1.
ANG TAMANG PAG-AALAGA NG MABENEPISYONG BULATE BY: ALEX MAGTULIS

2.
Ang vermiculture o pag-aalaga ng bulati ay isang proseso gamitang mga bulati para mabulok ang mga natirang pagkain, nanagiging masustansyang sangkap para maging buhaghag ang lupana may kapasidad na magbigay ng tamang sustansya para lumakiang halaman. Ang paraang ito ay simple, epektibo, madali attahimik. Makakatipid sa tubig, enerhiya at mainam sa lupa. Angkakayahan ng mga bulati na gawing masustansya ang mgaorganikong tirang pagkain ay makakabawas sa paggamit ng mgaartipisyal na pataba.Nilalabag natin ang kakayahan ng kalikasan na makumpleto angtinatawag na ‘life cycle’ kapag itinatapon lang natin ang mgatirang pagkain sa basurahan o tambakan. Inaalisan natin ngkakayahan ng lupa na maging kapaki-pakinabang kapagbinalewala natin ang natural na pagbabago o ‘life cycle’

3.
Ano ang Vermicompost? Ang paggamit ng dumi ng bulati na tinatawag na vermicompost ay mabisang paraan para magkaroon ng isang mabisang kalidad ng pataba para sa organikong pagsasaka. Ito ayperpektong alternatibo sa paggamit ng kemikal na pataba, at ito’y napatunayan sa aktuwal na pagsubok. Ang mga bulati ay maaaringkainin ng mga isda at mga hayop na ang tawag ay ‘Vermimeal.’ Ang vermicompost ay ginagamit o ipinagbibili bilang organikong pataba para sa halaman at pananim ng mga magsasaka.

4.
Anong uri ng bulati ang gamit sa ‘Vermicomposting’?Merong tatlong uri ng bulati na ginagamit sa Pilipinas gamit sa vermicomposting.Ang “African Nightcrawler” (Eudrilus eugeniae) ay isang uri ng bulati na angkop napalakihin sa Pilipinas para sa paggawa ng vermicompost at vermimeal kumpara sa“Indian blue” (Perionyx excavatus). Ang “African nightcrawler” or ANC, ay mabisadahil mas malaki ito at mabilis dumami. Ito ay nanggaling ng West Africa at dinala ditonoong 1982 mula sa Germany ni Dr. Otto Graff. "It matures in six weeks and can be bred as often as once a week," according to Dr. Rafael D. Guerrero III, director of the Laguna-based Philippine Council for Aquatic and Marine Research and Development (PCAMRD)

5.
Ano ang Vermicast o Worm Casting?Dumi ng bulati o ‘poop’. Ang mature earthworm ay tumitimbang ng isang gramo atkaya ubusin ang malts materyal na mixed sa lupa. Araw-araw, umihi sila ng maliit napuno ng napakaliliit na butas na mga bola o granules, na tinatawag na vermicast, attumitimbang humigit kumulang isang gramo. Ang Vermicast ay pinaka-kahanga-hangangbagay na maaaring isipin at lampas sa teknolohiya ngayon upang kopyahin ang mga itosynthetically.Ano ang Vermitea o Vermicompost tea o Worm tea?Compost tea ay tubig mula sa nabulok. Ang sangkap ng tubig ay nutrients,microorganisms at witch’s brew na tinatawag na ‘humates’. Ang humates aytinutulungan ang mga halaman sa tamang paggamit ng nutrients na nasa lupa.

6.
Ang compost tea ay matagal ng ginagamit bilang mahinang pataba, ngunit nangnakaraang taon, ang naniniwala sa compost tea ay binalewala ang taglay nitongkaunting nutrients at microorganisms.Ang micro-organismo sa matabang lupa at mga nabulok ay nagbibigay ngproteksyon laban sa sakit, higit sa lahat ang sakit sa ugat, binabago ang uri nglupa sa tulong ng hangin at pananatili ng tubig, at pagbabago sa pagkuha opaggamit ng nutrient.Ang tumataguyod sa compost tea ay nagsasabi na ang kanilang microorganism-laden brew ay nagbibigay ng parehong benepisyo.Ang mga micro-organismo na iwiniwisik sa mga dahon, sabi nila, ay proteksyon saanumang sakit sa hardin. Upang bigyang pag-asa, ang paggawa nito ay nagingmakabago.Ang isa pang benepisyo nito ay mapapadali ang ginagawa. Hindi mo nakailangang gawing basang-basa ang lupa kapag ito ang ginagamit mo bilangpataba, 30 litrong nito ay puwedeng gamitin sa isang ektarya laban sa libonggalon na kailangan para pakainin ito.

