2. Ορισμός
Ως Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) ή Κομιντέρν (αγγλικά: Comintern από το Communist
International) έμεινε στην Ιστορία η Τρίτη Διεθνής Ένωση των εθνικών
κομμουνιστικών Κομμάτων, που ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1919 στη Μόσχα, αφού
κατήγγειλε την προηγούμενη Δεύτερη (σοσιαλιστική) Διεθνή, για την στάση της
απέναντι στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
3. Ιστορικό Πλαίσιο
Με την επικράτηση των μπολσεβίκων το 1917 στη Ρωσία, δημιουργήθηκε στους απανταχού
κομμουνιστές η ελπίδα και η προσδοκία, ότι ο επαναστατικός άνεμος θα φυσήξει και σε
άλλες χώρες, ιδίως της Ευρώπης, η οποία εκείνη την εποχή βρισκόταν σε αναταραχή.
Με βάση τα δεδομένα της εποχής, μπροστάρηδες στην εξάπλωση του επαναστατικού
κινήματος, δεν θα μπορούσαν να είναι άλλοι από τους μπολσεβίκους. Ο Λένιν είχε ήδη
πετύχει το πρώτο βήμα του οράματός του, με την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικού κράτους στη
Ρωσία και το επόμενο βήμα θα ήταν η οργάνωση των κομμουνιστικών κομμάτων των
άλλων χωρών, για την «εξαγωγή» της επαναστάσης.
Προς τούτον τον σκοπό, ο Λένιν δημιούργησε την Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή. Η Πρώτη και
η Δεύτερη Διεθνείς, είχαν ήδη κριθεί ως ξεπερασμένες και αποτυχημένες. Το Πρώτο
Συνέδριο της Τρίτης Κομμουνιστικής Διεθνούς, έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 1919 στη Μόσχα
και αποτελούσε ουσιαστικά την προπαρασκευή του Δεύτερου Συνεδρίου, που έγινε στην
Πετρούπολη τον Ιούλιο του 1920.
Στο Δεύτερο Συνέδριο, τέθηκαν οριστικά και ξεκάθαρα και οι όροι ένταξης των κομμάτων
που επιθυμούσαν να ανήκουν στην Κομμουνιστική Διεθνή. Οι όροι αυτοί, που έμειναν
γνωστοί ως οι «21 όροι του Λένιν», καθώς ήταν δικής του εμπνεύσης, έφεραν φανερά το
πνεύμα του Λενινισμού, καθώς και την σφραγίδα της οργάνωσης του ΚΚΣΕ. Όπως είναι
ευνόητο, σ' αυτή την Κομμουνιστική Διεθνή, κυρίαρχη οντότητα, η οποία έθετε κάτω από το
σκήπτρο της τις υπόλοιπες, ήταν η Σοβιετική Ένωση.
4. «Με εντολή της Κεντρικής Επιτροπής του
Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσίας κηρύσσω
την έναρξη του πρώτου διεθνούς
κομμουνιστικού συνεδρίου.
Πριν απ' όλα, παρακαλώ όλους τους
παραβρισκόμενους να κρατήσουμε ενός λεπτού
σιγή στη μνήμη του Καρλ Λίμπκνεχτ και της
Ρόζας Λούξεμπουργκ, των καλυτέρων
εκπροσώπων της III Διεθνούς».
Είναι βράδυ, 2 Μάρτη 1919, στο Κρεμλίνο.
Στο βήμα, βρίσκεται ο Β. Ι. Λένιν κι από κάτω,
όρθιοι, τιμούν τους μεγάλους ηγέτες του
γερμανικού και διεθνούς προλεταριάτου 52
αντιπρόσωποι από 35 οργανώσεις 21 χωρών
της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Είναι
η εναρκτήρια συνεδρίαση του Πρώτου,
ιδρυτικού, Συνεδρίου της Κομμουνιστικής
Διεθνούς.
Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ Γ΄
ΔΙΕΘΝΟΥΣ
5. Στις 15 Γενάρη του 1919 δολοφονήθηκαν οι
ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος της
Γερμανίας, Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζα
Λούξεμπουργκ.
