Hepimizin en az bir kere maruz kaldığı sistemli psikolojik baskıyı bu yazıyla daha yakından tanıyabilir, kendinizi nasıl savunacağınızı öğrenebilirsiniz.

1. Mobbing – Psikolojik Taciz
Ali Ziya Ertekin
Satınalma Direktörü
Hotel By MFD Consulting
ziya.ertekin@yahoo.com
“İnsanlar para kazanmak için çalışırlar huzursuzluk yüzünden istifa ederler.”
★
Yaptığınız işin zorluğu fiziksel ise buna dayanacak gücü kendinizde bulabilirsiniz. Peki bu işi zihinsel ve
psikolojik baskı altında da yapabilir misiniz?
İşinin gereklerini çok iyi bilen bir personelsiniz. Belki bir orta düzey yönetici konumundasınız. Çalıştığınız
firmanın sahibine veya üst düzey bir yöneticiye rapor ediyorsunuz. Yöneticiniz size her gün günlük planlarınız
dışında yönergeler veriyor ve sonuç bekliyor. Siz sizden istenilen bu görevlerin gerçekte yapmanız gereken
önemli işleri aksatacağını söyleseniz dahi firma sahibi ısrar ediyor ve öncelikli görevlerinizi bırakıp
yöneticinizden aldığınız görevleri yaptığınız için operasyon aksıyor. Bunu şöylede düşünebiliriz. Siz başarılı
bir pilotsunuz hava yolu şirketinin sahibi kokpite giriyor ve uçak ayarlarıyla oynayıp “Bu şekilde uçuracaksın”
diyor. İşin sonunda uçak irtifa kaybedip düşüyor ve bunun sorumlusu pilot oluyor. Yöneticinin üzerinizde
kurduğu baskıya şahit olan ve yükselmek isteyen altınızdaki personelde sizin içinde bulunduğunuz durumdan
istifade ederek baskı altında yaptığınız hataları kimi zaman abartarak üstünüze iletiyor. Üstünüzdeki yönetici
altınızdan bu bilgileri almayı kabul ettiği anda siz altınızdaki personel üzerindeki otoriterinizi
kaybediyorsunuz. Altınız üstünüze güvenerek size cephe aldığı gibi diğer personelin üzerinde de hakimiyet
kurarak sizin altınızı kazmaya başlıyor. Alt personele verdiğiniz direktifler dahi eskisi gibi hemen yerine
getirilmiyor. Hatta öyle ki alt personeliniz size cephe alan yardımcı pozisyonundaki personele onun
yokluğunda sizin ne yaptığınızla alakalı malumat bile veriyor. Zira artık sizin uzun süreli bu pozisyonda
kalmayacağınıza olan inançları tam. Siz gittikten sonra yerinizi kimin alacağı da belli. Onlarda boşalacak olan
bir üst pozisyon için birbirleriyle mücadele etmeye başlıyorlar.
Bu süreçte size ne oluyor?

2. • Mesleki bütünlük ve benlik duygunuz zedeleniyor.
• Paranoyaya yapmaya başlıyordunuz.
• Kendinize olan güven duygunuzu yitiriyorsunuz.
• Huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duygularını yoğun bir şekilde yaşıyorsunuz.
• Yaşadığınız psikolojik baskı sizde ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp
krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratmaya başlıyor.
Böyle bir ortamda işinizi çok iyi bilseniz dahi ne kadar başarılı olabilirsiniz? İşe mutlu mesut gidebilir
misiniz? Maaşınız çok iyi olsa da bu işletmede kalmak ister misiniz?
Bugün sizlere yaşadığımız ve bilerek veya bilmeyerek yaşattığımız “Mobbingden (Psikolojik Tacizden)”
bahsedeceğim. Yazının sonunda mobbingin ne olduğunu, zararlarını, nasıl uygulandığını, bir çalışan olarak
mobbing’in hangi aşamasında olduğunuzu ve nasıl baş edeceğinizi öğreneceksiniz.
Mobbing nedir?
İşyerinde psikolojik tacizi ifade eden İngilizce “mobbing” kelimesinin kökü olan “mob” sözcüğü;
“kalabalık, saldırmak, birine üşüşüp hücum etmek”gibi anlamlara gelmektedir.