7.
Vermi tea Brewer courtesy of Felicidad Orchard Garden & Organics Gen. Santos City www.felicidad-orchard.com

8.
Ano Ang Micro-organismo?Gamit ang tamang timpla ng tubig, oxygen, carbon, at nitrogen, ang micro-organismo aynagbi-breakdown ng mga organikong bagay upang makagawa ng compost. Ang prosesong composting ay nakasalalay sa mga micro-organismo sa pagbreakdown ng organikongbagay sa compost. May maraming uri ng mga microorganisms na matagpuan sa aktibongpag-aabono o compost kung saan ang pinaka-karaniwang ay:Bakterya - Ang pinaka-maraming bilang ng mga micro organismo na matagpuan sacompost.Actinomycetes - kinakailangan para sa pag-breakdown ng mga produktong papel tulad ngpahayagan (newspaper) , tumahol (bark), atbpFungi - Molds at yeast ay tumutulong sa pag-breakdown ng mga materyales na hindi kayang bakterya, lalo na ang lignin sa makahoy na materyal.Protozoa - Tumutulong ubusin ang bacteria, fungi at micro organic particulates.Rotifers - makatulong sa pag control ng populasyon ng mga bakterya at maliit na mgaprotozoans.Sa karagdagan, earthworms hindi lamang nag-iingest ng bahagyang-composted namateryal, ngunit patuloy na lumikha ng pasukan ng sariwang hangin at mga drainagetunnels sa paglilipat sa pamamagitan ng compost.

9.
Ang kakulangan ng isang malusog na komunidad ng micro-organismo ay angpangunahing dahilan kung bakit ang proseso ng composting ay mabagal sa mgakapaligiran ng landfills upang sanhi o kadahilanan tulad ng kakulangan ng oxygen,nutrients o tubig na ang dahilan ng pagkaubos ng biological na komunidad.

10.
Ano ang Vermimeal o Fish Meal?Vermimeal o worm meal ay isang mahusay na mapagkukunan ng protina at nutrients. Itoay isang mayaman na source ng protina ng hayop pati na rin ang mga mahahalagangamino acids, taba, bitamina, at mineral para sa mga baka, mga ibon at isda. Humigitkumulang 5.5 kg ng sariwang ANC biomass (18% dry matter) ay kinakailangan upangmakagawa ng 1 kg ng vermimeal. Ito ay maaaring nakaimpake sa plastic bag at naka-imbak sa isang cool at tuyo na lugar at hindi direktang tinatamaan ng araw hanggang satatlong buwan.Ang pagtatasa ng isang ANC vermimeal sa tuyo at durog na form ay inihayag ang mgasumusunod na komposisyon:68% crude protein,9.57% fat,11.05% nitrogen-free extract, and9.07% ashSource: (Guerrero 2009b).Ang bulati karaniwang naglalaman ng higitsa 80% kahalumigmigan at maaaringipakain direkta sa mga hayop.

11.
Paano sisimulan ang Vermiculture?Gumawa ng isang komportableng kahon o bahay para sa inyong bulati tulad ngplastik, lata o gumawa ng kahoy na kahon o lalagyan (worm bed or worm bin). Masmalaki mas maraming ani. Ang mga kahon ng bulati ay kailangan may butas sa ilalimpara labasan ng tubig at butas sa ibabaw para sa pasok ng hangin.I-pwesto ang worm bed sa patag, malilim, at may drainage na lugar. Kung walangmalilim na lugar, magtayo ng talukbong. Di dapat malapit sa maingay at matagtag namakinarya. 2 . 5 m 5 0 . m 3 5 m 1 m

