


Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
Özbekistan’da yurtiçi ve yurtdışı yük taşımacılığı genellikle Karayolu vasıtası ile yapılmaktadır. 2010 yılı
içerisinde bir önceki yıla nazaran %9,2’lik artışla 1.177 milyon ton yük taşımacılığı yapılmıştır. Bunun
% 89,2’si karayolu, % 4,8’i boru hattı, % 6‘sı demiryolları, geri kalan kısmı da havayolları ile
gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 100.000 firmaya taşımacılık yapma lisansı verilmiştir.
Yolcu taşımacılığı 2010 yılında bir önceki yıla göre % 6,3 artarak tüm ulaşım araçları toplamında 6
milyar kişi rakamının üzerine çıkmış durumdadır.

Enerji
Özbekistan’ın enerji ve doğal zenginlik kaynaklarının başında doğal gaz, petrol ve kömür gelmektedir.
uluslararası raporlara göre, Özbekistan’ın potansiyel petrol rezervi 600 milyon varil, doğal gaz rezervi
1.6 trilyon m3 olduğu tahmin edilmektedir.
Ülkede petrol, Kaşkaderya, Surhenderya ve Fergana vilayetlerinde çıkarılmaktadır. Ülkede toplam üç
adet Petrol Rafinerisi faaliyette bulunmaktadır.
Özbekistan’da 38 adet elektrik enerjisi üretim tesisi vardır. Elektrik enerjisi esas olarak doğal gazla
çalışan santrallerden elde edilmektedir. Ülkede 10 adet olan termik santral ve 28 adet olan
hidroelektrik santrali bulunmaktadır. Ülkede yıllık 50 milyar kw/saat civarına elektrik enerjisi üretildiği
tahmin edilmektedir.
Özbekistan’da üretilen elektrik Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan gibi komşu ülkelere
ihraç edilmektedir. Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan arasındaki bölgenin enerji ve su kaynaklarının
kullanımına ilişkin hükümetler arası işbirliği anlaşmasına göre, Kırgızistan, yaz mevsiminde
hidroelektrik santrallerinden elde ettiği enerji fazlasını Özbekistan’a aktarırken, karşılığında kışın
Özbekistan’dan elektrik ve doğal gaz almaktadır.
Özbekistan bağımsızlıktan sonra doğal gaz üretimini önemli oranda artıran tek BDT ülkesidir. 1992
yılında 42,4 milyar m3 olan doğal gaz üretimi, 1997 yılında 48,1 milyar m3’e, 2003 yılında 57,5 milyar
m3’e, 2004 yılında 59,9 m3’e, 2006 yılında 62,7 m3’e ve 2007 yılında ise 65,0 milyar m3’e 2008 de
67,8 milyar m3’e 2009 yılında ise 61,4 milyar m3’e ulaşmış olsa da 2010 yılında ise 87 üretim de %1
civarı düşüş gerçekleşmiştir. Bu düşüşün geçici olacağı düşünülmektedir.
Eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında bağımsızlık sonrasında petrol üretimini önemli miktarda artıran tek
ülke yine Özbekistan’dır. 1992 yılında yaklaşık olarak günlük 66 bin varil olan üretim seviyesi, 1997
yılında yaklaşık olarak 157 bin varil seviyesine yükselmiştir. Ancak son yıllarda petrol üretimi
azalmaktadır. 2008 yılında 114 bin varil, 2009 yılında 107 bin varil, 2010 yılında ise 87 bin varile kadar
üretim gerilemiştir. Toplam petrol üretiminin yüzde 70’i Buhara-Hiva bölgesindeki Kökdumaloq
sahasında gerçekleştirilmektedir. Öte yandan, Rusya’nın Lukoil, Rosneft ve Stroytransgaz-oil şirketleri
tarafından Özbekistan’ın çeşitli bölgelerinde petrol arama çalışmaları başlatılmıştır.
Bununla birlikte, Özbekistan’da petrol ve doğal gaz alanındaki dış yatırımlar diğer Hazar bölgesi
devletleriyle karşılaştırıldığında nispeten sınırlı oranda kalmaktadır. Özbekistan, Hazar Havzasındaki
diğer devletlerin bu sektörde yaşamış oldukları benzer sorunları paylaşmaktadır. Pazardan uzak oluş ve
bölgede kendi petrolünü dünya piyasalarına ulaştıracak ihraç yollarının eksikliği temel sorunlardır.
Hali hazırda Türkmenistan doğal gazını Çin’e nakleden boru hattı faaliyete geçmiş olup gelecek yıllarda
Özbek doğal gazının Çin’e iletilmesine dair benzer proje çalışmaları devam etmektedir.

Bankacılık
2010 yılı sonu itibariyle Özbekistan’da 30 ticari banka faaliyet göstermektedir. Bu bankaların 5’i
yabancı yatırımcılarla ortak kurulmuş (JV) olup, 25’i yerli bankalardır. Bunların 11’i özel, 3’ü %100
devlet sermayeli ve kalan 11’i de anonim şirket statüsünde karma sermayeli bankalardır.
1 Ocak 2010 tarihi itibariyle, bankaların aktifleri % 42,3 artışla 17.18 trilyon Sum’a, toplam
sermayeleri % 57,7 artışla 3.319 trilyon Sum’a yükselmiştir. Bu dönemde, banka mevduatları da %
98,9 artışla 3.429 trilyon Sum’a yaklaşmıştır. Kullandırılan krediler 9.536 trilyon Sum’a, KOBİ’lere
verilen kredi miktarı 625 milyar Sum’a ulaşmıştır. Yatırımların finansmanı için sağlanan kredi miktarı
ise 737 milyar Sum olarak gerçekleşmiştir.

Finansal Hizmetler
Özbekistan’ın “Taşkent” unvanlı Cumhuriyet Sermaye Borsası 1991 yılında faaliyete geçmiş, 1994
yılında yoğunlaşmaya başlayan özelleştirme çabalarıyla iş hacmi genişleme göstermiştir. 1997’de
Özelleştirme Yatırım Fonu’nun kurulmasını takiben, ikincil piyasa gelişmeye başlamıştır. Halen “Taşkent
Sermaye Borsası”nın tüm ülkeye yayılmış 12 şubesi bulunmaktadır.
Özbekistan’da menkul kıymetlere ilişkin işlemler; hisse senetlerine ilişkin işlemlerin yapıldığı “Taşkent
Sermaye Borsası” ve Tezgâh-Üzeri (OTC) piyasada yapılmakta olup, Sermaye Borsası da, Birincil ve
İkincil Piyasalara sahip bulunmaktadır. Birincil Piyasada, kamuya ait anonim şirketlerin çıkardığı menkul
-, 2013

8 / 30


kıymetlerin ilk işlemleri yapılmakta; İkincil Piyasada ise, Birincil Piyasaya sürülmüş olan menkul
kıymetlerin tekrar alım satım işlemleri yapılmaktadır.
Tezgâh Üzeri Piyasada ise; gerek piyasa katılımcıları arasında organize olunmaksızın menkul kıymet
ticareti yapılmakta, gerekse tek organize ticaret birimi olan “Elsys-Savdo”nun işlemleri elektronik
sistemle gerçekleştirilmektedir. Halen, “Elsys-Savdo”nun biri kamu kâğıtları, diğeri İkincil piyasa ve
sonuncusu da Özelleştirme Yatırım Fonları (PIFs) işlemleri için olmak üzere 3 ticaret salonu ile 30’dan
fazla ofisi bulunmaktadır.

Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Birleşmiş Milletler verilerine göre Özbekistan 2011 yılında 1,4 milyar dolar yabancı yatırım çekmiş olup
önceki yıla göre yatırımlarda %13,8 düşüş yaşanmıştır. Son 6 yıllık veriler incelendiğinde 2010 yılında
ülkenin çektiği DYY %100 artarak 1,6 milyar dolar ile en yüksek değerine ulaştığı görülmektedir.
Yabancı Yatırımlar
2006

2007

2008

2009

2010

2011

174 (milyon$)

705(milyon$)

711(milyon$)

842(milyon$)

1.628(milyon$)

1.403(milyon$)

Kaynak: UNCTAD World Investment Report 2012

Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler)
2 Aralık 2008 tarihinde üretim amaçlı olarak, vergi muafiyetleri, özel gümrük rejimi, farklı tarifedeki
girdi avantajları getiren, Navoi Serbest Endüstri Ekonomik Bölgesi kurulması kararlaştırılmış ancak
gelişmesi tam anlamıyla sağlanamamıştır.
Bu bölgede yatırım yapmak isteyen yabancı firmalara 30 yıl süreyle faaliyet sürdürme izni verilmekte
olup, bu sürede özel gümrük, yabancı para ve vergi rejimleri yanı sıra basitleştirilmiş işlem kolaylıkları
sağlanmaktadır. Yatırımcılara arazi vergisi, varlık vergisi, gelir vergisi, altyapı geliştirme vergisi, tek
vergi ödemesi, yol ve okul fonu katılım vergileri istisnaları uygulanmaktadır. Bu istisnaların süresi
bölgede yatırım yapacak firmaların yatırım tutarlarına göre değişmektedir. Yatırım 3–10 milyon euro ise
7 yıl, 10–30 milyon euro ise 10 yıl ve 30 milyon eurodan fazla ise 15 yıl süreyle uygulanmaktadır.
Konuyla ilgili mevzuat ve diğer bilgiler Bölgenin http://www.navoi-fiez.com/ Web adresinden
alınabilmektedir. Bölgenin İdaresi Dış Ekonomik İlişkiler Yatırımlar ve Ticaret Bakanlığı’na bağlıdır.