Sözcük Latince “mobile vulgus”tan türemiştir. İş yaşamında maddî ve manevî çok büyük zarara yol açan
duygusal taciz, yakın geçmişte başlı başına bir olgu olarak tanımlanmıştır. 1980’li yıllarda ise Dr. Heinz
Leymann, mobbing terimini iş hayatındaki baskı, şiddet ve yıldırma hareketlerini tanımlamak için kullanmış
ve “Mobbing, duygusal bir saldırıdır. Bir veya birkaç kişi tarafından diğer bir kişiye yönelik olarak
düşmanca ve ahlak dışı yöntemlerle sistematik bir biçimde uygulanan psikolojik bir terördür (1976)”
şeklinde tanımlamıştır.
Her Kötü Davranış Mobbing midir?
Mobbing psikolojik bir terördür ama her olumsuz davranış mobbing değildir. Bir tavır ya da davranışın
mobbing sayılabilmesi için belli unsurları barındırması gerekir.
Peki nedir bu unsurlar?
• Kasıtlı olarak yapılması,
• Sistematik olarak tekrarlanması,
• Uzun bir zamandan beri (en azından altı ay) devam ediyor olması,
• Çalışanı işyerinden uzaklaştırmayı amaç edinmesidir.
Konuyu Bir Örnekle Açıklayalım
Pelin Hanım iş yaşamında oldukça başarılı bir hanımefendidir. Kariyerine yeni bir firmada devam etme kararı
alır ve bu firma tarafından kabul edilir. Ertesi gün sabah erkenden ofisinde çalışmaya başlar. Gün içinde
yöneticisi ve diğer takım arkadaşlarıyla tanışmaya başlar. Rapor ettiği kişi Nuri beydir. Nuri bey Pelin hanımın
dış görünümünden çok hoşlanır. Bu durum gerek Pelin hanıma karşı olan davranışlarını gerekse ona verdiği
görev yükünü etkiler. Öyle ki verdiği görevlerin takibini Pelin hanımı daha sık görmek için bizzat kendisi
yapar. (1. Tanımlama Aşaması- Kişi bu aşama da yaşadıklarıyla beraber durumu tanımlamaya çalışır)
İlerleyen dönemlerde Nuri Bey uygun bir zaman yaratıp Pelin hanıma karşı ilgi duyduğunu beyan eder. Ancak
Pelin Hanım Nuri Beye karşı böle bir şey hissetmemektedir. Kendisi kariyerinde ilerlemek ve başarılı olmak
istemektedir. Bunu nazik bir dille Nuri Beye izah eder. Nuri Bey beklemediği bu dönüş karşısında sükûnetini
korur ama bunu sindiremez. Zira duygularını reddeden kişi sorumlusu olduğu departmanda çalışmaktadır. Her
gün birbirlerini göreceklerdir. Nuri Bey her ne kadar kabullenmese de narsist bir kişiliğe sahiptir ve Pelin
Hanım için zor günler yakındır (2. Anlaşmazlık Aşaması – Kritik bir olay sonucu daha önce başlamış olan
farklı muamelenin şiddetlenmesi durumudur ancak hala gerçek anlamda bir mobbing ortada
bulunmamaktadır.
