Jon Vogelzang van De Nederlandsche Bank voor Zanders seminar pensioenfondsen gehouden op 7 februari 2013

1. Risicomanagement vanuit het
perspectief van de toezichthouder
Jon Vogelzang DNB
7 februari, Zanders Amsterdam

2. Agenda
1. Wettelijk kader
2. Governance / risicomanagement inrichting
3. Risicomanagement beleggingen
DNB 2

3. 1. Wettelijk kader beleggingsbeleid
Prudent
person regel
(Art. 135 PW)
Nakomen
verplichtingen
Beheerste en
Regels voor
integere
uitbesteding
bedrijfsvoering
(Art. 34 PW)
(Art. 143 PW)
DNB 3

4. Wat zegt de prudent person regel?
Beleggen in het belang van aanspraak- en pensioengerechtigden
 Veiligheid, kwaliteit, liquiditeit en rendement van de portefeuille als geheel
zijn gewaarborgd.
 Beleggen in lijn met aard en duur toekomstige uitkeringen.
 Derivaten toegestaan voor doeltreffend portefeuillebeheer of verminderen
risicoprofiel.
 Spreiding van beleggingen.
 Beperkt beleggen in bijdragende onderneming.
 Hoofdzakelijk beleggen op gereglementeerde markten.
 Overige beleggingen beperken tot een prudent niveau.
 Waardering op marktwaarde. Prudent
person regel
DNB 4

5. Beheerste en integere bedrijfsvoering (Art. 143)
 Beheerste bedrijfsvoering wil zeggen dat er een balans is tussen de
mate van complexiteit van de beleggingen en de robuustheid van de
risicobeheersing.
 De organisatiestructuur dient een beheerste en integere
bedrijfsvoering te waarborgen.
DNB 5

6. Wat is een beheerste en integere
bedrijfsvoering?
 Beheersen bedrijfsprocessen en bedrijfsrisico’s:
− Administratieve en boekhoudkundige procedures;
− Adequate controlemechanismen;
− Beleid voor de beheersing van risico’s.
 Waarborgen integriteit:
− Systematische analyse integriteitrisico’s;
− Beleid voor beheersing van deze risico’s;
− Uitvoering van dat beleid.
 Procedures en maatregelen belangenverstrengeling Beheerste en
(en gedragscode). integere
bedrijfsvoering
 Beleid voor het beheersen (financiële) risico’s die
de soliditeit van een pensioenfonds kunnen aantasten.
DNB 6

7. Welke regels gelden voor de uitbesteding
van werkzaamheden?
Beheersing van de risico’s o.m. door:
− Systematische analyse en rapportage van de risico’s m.b.t. de uitbesteding;
− Toereikende procedures, maatregelen, deskundigheid en informatie bij
pensioenfonds voor beoordeling van de uitbestede werkzaamheden.
NB: Eindverantwoordelijkheid kan niet worden uitbesteed,
alleen uitvoerende taken
Regels voor
uitbesteding
DNB 7

8. Wanneer is het bestuur “in control”?
 Het bestuur heeft het beleid, procedures en processen afgestemd op
de complexiteit van de portefeuille:
- Mandaten van het bestuur, de beleggingsadviescommissie en
beleggingscommissie zijn helder en eenduidig.
- “Countervailing power” is ingeregeld.
 Het bestuur begrijpt de risico’s van de beleggingen op hoofdlijnen:
- Rapportages aan het bestuur geven inzicht in performance en materiële risico’s.
- Het bestuur heeft inzage in de impact van stress scenario’s op de beleggingen.
 Het bestuur heeft ex-ante objectieve evaluatiecriteria geformuleerd
met betrekking tot haar beleggingen.
DNB 8

9. 2. Governance
 Het beleid dient vertaald te worden in organisatorische en
administratieve procedures en maatregelen.
 De governance van een pensioenfonds is onderverdeeld in:
− (opzet, bestaan en werking van de) organisatiestructuur en
− deskundigheid.
DNB 9

10. Organisatie beleggingen
 Bestuur

 Beleggingscommissie
 Beleggingsadviescommissie
 Bestuursbureau
 Uitvoeringsorganisatie
 Fiduciaire manager
 Vermogensbeheerders
 Custodian
DNB 10