Ülkede İş Kurma Mevzuatı
Ülkede İş Kurma Mevzuatı
Özbekistan’da yabancı sermayeli şirketler % 100 tam yabancı sermayeli, ortak şirket, şube ve
temsilcilik şeklinde kurulabilir. Bazı faaliyetlerin yapılması için Bakanlar Kurulu’ndan lisans alınması
şarttır.
Ortak şirket kurulması halinde yabancı ortağın payının en az % 30 olması şarttır. Şirketin yabancı
yatırım şirketi sayılabilmesi için yabancı ortaklardan en az birisinin tüzel kişi olması ve şirket
sermayesinin en az 150.000 $ olması şarttır. Şirket, Özbekistan Adalet Bakanlığı’nda kayıt edildikten
sonra, Dış Ekonomik İlişkiler, Yatırımlar ve Ticaret Bakanlığı’nda da kayıt edilmelidir. Şirket
sermayesinin en az % 30’u kayıttan önce yatırılmış olmalıdır. Tüm evraklar Özbekçeye veya Rusçaya
tercüme edilmiş olmalıdır.
Ortak Şirket veya Şubesinin Kurulması İçin Gerekli Evraklar:
1. Kayıt edilmesi konusunda dilekçe (Adalet Bakanlığına).
2. Tesis toplantı protokolü.
3. Şirket Tüzüğü
4. Tesis anlaşması
5. Şube kurulmasında yetki belgesi ( Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli)
6. Banka referans mektubu (Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli).
7. Arazi kullanma izni veya ofis için kira kontratı (varsa).
8. Şirket, devlet Kuruluşları ile ortak olarak kuruluyorsa devlet Mülki Komitesinin müsaade yazısı.
9. Kayıt ücreti olarak 5 resmi asgari maaş + 500 $ ödendiği hakkında belge.
10. Şirketin posta adresini tasdikleyici doküman.
11. Ticari ve ticari - aracı şirketler yukarıda belirtilen dokümanlar dışında, onların Tüzük faaliyetlerine
uygun olan satış ve depo sahaları, ekipmanları, perakende satış kuruluşlarında ise ek olarak kontrol yazar kasaların bulunduğunu veya onların satın veya kirayla alınması için kaynakların bulunduğunu
gösteren dokümanların tevsik edilmesi gerekmektedir.
%100 Yabancı Sermayeli Şirket veya Şubesi Kurulması İçin Gerekli Evraklar:
1. Yabancı şirket Tüzüğü kopyası (Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli).

9 / 30


2. Ticari Sicil (Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli).
4. Kayıt ücreti olarak 2000 $ ödendiği hakkında belge.
5. Ticari ve ticari - aracı şirketler yukarıda belirtilen dokümanlar dışında, onların
6. Tüzük faaliyetlerine uygun olan satış ve depo sahaları, ekipmanları, perakende satış kuruluşlarında
ise ek olarak kontrol - yazar kasaların bulunduğunu veya onların satın veya kiraya alınması için
kaynakların bulunduğunu gösteren dokümanlar ın tevsik edilmesi gerekmektedir.
.
Özbekistan’da Yabancı Firma Temsilciliği Açılması İçin Gerekli Evraklar:
1. Kayıt edilmesi konusunda dilekçe (Dış Ekonomik İlişkiler, Yatırımlar ve Ticaret Bakanlığına)
2. Temsilciliğin faaliyet programı.
3. Yabancı firma Tüzüğü kopyası (Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli).
4. Ticari Sicil (Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli).
6. Temsilcilik açılması konusunda firma Kurucularının Kararı.
7. Temsilcilik açılması konusunda firma temsilciliğine verilen vekaletname (Temsilci hakkında dolu
bilgileri içeren, Özbekistan Konsolosluğundan ve Noterden tasdikli)
8. Temsilciliğin yabancı çalışanları hakkında bilgiler ve pasaport kopyaları.
9. Özbekistan’daki tüzel kişiliğe sahip kuruluşun referans mektubu.
10. Temsilcilik ofisinin kira kontratı veya kiralama konusunda garanti mektubu
(Kira kontratı şehir Hâkimiyetinin ilgili birimi tarafından onaylanmış olmalıdır.)
11. Kayıt ücreti olarak 1170 $ ödendiği hakkında belge.

Dış Ticaret
Ülkenin Dış Ticareti
Özbekistan’da ithalat ve ihracatı yapılacak malların belirli kategorilerde olanları için ya Bakanlar
Kurulundan ya da Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığından izin alınması gerekmektedir. Bakanlar Kurulu
bazı malların ithal ve ihracatına kotalar getirmektedir. Fiyatlarını kontrol altında tutmaktadır. Özellikle
pamuk, pamuk ipliği, altın, petrol, gaz gibi strateji malların fiyatları devletin denetimindedir. Bununla
ilgili yasalar 3982 sayılı ve 28 Mart 2008 de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı, 31 Mart 1998 tarih ve
137 sayılı, 5 Aralık 2002 tarih ve 427 sayılı Bakanlar Kurulu Kararlarıdır.
Özbekistan’ın, küresel krizle birlikte son üç yılda dış ticaret açığı vermeye başladığı görülmektedir.
2009 yılında bir önceki yıla göre ihracatında %25,3, ithalatında ise %11,3’lük azalma kaydedilmiştir.
2010’da ise krizin etkilerinin yavaş yavaş azalmaya başladığı ve bir önceki yıla göre ihracatının %26,1,
ithalatının ise %5,1 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Aynı dönemde dış ticaret hacmi %13,5
oranında artış gösterirken dış ticaret açığında ise %36,3 oranında azalma yaşanmıştır.
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon Dolar)
Yıllar

2007

2008

2009

2010

2011

İhracat

6,5

7,2

5,4

6

5,2

İthalat

6,4

9,1

8,1

7,4

8,4

Hacim

12,9

16,3

13,5

13,4

13,6

Denge

0,1

-1,9

-2,7

-1,4

-3,2

Kaynak: Trademap

İhracatında Başlıca Ürünler
2011 yılında Çin, Hindistan, ABD, Pakistan ve Brezilya’dan sonra dünyadaki altıncı büyük pamuk
üreticisi olarak 950 bin ton üretim gerçekleştiren Özbekistan, dünya pamuk ihracatında ise %3,4 pay
ile ABD, Hindistan ve Avustralya ve Brezilya’nın ardından beşinci sırada yer almaktadır.
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
HS ÜRÜN

2009

2010

5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş)

287,1

927,6

719,3

-22,4%

8703 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal
edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil)

214,9

465,6

644,2

38,4%

2711 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar

2011 Değişim

1.835,3

83,9

7403 Rafine edilmiş bakır ve bakır alaşımları (ham)

251,7

452,3

553,9

22,5%

2844 Radyoaktif kimyasal elementler ve radyoaktif izotoplar ve
bunların bileşikleri, karışımları, artıkları
5205 Pamuk ipliği (dikiş ipIiği hariç) (ağırIık itibariyIe pamuk oranı
>=%85 ve perakende olarak satıIacak haIe getirilmemiş)

386,3

619,2

401,6

-35,1%

222,0

377,3

343,1

-9,1%

-, 2013

579,0 590,4%

10 / 30


2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar

111,3

161,7

208,4

28,8%

34,0

80,4

134,5

67,2%

111,6

178,7

125,9

-29,5%

7901 İşlenmemiş çinko

53,3

107,6

111,1

3,2%

0806 Üzümler (taze/kurutulmuş)

80,5

82,7

109,3

32,1%

0809 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze)

38,7

87,0

84,5

-2,9%

6109 Tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası
(örme)
3105 Azot, fosfor ve potasyumun ikisini veya üçünü içeren mineral
veya kimyasal gübreler

25,5

51,6

72,5

40,7%

9,8

50,7

67,9

34,0%

3102 Azotlu mineral veya kimyasal gübreler

48,3

102,4

64,1

-37,5%

3901 Etilen polimerleri (ilk şekillerde)

55,7

64,5

59,5

-7,8%

8544 İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek
kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

23,0

43,4

53,6

23,5%

7112 Kıymetli metallerin, kaplamalarının artık ve döküntüleri, artıkları

12,9

49,2

43,0

-12,6%

0,0

24,7

39,6

60,6%

0810 Diğer meyveler (taze)

39,4

49,6

39,5

-20,2%

0807 Kavunlar (karpuzlar dahil) ve papaya (taze)

28,6

58,3

36,5

-37,3%

8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertörler (örneğin;
redresörler) ve endüktörler

13,0

16,3

31,2

91,1%

0709 Diğer sebzeler (taze/soğutulmuş)

25,3

36,9

31,2

-15,5%

0702 Domates (taze/soğutulmuş)

28,7

60,0

27,8

-53,6%

5208 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle % 85 veya daha fazla
pamuk içerenler)(m2. ağırlığı 200 gr. ı geçmeyenler)
2712 Vazelin, parafin, petrol mumu, yağlı mum, ozakerit, linyit mumu,
turb mumu vb.

22,5

23,4

26,1

11,7%

10,3

23,8

24,6

3,6%

2401 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri

18,8

15,5

22,0

42,0%

0704 Lahanalar, karnabaharlar, alabaşlar, yaprak lahanalar ve benzeri
yenilen brassikalar (taze/soğutulmuş)

10,9

18,2

21,2

16,4%

6,0

18,7

20,7

10,7%

11,6

17,9

18,8

4,8%

4,7

15,6

18,0

15,3%

7408 Bakır teller
7108 Altın (platin kaplamalı altın dahil) (işlenmemiş veya yarı işlenmiş
ya da pudra halinde)

1001 Buğday ve mahlut

2833 Sülfatlar; şaplar; peroksisülfatlar (persülfatlar)
1404 Tarifenin başka yerinde yer almayan bitkisel ürünler
6110 Kazak, süveter, hırka, yelek vb. eşya (örme)
5202 Pamuk döküntüleri

8,3

16,5

15,8

-4,3%

8102 Molibden ve molibdenden eşya (döküntü ve hurdalar dahil)

12,0

18,5

15,5

-16,1%

5209 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle % 85 veya daha fazla
pamuk içeren ve m2 ağırlığı 200 gr. ı geçenler)
6108 Kadın ve kız çocuk için kombinezon, jüp veya jüpon, slip ve
külot, gecelik, pijama, lizöz, bornoz vb. eşya (örme)