Nuri Bey takip eden günlerde Pelin Hanımın iş yükünü arttırmaya başlar. Öyle ki bir süre sonra Pelin Hanım
verilen işleri tamamlamak için mesaiye kalır (3.Saldırgan Eylemler Aşaması- Saldırgan eylemler
aşamasıyla beraber psikolojik terör başlamış demektir. Bu davranışlar aktif saldırganlık ve pasif
saldırganlık olarak ikiye ayrılmaktadır. Pasif saldırganlıkta amaç açıkça belli edilmez hatta saldırgan

3. mağdura yardım ediyormuş gibi görünüp onun güvenini kazanmayı bile deneyebilir. Mağdurun böyle
bir duruma düşmesi ve bunu geç fark etmesi sonucu mağdur kendini korumada sorunlar
yaşayabilmektedir. Bunun yanı sıra saldırganın mağdurun yakınında olması, onun açıklarını bilmesi
ve bunları ona karşı kullanması mağduru daha da kötü duruma düşürmektedir.) Pelin Hanım kariyerine
yürekten bağlı işini seven bir personeldir. Bu nedenle bu baskılara rağmen işinde başarılı olmak için zorluklara
göğüs germekte verilen her işi şikâyet etmeden yapmaktadır. Nuri Bey Pelin Hanımı takdir etmek şöyle dursun
baskıların Pelin Hanımı yıpratmamasını bir süre sonra kendisine bir tehdit olarak görmeye başlar ve baskının
dozunu arttırır (Pasif Saldırganlık Aşamasından Aktif Saldırganlık Aşamasına Geçiş- Aktif saldırganlık çabuk
fark edilmekte, kurbanı belirgin bir biçimde hedef almakta ve amacını kurbana belli etmektedir. Bu nedenle
aktif saldırganlarla başa çıkmak daha kolaydır.) Nuri Bey Pelin Hanıma önemli sorumluluklar vermeye başlar.
Öğle yemeklerini 10 dakikada tamamlayıp hemen ofisine dönen, aldığı sorumlulukların takibini yapmaya
çalışan, başarılı olduğu zaman takdir edilmeyen, yorgun bir Pelin Hanım vardır artık. Bunca iş yükü altında
hatalar yapmaya başlar. Yaptığı ciddi hatalar için Nuri Beyden yazılı uyarılar alır. Böylelikle insan kaynakları
departmanı da Pelin Hanımdaki performans düşüşünden haberdar olur. (4. Yönetimin Katılması Aşaması-
Bu aşamada mağdurun psikolojisi ve çalışma tarzı bozulduğu için diğer personel mağdur ile ilgili
yönetime şikâyette bulunabilmektedir. Bunun sonucunda yönetim mağdurla konuşmadan önyargı
içerisine girebilmekte ve mağdur için yapılan haksız şikâyetleri kabul edebilmektedir. Bu aşamada
yönetim, kurban ve mobbing uygulayan arasındaki olayları yanlış yorumlayıp suçu kurbanda arama
ve problemi başından atma eylemine gidebilir. Böylece yönetim de ortaya çıkan bu negatif döngüde
yerini almış olur.) Nuri Bey sonraki süreçte Pelin Hanımın her hatasında “Bu görevi şu kişiye verseydim
daha iyi yapardı”, “Sen kendini işine vermiyorsun”, “Bu performansla terfi alamayacaksın”, “Ya işini doğru
yap ya da yapacak başka birini bulurum” gibi cümleler kurarak onu psikolojik olarak tüketmeye başlar. (5.
Zor ve Akıl Hastası Olarak Algılanma Aşaması- Kişinin sağlığını, düşünce yapısını bozmak için sürekli
duygusal saldırı yapmak yeterlidir. Saldırılar sayesinde mağdur normal şekilde akıl yürütemez hale
gelmekte, duygusallaşmakta ve anlamsız şeylerde bile anlam aramaya başlamaktadır. Bu aşama da
kişiler kimseye güven duymamaktadırlar.) Pelin Hanım sabahları işe gitmeye korkar hale gelmiştir.
Kendini “Bugün acaba nasıl bir sıkıntıyla karşılaşacağım acaba?” diye sormaktan alamaz. İşe olan tüm hevesi
kaçmıştır. İşine kendini verememekte, kimseye güvenememektedir. Onu kimse anlamamaktadır. Acaba
gerçekten kötü bir çalışan mıdır? Artık kendi kendini sorgular hale gelmiştir (6. İşine Son Verme Aşaması -
Bu aşama mobbingin son safhasıdır. Bu aşamayla beraber mağdur yönetimden beklediği desteği
alamamış, sağlık sorunları yaşamaya başlamıştır. İşe gelme isteği tamamen gitmiş, psikolojisi
bozulmuştur. Saldırganın yüzünden iş performansı düşen mağdur ya kendi becerisinden daha alt
işlerde çalıştırılmakta ya da işine son verilmektedir.)
Türkiye genelinde görüşülen çalışan kişilerin %10’u kendisinin, %6’sı ise yakınının mobbing ile karşılaştığını
belirtmiştir. En sık yaşandığı belirtilen mobbing türü olarak yıldırma, yıpratma, kapasitenin üzerinde iş
yüklemek, alay, küçük düşürmek ve hakaret sayılmıştır.