11. Bestuurlijke cyclus – beleggingsproces
Beleid
Bestuur
Verantwoorden in Uitvoeren
control
Rapporteren
DNB 11

12. Wie doet wat?
Beleidsbepalend!
Bestuur
Extern*
Bestuursbureau Beleggingscommissie
* Extern wil zeggen de uitvoeringsorganisatie, fiduciaire manager, externe adviseur en/of externe vermogensbeheerder.
DNB 12

13. Besluitvorming
 Evalueer in hoeverre er sprake is van een objectieve, transparante en
evenwichtige besluitvorming binnen het bestuur.
− Objectieve besluitvorming wil zeggen dat er op systematische wijze een
analyse is gemaakt van de alternatieven.
− Evenwichtige besluitvorming wil zeggen dat alle relevante belangen
onderkent zijn en zichtbaar zijn meegewogen en dat de besluiten in lijn zijn
met het beleid.
− Transparante besluitvorming wil zeggen dat het bestuur op een
toegankelijke wijze communiceert naar alle stakeholders en het consistent
handelen zichtbaar maakt.
DNB 13

14. Bestuur / Bestuursbureau
 De taken van het bestuur ten aanzien van de beleggingen in het
algemeen zijn onder te verdelen in:
− Beleidsbepalende,
− Besluitvormende en
− Evaluerende taken.
 Een bestuur kan er voor kiezen een deel van haar taken te delegeren
aan de bijvoorbeeld de beleggingsadviescommissie, of zelfs
uitbesteden bijvoorbeeld aan een fiduciaire manager.
 Echter niet alle taken zijn te delegeren/uit te besteden en het bestuur
blijft altijd eindverantwoordelijk.
DNB 14

15. Beleidsregel geschiktheid 2012
 Geschiktheid bestaat uit:
− Kennis,
− Vaardigheden, en
− Professioneel gedrag.
 De deskundigheid van een
beleidsbepaler blijkt in ieder geval uit:
− De opleiding,
− Werkervaring en
− Competenties van de beleidsbepaler en
− De doorlopende toepassing hiervan.
DNB 15

16. Geschiktheid
 Wat maakt iemand een goede bestuurder op het gebied van
beleggingen?
 Wat moet een bestuurder weten van beleggingen? Tot welk
detailniveau moet u zich ermee bezig houden?
 In hoeverre mag je leunen op externen?
 Welke belangentegenstellingen spelen er mogelijk bij inschakeling van
derden?
 Hoe herken je complexiteit in de beleggingsportefeuille?
 Hoe blijf je als bestuur in control?
DNB 16

17. Beleggingsadviescommissie
 De beleggingscommissie is een comité van het bestuur en heeft de
taak het bestuur gevraagd en ongevraagd te adviseren over de
uitvoering van het strategische beleggingsbeleid.
− In een beleggingscommissie zitten alleen bestuursleden.
− Hebben ook externe adviseurs zitting in de commissie of bestaat deze
uitsluitend uit externe adviseurs dan heet de commissie meestal
beleggingsadviescommissie.
− Sommige pensioenfondsen hebben zowel een beleggingscommissie als
een beleggingsadviescommissie.
 De beleggingsadviescommissie dient alleen een adviserende taak te
hebben.
− Het is daarbij van belang vast te stellen ten aanzien van welke onderwerpen
de beleggingsadviescommissie adviesbevoegdheid heeft.
DNB 17

18. Risicomanagement
 Het risicomanagement bij een pensioenfonds dient aan twee
voorwaarden te voldoen:
− Onafhankelijkheid: het risicomanagement is niet afhankelijk van de sponsor,
fiduciair manager en de externe vermogensbeheerders (onafhankelijk);
− Adequaatheid: het niveau van het risicomanagement is afgestemd op de
complexiteit van de beleggingsportefeuille.…
DNB 18

19. Inbedding risicomanagement (1/3)
Bestuur
Vermogensbeheer Administratie
Geen complexiteit
DNB 19

20. Inbedding risicomanagement (2/3)
Bestuur
Vermogensbeheer Administratie
Portefeuille
management
Risicomanagement
Beperkte mate van complexiteit
DNB 20

21. Inbedding risicomanagement (3/3)
Bestuur
Bestuursbureau RM adviseur
Vermogensbeheer Administratie
Portefeuille
management
Risicomanagement
Hoge mate van complexiteit
DNB 21