8,4

15,1

15,1

-0,3%

5,3

10,8

14,5

34,9%

14,3

-20,7%

6006 Diğer örme mensucat

13,2

18,1

3104 Potaslı mineral veya kimyasal gübreler

0,0

0,9

11,5 1143,8%

8708 Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar

5,5

8,7

10,8

23,6%

15,2

18,4

9,6

-47,6%

3,7

6,4

9,4

46,1%

0813 Meyve (kurutulmuş) (0801, 0806'de kiler hariç)08. fasıldaki sert
ve kabukluların karışımları
6111 Bebek için giyim eşyası ve aksesuarı (örme)
Toplam

5.364,1 6.014,1 5.192,6 -13,7%

Kaynak: Trademap

İthalatında Başlıca Ürünler
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar)
HS ÜRÜN

2009

2010


615,8

737,2

757,0

2,7%

3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar
(dozlandırılmış)

249,6

317,5

327,7

3,2%


2011 Değişim

11 / 30


4407 Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalınlık > 6 mm

222,3

215,1

283,0 31,6%

0,0

324,6

214,9 -33,8%

138,3

159,2

203,5 27,9%

179,7

95,8

167,6 74,9%

65,7

89,7

165,5 84,5%

106,4

117,3

162,1 38,2%

98,7

122,9

153,7 25,0%

148,0

140,0

142,4

1,7%

106,5

123,0

134,7

9,5%

8411 Turbojetler, turbopropellerler ve diğer gaz türbinleri

54,9

91,5

131,5 43,8%

8703 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal
edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil)
7304 Demir (dökme demir hariç) ve çelikten ince ve kalın borular ve içi
boş profiller (dikişsiz)
8414 Hava veya vakum pompaları, hava veya diğer gaz kompresörleri,
fanlar, aspiratörü olan havalandırmaya mahsus davlumbazlar
8479 kendine özgü bir fonksiyonu olan diğer makinalar ve mekanik
cihazlar
Buldozerler, greyderler, toprak tesviye makinaları, skreyperler,
8429
mekanik küreyiciler, ekskavatörler, yol silindirleri vb
7209 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri (genişliği >
600 mm, soğuk haddelenmiş, kaplanmamış)
3907 Poliasetaller, diğer polieterler, epoksi reçineler, polikarbonatlar,
alkit reçineler, polialiesterler, vb. (ilk şekilde)
7208 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri (genişlik >=
600 mm) (sıcak haddelenmiş) (kaplanmamış)
4410 Ağaçtan ve diğer odunsu maddelerden yonga levha, oriented
strand board (OSB), vb. levhalar
8601 Elektrikli lokomotifler (elektrik enerjisini dışarıdan alanlar veya
elektrik akümülatörlü olanlar)
8515 Elektrik, lazer, ışık,ışın, ultrasonik vb yollarla lehim-kaynak
makina ve cihazları; metal püskürtme makina ve cihazları

74,6

108,1

126,3 16,8%

127,0

104,6

113,5

127,0

72,6

98,2 35,3%

84,0

54,7

86,0 57,2%

110,4

99,6

80,5 -19,2%

49,1

79,2

79,6

39,5

68,1

78,6 15,5%

46,0

40,6

68,1 67,8%

43,3

45,2

67,2 48,7%

0,0

24,6

63,7 159,1%

15,7

5,7

62,6 995,1%

4411 Ağaçtan veya diğer odunsu maddelerden lif levhalar

39,1

42,3

61,3 45,0%

1517 Margarin

35,2

47,4

58,2 22,8%

8413 Sıvılar için pompalar (ölçü tertibatı olsun olmasın) ve sıvı
elevatörleri

59,8

51,2

56,8 10,8%

6001 Örme tüylü mensucat

53,7

61,8

56,5

8207 El aletlerinin veya makineli aletlerin değişebilir parçaları

49,0

13,7

53,5 290,6%

8445 Dokumaya elverişli elyafın hazırlanması, eğirme, katlama, bükme
ve ipliklerin hazırlanmasına mahsus makinalar
8418 Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu ve dondurucu
cihazlar ve ısı pompaları
8419 Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar, elektrikli
olmayan şofbenler veya depolu su ısıtıcıları
8481 Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için
musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar
3904 Vinil klorür veya diğer halojenlenmiş olefinlerin polimerleri (ilk
şekillerde)
8415 Klima cihazları (motorlu bir vantilatör ile nem ve ısıyı değiştirmeye
mahsus tertibatı olanlar)

39,7

34,9

50,7 45,0%

32,4

39,6

50,5 27,7%

30,8

21,1

50,0 136,6%

75,7

36,1

46,7 29,5%

30,0

42,6

46,4

41,7

37,5

44,8 19,6%

1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde)

63,7

47,5

44,8

8431 Özellikle 84.25 ila 84.30 pozisyonlarındaki makina ve cihazlar ile
birlikte kullanılmaya elverişli aksam ve parçalar

57,0

50,9

44,7 -12,2%

7,8

22,1

43,3 95,8%

22,3

30,3

41,7 37,6%

21,2

26,4

41,6 57,4%

8802 Helikopterler, uçaklar vb; uzay araçları (uydular dahil), uzay
araçlarını fırlatıcı araçlar ve yörünge-altı araçları
8407 Kıvılcım ile ateşlemeli içten yanmalı doğrusal veya döner pistonlu
motorlar (patlamalı motor)
1512 Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları
(kimyasal olarak değiştirilmemiş)
4011 Kauçuktan yeni dış lastikler
7210 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri, genişliği
600 mm veya daha fazla olanlar (kaplanmış olanlar)
8517 Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya
vermeye mahsus diğer cihazlar
8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar

7311 Demir veya çelikten sıkıştırılmış veya sıvı hale getirilmiş gazlar
için kaplar
7213 Demir veya alaşımsız çelikten filmaşin (sıcak haddelenmiş, kangal
halinde)
9401 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları
-, 2013

8,6%

0,5%

-8,5%

8,9%

-5,6%

12 / 30


Toplam

5.364,1 6.014,1 5.192,6 13,5%

Kaynak: Trademap

Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
Özbekistan’ın en önemli ihraç pazarı %33,9’luk payıyla Rusya Federasyonu’dur. Bu ülkeyi Türkiye ve
Ç.H.C. izlemekte olup, ülkemizin payı %9,1’dir.
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (Milyon Dolar)
2009

2010

2011

Pay

Değişim

1 Rusya

Ülkeler

846,3

1.552,0

1.761,1

33,9%

13,5%

2 Türkiye

413,0

861,4

939,9

18,1%

9,1%

3 Ç.H.C.

349,4

1.300,8

807,3

15,5%

-37,9%

1.640,8

81,7

643,9

12,4%

687,8%

195,6

115,7

158,0

3,0%

36,5%

25,4

39,0

96,4

1,9%

147,6%

114,4

93,8

84,3

1,6%

-10,1%

8 Hollanda

6,2

11,6

73,9

1,4%

536,2%

9 Tayland

1,1

8,8

61,7

1,2%

601,5%

10 A.B.D.

89,9

68,8

51,5

1,0%

-25,1%

11 Azerbaycan

12,4

12,3

50,6

1,0%

309,9%

12 Japonya

105,1

173,4

48,4

0,9%

-72,1%

13 İngiltere

41,3

59,1

47,2

0,9%

-20,1%

14 Belarus

23,0

58,3

44,2

0,9%

-24,2%

15 Polonya

29,1

53,6

44,1

0,8%

-17,7%

16 G. Kore

47,4

22,0

39,8

0,8%

81,2%

17 Almanya

31,6

44,1

38,8

0,7%

-12,2%

18 Sırbistan

3,7

9,5

16,3

0,3%

70,9%

19 Romanya

0,8

8,1

14,1

0,3%

75,6%

4 Ukrayna
5 Fransa
6 İtalya
7 Kırgızistan

20 Portekiz

13,2

20,6

13,7

0,3%

-33,3%

Toplam

5.364,1

6.014,1

5.192,6

100,0%

-13,7%

Kaynak: Trademap

Özbekistan’ın ithalatında da en önemli ticari partneri %23,6’lık payıyla Rusya Federasyonu’dur. Bu
ülkeyi Güney Kore, Çin ve Almanya izlemekte olup, ülkemiz %4,2’lik payıyla beşinci sırada yer
almaktadır.
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (Milyon Dolar)
2009

2010

2011

Pay

Değişim

1 Rusya

Ülkeler

1.697,0

1.890,0

1.983,1

23,6%

4,9%

2 G. Kore

1.149,8

1.438,6

1.718,8

20,4%

19,5%

3 Ç.H.C.

1.560,5

1.181,0

1.359,2

16,2%

15,1%

4 Almanya

462,0

712,1

672,5

8,0%

-5,6%

5 Türkiye

279,1

283,0

354,9

4,2%

25,4%

6 Ukrayna

406,2

228,5

353,8

4,2%

54,8%

7 Japonya

84,5

77,3

238,6

2,8%

208,8%

8 Fransa

72,4

154,3

188,9

2,2%

22,4%

139,5

131,1

160,9

1,9%

22,7%

166,6

40,2

124,4

1,5%

209,7%

11 Polonya

69,2

75,3

114,5

1,4%

51,9%

12 İsviçre

75,5

96,1

100,5

1,2%

4,6%

9 İtalya
10 Kırgızistan


13 / 30


13 A.B.D.

97,4

101,3

100,3

1,2%

-1,0%

14 Hollanda

63,4

73,4

88,2

1,0%

20,1%

15 Avusturya

83,6

81,4

74,6

0,9%

-8,4%

16 İspanya

13,7

19,3

72,9

0,9%

276,6%

17 Malezya

37,2

50,0

65,9

0,8%

31,9%

18 Belarus

106,5

94,9

63,8

0,8%

-32,7%

19 İngiltere

68,0

85,1

61,3

0,7%

-28,0%

20 Çek Ç.