Hikayemizde Pelin Hanım “Dikey Mobbinge” maruz kalmıştır. Bu mobbing türü üstlerin astlarına karşı veya
astların üstlerine karşı uyguladığı mobbing türüdür. Birde “Yatay Mobbing” vardır buda aynı statüde
bulunan, eşit yetki ve sorumluluklara sahip çalışanların birbirlerine karşı uyguladıkları psikolojik tacizdir.
Yatay mobbing daha çok rakip konumda olan kişiler tarafından genellikle açık olan üst pozisyona terfi
edebilmek amacıyla uygulanmaktadır.
Mobbingi Yaratanların Kişilik Yapıları Nasıldır?
Paranoid Tipler: Bu kişiler başkalarının kendileri hakkında sürekli komplo kurduklarını ve ona zarar
vermeye çalıştıklarını düşünürler ve bu olası komplo teorileriyle mücadele etmek için sürekli karşı tarafa
komplo hazırlığı içine girerler.
Narsist Tipler: Narsizim, “kendini beğenmişlik” anlamına gelmektedir. Bu tür ruh yapısına sahip kişiler,
etnik, dinsel ve kişisel alanlarda çok üstün olduklarına inanmaktadırlar. Narsist insanlar sınırsız başarı,
zenginlik ve güç elde etme tutkusu içindedirler. Eleştirilmekten nefret ederler. Narsistler ayrıca empati
kuramayan, başkalarının duygularını anlayamayan kişilerdir.

4. Sadist Tipler: Adı üstünde, yaptıkları her türlü eziyetten zevk alan sadist ruhlu kişilerdir. Mobbing
mağdurunun çökmesi, ağlaması ona zevk verebilmektedir. Hatta aşırı sadist tipler bundan cinsel haz da
duyabilmektedirler.
Obsesif Tipler: Bu kişiler işin asıl amacını unutacak kadar mükemmeliyetçi, aşırı düzenli ve kontrolcü
kişilerdir. Bu rahatsızlığı olan kişiler de abartılı düzen, işi en iyi kendisinin yaptığını düşünüp başkalarına
güvenmeme, cimrilik gibi kişilik özellikleri görülebilmektedir.
Uyumsuz Tipler: Bu kişiler sosyal kurallara uymayan, birlikte yaşama anlayışına sahip olmayan, dünyayı
kendi anlayışları ile gören, utanmaz, sıkılmaz tavırlar sergileyen kişilerdir. Bu kişiler hiçbir şekilde
yanlışlarından ders almazlar. Özel yaşantıları düzgün değildir.
Mobingin Nedenleri Nelerdir?
Mobbingin pek çok sebebi vardır. Bunlar arasında politik sebepler, bölgecilik, ırkçılık, din-mezhep gibi
nedenler ile tazminat ödememek, ayrımcılık, makamını koruma…vb sayılabilir. Bu davranışlar kimi zaman
doğrudan hakaret, tehdit, aşağılama gibi yöntemlerle yapılırken, kimi zaman da dolaylı davranışlarla dedikodu
ve iftiralar yoluyla yapılabilir.
Mobbingle ilgili yapılan çeşitli araştırmalarda, mobbingin işyerlerinde ortaya çıkmasının nedenleri arasında
yönetim kaynaklı olarak hatalı personel alımı, dönemsel işçi alımı ya da işyerinde ki boş pozisyonlara terfi
olabilmek için bireyler arası acımasızca mücadeleler gösterilebilir. Yöneticiyi veya patronu etkilemek hatta
daha da yükselmek için bile mobbing uygulanabilir. Can sıkıntısı içerisinde zevk arayışı da bunlara örnek
gösterilebilir.
Mobbingin Sonuçları Nelerdir?