Η δολοφονία των Λίμπκνεχτ -
Λούξεμπουργκ δεν ήρθε στα ξαφνικά. Είχε
προηγηθεί η εργατική επανάσταση του 1918
στη Γερμανία, η ίδρυση του ΚΚ Γερμανίας
σαν γέννημα ακριβώς των ίδιων των
αναγκών της επανάστασης, που τελικά
καταπνίγηκε στο αίμα από την αστική τάξη.
Η δολοφονία τους υπήρξε χωρίς αμφιβολία
ισχυρότατο πλήγμα για το παγκόσμιο
επαναστατικό κίνημα εκείνης της εποχής,
ανεξίτηλο στίγμα για τη γερμανική και
διεθνή σοσιαλδημοκρατία, αλλά και η
απόδειξη για τον πραγματικό χαρακτήρα
της αστικής δημοκρατίας.
6. Σε λίγο ο Λένιν ξαναπαίρνει το λόγο….
«Σύντροφοι, το συνέδριό μας έχει μεγάλη κοσμοϊστορική σημασία. Αποδεικνύει τη χρεοκοπία όλων των αυταπατών της αστικής
δημοκρατίας. Γιατί όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και στις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης, όπως, λ.χ., στη
Γερμανία, ο εμφύλιος πόλεμος είναι γεγονός. Η αστική τάξη έχει καταληφθεί από αλλοφροσύνη μπροστά στο αναπτυσσόμενο
επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου. Αυτό εξηγείται, αν πάρουμε υπόψη ότι η πορεία των γεγονότων, ύστερα από τον
ιμπεριαλιστικό πόλεμο, ευνοεί αναπόφευκτα το επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου, ότι η παγκόσμια διεθνής επανάσταση
αρχίζει και δυναμώνει σε όλες τις χώρες. Ο λαός νιώθει το μεγαλείο και τη σημασία της πάλης που διεξάγεται τώρα. Χρειάζεται
μόνο να βρεθεί η πρακτική εκείνη μορφή, που θα δώσει στο προλεταριάτο τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει την κυριαρχία του.
Τέτοια μορφή είναι το σοβιετικό σύστημα με τη δικτατορία του προλεταριάτου. Δικτατορία του προλεταριάτου! Ως τώρα τα λόγια
αυτά ήταν μια λατινική έκφραση. Χάρη στη διάδοση του συστήματος των σοβιέτ σε όλο τον κόσμο, αυτή η λατινική έκφραση
μεταφράστηκε σε όλες τις σύγχρονες γλώσσες, η πρακτική μορφή της δικτατορίας έχει βρεθεί από τις εργατικές μάζες. Έγινε
κατανοητή στις πλατιές μάζες των εργατών, χάρη στη σοβιετική εξουσία στη Ρωσία, χάρη στους σπαρτακιστές στη Γερμανία και
στις ανάλογες οργανώσεις στις άλλες χώρες... Η αστική τάξη ας εξακολουθεί να διαπράττει θηριωδίες, ας εξοντώνει χιλιάδες
εργάτες. Η νίκη είναι δική μας, η νίκη της παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης είναι εξασφαλισμένη»
7. ΑΠΟ Σ.Ε.Κ.Ε. ΣΕ
Κ.Κ.Ε.
Το ΚΚΕ αποδέχθηκε πλήρως τους 21 όρους και
προσχώρησε επίσημα στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή,
τον Νοέμβριο του 1924.
Μέχρι τότε, ο «πρόγονός» του, το ΣΕΚΕ, είχε καταρχήν
αποδεχθεί τους όρους της Τρίτης Κομμουνιστικής
Διεθνούς, μετατρέποντας σε πρώτη φάση το όνομά του
σε «ΣΕΚΕ (Κομμουνιστικόν)».
Η ένταξη στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή, αποφασίστηκε
οριστικώς στο Β' Συνέδριο του κόμματος, που έγινε τον
Απρίλιο του 1920.