52,6

43,2

57,5

0,7%

33,1%

8.096,5

7.403,4

8.406,0

100,0%

13,5%

Toplam
Kaynak: Trademap

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Dış Ticaret Politikası
Özbekistan dış ticaret mevzuatında serbest dolaşım, ihracat, ,re-import, re-export, transit, geçici
ithalat, serbest bölge, gümrük bölgesi dışı işleme, gümrük bölgesinde işleme, gözetim altında imha,
devlet lehine ithali reddetme gibi rejimlere yer verilmektedir.
Özbekistan hükümetinin ithalat ve ihracat üzerindeki tarife dışı kontrolleri devam etmektedir. İthalat
kontratlarının gümrük idaresine zorunlu kaydı yapılmaktadır. Belirli malların ithalat ve ihracatı
hükümetin belirlediği kurumların iznine tabidir. Belirli malların ithalat ve ihracatı yine miktar
kısıtlamalarına tabi tutulmaktadır.
İthalat ve ihracata konu bazı malların kontratlarının Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığının zorunlu
ekspertizine tabidir. İthalatın devlet bütçesinden finanse edilmesi, hükümet garantisi altındaki
kredilerle finanse edilmesi, %50 den fazla devlet hissesi bulunan firmalarca yapılması hallerinde
zorunlu ekspertiz geçerlidir.
Adı geçen Bakanlık tarafından Mücevher, askeri malzeme, ham petrol, altın, metaller, pamuk ipliği
mallarının ihracatında ihracat kontratının kayda alınması gereklidir.
Diğer malların ithalat ve ihracatında ise kontratların gümrüğe ve ilgili bankaya ibraz edilmesi
zorunludur.
Cumhurbaşkanı tarafından 26 Nisan 2010 tarihinde alınan bir kararla, bazı ithal malların gümrükleme
işlemlerinin yapıldığı tarihten itibaren bir yıl içerisinde satılması zorunlu hale getirilmiştir. Bakanlar
Kurulu tarafından söz konusu ithal mallarla ilgili hazırlanan listede, televizyon, buzdolabı, klima, ütü,
yatak ve nevresim takımı, tekstil ve deri ürünleri gibi kalemler bulunmaktadır.

Tarifeler ve Diğer Vergiler
Gümrük Tarifeleri
Özbekistan’ın gümrük vergileri %5 ila %30 arasında değişmektedir. Ayrıca bu vergilere ilave olarak
ithalat sırasında referans fiyat uygulaması da yapılmak suretiyle, ithal edilen mallardan normal gümrük
ve aksiz vergileri ile katma değer vergilerinin dışında ek bir mali yük getirmektedir. Getirilen malın
beyan edilen fiyatıyla emsal teşkil eden fiyat arasındaki farkın da vergileri alınmaktadır. İthal edilen
malların bedeli olarak beyannamede belirtilen değer yerine emsal ya da piyasa fiyatının dikkate
alınması ithalatta gecikmelere ve ithalatçının maliyet hesabı yapmasında güçlüklere neden olmaktadır.
Gümrük vergisi uygulamasında sık sık değişen mevzuat ve gümrüğe göre değişebilen uygulamalar
nedeniyle sorunlar yaşanmaktadır.
Aksiz Vergisi (Bandrol)
İthal edilen bazı mallardan alınan bir çeşit bandrol vergisidir. Genelde Özbekistan’ın kendi üretimi
bulunan ürünlerde koruma amaçlı ya da lüks tüketim malzemelerinin ithalini zorlaştırmayı hedefleyen
vergilerdir. Vergi oranları % 5’ten başlamakta ve mal cinsine göre değişebilmektedir.
Katma Değer Vergisi
Özbekistan’a ithal edilen bütün mallardan %20 oranında KDV tahsil edilmektedir. Ancak, bazı özel
imtiyazlı devlet firmaları ile toplam çalışan sayısının %50’den fazlasında engelli-özürlü personel
istihdam eden firmalar ithalatta KDV muafiyetinden yararlanmaktadır. Ayrıca, sabit sermaye için gelen
yatırım malları da KDV’den muaftır.

Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
-, 2013

14 / 30


Özbekistan, ithalatta denetimi Uzbekstandart Devlet Ajansı tarafından yapılmakta olup, İthalatçı firma
malın menşe, ihracat ülkesi, güvenlik şartlarına uygunluğu vs. hakkında dökümanları bu kuruma
vermek zorundadır.
Bu konuda faaliyet gösteren Özbekistan Devlet Standartlar Teşkilatı (ÖZDAVSTANDART) Türk
Standartlar Enstitüsü (TSE) ile 1991 yılında imzalanan protokol gereği ortak çalışmalar yapmaktadır.
1994 yılından beri iki teşkilat karşılıklı olarak temsilcilik bulundurmaktadır. Ortaklaşa kurulan bir test
merkezi de faaliyete geçirilmiş olup, özellikle tekstil konusunda önemli bir ihtiyaca cevap
verebilmektedir.
TSE Temsilciliği, öncelikli olarak Türkiye’den Özbekistan’a gelen ihraç mallarının (TSE Belgeli olması
şartıyla) ülkeye ikinci bir kontrole tabi tutulmadan serbest girişini temin etmektedir. Oluşturduğu bilgi
ve enformasyon merkeziyle Özbekistan’da yatırım yapan Türk müteşebbislerine yardımcı olmakta,
gerekli Türk standartlarının tercümelerini yaparak Özdavstandarda onaylatarak Özbekistan standardı
olarak Türk yatırımcıların istifadelerine sunmaktadır. Bu çerçevede de Türk ve Özbek firmalarına
Belgelendirme hizmeti vermeye devam etmektedir.
Tüketim mallarının Özbekçe olarak etiketlenme zorunluluğu bulunmaktadır.

Türkiye ile Ticaret
Genel Durum
Türkiye Özbekistan arası ticaret hacmi yıllar itibarıyla istikrarlı biçimde artış kaydetmektedir. 2000’li
yılların başında 168,4 milyon dolar seviyelerinde olan dıtş ticaret hacmimiz yaklaşık 7 katına çıkarak 1
milyar dolar seviyesini aşmış durumdadır.
İki ülke arası ticari ilişkilerin son on yıldır düzenli biçimde geliştiği söylenebişlecek olsa da Türkiye’nin
aleyhine bir gelişim söz konusudur. 2003 yılından beri sürekli ticaret açığı verdiğimiz Özbekistan’a olan
ihracatımız 2000 yılında 82 milyon dolar seviyelerinden yaklaşık 3 kat artış kaydederek 223 milyon
dolara ulaşmış olup, aynı dönemde 85,7 miyon dolar olan ithalatımız ise 10 kattan fazla artarak 861,3
milyon düzeylerindedir.
Türkiye- Özbekistan Dış Ticaret Değerleri (Milyon Dolar)
Yıl

İthalat

İthalat Değişim %

İhracat

İhracat Değişim %

Hacim

2000
2001

Denge

85,79

80,70%

82,65

-16,60%

168,44

-3,15

36,05

-58,00%

89,73

8,60%

125,77

53,68

2002

75,34

109,00%

93,74

4,50%

169,08

18,39

2003

99,46

32,00%

138,42

47,70%

237,88

38,96

2004

178,67

79,60%

145,23

4,90%

323,90

-33,45

2005

261,47

46,30%

151,07

4,00%

412,54

-110,40

2006

415,84

59,00%

176,00

16,50%

591,84

-239,85

2007

613,81

47,60%

225,61

28,20%

839,42

-388,20

2008

580,81

-5,40%

337,13

49,40%

917,94

-243,68

2009

413,08

-28,90%

279,09

-17,20%

692,17

-133,99

2010

861,37

108,50%

282,67

1,30%

1.144,04

-578,71

2011

939,88

9,10%

354,72

25,49%

1.294,60

-585,16

Kaynak: Trademap

Türkiye'nin Özbekistan'dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
Gtip Ürün Adı
7403 Rafine edilmiş bakır ve bakır alaşımları (ham)

2009 2010 2011
208,2 441,4 484,4

7408 Bakır teller

28,4 75,3 133,8


27,0 109,9 117,2

5205 Pamuk ipliği (dikiş ipıiği hariç) (ağırıık itibariyıe pamuk oranı >=%85 ve perakende
olarak satııaca

81,1 113,6 74,7

7901 İşlenmemiş çinko
5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş)


7,5 48,1 50,2
26,9 38,0 36,6

15 / 30


2833 Sülfatlar; şaplar; peroksisülfatlar (persülfatlar)

1,1

2,9

4,9

0802 Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş)

6,0

1,3

4,8

3102 Azotlu mineral veya kimyasal gübreler

5,2

2,2

4,5

0711 Geçici olarak konserve edilmiş sebzeler

3,2

3,5

4,0

5208 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle % 85 veya daha fazla pamuk içerenler)(m2.
Ağırlığı 200 gr. I ge

0,4

0,4

2,3

5202 Pamuk döküntüleri

0,2

1,1

2,0

3915 Plastikten döküntü, kalıntı ve hurdalar

0,0

0,2

1,9

4104 Sığır (buffalo dahil) ve at cinsi hayvanların dabaklanmış veya crust (arakurutmalı)
post ve derileri

0,0

0,9

1,9

0303 Balıklar (dondurulmuş)

3,3

4,8

1,7

4106 Diğer hayvanların dabaklanmış veya crust (ara kurutmalı) post ve derileri

0,2

0,5

1,7

5002 İpek; ham (bükülmemiş)

0,5

1,2

1,6

3105 Azot, fosfor ve potasyumun ikisini veya üçünü içeren mineral veya kimyasal gübreler

0,0

0,0

1,3

5503 Sentetik devamsız lifler (işlem görmemiş)

1,3

2,2

1,3

6006 Diğer örme mensucat

1,4

1,7

1,1

7411 Bakırdan ince ve kalın borular

0,0

0,0

1,0

5209 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle % 85 veya daha fazla pamuk içeren ve m2
ağırlığı 200 gr. I geçe
0504 Hayvan bağırsak, mesane ve midesi (taze, soğutulmuş, dondurulmuş, tuzlanmış,
salamura, kurutulmuş ve

0,0

0,0

1,0

0,6

0,7

0,9

4105 Koyun ve kuzuların dabaklanmış veya crust (ara kurutmalı) derileri

0,6

1,3

0,9

7413 Bakırdan demetlenmiş teller, kablolar, örme halatlar ve benzerleri (elektrik için izole
edilmiş olan

0,0

0,0

0,8

5501 Sentetik filament demetleri

1,3

1,8

0,7

7801 İşlenmemiş kurşun

0,0

0,0

0,5

0713 Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış)