12.
Dasmarinas Cavite model wormbed

13.
Brgy. Bugarin, Pililia, Rizal Farm

14.
Plastic Bin

15.
Sta. Barbara, Bacolor Pampanga

16.
Bacolor, Pampanga

17.
Concepcion, Tarlac

18.
ANC BED WITH VERMITEA

19.
Wormbin with 1-2 kilos of ANC capacity

20.
1m x 1m Fiberglass Wormbin with wood shavings substrates

21.
Los banos, laguna

22.
William Paul Palma Vermi bedTanay Rizal

23.
Ginger applicationvermicompost 50% + gardensoil 50%

24.
Agrilink 2011

25.
Agrilink 2011courtesy ofkahariam farm

26.
Agrilink 2011 courtesy of kahariam farm

27.
Agrilink 2011 courtesy of kahariam farm

28.
Agrilink 2011 courtesy of kahariam farm

29.
Agrilink 2011 courtesy of kahariam farm

30.
Agrilink 2011 courtesy of kahariam farm

31.
Agrilink 2011courtesy ofkahariam farm

32.
4 kilos pineapple courtesy of Felicidad Orchard Garden Gensan

33.
Gathering of substrate materials Preparation of wormbed/substrates Anaerobic Decomposition (10-15 days) Aerobic Decomposition (30-45 days) Vermicompost Vermicompost Earthworm Biomass Earthworm BiomassMarket On farm use Vermi-meal Recycle

34.
Paghahanda ng mga Substrate Materials o pakain sa mga bulati pwedeng mixture olayered type and beddings• 75% market waste o anumang decomposted waste + 25% manure (any kind)• 50% wastes + 50% manure• Manure + ipil-ipil or kakawate (2:1)• Rice straw + manure (1:1)• Grasses + chicken manure (3:1)• Sawdust (kusot) + ipil-ipil (3:1)• Compost / rice straw + corn barn (1:1)• Cardboard and paper pulpOther substrate combinations used by vermi growers• Hog Manure + Chopped Banana Trunks• Goat Manure + Pre-decomposed Rice Straw• Mix Market Wastes + Horse Manure• Goat Manure + Pre-decomposed Rice Straw• Chicken Droppings + Paper Mill and Fiber Sludge• Horse Manure + Sugarcane Trimmings• Water Hyacinths + Cattle Manure• Fruits and Vegetables Peelings + Hog Manure

35.
The composition of casting using different substrates as feed to earthworms (African Night Crawlers)Source: Bureau of Plant Industry E-mail: cu.bpi@da.gov.ph Web: www.bpi.da.gov.ph Paglalagay ng substratre materials sa mga beds ang ratio ay 1 kilos of worms / 250 kilos of substratre (good for 1 month} Pagpapanatili ng kondisyon ng mga beds to maintain 60-80 percent moisture every 3 days kung hindi maiinit at every 2 days kung mainit ang panahon Importante ding malaman na kung nag-cu-culture ng worms, iba ang pagkain nito sa nag-ve-vermicomposting. Sa nagpaparami ng mga worms, kailangang ikonsidera ang mga micro-nutrients, samantalang sa nagvevermi-composting kailangang ikonsidera ang NPK ( Nitrogen, Phosphorus, Potassium ) content

36.
Sapal ng horse manure o saha ng saging + cow manure ang mainamgamitin sa wormbed para sa mabilisan na setup

37.
Pagkatapos maihanda ang mga substrate materials na gagamitin, haluin at basain ito ngsapat na tubig. Takpan ng plastic sheet, old sacks or banana leaves para maumpisahan ang“anaerobic process”. Sa ganitong proseso ay tatagal ng mahigit kumulang 1-2 linggo.

38.
Matapos ang “anaerobic process” tanggalin ang takip ng worm bed at ilagay ang 1 kilong bulati o mahigit kumulang 1,000 piraso bawat 1 square meter of worm bed na merong100-250 kilos ng mga substrate materials. Dito mag umpisa ang “aerobicdecomposition” (lowering the temperature of substrate) tumatagal hanggang 30-45 araw.