Η κυριότερη διαφωνία, σύμφωνα με τον Ελευθέριο
Σταυρίδη («Τα παρασκήνια του ΚΚΕ»), προήλθε από τον
Αριστοτέλη Σιδέρη, ο οποίος πρότεινε την αναβολή της
προσχώρησης, καθώς εξέφραζε επιφυλάξεις για τις
ιδιομορφίες «τας οποίας παρουσιάζει η ελληνική
οικονομία και εκ των παραδόσεων κυρίως του Έλληνος
εργάτου, όστις έχει μικροαστικήν ψυχολογίαν και
στερείται προλεταριακών παραδόσεων».
Ωστόσο, μετά την λήψη της απόφασης, συντάχθηκε κι
ίδιος μ' αυτήν.
9. Κάποιοι από τους 21 Όρους...
1.
Όλη η προπαγάνδα και η αναταραχή, πρέπει να φέρουν έναν πραγματικά κομμουνιστικό
χαρακτήρα και σύμφωνα με το πρόγραμμα και τις αποφάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Όλα τα όργανα Τύπου του κόμματος, πρέπει να διοικούνται από έμπιστους κομμουνιστές, οι οποίοι
να έχουν αποδείξει την αφοσίωσή τους στον αγώνα του προλεταριάτου. Η δικτατορία του
προλεταριάτου δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται απλά ως ένας συνηθισμένος τύπος ρεύματος. Γι'
αυτό, η προπαγάνδα πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε η αναγκαιότητά του να είναι
κατανοητή σε κάθε απλό εργάτη, κάθε εργάτρια, κάθε στρατιώτη και αγρότη, μέσα από τα γεγονότα
της καθημερινής ζωής τους, η οποία πρέπει να παρατηρείται συστηματικά διά του Τύπου μας και να
χρησιμοποιείται κάθε μέρα.
Τα περιοδικά και άλλα έντυπα και όλα τα εκδοτικά ιδρύματα του κόμματος, πρέπει να εξαρτώνται
από την ηγεσία του κόμματος, ανεξάρτητα από το αν, σε κάθε δεδομένη στιγμή, το κόμμα στο
σύνολό του είναι νόμιμο ή παράνομο.
Οι εκδοτικοί οίκοι, δεν πρέπει να επιτρέπεται να καταχρώνται την ανεξαρτησία τους και να ασκούν
πολιτικές, που δεν αντιστοιχούν πλήρως με τις πολιτικές του κόμματος. Στις στήλες του Τύπου, σε
δημόσιες συναντήσεις, στα συνδικάτα, στους συνεταιρισμούς -όπου τα μέλη της Κομμουνιστικής
Διεθνούς μπορεί να γίνει αποδεκτά-, είναι απαραίτητο να στιγματίζονται, όχι μόνο η αστική τάξη,
αλλά επίσης και οι βοηθοί της, οι μεταρρυθμιστές κάθε απόχρωσης, συστηματικά και αδυσώπητα.
10. 2. Κάθε οργάνωση που επιθυμεί να ενταχθεί στην Κομμουνιστική
Διεθνή, πρέπει τακτικά και μεθοδικά να απομακρύνει τους
μεταρρυθμιστές και τους κεντρώους από κάθε υπεύθυνη θέση
εργατικό κίνημα (κομματικές οργανώσεις, συντακτικά
συνδικάτα, κοινοβουλευτικές παρατάξεις, συνεταιρισμούς,
αυτοδιοίκηση) και να τους αντικαθιστά με δοκιμασμένους
χωρίς να ανησυχούν υπερβολικά για το γεγονός ότι, ιδιαίτερα
απλοί εργαζόμενοι από τις μάζες θα αντικαταστήσουν
καιροσκόπους.
3. Σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, η
ταξική πάλη μπαίνει στη φάση του εμφυλίου πολέμου. Υπό αυτές
συνθήκες, οι κομμουνιστές δεν μπορούν να έχουν καμμία
στην αστική νομιμότητα. Έχουν την υποχρέωση της δημιουργίας
παράλληλης παράνομης οργάνωσης, η οποία, κατά την κρίσιμη
μπορεί να βοηθήσει το κόμμα να κάνει το καθήκον του για την
επανάσταση. Σε κάθε χώρα, όπου σε μια κατάσταση πολιορκίας
έκτακτης ανάγκης, η νομοθεσία στερεί από τους κομμουνιστές,
ευκαιρία να κάνουν τη δουλειά τους νόμιμα, είναι απολύτως
να συνδυάζεται νόμιμη και παράνομη δραστηριότητα.
11. 4. Το καθήκον της διάδοσης των κομμουνιστικών ιδεών,
περιλαμβάνει την ειδική υποχρέωση της δυναμικής και
συστηματικής προπαγάνδας στον στρατό. Σε περίπτωση που αυτή η
αναταραχή, διακόπτεται από νόμους έκτακτης ανάγκης, θα πρέπει
να συνεχίζεται παράνομα. Η άρνηση ανάληψης αυτής της εργασίας,
θα ισοδυναμούσε με προδοσία του επαναστατικού καθήκοντος και
θα ήταν ασυμβίβαστη με την ιδιότητα μέλους της Κομμουνιστικής
Διεθνούς.
17. Σύμφωνα με τα παραπάνω και στο πλαίσιο αυτό, όλα τα
κόμματα που επιθυμούν να ανήκουν στην Κομμουνιστική Διεθνή,
πρέπει να αλλάξουν τα ονόματά τους. Κάθε κόμμα που επιθυμεί να
ανήκει στην Κομμουνιστική Διεθνή, πρέπει να φέρει το όνομα
«Κομμουνιστικό Κόμμα» της τάδε ή της δείνα χώρας (το τμήμα της
Κομμουνιστικής Διεθνούς). Το ζήτημα του ονόματος δεν είναι
τυπικό, αλλά ένα άκρως πολιτικό ζήτημα μεγάλης σημασίας. Η
Κομμουνιστική Διεθνής έχει κηρύξει τον πόλεμο σε ολόκληρο τον
αστικό κόσμο και σε όλα τα κίτρινα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Η
διαφορά μεταξύ των κομμουνιστικών κομμάτων και των παλαιών
επίσημων «σοσιαλδημοκρατικών» ή «σοσιαλιστικών» κομμάτων,
που έχουν προδώσει το λάβαρο της εργατικής τάξης, πρέπει να
είναι σαφής σε κάθε απλό εργαζόμενο.
12. Το τέλος και η σημασία
Πώς πάρθηκε η απόφαση; Σχετικά με το κρίσιμο αυτό ζήτημα, της διάλυσης της Διεθνούς, για το παγκόσμιο
κομμουνιστικό κίνημα ο Ου. Φόστερ σημειώνει: «Στις 22 του Μάη 1943 η Εκτελεστική Επιτροπή της
Κομμουνιστικής Διεθνούς έκανε γνωστή στον κόσμο μια απόφαση με την οποία προτεινόταν: "Να διαλυθεί η
Κομμουνιστική Διεθνής σαν καθοδηγητικό κέντρο του διεθνούς εργατικού κινήματος και τα τμήματά της ν'
απαλλαγούν από τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς και τις
αποφάσεις των Συνεδρίων της". Η απόφαση έλεγε: "Το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της
Κομμουνιστικής Διεθνούς, μη μπορώντας, λόγω των συνθηκών, που δημιούργησε ο παγκόσμιος πόλεμος, να
συγκαλέσει συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, υποβάλλει για έγκριση στα τμήματα της Κομμουνιστικής
Διεθνούς την παρακάτω πρόταση" (διάλυσης).
Σύμφωνα με την απόφαση του Προεδρείου, η διάλυση της Διεθνούς κρίθηκε αναγκαία γιατί «η οργανωτική
μορφή συνένωσης των εργατών, που διάλεξε το πρώτο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και που
ανταποκρινόταν στις ανάγκες της αρχικής περιόδου αναγέννησης του εργατικού κινήματος, ξεπερνιόταν
ολοένα και περισσότερο στο βαθμό που αναπτυσσόταν το κίνημα αυτό και γίνονταν περίπλοκα τα προβλήματά
του στις διάφορες χώρες, ή και μάλιστα γινόταν εμπόδιο στην παραπέρα εδραίωση των εθνικών εργατικών
κομμάτων»
13. Τον Μάιο του 1943, η κομμουνιστική
Διεθνής διαλύεται.