0,3

0,4

0,4

813 Meyve (kurutulmuş) (0801, 0806'de kiler hariç)08. Fasıldaki sert ve kabukluların
karışımları
7323 Demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan eşya ve aksamı,
yün, sünger, el

0,03 0,10 0,29

7409 Bakır saclar, levhalar, yapraklar ve şeritler (kalınlıkları 0,15 mm. Yi geçenler)

0,00 0,00 0,22

1207 Diğer yağlı tohumlar ve meyveler

0,50 0,58 0,14

6111 Bebek için giyim eşyası ve aksesuarı (örme)

0,01 0,05 0,13

2503 Her nevi kükürt (süblime, presipite ve kolloidal kükürt hariç)

0,00 0,00 0,11

6310 Kullanılmış veya yeni paçavralar, sicim, ip ve halat döküntüleri ve sicim, ip ve
halattan kullanılmı

0,10 0,08 0,10

4403 Yuvarlak ağaçlar

0,09 0,03 0,07

8480 Metal dökümhaneleri için dereceler; döküm plakaları; döküm modelleri; metaller,
karbürler, cam, plas

0,00 0,00 0,06

0910 Zencefil, safran, zerdeçal, kekik, defne yaprakları, köri ve diğer baharat

0,00 0,00 0,05

8420 Kalenderıer ve diğer hadde makinaıarı (metal veya cam hadde makinaıarı hariç) ve
bu makinaıarın siıi
8448 Tekstil makinaları için yardımcı makine, cihaz ve aksam-parçalar (jakard, mekik,
tarak, üretme memel

0,00 0,00 0,04

Genel toplam

0,00 0,00 0,25

0,00 0,00 0,03
413,1 861,4 939,9

Kaynak: Trademap

Türkiye'nin Özbekistan'a İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
Gtip Ürün Adı
4818 Tuvalet kağıtları, kağıt havlu, mendil, kumaş, masa örtüsü, kağıt mendiller vb.
5402 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariç) (perakende olarak satılacak hale
getirilmemiş)
3917 Plastikten hortumlar, borular ve bağlantı elemanları (manşon, nipel, dirsek,
flanşlar, vb.)

-, 2013

2009

2010

2011

5,0

10,3

15,6

12,7

7,8

13,0

7,4

6,6

9,6

16 / 30


3401 Sabunlar, yüzey aktif organik ürünler ve müstahzarlar

2,7

4,6

7,3

8516 Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar, ortam ısıtıcıları, saç ve el
kurutucuları, ütüler

4,3

6,0

7,2


1,3

4,7

7,0

8451 Dokuma ipliklerin, mensucatın yıkanması, temizlenmesi, kurutulması,
ütülenmesi, sarılması, katlanmas
3204 Sentetik organik boyayıcı maddeler, fluoresanlı aydınlatma maddeleri veya
lüminofor olarak kullanıla

3,6

4,6

6,9

2,3

4,6

6,3

1517 Margarin

5,1

4,6

6,2

3907 Poliasetaller, diğer polieterler, epoksi reçineler, polikarbonatlar, alkit reçineler,
polialiesterle

3,6

3,3

6,1

3920 Plastikten diğer levha, plaka, şerit, film, folye (gözeneksiz)

3,6

4,5

5,7

8716 Römorklar ve yarı römorklar; hareket ettirici tertibatı bulunmayan diğer
taşıtlar; bunların aksam ve
8418 Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu ve dondurucu cihazlar ve ısı
pompaları
8437 Tohum, hububat, kuru baklagilleri temizleme, tasnif etme ayıklama ve
öğütmeye mahsus makina ve cihaz
8536 Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı (anahtarlar, röleler,
sigortalar, fişler, ku
8447 Örgü, dikiş, trikotaj ve gipe edilmiş iplik, tül, dantela, işleme, file imali, püskül
vb için makin

1,8

5,2

5,5

3,0

5,3

5,3

0,9

2,8

5,1

2,6

3,6

5,0

2,7

1,6

5,0

3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)

3,1

3,5

4,9

8438 Yiyecek ve içeceklerin sınai amaçlarla hazırlanması veya imaline mahsus
makina ve cihazlar

1,8

3,7

4,7

8479 Kendine özgü bir fonksiyonu olan diğer makinalar ve mekanik cihazlar

2,4

3,2

4,7

8421 Santrifüjler; sıvıların veya gazların fiıtre edilmesine veya arıtılmasına mahsus
makina ve cihazlar

1,1

1,1

4,5

3906 Akrilik polimerleri (ilk şekillerde)

2,8

4,1

4,4

8445 Dokumaya elverişli elyafın hazırlanması, eğirme, katlama, bükme ve ipliklerin
hazırlanmasına mahsus
8414 Hava veya vakum pompaları, hava veya diğer gaz kompresörleri, fanlar,
aspiratörü olan havalandırmaya

6,6

6,0

4,3

3,1

4,2

4,1


3,8

4,4

3,6

7308 Demir veya çelikten inşaat ve inşaat aksamı, inşaatta kullanılmak üzere
hazırlanmış demir veya çelik

1,8

1,7

3,6

5307 Jüt ve bitki kabuğu liflerinden iplikler

2,3

2,5

3,5

3809 Mensucat, kağıt, deri vb. İçin apre veya finisaj müstahzarları, müstahzar haşıl
ve apreler, müstahza

1,2

2,5

3,5

5509 Sentetik devamsız lifden iplik (dikiş ipliği hariç) (toptan)

6,1

3,5

3,5

3208 Esası sentetik polimerler veya tabii polimerler olan, susuz bir ortamda eriyen
veya dağılan boya ve
8481 Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için musluklar,
valfler (vanalar) ve ben
8302 Adi metallerden donanım, tertibat vb. Eşya (mobilya, kapı, pencere, bavul,
askılık vb için)
3824 Dökümhane maçalarına veya kalıplarına mahsus müstahzar bağlayıcılar, kimya
ve bağlı sanayide kull. D

1,3

2,0

3,2

2,0

2,4

3,1

2,8

2,5

3,0

3,1

3,6

3,0

3402 Yıkama, temizleme müstahzarları (sabunlar hariç)

1,9

2,6

3,0

8544 İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış
liflerden oluşan fibe
3923 Plastiklerden eşya taşınmasına veya ambalajlanmasına mahsus malzeme, tıpa,
kapak, kapsül ve diğer ka
0207 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı (taze, soğutulmuş veya
dondurulmuş)

1,6

1,5

2,9

1,5

2,3

2,8

1,1

0,8

2,7

5407 Sentetik filament ipliklerinden dokunmuş mensucat

1,7

1,9

2,7

0805 Turunçgiller (taze/kurutulmuş)

0,7

1,6

2,7

3305 Saç müstahzarları

1,5

1,9

2,6

7321 Demir veya çelikten sobalar, mutfak soba ve ocakları, barbekü, mangal, gaz
ocakları vb ile bunların

0,9

1,9

2,5

Toplam

279,09 282,67 354,72

Kaynak: Trademap

17 / 30


İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller
ANLAŞMA

İMZA İMZA
TARİHİ YERİ

R.G.TARİH ve
NOSU

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması

28.04.1992

Taşkent

12.05.1995 22.200

Karma Ekonomik Komisyon Kurulmasına Dair Anlaşma

09.07.1995

Taşkent

23.103
07.01.1996 22.516

Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması

05.05.1996

Taşkent

07.09.1997

Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması

13.04.1998

Taşkent

16.05.2000 24.051

20.04.2001

Ankara

18.12.2003

Taşkent

27.03.2008

Ankara

Türkiye - Özbekistan Hükümetlerarası Karma Ekonomik
Komisyonu I. Dönem Toplantısı Protokolu
Komisyonu II. Dönem Toplantısı Protokolu
Komisyonu III. Dönem Toplantısı Protokolu