39.
MGA DAPAT GAWIN, KUNGANG BULATI NA INAALAGAAN KO AY PUTIKANKapag maraming tubig o katas ang tumutulo sa ilalim ng lalagyan, ibig sabihin ay masyadoitong basa. Maaring ang tubig ay mula sa mga prutas tulad ng pakwan o pipino. Alisin agadito. Maaaring ang dahilan din nito ay ang kakulangan ng hangin na nagpapabagal sapagpapalit ng likido sa gas. Kapag ang klima ay mahalumigmig, mabagal ang pagpapalit nglikido sa gas at kailangang magdagdag pa ng mga butas sa gilid o ilagay ang kahon sa lugarkung saan mahangin. Ang plastic na lalagyan ay madalas na basa kaysa sa kahoy nalalagyan.DUMIDIKIT ANG PAGKAIN SA BULATIKailangang basa ang bulati para mabuhay. Kapag ang pagkain at ibang bagay ay dumidikitsa iyong bulati, ibig sabihin ay tuyo ito at kailangan mong dagdagan ng tubig. Maaari moring ilagay ito sa malilim na lugar at siguraduhin na ang takip ay nasa ayos.

40.
HINDI KUMAKAIN ANG MGA BULATIKapag bago pa ang iyong lalagayan, maaaring kinakain pa nila ang sapin-sapin nanakalagay dito. Kailangang magkapira-piraso muna ang tirang pagkain bago nila ito kainin.Kailangan na ang 2 araw hanggang 2 linggo depende sa klase ng pagkain bago itomangyari. Kapag huminto sa pagkain ang mga bulati, maaaring napakain mo sila ng hindinila gusto o kontaminado na ang pagkain.Alisin ang inaakalang pagkain at palitan ng sariwang pagkain. Nababawasan din angkanilang pagkain kapag malamig ang panahon kaya bawasan ang ibibigay na pagkainkapag malamig ang panahon.TUMATAKAS ANG MGA BULATIIpagpalagay na tama ang liwanag, basa at temperatura para sa kanila, kapag ang bulati aymay maayos na tirahan, hindi sila aalis doon at kain lang ng kain. Kapag tumatakas ang mgabulati, maaaring naninibago lang sila at inaalam lang ang kapaligiran o ayaw nila angkapaligiran. Tandaan na ang masaya at malusog na bulati ay kailangan ng sapat na pagkain,katamtaman ang liwanag, laging basa at maayos na singawan ng hangin. Alamin angkanilang pagtakas at solusyunan ito.

41.
NANGAGAMOY ANG LALAGYAN NG BULATI Maaaring ang dahilan ng mabahong amoy ay ang kakulangan sa hangin at sobra ngmatubig. Alamin at alisin ang sanhi at dagdagan ng pira-pirasong diyaryo, dahon, karton omga berdeng halaman para maayos ang singawan ng hangin. Kapag ang nangangamoy ayang buong lalagyan, haluin ang sapin-sapin na nakalagay dito. Ang iba’t ibang uri ng sapinay makakatulong sa singaw ng hangin.NAMAMATAY ANG BULATI Kapag ang bulati ay nainitan, masyadong tuyo o may nakain na may asido, mamamataysila. Ilagay ang kahon sa malilim na lugar at siguraduhin na tama lang ang pagkakabasa sakanila. Kailangan nilang iayos ang bago nilang tirahan at bagong pagkain. Huwag sobrahan angpagkain sa simula ng ilang linggo. At karagdagan sa ibinibigay mong pagkain sa kanila,kinakain nila ang bagong sapin. Kapag nagamay na nila ang kapaligiran, komportable nanilang kakainin ang kanilang pagkain.

42.
KATANGIAN NG MAAYOS NA LALAGYAN:Ang maayos na lalagyan ay kailangan ng mga sumusunod:Komposisyon: 30% hanggang 50% paghali-haliling bagay. Gawin ang mga bagayna iyong sinasabi. Bakit kailangang gumamit ng bagong plastic okahoy kung nagtuturo ka ng paghali-halili. May mga malambot naplastic na nagtataglay ng kemikal na makakapigil sa paglaki ng bulatisa ganitong uri ng lalagyan. Maaaring ang plastic na gagamitin aygaling sa HDPE na bagay. Ang (high-density polyethylene) HDPE aymas mainam na gamitin. Hangin: Ang singawan ng hangin sa tabi at ilalim ng lalagyan. Kailangan ng mga bulati ang maraming oksiheno para maging malusog. Ito ay mangyayari kung hahayaang pumasok ang hangin mula sa ilalim hanggang sa sapin. Kailangang Tubig: 60% hanggang 80% - Ang bulati ay humihinga sa pamamagitan ng kanilang balat, subalit wala silang hasang.Pagbabad (100% basa) o basang lalagayan ay nagbabawas ng oksiheno at ang dami ng tubig ay kakalat sa kasuluk-sulukang bahagi ng sapin. Iiwasan ito ng mga bulati at mananatili sa isang tabi hanggang mamatay. Kailangang basa ng tatlo hanggang apat na pulgada ang ibabaw ng lalagyan na kailangang 80% na basa.