Ανάμεσα στα κίνητρα που προβλήθηκαν
για να εξηγήσουν αυτή την εξαφάνιση,
αναφέρθηκε και ο βαθμός ωριμότητας
των ΚΚ.
Η διάλυση της κομμουνιστικής Διεθνούς
αντανακλούσε επίσης τις ανάγκες του
πολέμου. Από τη μια πλευρά τις ανάγκες
της μεγάλης συμμαχίας: με την
κατάργηση της Διεθνούς, ο Στάλιν άφηνε
να πιστεύεται ότι εγκαταλείπεται το
αρχικό πιστεύω της Κομιντέρν, η
προετοιμασία της παγκόσμιας
επανάστασης.
Από την άλλη πλευρά αντανακλούσε τα
εσωτερικά προβλήματα της ΕΣΣΔ: είναι η
εποχή που τα εθνικά, πατριωτικά, ακόμα
και θρησκευτικά αισθήματα αρχίζουν να
προέχουν απέναντι στις ιδεολογικές
αντιλήψεις.
14. Μέσα σε 24 χρόνια, όμως, η Κομιντέρν επέφερε σημαντικό έργο...
Σε άρθρο του,ο ηγέτης των Μπολσεβίκων όριζε ως εξής το χαρακτήρα της νέας Διεθνούς:
«Η II Διεθνής προσέφερε το μερτικό της στην ωφέλιμη προπαρασκευαστική δουλειά για
την προκαταρκτική οργάνωση των προλεταριακών μαζών στη μακρόχρονη ''ειρηνική''
εποχή της σκληρής καπιταλιστικής σκλαβιάς και της πιο γοργής καπιταλιστικής προόδου
του τελευταίου τρίτου του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Η III Διεθνής έχει να
εκπληρώσει το καθήκον της οργάνωσης των δυνάμεων του προλεταριάτου για την
επαναστατική επίθεση ενάντια στις καπιταλιστικές κυβερνήσεις, για τον εμφύλιο πόλεμο
ενάντια στην αστική τάξη όλων των χωρών για την πολιτική εξουσία, για τη νίκη του
σοσιαλισμού!»
Το συνέδριο ενέκρινε δύο ντοκουμέντα τεράστιας σπουδαιότητας. Το ένα ήταν το
που εισηγήθηκαν οι Γ. Εμπερλάιν και Ν. Μπουχάριν και το
και το άλλο οι ,
που συνέταξε και εισηγήθηκε ο Λένιν.
15. Στο Πρόγραμμα υπογραμμίζεται ο χαρακτήρας της
εποχής, ως εποχής εκφυλισμού, εσωτερικής
κατάρρευσης του καπιταλισμού και ως εποχής της
κομμουνιστικής επανάστασης του Προλεταριάτου.
Ταυτόχρονα, τονίζεται η αναγκαιότητα της Δικτατορίας
του Προλεταριάτου και υπογραμμίζεται η σημασία του
προλεταριακού διεθνισμού.
Στις θέσεις για την αστική δημοκρατία και τη δικτατορία
του προλεταριάτου, ο Λένιν καταρρίπτει όλους τους
αστικοδημοκρατικούς μύθους περί δήθεν καθαρής
δημοκρατίας, ξεσκεπάζει το ρόλο του
σοσιαλρεφορμισμού πάνω σ' αυτό το θέμα και
αποδεικνύει ότι ανώτερος τύπος δημοκρατίας από την
αστική δημοκρατία είναι η δικτατορία της εργατικής
τάξης.