Türkiye-Özbekistan Yatırım İlişkileri
Bugüne kadar Özbekistanda yapılan Türk Sermayeli yatırımların başlıcaları şunlardır:
Tekstil sektöründe Namangan vilayetinde TEKFENin %60 sermaye payına (22.2 milyon dolar) sahip
olduğu 63 milyon DM (yaklaşık 37 milyon dolar) yatırım tutarlı PAPFEN ve 23 milyon dolar yatırım
tutarlı (%51 nisbetindeki Türk sermayesi 11.7 milyon dolar) ASNAM pamuk ipliği üretimi fabrikaları
kurulmuştur.
Ayrıca, yine pamuk ipliği ve pamuklu kumaş üretimi amacıyla BURSEL A.Ş. ile Japon Mitsubishi ve
Özbek ortaklar tarafından Çinazda 63.2 milyon $ değerindeki Çinaz Dokumacı Ltd. Fabrikası (%48
oranındaki Türk sermaye payı 30.3 milyon dolar) ile Şehrisabz kentinde 66.7 milyon dolar değerindeki
Aksaray Dokumacı Ltd. Fabrikası (%54 oranındaki Türk sermaye payı 36.0 milyon dolar) faaliyete
geçirilmiş bulunmaktadır. BURSEL A.Ş., Taşkent vilayetinde tamamı Türk sermayeli olan 40 milyon $lık
Çırçık tekstil fabrikası yatırımını da tamamlamıştır. Ancak, yaşanan bazı anlaşmazlıklar nedeniyle,
fabrikaların bir kısmının yönetimi Özbek tarafına geçmiştir.
Urgençte kurulan HAREZM-NURTOP Özbek-Türk Ortak Şirketi, 13 milyon dolarlık Pamuklu İplik
Fabrikasında (%56lık Türk sermayesi payı 7.2 milyon dolar) 2001 yılı sonunda üretime başlanmıştır.
Andicanda 2000 yılında faaliyete geçen 4.0 milyon dolar sermayeli ALTIN DERİ Fabrikası (%51lik Türk
sermayesi payı 2 milyon dolar) ve Taşkentte faaliyette bulunan 2.4 milyon dolar sermayeli ÇAĞLAYAN
Pamuklu Trikotaj fabrikası (%99ü Türk sermayesidir) yanında, 2002 Mart ayında yine Taşkentte
faaliyete geçen 4.7 milyon dolarlık ŞAYHANTAHUR Tekstil Fabrikası (%75 nisbetindeki Türk sermayesi
payı 3.5 milyon dolar), Namangan vilayetindeki BEŞTEKS fabrikası diğer Özbek-Türk ortak yatırımlarıdır.
2003 yılında Ferganada faaliyete geçen 24 milyon Euro proje tutarlı BESTEX Türk-Alman-Özbek ortak
pamuk ipliği üretim tesisindeki Sokay ve Tekmen Tekstil firmalarının %21.6şar nisbetindeki payları
karşılığı Türk sermayesinin 10.3 milyon Euro (yaklaşık 11 milyon $) olduğu açıklanmıştır.
2004 ve 2005 yıllarında da bir kaç Özbek-Türk tekstil fabrikası faaliyete başlamıştır. Bunlardan BAGAT
TEKSTİL Fabrikası Harezm vilayeti Bagat ilçesinde Türk-Özbek sermayesi ile kurulmuş ve 25.08.2004
tarihinde açılmıştır. Sermayesi yaklaşık 13,5 milyon EURO olup, 400 kişi istihdam edilmektedir.
Fabrikada iplik ve ham bez üretimi yapılmaktadır.
Kaya Tekstil, yaklaşık 30 milyon dolarlık bütçeli projenin 22,5 milyon dolarlık kısmını tamamlayarak,
800 kişinin istihdam edildiği tam entegre Taşkaya tekstil fabrikasını 2006 yılında faaliyete geçirmiştir.
Bornoz üretimi ve ihracatını hedefleyen Ramel Tekstil ise, 2 milyon dolarlık yatırımını tamamlayarak
2006 yılında üretime başlamıştır. Aynı yıl, Kulhan ve Lukas firmalarımız da tekstil sektöründe birer
milyon dolarlık yatırımlar gerçekleştirmiştir.
2007 yılında Mimataş, Andicanda 48 milyon dolarlık iplik fabrikası yatırımı gerçekleştirmiş, Ar-Ge
Fashion ve Acarbo firmalarımız 3,6şar milyon dolarlık tekstil-konfeksiyon, %50 Türk sermayeli
Samarkand Velvet de 2008 yılında 2 milyon dolarlık kadife kumaş yatırımlarını faaliyete geçirmiştir.
2008 yılında Abalıoğlu firması da %100 Türk sermayesiyle 16 milyon doların üzerinde tekstil yatırımı
gerçekleştirmeyi planlamaktadır.
Otomotiv sektöründe ise midibüs ve kamyonet üretim ve montaj işleri yapmak üzere RAM Dış Ticaret
A.Ş. (Koç Holding) tarafindan Özbek ortaklığıyla ve Türk Eximbank kredisi kullanılarak 64 milyon
dolarlık SAMKOÇOTO Projesi gerçekleştirilmiştir. Ancak, Semerkant vilayetinde kurulan fabrikadaki
Türk ortaklığı 2006 yılında sona ermiştir.
Ülkede uygulanan ekonomik politikalar paralelinde ve özellikle 1996 yılı sonlarından itibaren
Özbekistanda yaşanmaya başlanan konvertasyon kısıtlamaları sorununa bağlı olarak, özellikle konsinye
satış şekliyle gıda ithalatı yapan Türk firmaları başta büsküvi, çikolata, sakız, un, ekmek ve süt
-, 2013

18 / 30


mamülleri alanında olmak üzere gıda sektöründe küçük çapta yatırımlara yönelmişlerdir.
Bu alanda en önemli yatırım batı standartlarında süper market ve restoran işletmeciliği, mobilya, inşaat
malzemeleri, su, süt ve süt mamülleri, meyve suyu ve et üretim ve satışı yapan MİR Grubunun
(Şark-Mir, Demir-Line, Antaç, Taşmir firmalarının) 30 milyon dolarlık yatırımlarıdır. (Bu yatırımlar 2000
yılında YİMPAŞ tarafından devralınmış olup, 2007 yılı itibariyle de Asya Mağazacılık San. Dış. Tic.
bünyesinde faaliyet göstermektedir).
DEMİR Firması, hububat ile et ve süt ürünleri üretimi yapmak üzere 13,2 milyon dolarlık yatırımla
Özbekistan şartlarında oldukça büyük bir çiftlik satın almış olup, un ve yem fabrikalarını üretime
geçirmiştir. Diğer yatırımlarıyla birlikte DEMİR Firmasının Özbekistandaki yatırımları toplamının 100
milyon doları aştığı tahmin edilmektedir.
YAKUT Firmasının Çinazda kurduğu 1.2 milyon dolarlık Un Fabrikasındaki payı 0.6 milyon dolar olup,
ASYA-INVEST adıyla Orta Asya Cumhuriyetlerinde faaliyet gösteren TÜRKİSTAN Ltd. Şirketi de, 3.5
milyon dolar sermayeli olan Alpamış (%70lık Türk sermayesi tutarı 2.5 milyon dolar) ve 2.5 milyon
dolar sermayeli Şehri Keş Özbek-Türk Ortak Un Fabrikalarını (% 51lik Türk sermayesi payı 1.2 milyon
dolar) hizmete sunmuştur.
Bu alanda ayrıca, %100 Türk sermayeli olan şirketlerimizden 8,6 milyon dolar sermayeli DİLEK
Enterprise firmasına ait bisküvi, çikolata ve gofret üretim tesisi ile aynı alanda üretim yapan 3 milyon
dolar sermayeli UFUK firması ortaklığında kurulan VENÜS tesisleri; sakız üretimi yapan 5 milyon dolar
sermayeli (%84lük Türk sermayesi payı 4.2 milyon dolar) GENÇ BAYCAN firması ile 2,5 milyon dolar
Türk sermayeli NUR-EFŞAN firması; 1.8 milyon dolar Türk sermayeli AYLİN GIDA sayılabilir. Dondurma
üretimi yapan MİZAN şirketi de 1.1 milyon dolar değerindeki fabrikada %80 paya (0.9 milyon $)
sahiptir.
Kaynak makinesi imalatı amacıyla 30 milyon dolarlık yatırım yapan %100 Türk sermayeli Arktech
Technology firması 2007 yılında Taşkentte faaliyete geçmiş olup, firma 2007 yılında Özbekistanda en
büyük yatırım gerçekleştiren ikinci yabancı sermayeli şirket olmuştur.
Diğer yandan, karton bobin üreten 2 milyon dolar sermayeli AS-TAŞ (Türk sermaye payı 1.6 milyon
dolar), telsiz cihazları üreten 2 milyon dolar sermayeli UMT-Radio (Türk sermaye payı 1 milyon dolar),
mobilya üreten 0.5 milyon dolar Türk sermayeli ÖZKAYNAK ve aynı sermayeli ilaç üretimi yapan
SAMSUN Farma firmaları (250 bin dolarlık bölümü Türk sermayesidir) da başlıca ortak yatırımlarımız
arasındadır.
2008 yılında MRT Firmasının Namanganda kurduğu yaklaşık 30 milyon dolarlık iplik fabrikası önemli
yatırımlardandır.
1993 yılında T.C. Ziraat Bankası ile Özbekistan AT Pakhtabankın %50şer hisseye sahip olarak
kurdukları 2 milyon dolar sermayeli UTBANK, 1993 yılı sonlarında başlattığı bankacılık faaliyetlerini
başarıyla sürdürmektedir.

İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
Vize
Özbekistana gitmek isteyen Türk vatandaşlarının (Diplomatik pasaportlar hariç) vize alma zorunluluğu
bulunmaktadır.
Vizenin alınabilmesi için Özbekistandan bir davetiyenin temin edilmesi gerekmektedir. Ülkede çalışan
veya bir üretim birimi sahibi her Türk vatandaşı, çalışma iznine sahip olsa dahi her üç ay veya altı
ayda bir vizesini yeniletmek zorundadır. Bu durum özellikle yatırımcılarımız için ek mali külfet ve
güvensizlik yaratmaktadır. Ayrıca, vize yenileme işlemlerinde pasaportların geçici bir süre Özbek
makamlarında bekletilmesi, iş seyahatlerinin yapılabilmesinin önünde engel teşkil etmekte ve zaman
kaybına yol açmaktadır. Verilen vizelerin tek giriş-çıkışlı olması da sık sık iş seyehatine giden firma
yetkilileri için kullanışlı bir uygulama olmamaktadır.
3 aylık çok girişli vize için istenilen 170 $ ücrete firmalardan talep edilen davetiyenin 50 $ masrafı da
eklendiğinde 220 $ seviyesine gelmektedir.
Sürücülerimiz için vize işlemlerinin hızlandırılması ve tüm Schengen Ülkelerinde geçerli olan 3 aylık çok
girişli ve Schengen vizesinin 35€ olduğu dikkate alındığında, Özbekistanın talep ettiği vize ücretlerinin
makul seviyelere çekilmesi büyük önem arzetmektedir.
Gümrük İşlemleri
Gümrük işlemlerinde genellikle işlemler zamanında ve hızlı bitirilemekte ve zaman kaybı
yaşanmaktadır. İthal edilen maddelerin standartlarının araştırılması ve teste tabi tutulmaları uzun
zaman alabilmektedir. Bu durum işadamlarımızın ihracat taahhütlerini zamanında yerine
getirememesine veya iç piyasada müşteri kaybetmesine neden olmaktadır.
2008 yılı sonlarına doğru yaşanan gümrük problemlerine ilişkin olarak Özbekistan Dışişleri Bakanlığı,
Türkiyeden Özbekistana ihraç edilen mallarda, biri Türk gümrüğüne ibraz edilen gerçek fatura, diğeri
Özbek gümrüğüne ibraz edilen ve malın fiyatının düşük gösterildiği fatura olmak üzere iki farklı
faturanın kullanıldığını ve böylece Özbekistana haksız şekilde düşük gümrük vergisi ödendiğini
belirtilerek, bundan böyle konşimento, fatura, CMR ve TIR karne evrakında çıkış ülkesinin ve transit
ülkelerin mühür ve kaşelerinin olup olmadığının inceleneceğini, mühürsüz ve kaşesiz faturaların kabul