43.
PAGKAIN NG BULATI Kailangan ng lalagyan ang mas maraming pagkain kapag dumarami na ang bulati.Maaari mong damihan ang pagkain dahil madaling dumami o lumaki ang mga bulatikapag sapat na pinapakain. Malakas kumain ang ganitong bulati. Sa ganitong kondisyon, kumakain sila ng higit sakanilang timbang o bigat araw-araw. Kakainin nila ang lahat ng organiko tulad nghalaman o dumi ng hayop pero gusto rin nila ang ibang klase ng pagkain.

44.
IDAGDAG SA LALAGYAN NG BULATIPrutas at balatGulayTinapayDahon ng tsaaPira-pirasong dahonLumotPira-pirasong diyaryo at kartonTuyong DamoPinong kusotDumi ng hayop ang kadalasang pagkain ng mga bulati. Pero mag-ingat sapagkatkalimitan ay nagdedeworm ang mga nagaalaga ng baboy, manok, baka, mga kabayo atkambing. Kung kaya kung hindi sigurado na may kemikal na nakakapag-deworm,kailangan muna na patuyuin ang manure o lagyan ng Microbial Inoculants bagoipakain sa mga bulati.

45.
GAANO KADALAS PAKAKAININ ANG MGA BULATI?Kaiba sa ibang insekto, wala sa oras ang kanilang pagkain. Puwede silang pakainin minsanlang sa isang araw, kada dalawa o tatlong araw, minsan sa isang linggo. Puwede kangmagbakasyon ng isang buwan na hindi mo sila aalalahanin.Bigyan mo lang sila ng sapat na pagkain bago ka umalis at lagyan din ng maramingdiyaryo, karton sa ibabaw ng pagkain. Siguruhin na ang lalagayan ay nasa lugar na hindigaanong mainit (hindi lalagpas sa 90°) at ang takip ay basa na hindi agad matutuyo.Putul-putulin ang mga bagay na ilalagay. Kakainin ng mga bulati kahit na gaano ito kalaki,tadtarin o putulin sa kamay ang nagpapabilis sa kanilang pagkain.Siguruhin na balanse ang pagkain. Bigyan ng iba’t ibang prutas at gulay o tirang tinapay.Kumakain din sila ng karne at mga produktong gawa sa gatas subalit ang amoy nito ayatraktibo sa mga langaw. Iwasang pakainin sila ng malangis at matabang pagkain tulad ngpeanut butter.Ilagay ito sa ibabaw ng sapin o ibaon sa mababaw na butas. Sa pagbaon, lagyan ngpalatandaan tulad ng lapis at ilipat ng lugar sa susunod na pagpapakain. Nagsimula akongpakainin ang mga bulati na pinuputol ang 1 pulgada kudrado. Nadiskubre ko nabumabagal ang proseso ng pagbulok kapag idinaan ko sa food processor ang mgapagkain. Kahit na buo ang dahon ay kaya nilang kainin- matagal nga lang. Dahan-dahandin nilang kinakain ang sapin, kaya putulin ito ng maliit lamang.