«Η ιστορία - σημειώνει με έμφαση ο Λένιν - διδάσκει ότι
καμιά καταπιεζόμενη τάξη δεν έφτασε ποτέ στην
κυριαρχία και δεν μπορούσε να φτάσει στην κυριαρχία,
χωρίς να περάσει μια περίοδο δικτατορίας, δηλαδή
κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας και βίαιης
καταστολής την αντίστασης, που πρόβαλλαν πάντα οι
εκμεταλλευτές, αντίστασης απεγνωσμένης, λυσσασμένης,
που δε σταματούσε μπροστά σε κανένα έγκλημα»
16. Το συνέδριο ψήφισε, επίσης, Μανιφέστο της Κομμουνιστικής Διεθνούς προς του Προλεταρίους όλου του Κόσμου.
Απόφαση για το συνασπισμό του Τσίμερβαλντ (στις 5-8 Σεπτεμβρίου του 1915, στο χωριό Τσίμερβαλντ της Ελβετίας
πραγματοποιήθηκε μια διεθνιστική συνδιάσκεψη, η οποία, αν και ολιγομελής, έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο
στην πορεία του διεθνούς εργατικού κινήματος. 38 αντιπρόσωποι από Σοσιαλιστικά κόμματα της Ευρώπης που
διαφωνούσαν με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την υποταγή της Β’ Διεθνούς στο δόγμα του μιλιταρισμού και της
υποστήριξης των «εθνικών» αστικών τάξεων, συναντήθηκαν για να καθορίσουν τη στάση τους απέναντι στη νέα
πραγματικότητα που διαμορφωνόταν).
Απόφαση για τη στάση απέναντι στα σοσιαλιστικά ρεύματα και στη Συνδιάσκεψη της Βέρνης που είχε γίνει το
Φλεβάρη του 1919 με σκοπό την αναζωογόνηση της Β` Διεθνούς,
Απόφαση για τη λευκή τρομοκρατία (πράξεις βίας που πραγματοποιούνται από τις αντιδραστικές -συνήθως
μοναρχικές ή συντηρητικές- ομάδες ως τμήμα μιας αντεπανάστασης)
Θέσεις για τη διεθνή κατάσταση και την πολιτική της Αντάντ,
Απόφαση για το ρόλο των εργατριών,
Απόφαση για την οργανωτική συγκρότηση της Διεθνούς,
Έκκληση του Συνεδρίου προς τους εργαζόμενους όλων των χωρών για την υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης κ.ά.
17. Το συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του με
την εκλογή οργάνων της Διεθνούς.
Εκλέχτηκε Εκτελεστική Επιτροπή (ΕΕ),
αποτελούμενη από έναν αντιπρόσωπο από
κάθε κόμμα.
Η επιτροπή αυτή εξέλεξε πενταμελές γραφείο,
στο οποίο συμμετείχαν οι: Ρακόφσκι, Λένιν,
Ζινόβιεφ, Τρότσκι και Πλάτεν. Πρόεδρος της
ΕΕ της Διεθνούς εκλέχτηκε ο Γκριγκόρ
Ζινόβιεφ.
Μια νέα σελίδα στην ιστορία του εργατικού
κινήματος είχε ανοίξει. Η παγκόσμια εργατική
τάξη είχε το δικό της παγκόσμιο κόμμα. Η
ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ ήταν γεγονός.
Σημείωση: Είναι γνωστό ότι στα μετέπειτα
χρόνια, στελέχη του ΚΚ Ρωσίας, όπως ο
Τρότσκι, ο Ζινόβιεφ, ο Μπουχάριν που
συμμετείχαν στο ιδρυτικό συνέδριο της
Διεθνούς, σε διαφορετικές χρονικές
περιόδους, τάχτηκαν ενάντια στην πολιτική
που αποφάσιζε και ακολουθούσε το Κόμμα
για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού,
δημιουργώντας σοβαρούς κινδύνους για την
ίδια την πορεία της ΕΣΣΔ.
18. Κριτική από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ,
Πρωθυπουργό της Αγγλίας κατά
τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο:
Το βασικό μειονέκτημα του
καπιταλισμού: η άνιση κατανομή
των αγαθών.
Το βασικό πλεονέκτημα του
σοσιαλισμού: η ίση κατανομή
των στερήσεων.