1. Is de overheid nog in staat te
(be)sturen?
Marc Hooghe (KU Leuven)
Vlaamse Sociale Week, Blankenberge, 14.X.2009

2. De overheid bestuurt
Graadmeter: % BNP dat
door overheid
gecontroleerd wordt.
België: 48,7 % BNP
(Eurostat, 2007)
Evolutie doorheen de tijd:
Invloed van de overheid op het
leven van de burgers neemt nog
toe (en zal verder toenemen)
40
42
44
46
48
50
52
2001 2003 2005

3. De overheid verplaatst zich
Niet minder overheid, maar ‘verplaatsing van de
politiek’ (Luc Huyse)
- Impact Europese Unie, G8, …
- België: specifiek geval, toenemende invloed van
gewesten en gemeenschappen
- Trend tot multilevel government
- Proces van schaalvergroting is niet neutraal: rijkere
lobbygroepen succes-
voller in Europese en multilevel context
dan in context van natie-staat
- Grotere complexiteit geeft een voordeel aan
actoren met meer hulpmiddelen

4. Algemeen model
Burgers Politiek systeem
(systemen?)
- Preferenties
- Eisen
- Vertrouwen

5. Algemeen model
Burgers Politiek systeem
(systemen?)
1. Partijen
2. Middenveld
3. Media
4. Niets:
directe
democratie

6. Tussenschakels: 1. Partijen
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
160,000
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
CVP/CD&V
SP/SP.A
PVV/VLD
VU
Agalev/Groen!
Vlaams Blok/Belang
N-VA
Spirit/Vl.Pro
LDD
Quintelier/Hooghe 2009

7. 1. Partijen
a) Minder leden: ‘partij als beweging’
verdwijnt (vooral bij jongeren)

8. Weing vertrouwen in partijen
Bron: PartiRep Verkiezingsstudie 2009, Mariën/Hooghe
3
3.5
4
4.5
5
5.5
6
6.5
V laams e
reg ering
V laams
Parlement
Fed eraal
p arlement
Fed erale
reg ering
Partijen Po litici

9. 1. Partijen
a) Minder leden: ‘partij als beweging’
verdwijnt (vooral bij jongeren)
b) Professionalisering: tot en met ‘spin
doctors’ en communicatie-adviseurs
c) ‘Rechtstreekse’ voorzittersverkiezingen
als instrument van centralisering
d) Proces van de-ideologisering

10. 3. Media
a) media-concentratie (verder bevorderd
door ICT-toepassingen)
b) Algemeen proces van ontlezing
Kranten in Vlaanderen, 2001-2008 naar opleidingsniveau, Vissers/Hooghe 2009

11. 3. Media
Radionieuws voor hooggeschoolden?
Radionieuws in Vlaanderen, 2001-2008, Vissers/Hooghe 2009

12. 3. Media
Televisienieuws voor laaggeschoolden?
Televisienieuws in Vlaanderen, 2001-2008, Vissers/Hooghe 2009

13. 3. Media
Zakken de media weg in moeras van
commercialisering?
Bad news drives out the good news
Case study: week van 5 oktober 2009
UNDP studie over migratie: géén media-
aandacht
JMDD “studie” over migratie: zes tv-
interviews

14. 4. Directe democratie
a) Nadeel: participatie-paradox, hoe intensiever
de participatie, hoe ongelijker de deelname.
Participatie voor de happy few?
b) Mogelijkheid tot compromisvorming beperkter
c) ‘Een referendum verlies je altijd’: tegenstem
gemakkelijker mobiliseerbaar dan pro-stem
d) Informatieprobleem: waar haalt burger
informatie vandaan? (cfr. evolutie
massamedia)
)e  ideaal van deliberatieve democratie:
besluitvorming na deliberatie

15. 4. Directe democratie
f) Moeilijk om te buigen tot
collectieve actie en
algemeen belang (cfr. werk
van Elinor Ostrom,
Nobelprijs Economie 2009)

16. 4. Directe democratie
g) Specifiek Belgisch probleem: te veel
verkiezingen
- informatie-overload bij de burger
- permanente campagne-modus bij
partijen

17. 2. Middenveld
Participatie Vlaanderen, 1998-2006: Quintelier & Hooghe

18. 2. Middenveld
a) Ledenbestand en legitimiteit blijven
stabiel (wel zekere vergrijzing)
b) Belgische ‘succesformule’ uniek in
wereld
c) Nadeel: nog steeds verzuiling/exclusieve
banden? (aantasting vertrouwen door
lage vetrouwensniveaus in partijen)
d) Nadeel: afwezigheid in media-debat

19. Recapitulatie
Burgers Politiek systeem
(systemen?)
1. Partijen
2. Middenveld
3. Media
4. Niets:
directe
democratie
Commercieel model:
populistische verleiding?

20. Recapitulatie
Burgers Politiek systeem
(systemen?)
1. Partijen
2. Middenveld
3. Media
4. Niets:
directe
democratie
Balans directe democratie/populisme?
Beperkt vermogen belangenaggregatie/
compromisvorming

21. Recapitulatie
Burgers Politiek systeem
(systemen?)
1. Partijen
2. Middenveld
3. Media
4. Niets:
directe
democratie
Mengvorm: problematisch

22. Uitdagingen
a) Verplaatsing politiek: invloed Europees niveau.
Druk naar professionalisering en democratisch
deficiet
b) Netwerkvorming: mogelijk vanuit verzuilde
erfenis? Netwerkorganisatie impliceert
afwezigheid bevoorrechte banden
c) Compromisvorming: verzoenbaar met directe
democratie en/of populisme?
Compromisvorming mogelijk op basis van
legitimiteit

24. Kwetsbaarheid
1) Participatieniveaus in Vlaanderen hoog
en stabiel  meeste andere Westerse
landen
2) ‘Christelijke zuil’ (ruime betekenis van
het woord) houdt goed stand  meeste
andere Westerse landen
3) Sociale bewegingen/arbeidersbeweging/
syndicalisatiegraad houdt goed stand 
meeste andere Westerse landen