1. Сэдэв 4. Статистикхэмжигдэхүүнүүд
Харьцангуй үзүүлэлт гэж абсолют үзүүлэлтийг нөгөөтэй нь харьцуулж,
үзэгдлийн
өөрчлөлтийг
илэрхийлэхийг
хэлнэ.
Өөрөөр
хэлбэл
2
абсолют
үзүүлэлтийг хооронд нь харьцуулж харьцангуй үзүүлэлт үүсгэдэг. Харьцангуй
үзүүлэлтүүд нь эдийн засаг, нийгмийн болон аливаа үзэгдлийн бүтэц, бүрэлдэхүүн,
эрчимж
илт,
хөгжлийн
төвшин
илэрхийлэх
хоорондоо
уялдаа
холбоотой
үзэгдлүүдийг орон нутаг, эдийн засгийн бүсүүдийн хооронд зэрэгцүүлж түүнчлэн
тухайн улс орны нийгэм, эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтийг олон улсын төвшинтэй
зэрэгцүүлэн судлахад өргөн хэрэглэнэ. Харьцангуй үзүүлэлтийг дараах үндсэн
хэлбэрт хуваана. Үүнд:
1.
Динамик харьцангуй үзүүлэлт
2.
Төлөвлөгөөний биелэлтийн харьцангуй үзүүлэлт
3.
Бүтцийн харьцангуй үзүүлэлт
4.
Зохицуулалтын харьцангуй үзүүлэлт
5.
Эрчмийн ба эдийн засгийн хөгжлийн харьцангуй үзүүлэлт
6.
Жиших харьцангуй үзүүлэлт
Жишээбодлого 1.
Компаний бараа гүйлгээг төлөвлөгөөгөөр 216 сая төгрөгт хүргэхээр
төлөвлөсөн. Гүйцэтгэлээр 218.6 сая төгрөгт хүрсэн бол төлөвлөгөөний биелэлтийн
харьцангуй хэмжигдэхүүнийг тодорхойл.
ТБХХ=
%
Жишээбодлого 2.
1989 оны байдлаар Монгол улсад 1020.2 мянган эрэгтэй 1023.3 мянган
эмэгтэй хүн байсан болзохицуулалтынхарьцангуйхэмжигдэхүүнийгтодорхойл.
ЗХХ=
Энэ нь мянган эрэгтэйд 1003 эмэгтэй хүн ноогдож байгааг харуулж байна.
Жишээбодлого 3.

2. Бүс нутагт 862 мянган их эмч ажиллаж байгаа ба тус бүс нутгийн дундаж хүн
ам 257.9 сая бол эрчимжилтийн харьцангуй хэмжигдэхүүнийг тодорхойлъѐ.
ЭХХ=
Энэ нь 10000 хүн тутамд 33 их эмч үйлчилж байгааг харуулж байна.
Жишээбодлого 4.
1 кг хонины махгы үнэ 1-р сард 3000 төг, 2-р сард 3400 төг, байна. Динамик
харьцангуй хэмжигдэхүүнийг ол.
2-р сар p1- 7400
1-р сар p0- 6000
p1/p0=7400/6000=1,233
1 кгмахныүнэ23,3% өссөн байна. 1,2-р сарын махны үнийн өөрчлөлт нь сар
шинийн баярын үеийн үнийн хэлбэлзэл юм.