46.
IBA PANG PESTE SA BULATI Ang mga sumusunod ang ilan sa madalas na peste at sakit na mararanasan.  Ibon at manok  Langam o anay  Daga  Linta  Palaka  Japanese beetle  Kamaru (cricket)  Bug  Centipede  MitesJapanese Beetle o WhiteGrubs

47.
MAY MGA PESTE SA AKING LALAGYAN Siguraduhin na maayos ang kanilang takip para maiwasan ang mga peste.Langgam – nangangahulugan na tuyo ang iyong lalagyan-balikan ang namamatay angbulati at dumidikit ang pagkain sa bulati.Ordinaryong langaw – ibig sabihin ay sobrang basa-balikan ang nangangamoy ang kahono putikan ang kahon.Langaw sa prutas – ibig sabihin ay sobra ang binibigay mong pagkain.• Ant, Cricket, Japanese Beetle and Centipede prey on breeders and juveniles• Toad can consume huge vermi population• Kamaru (mole cricket) and bug irritate and feed bedding materials but do not prey on vermiCONTROL AND ELIMINATION Ant, Cricket, Japanese Beetle, Kamaru, Centipede and Toad once detected are stamped out by dousing with boiling water, by application of used oil around periphery of vermi beds, or by rubbing an insect chalk inside bed walls to ward off penetration Constant monitoring and at least once a month thorough inspection and aeration of the vermi beds

48.
IWASAN SA LALAGYAN NG BULATIKarne, manok, isdaButo ng hayopLahat ng klase ng itlogKeso at produktong gawa sa gatasMantekilya, margarine at langisMayonnaise at salad dressingPeanut butterMay kulay at makintab na papelPinong karayom at balat ng punoSariwang damoPira-pirasong kahoy

49.
ANG KOMPLETONG NABUBULOK NA MGA BAGAYDUMI NG HAYOPDumi ng baka, tupa, kabayo, kambing at manok. Mag-ingat sa paggamit ng dumi ngkabayo dahil nagtataglay ito minsan ng “tetanus viruses” na delikadong makain ng tao.BASURA SA SAKAHAN Nakukuha natin ang mga basura sa sakahan pagkatapos ng anihan. Mga tangkay ngdahon, bunot, pinagbalatan, gulay, abo ng dahon, prosesong pagkain, sapal ng tubo.BASURA SA KAGUBATAN Mga halaman, kinayas na kahoy, pinagbalatan, kusot at sapal. Lahat ng ito maliban saabo ay puwedeng gamitin. Maaari ring gamitin ang sinunog na dahon.MGA TUYONG DAHON NA NAKAKALAT Mga tuyong dahon sa kalye o sa bakuran ay puwedeng gamitin. Kapag ginamit natinito, mababawasan ang polusyon at mapapanatiling malinis ang kapaligiran.BASURANG PAPEL Ito ay organikong basura na maaring gamitin sa vermicomposting.

50.
BASURA SA SIYUDAD Ang basura sa siyudad ay araw-araw nating makikita. Ang mga tira-tira sa kusina aypuwede nating magamit.BIOGAS SLURRY Maaari nating gamitin ito sa vermicomposting. Biogas ay karaniwang tumutukoy saisang gas na ginawa ng biological na breakdown ng organic bagay sa kawalan ng oxygen.Organic basura tulad ng patay halaman at hayop materyal, tae ng hayop, at basura sakusina ay maaaring- convert sa isang puno ng gas na tinatawag na biogas. Biogasnagmumula mula sa biogenic materyal at ay isang uri ng biofuel .BASURA SA PABRIKA Ang mga basura sa pabrika tulad ng pagproseso sa pagkain, pabrika ng alak aypuwedeng gamitin subalit may kaunting pagbabago na gagawin.ANG MGA INIPONG PABUBULUKIN BA AY KAILANGANG NAAARAWAN O NASA LILIM? Maaari silang ilagay sa ilalim ng araw o sa lilim subalit ang paglalagay sa ilalim ngaraw ay makakapagpabagal ng pagkabulok nito. Ang araw ay nagpapataas ngtemperatura kaya’t ang bakterya at fungi ay mabilis na magtatrabaho. Madali rin itongmatutuyo. Siguruhin lang na panatilihin itong basa.