Kasıtlı ve sistemli olarak tekrarlanan psikolojik baskıların etkileri, birey üzerinde yavaş yavaş oluşan birikimli
zararlar şeklinde ortaya çıkmaktadır. Mobbingin mağdur üzerinde yaptığı zararları, öncelikle ekonomik ve
sosyal olmak üzere iki grupta ele almak gerekir. Konuya ekonomik açıdan yaklaşıldığında, gitgide yitirilmekte
olan önce ruhsal sağlığın ardından fiziksel sağlığın geri getirilmesi amacıyla sağlık sektörüne ödenen paralar
düşünülmelidir. Bireyin işten ayrılmak zorunda kalması veya işten çıkarılması sonucunda ise düzenli bir
kazancın yok olması söz konusudur.
Psikolojik şiddetin örgütsel maliyeti de yüksektir. Psikolog Michael H. Harrison, 2001 yılında A.B.D.’ de
9000 kamu çalışanı üzerinde yapılan araştırmada, kadın çalışanların %42’sinin, erkek çalışanların ise
%15’inin son iki yılda zorbalığa uğradığını, bunun kayıp zaman ve verimlilik açısından 180 milyon dolara
mal olduğunun hesaplandığını belirtmektedir. 2001 yılı tahminine göre, örgütsel mobbing sonuçlarından olan
stres ve stres nedenli hastalıkların endüstriye ve vergi ödeyenlere maliyeti yılda 12 milyar sterlindir. Tüm
stresle ilişkili hastalıkların yarısının işyerinde mobbing nedeniyle olduğu tahmin edilmektedir.
Mobbing’e Karşı Nasıl Önlem Alınmalı?
• Bu hususta psikolojik yıldırmaya maruz kalan çalışanın, Mobbing uygulayan kişiye taciz edici söz ve
davranışlarını durdurmasını açıkça söylemesi ve bu konuşmayı yaparken gerekirse tanıklık edebilecek bir
kişinin tanıklık etmesini sağlaması,
• Çalıştığı kurum yetkilileri ile bu durumu paylaşması,
• Yaşadığı olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydetmesi,
• Durumu bağlı olduğu sendikanın işyeri temsilcisine ya da sendika yönetimine bildirmesi,
• Hem yardımcı olması hem de kanıt oluşturması bakımından gerekiyorsa tıbbi ve psikolojik yardım alması
faydalı olacaktır.
Mobbingin Hukuki Yanı
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 10’uncu maddesine göre amir, maiyetindeki memurlara
hakkaniyet ve eşitlik içinde davranmak zorundadır. Memur ise, görevini yerine getirirken sınıflar içinde
ilerlemenin ve yükselmenin eşit imkânlarla uygulanmasını talep etme hakkına sahiptir.

5. Bu konularda kendisine farklı davranıldığını ve haksızlığa uğradığını düşünen memur iptal davası açabilir.
Ülkemizde, Türk Borçlar Kanunu’nun 417’nci maddesinde, işyerinde psikolojik taciz kavramına
mevzuatımızda ilk kez yer verilmiş ve çalışanların işyerinde psikolojik tacizden korunması, işverenin bir
sorumluluğu olarak düzenlenmiştir. Yine, 2011/2 sayılı “İşyerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing)
Önlenmesi” adlı Başbakanlık Genelgesi de konuyla ilgili düzenlemeler getirmiştir.
Kaynakça
ERA Research & Consultencey – Futurebright Türkiye Mobbing Araştırması 2012
Heinz Leymann, “Mobbing – Its Course Over Time”, The Mobbing Encyclopedia, (t.y.)
http://www.leymann.se/English/12220E.HTM, Erişim: 10.07.2013.
Henry Charles Hony ve Fahir İz, The Oxford Turkish Dictionary (İstanbul:İnkılâp Yayınevi, 1993), s.345.
İstanbul İşletme Enstitüsü – Öğretim Görevlisi Hilal Öztürk (Nişantaşı Üniversitesi)
cabukhaber.com/Mobbing Eğitim Yardım Araştırma Derneği Başkan Vekili İsmail Akgün’ün 26.05.2016 tarihli yazısı.
Gazi Üniversitesi – Mobbing Birimi
Altıparmak ve Küzeci, “Türk Hukukunda Yeni Bir Kavram: İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing)
TBMM Araştırma Merkezi – Türk Hukukunda ve Karşılaştırmalı Hukukta İşyerinde Psikolojik Taciz – Cengiz Çukur