22. Uitvoeringsorganisatie / fiduciaire manager
 Die vormen van uitbesteding die de verantwoordelijkheid van het
pensioenfonds voor de organisatie en beheersing van
bedrijfsprocessen en het toezicht daarop kunnen ondermijnen, zijn niet
toegestaan.
 Het is van belang dat de verantwoordelijkheden en taken van de
uitvoeringsorganisatie en/of de fiduciaire manager binnen het
beleggingsproces duidelijk zijn vastgelegd middels een
uitbestedingsovereenkomst en een bijbehorende service level
agreement.
− een service level agreement bevat normaliter alle afspraken tussen partijen
in een waardeketen omtrent afgesproken service levels, waaronder
ondermeer de definitie van de service, de vergoedingsregelingen,
prestatieafspraken (doorlooptijdgaranties, volumeafspraken),
verantwoordelijkheden (verdeling van risico's, escalatie, etc) en overige
verplichtingen.
DNB 22

23. 3. Risicomanagement beleggingen
 Takenpakket
 1. Raamwerk (risicohouding, te onderscheiden
risico’s, te hanteren instrumenten, stelsel van
benchmarks en vrijheidsgraden en limietenstelsel)
 2. Parameterisering (mandatering, individuele
III. Beleid I. Beleid
limieten, specifieke vrijheidsgraden)
evalueren maken
 3. Monitoring en controle (risicometing,
performancemeting, overschrijdingen)
II. Beleid
uitvoeren
 1 en 2 altijd door het fonds
 3 uitbesteed??
DNB 23

24. Monitoring
 Voor alle beleggingen geldt dat een noodzakelijke voorwaarde voor
risicobeheersing is dat het bestuur en de beleggingscommissie over
juiste, volledige en tijdige informatie over de posities, performance en
risico’s beschikken.
 Met adequaat inzicht wordt bedoeld dat de rapportages het mogelijk
maken om een beoordeling van de performance uit te voeren en
inzicht te krijgen in de actuele risk drivers van de portefeuille.
 Ook de compliance met de beleggingsrichtlijnen en de juistheid,
volledigheid, audibility en tijdigheid van waarderingen dient inzichtelijk
gemaakt te worden.
 Zonder een adequate rapportage wordt de evaluatie van de
vermogensbeheerder bemoeilijkt.
DNB 24

25. Posities
 Om de performance en risico’s te kunnen doorgronden dient het
pensioenfonds een adequaat inzicht te hebben in de onderliggende
posities van haar beleggingsportefeuilles. Echter, een pensioenfonds
zal vaak niet rechtstreeks beleggen maar via externe
vermogensbeheerders. Indien dit laatste niet via managed
accounts/segregated accounts gaat, maar via beleggingsfondsen dan
is het vaak lastiger voor het pensioenfonds om een volledige doorkijk
te krijgen. Het ligt aan de aard van de belegging of die een show
stopper is of niet.
 Eist DNB altijd een 100% volledige look-through? Een 100% volledige
look-through biedt het fonds de mogelijkheid om goed inzicht te krijgen
in de belangrijkste risk drivers voor performance en risico. Het is
echter niet altijd nodig om op instrument niveau een volledig overzicht
te krijgen om een goed inzicht in de risk drivers te verkrijgen. Er zijn
meerdere manieren om dit inzicht te verkrijgen.
DNB 25

26. Risico’s
 Is de instelling in staat om een onafhankelijke analyse van de risico´s
van de beleggingen uit te voeren?
 Is de frequentie waarmee de risico´s van de beleggingen worden
geïdentificeerd en de diepgang in overeenstemming met de
materialiteit van de risico´s, m.a.w. is het risicobeheer in lijn met het
risicoprofiel?
DNB 26

27. Waar kijkt DNB dan bijvoorbeeld naar…
Beoordeelt het fonds bij het bepalen van de beleggingsstrategie
in hoeverre het fonds risico’s wil en kan lopen?
Is de risicobeheerfunctie in staat om de risico’s van alle beleggingen
op adequate wijze te kwantificeren?
Speelt het risicobeheer binnen het fonds een proactieve rol bij
het kritisch beoordelen van (actieve) risicoposities?
Wordt er voldoende gekeken naar staartrisico’s? Worden
stressscenario’s effectief en voldoende ingezet?
Is het bestuur bij uitbesteding in staat om voldoende initiërend
op te treden en tegenwicht te bieden aan uitvoerders/ adviseurs?
DNB 27

28. Vragen?
DNB 28