19 / 30


edilmeyeceğini, ayrıca sürücülerin, evrakın fotokopilerini de yanlarında bulundurmaları gerektiğini,
Özbekistanda üretimde kullanılacak hammadde ve teknolojik ekipmanlar ile transit malların sözkonusu
uygulamanın dışında tutulduğunu belirtmiştir.
Gümrük İdarelerinin kota rakamları aşıldığında, ithalat işlemi bir süre durdurulmaktadır.
Vergi Denetimleri
Ülkede çeşitli kurumlarca sık sık ve uzun süren denetimler yapılmaktadır. Denetimler bazen aylarca
sürmektedir. Denetim sırasında fabrikanın bazı bölümleri, ya da işletmelerin tamamen kapatılarak,
faaliyetler askıya alınarak denetim yapılması sözkonusu olabilmektedir. Bu da firmanın verimsiz
çalışmasına ve müşteri kaybetmesine neden olmaktadır. Diğer yandan da ülkeye yeni yatırımcıların
çekilmesinin önünde önemli engellerden birini teşkil etmektedir.
Lojistik
Ülkemiz ile Özbekistan arasındaki yük taşımacılığı da genellikle karayolu ile yapılmaktadır. Gümrük
kapılarında firmalarımız ve nakliye şirketleri, giriş çıkış işlemlerinin ve prosedürlerin çok uzun
sürmesinden, aylarca bekletilmeye maruz kalındığından, sebeplerin de açık ve net olmayışından, tahsil
edilen ücretlerin çok yüksek olduğundan ve geçiş işlemlerinin çok uzun sürdüğünden şikayet
etmektedirler.
Özbekistana yük taşıyan araçlarımız, Türkmenistandan Özbekistana giriş yaptıktan sonra Buharada
ikinci bir Gümrük Kontrol noktasına alınmaktadır. Burada istisnasız tüm araçlardan yükler gelişigüzel
indirilerek kontrol edilmekte ve tekrar araçlara yüklenmektedir. Araçlardan yükü indiren işçiler için de
300$ civarında masraf talep edilmektedir. Bu işlem yüzünden Türk araçları 3-4 gün söz konusu kontrol
noktalarında beklemek zorunda kaldıkları gibi, dikkatsizce indirildikeri için yükler de hasar görmektedir.
Özbekistanda TIRların ikinci kontrol noktasında yükünün boşaltılmasının çok ciddi bir külfet ve maliyet
aynı zamanda zaman kaybına neden olmaktadır.
Araçların varış gümrüklerinde zaten teker teker kontrol edildikleri göz önünde tutulduğunda, iki ülke
arasındaki ikili ticareti son derece olumsuz yönde etkileyen bu ikinci kontrol uygulamasının çözüme
kavuşturulması büyük önem arz etmektedir.
Sınır kapısılarında verilen güzergah haritasının/krokisinin net olmadığı, her kontrol noktasındaki
görevlilerin farklı yorumladığı, bunun da zaman kaybına neden olduğu belirtilmektedir.
Türk araçlarının Özbekistana yıllık 4000-5000 sefer yaptıkları, buna karşılık Özbekistan ile teati edilen
ücretsiz geçiş belgesi sayısının 2007, 2008 ve 2009 yıllarında sadece 800er adet olup, yılın ilk aylarında
daha alınan ücretsiz geçiş belgelerinin tükendiği bilinmektedir. İki ülke arsında teati edilen ücretsiz
geçiş belgesi kotasının 5.000 seviyelerine artırılması ve geçiş ücretlerinin de makul seviyelere
indirilmesinin çok faydalı olacağı değerlendirilmektedir.
Ayrıca, belgesiz geçişlerde alınan ücretler de çok yüksektir. Her ücretli geçiş için Özbekistana 400 dolar
geçiş ücreti, sigorta, eksoz ve diğer gümrük giderleri olarak 200 dolar ödenmektedir. Bu ücrete, ikinci
kontrol noktası uygulamasından alınan meblağ da eklendiğinde bir aracın gidiş-dönüş için ödediği
ücretler yaklaşık 1.200 dolarlar seviyesindedir. Ayrıca Kırgızistana giden araçların Tacikistana çıkıp
tekrar Özbekistana girmeleri halinde de yeni giriş ve çıkış işlemi kabul edilerek ekstra ücretler
alınmaktadır. Bu durum, ülkemiz ticaretini olumsuz olarak etkilemektedir.
Askeri yük veya askeri üslere yönelik sivil malzeme taşınması halında transit geçebilmek için
Özbekistan Makamlarından en az 35 gün önceden müracat edilerek izin alınması gerekmektedir.
Özbekistan ile Karayolu Taşımacılığı Anlaşması imzalanmış olmasına rağmen bugüne kadar Kara
Ulaştırması Karma Komisyon (KUKK) Toplantısı yapılamamıştır. Özbekistan tarafının uygun gördüğü bir
yer ve tarihte iki ülke arasında bir KUKK toplantısı yapılmasının, yaşanan sorunların çözümü açısından
yararlı olacağı düşünülmektedir.

İki Ülke Arasındaki Müteahhitlik İlişkileri
Özbekistan Ticaret Müşavirliği kayıtlarına göre, 1992–2011 yılları arasında Özbekistan’daki Türk
müteahhitlik hizmetleri toplamının 1,2 milyar doları aştığı görülmektedir. Ancak bu rakamın 900 milyon
dolara yakın kısmının 2004 öncesi yapılan işlere ait olduğu, bu tarihten sonra ise alınan işlerin tutarının
hızla düşüş eğilimine girdiği gözlenmektedir.
Son dönemlerde yerel inşaat firmalarının ön plana çıktığı, kamunun etkin olduğu ihalelerde bu
firmaların daha şanslı oldukları izlenmektedir. Bu da firmalarımızın bu sektörden alacağı payın
düşmesinde önemli bir etken olmaktadır. Bun durumun temel nedenleri arasında serbest piyasa
ekonomisi şartlarının yeterince uygulanmaması, devlet tarafından 1996 yılından beri uygulanan sıkı
para politikası, yüksek vergi uygulamaları, standart, lojistik ve vize problemleri, 2003 yılı itibariyle
konvertibiliteye geçilmiş olmasına rağmen, para ve kar transferlerinde yaşanan sıkıntılar sayılabilir. Bu
sıkıntıların giderilmesi halinde zengin ekonomik kaynaklara sahip olan Özbekistan’daki müteahhitlik
faaliyetlerimizin gelişmesi mümkün olacaktır.

Pasaport ve Vize İşlemleri
Özbekistan’a gitmek isteyen Türk vatandaşlarının (Diplomatik pasaportlar hariç) vize alma zorunluluğu
bulunmaktadır.
Vizenin alınabilmesi için Özbekistan’dan bir davetiyenin temin edilmesi gerekmektedir. Ülkede çalışan
veya bir üretim birimi sahibi her Türk vatandaşı, çalışma iznine sahip olsa dahi her üç ay veya altı
-, 2013

20 / 30


ayda bir vizesini yeniletmek zorundadır. Bu durum özellikle yatırımcılarımız için ek mali külfet ve
güvensizlik yaratmaktadır. Ayrıca, vize yenileme işlemlerinde pasaportların geçici bir süre Özbek
makamlarında bekletilmesi, iş seyahatlerinin yapılabilmesinin önünde engel teşkil etmekte ve zaman
kaybına yol açmaktadır. Verilen vizelerin tek giriş-çıkışlı olması da sık sık iş seyahatine giden firma
yetkilileri için pratik bir uygulama olmamaktadır.

Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Potansiyelimiz


21 / 30


Sektör

GTİP

Potansiyel Ürün

Ülkenin
Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Ülke
Türkiye'ye
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
İthalatında ve Rakip
İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
İhracatı
İhracatı
İlk 5 Ülke
Ülkelere
2011
2011
2011
Ülkenin
Değişim
Değişim
2011 Aylık 2012 Aylık
ve Pazar
Uyguladığı
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2011
2010-2011
2010-2011
Veriler*
Veriler*
Payları (%) Gümrük
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)
Oranları

Kus ve Kümes
Hayvanlarının
Kabuklu
Yumurtaları

0407

Yumurta

2,1

0,7

284

0.1

7,4

72,4%

0,4

1,5

Bitkisel Yağlar

1509

Zeytin Yağı

0,6

0,1

49

-

-15,2

30,2%

0,04

0,05

Margarin

1517

Margarin

58,2

6,2

181

1.9

36,1

22,8%

3,7

2,1

Şekerli ve
Çikolatalı
Mamuller

1704

Şekerli mamuller

2,2

0,9

329

1

-27,1

-18,3%

0,7

1,0

Şekerli ve

Hollanda
% 40,6
Türkiye % Türkiye
35,1
%30
Rusya
Diğer
%16 ABD %30-%60
% 4,8
İngiltere
%1,8
İspanya
%41,1
İtalya
Türkiye
%24,1
%5
Yunanistan Diğer
%12,8
%5-%10
Rusya
%10,1
Türkiye % 9
Rusya
%53,4
Malezya
%18,6
Türkiye
Endonezya %5-%10
%10,7
Diğer
Türkiye
%5-%20
%10,7
Ukrayna
%6
Türkiye
%39,4
Polonya
%24,8
Türkiye
İtalya %
%30
14,2
Diğer
Ukrayna
%30-%60
%13,4
Almanya
%4,1
Ukrayna
%24,8
Türkiye
%19,6
Türkiye

-, 2013

22 / 30
Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir ortamda dağıtımı yasaktır.