51.
Nilalagyan ng DMI (Microbial Inoculant) or EM (Enhanced Micro-organism) angpinabubulok na materyales at ang manure upang mapataas ang bacterial metabolism doonat upang ma-supress ang mga bad nematodes.Bio Em is a microbial inoculant by Dr. Terou Higaya of Ryuas University, in Okinawa Japan

52.
INDICATORS OF SYSTEM STRESS Worm activity Oxygen Temperature1. Ang aktibidad ng bulati ang unang palatandaan na ang vermiculture ay maayos na gumagana. Palaging tingnan ang aktibidad ng bulati at lahat ng pagbabago ay itala. Magtatangka silang tumakas.2. Ang nakaimbak na pagkain ay dadami kapag ang yunit ay hindi maayos ang pagproseso sa nakaimbak na pagkain. Kapag ang nakaimbak ay dumarami, palatandaan na mataas ang uri ng proseso o ang nakaimbak ay hindi naaayon.3. Ang label ng oksiheno ay bababa (<100%) at kailangang ikutin ang mga sapin at alamin ang pagbaba ng oksiheno.

53.
Hindi natin agad malalaman ang sanhi ng problema. Ito aymaaaring: Ang mga bulati ay hindi kumakain sa nakaimbak kundi nasa ilalim ng nakaimbak- indikasyon na ang nakaimbak ay hindi naaayon tulad ng laki, basa, temperatura o ang sangkap ng nakaimbak. Rebisahin ang sangkap ng nakaimbak. Ang mga bulati ay tumatakas sa yunit- mali ang sistema at suriing mabuti. (nakaimbak na pagkain, lalim ng sapin, klima, proseso ng pagsubaybay at pagtataguyod).

54.
PARA MAPADALI, GAMITIN ANG PRINSIPYONG A D A MA - ay para sa ALIVENESS, buhay o sigla. Ang iyong alaga ay sistemang maybuhay. Ang mga bulati at microorganisms sa iyong alaga ang nagpaparami atkumakain ng mga organikong bagay na nagdudulot ng init at bilis ng proseso paramagpira-piraso ang mga organikong bagay, na nagdudulot ng likas na pataba.D - ay para sa DIVERSITY, pagbabago. Pakainin ang iyong mga bulati ng iba’tibang sangkap upang maging malusog, aktibo at kaaya-ayang kainin.A - ay para sa AERATION, hangin. Kailanagan ng mga bulati ang hangin paramakahinga katulad ng tao. Ilagay ang alagang bulati sa malilim na lugar atmaaliwalas ang ihip ng hangin sa paligid nito, siguruhin na may butas ang takip.M - ay para sa MOISTURE, basa. Kailangan ng bulati ng basang kapaligiran,malamig, mahalumigmig at malilim. Ang kanilang katawan ay kailangang lagingbasa para makahinga. Mamamatay sila kapag tuyo. Ang basa ang susi ngmalusog at aktibong ecosystem. Ang nilalagay mong pagkain ay may tubig, subalitkailangan din ng basang takip sa ibabaw ng pagkain tulad ng sako o basangdiyaryo.

55.
PAG-AANIAng pag-ani ng bulati karaniwang ginagawa para ibenta, sa halip na magsimula uli ngbago. Sa loob ng 30-45 araw, ang sapin ay magiging maitim, amoy lupa; ang mga nabulokay kadalasang kulay tsokolate. Gayonman, walang takdang panahon kung kailan mo naisna alisin ang mga nabulok sa iyong lalagyan. Kapag ang bulati ay ibinibenta, sila ayhinihiwalay, tinitimbang at nilalagay sa malinis na lalagyan. Para gawin ito, paghiwa-hiwalayin muna ang bulati sa sapin at vermicompost. May tatlong pangkaraniwangkategorya ng paraan ang ginagamit ng mga nag-aalaga sa pag-ani: Gamit ang mga kamay,sariling pag-ani (migration) at gamit ang mekanismo.Huwag basain ang lalagyan o worm bed 1 linggo bago anihin ang mga bulati para sa gayonmadali ang paghiwalay ng compost sa bulati.Bago anihin dapat meron nang panibagong lalagyan ang mga bulati. Gawin ito 2 linggobago anihin para may sapat na panahon mabulok ang mga materyales.Pag inilipat ang bulati sa bagong worm bed kailangan meron kasamang compost mula sadating lagayan nila at dahan-dahan ipatong ang mga bulati sa ibabaw ng mga materyales.Kung maaari i-puwesto sila sa isang kanto lamang. Kusa lilipat ang mga bulati sa iba’tibang lugar ng lalagyan.