%30
1,9 Rusya
%17,1
Diğer
Kırgızistan %30-%60
%13,7
İtalya %
11,4
Ukrayna
%46,7
Rusya
Esasını hububat,
%33,6
Türkiye
Ekmek, pasta, kek,
un, nişasta, süt
İtalya %
%30
1905
bisküvi ve diğer
5,1
0,2
622
0.1
33,2
-7,1%
0,1
0,2 7,5
teşkil eden
Diğer
ekmekçi mamuller
müstahzarlar
Türkiye % %30-%60
3,6
Kırgızistan
% 3,1
Türkiye %
79,2
Rusya
Türkiye
%11
%30
Meyveler
0805
Turunçgiller
3,4
2,7
1.065
68,4
44,3%
1,5
1,2 Pakistan
Diğer
%5 Çin % %30-%60
3,4 G.
Afrika %
1,5
Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi
gümrük idarelerinin verileri kullanılmıştır.
Çikolatalı
Mamuller

1806

Çikolatalı mamuller

12,3

2,4

434

-

4,2

41,0%

1,8

* Veriler 10 aylıktır.


23 / 30

Bisküvi
Özbekistan’ın bisküvi ithalatı 2011 yılında %7,1 küçülmüş durumdadır. Tüketiciler arasında çikolata,
kaplamalı bisküviler en çok ilgi gösterilen ürünlerdir. Özbekistan’da bisküviler genellikle çocuklar
tarafından ve gündüz iş saatlerinde çay molaları esnasında çalışanlar tarafından tüketilmektedir.
Özbekistan’da son yıllarda özellikle düğünlerde hem ikram hem de masa süslemelerine katkı anlamında
çeşitli şekil ve boyutlarda sunulan yerel bisküvi çeşitleri, pazarın gelişmesine de katkı sağlamıştır. Diğer
taraftan ithal bisküviler de ikram amaçlı olarak sunulmaktadır.
Stratejik tüketim mamulleri olarak buğday ve mamullerinin fiyatlarının devlet tarafından denetim
altında tutulması sebebiyle yerel ürünlerin fiyatları çok fazla artış göstermemektedir. Bununla birlikte
ithal ürün fiyatlarında da katı döviz kurunda dolayı önemli artışlar olmuştur.
Özbekistan’ın gerek bisküvi gerekse gofret ithalatı bugün için nispeten düşük düzeylerde olmasına
rağmen bu ürünlerin ithalatı gittikçe artış göstermekte ve bu artışın gelecekte de devam etmesi
beklenmektedir. Özbekistan bisküvi ithalatının %80’i Rusya Federasyonu ve Ukrayna'dan
karşılamaktadır. Türkiye bu ithalattan ancak %3,6 pay alabilmektedir.
Özbekistan bisküvi ve gofret pazarında Türk ürünleri gerek Ukrayna gerekse Rusya ile rekabet
edebilecek kalitededir ancak bahse konu ülkelerin ürünleri eski BDT ülkeleri arasında mevcut olan
gümrük birliği çerçevesinde gümrüksüz olarak pazara girebilmekte iken Türk ürünlerine gümrük vergisi
uygulanmasının pazar payımızın düşük olmasında büyük etkisi vardır. Pazar payımızın artırılabilmesi ve
Türk ürünlerinin imajının iyileştirilmesi için sektörel fuarlara katılım sağlanarak etkin tanıtım yapılması
ve ticaret heyetlerinde sektöre yer verilmesi ayrıca önem arz etmektedir

Bitkisel Yağlar
KATI VE SIVI YAĞLAR
Özbekistan’ın bitkisel yağ ithalatında en önemli ürün ayçiçeği yağı olup, ithalatının %95’ini Rusya
Federasyonu ve Ukrayna'dan karşılamaktadır. Bu ülkelere göre gümrük vergisinde dezavantajlı
konumda olmamız sebebiyle Özbekistan’a ayçiçeği yağı ihracatımız çok düşük düzeylerde
bulunmaktadır. Özbekistan’da margarin için de yerel üretim yeterli olmadığından ithalat yapılmakta
olup, ithalatının %61’ini Rusya Federasyonu’ndan ve %14’ünü ise Malezya’dan gerçekleştirmektedir.
Özbekistan’ın çok düşük düzeyde zeytinyağı ithalatı da bulunmakta olup, çoğunluğu İspanya’dan
yapılmaktadır.
Toshkent Yog Moy Kombinati isimli firma, özellikle ülke çapında geniş bir dağıtıma sahip olan Moya
Mechta markalı ürünleri sayesinde %20’lik pazar payıyla lider konumda bulunmaktadır. Bunge SG ise
ithalatını yaptığı İdeal markalı ürünleriyle pazarda %14 paya sahiptir.

Şekerli ve Çikolatalı Mamuller
ŞEKERLİ VE ÇİKOLATALI MAMULLER
Artan genç nüfus ile birlikte Özbekistan Şekerli ve çikolatalı mamul pazarı da büyümektedir. Özellikle
bayram ve düğün zamanlarında satışlarında artış görülen şekerli ve çikolatalı ürünlerin tüketiciler
tarafından bu dönemdeki alımları genelde büyük miktarlarda olmaktadır.
Çikolatalı ürünlerde yerel üretim hızla artış göstermesine rağmen özellikle oyuncaklı ürün ve tablet
çikolata kategorilerinde çoğunlukla ithal ürünlerin pazara hâkim olduğu görülmektedir. Öte yandan katı
döviz kuru uygulaması nedeniyle 2010 yılında bu ürünlerin birim fiyatlarında sırasıyla %8 ve %9
oranında artışlar gerçekleşmişti, bu dönemde yerel üreticilerin düşük fiyatları nedeniyle genel fiyat
artışı ise %4’lük seviyede kalmıştır. Çikolatalı ürünlerde %33 pazar payına sahip olan Rossiya KO OAO
isimli şirket, aynı zaman önemli bir ithal ürün tedarikçisidir. Yerel üretici firmalar da son yıllarda uygun
fiyatlı ürünleriyle pazarda önemli yere sahip olmuştur.
Şekerli ürünlerde ise %36’lık payıyla Roshen Kondyterska Korporatsia pazarda lider konumdadır.
Pazarda henüz sağlık bilinci tam olarak gelişmediğinden şekersiz ve diyet ürünlere karşı önemli bir
talep bulunmamakta bu sebeple de yerel üretimi de yok denecek kadar az olmaktadır. Şekerli ve
çikolatalı ürün gruplarında pazarda fason ürünlere rastlanmamaktadır.
Ülkemizden Özbekistan’a şekerli mamullerden çiklet ve kakao içermeyen diğer seker mamulleri;
çikolatalı mamuller ihracatında ise özellikle kakao içeren gıda müstahzarları olmak üzere çikolata,
kakao ile kaplanmış her türlü müstahzarlar, kalıp, dilim ve çubuk halinde kakaolu ve çikolatalı ürünlerin
pazar potansiyelinin yüksek olduğu görülmektedir. Ülkemiz şekerli ürünlerde %39,4 payla Özbekistan
pazarında lider konumdadır. Çikolatalı ürün ithalatında ise %19,6’lı payla Ukrayna’nın ardından ikinci
sırada gelmektedir. Ülkemiz ihracatçılarının ilgi göstermesi durumunda Özbekistan pazarına girişte
herhangi bir engel bulunmamakta diğer ülkelere uygulanan gümrük vergileri ülkemize de
uygulanmaktadır. Ülkemiz ihracatçılarının bireysel ithalatçılar yanında özellikle süpermarket zincirleriyle
irtibata geçmelerinde yarar görülmektedir.

Yaş Meyve Sebze
Narenciye
-, 2013

24 / 30


Özbekistan’ın narenciye ithalatı değer olarak son beş yılda ortalama %73 oranında artış göstermiştir.
2011 yılında da ithalatının bir önceki yıla göre %44,3 arttığı görülmektedir. İthalatının %79,2’si
Türkiye’den yapılmakta olup, bu ithalatta portakal önemli bir yer tutmaktadır.

Sanayi Ürünleri ve Hizmetler İhraç Potansiyelimiz


25 / 30


Sektör

GTİP

Potansiyel Ürün

Ülkenin
Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Ülke
Türkiye'ye
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
İthalatında ve Rakip
İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
İhracatı
İhracatı
İlk 5 Ülke
Ülkelere
2011
2011
2011
Ülkenin
Değişim
Değişim
2011 Aylık 2012 Aylık
ve Pazar
Uyguladığı
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2011
2010-2011
2010-2011
Veriler*
Veriler*
Payları (%) Gümrük
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)
Oranları

İlaç Sanayi

Tedavide/korunmada
3004 kullanılmak üzere
hazırlanan ilaçlar
(dozlandırılmış)

327,7

4,9

499,5

0.1

40,7

0,0

4,3

5,0

Temizlik Maddeleri

3401 Sabunlar, yüzey aktif
organik maddeler

11,1

7,3

401,4

0.1

56,8

0,2

6,0

7,3

Temizlik Maddeleri

Yıkama, temizleme
3402 müstahzarları-sabunlar
hariç

20,8

3,0

274,3

0.1

12,7

0,0

2,5

2,5

Boru ve Bağlantı
Parçaları

Plastikten tüpler,
3917 borular, hortumlar;
conta, dirsek, rakor vb

16,6

9,6

745,4

0.1

46,0

0,4

7,7

9,7

Kağıt ve Karton
Ürünleri

Tuvalet kağıtları, kağıt
4818 havlu, mendil, kumaş,
masa örtüsü vb

21,1

15,6

636,7

0.1

51,3

0,4

10,1

Rusya
13,6
Ukrayna
12
Almanya
11,4
Macaristan
10,4
Avusturya
9,2
Türkiye
65,8
Rusya
13,4
Malezya
4,8
Endonezya
4,4
Polonya
3,4
Rusya
39,2 Çin
19,1
Türkiye
14,3
Polonya
7,1
Almanya
6,8
Türkiye 58
Polonya
11,3
Almanya
7,5 Çin 7
Çek
Cumh. 6,1

MFN(%5)

MFN(%10
- %30)

MFN(%30)

MFN(%10)

Türkiye 74
İsveç 8,1
Polonya
MFN(%5 4,1 7,5 Rusya %30)
3,4

-, 2013

26 / 30

Ozbekistan ulke raporu_2013

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à Ozbekistan ulke raporu_2013

Similaire à Ozbekistan ulke raporu_2013 (18)

Plus de UlkeRaporlari2013

Plus de UlkeRaporlari2013 (17)

Ozbekistan ulke raporu_2013