56.
PARAAN NG PAG-ANI NG BULATI1.GAMIT ANG MGA KAMAYIto ay kadalasang gamit ng mga naglilibang lamang at ng maliliit ng nag-aalaga, lalung-lalo na sa mga nagbebenta ng bulati ng nag-aalaga sa bahay at sa mga gumagamit bilangpain.Ang pag-ani ay sangkot ang pagpili gamit ang mga kamay, o pagdampot sa bulati direktasa nabulok gamit ang kamay.Ang prosesong ito ay naaayon dahil ayaw ng bulati ang liwanag. Kapag ang nabulok ayinilagay sa isang patag na labas at may kasama itong bulati, dali-daling papasok ito saloob o sa ilalim.Ganoon din ang mangyayari kapag may liwanag.Ang prosesong ito ay ilang beses na inuulit hanggang sa wala nang matira sa mesamaliban sa mga nakuhang bulati. Maaari nang isalin sa lalagyan, timbangin, at ihanda sasa paghahatiran.May kaunting kaibahan sa ganitong paraan sa paggamit ng lalagyan sa halip na patag ngmesa, o gumawa ng ilang salansan para ang umaani ay makagalaw sa iba’t ibangsalansan, babalik sa umpisa para alisin ang susunod na patong ng nabulok.

57.
Paraan pag-ani ng Vermicast Granules. The moisture level is maintained 60-75%

58.
2. SARILING PAG-ANI (Migration)Ayon sa ugali ng bulati na lumipat sa ibang lugar, alin sa dalawa, maghanap ng bagong pagkain o iwasan ang hindi kanais-nais na kondisyon tulad ng tuyo at liwanag.Hindi tulad ng naunang paraan, gayun man, gumagamit sila ng mga simpleng kagamitan tulad ng bistay o sako ng sibuya.Ang pagbistay ay pangkaraniwan at madaling paraan. Nilalagyan ng bistay ang isang kahon na kadalasan ay ¼” o 1/8” ang sukat. Mayroon itong dalawang paraan.a. Ang pababang paglipat ay katulad ng naunang paraan gamit ang kamay. Ginagamitan ito ng maliwanag na ilaw para mapursige ang mga bulati na pumunta sa ilalim. Ang kaibahan nito sa pagbistay ay dumadaan ang bulati sa bistay at may nakahanda ng lalagyan sa ilalim. Sa sandaling makuha na ang mga bulati, aalisin na ang mga nabulok at papalitan ng panibagong may bulati.b. Ang paglipat paitaas ay kaiba dahil ang bistay ay ilalagay direkta sa sapin. Puno ito ng ilang sentimetrong basang lumot na nilagyan ng pagkain na atraktibo sa mga bulati. Aalisin na ang kahon kapag umakyat na ang mga bulati.

59.
lilipat

60.
3. GAMIT ANG MEKANISMOAng pag-ani gamit angmekanismo ang pinaka mabilisat madaling paraan ngpagbukod ng mga bulati savermicompost “angmekanismong pang-ani ay isangtrammel device, umiikot nasilindro na 8-10 talampakan anghaba at 2-3 talampakan angbilog. Ang dingding ng silindro Homemade bistayay gawa sa iba’t ibang laki ngbistay. Umiikot ang silindrogamit ang isang motor nanakakabit sa isang dulo ngsilindro. Ang silindro ay naka-anggulo at sa itaas na bahagi ngsilindro ay ilalagay ang mgabulati kasama ang sapin.Habang umiikot ang silindronahuhulog ang mga bulatipapunta sa isang kartilya.”

61.
Malakihang VermicompostingWINDROWS METHOD1.Nangangailangan lamang ng maliit na kapital o puhunan2.Maaaring gawin sa bukurin kahit sa ilalim ng puno3.Malawak na hanay ng organikong bagay na magagamit4.Mataas na uri ng pagdami ng bulati na 10-12 beses sa isang taon5.Makakagawa ng 100,000 kilong vermicast sa isang taon.Ang windrow ay mahabang hilera ng mga bagay (4 hanggang 10 talampakang lapad, 2hanggang 6 talampakang taas at haba na nais mo). Ang haba ay depende sapagkakaroon ng dalisdis, pagkuha ng mga bagay o iba pang kailangan. Ang mahabangwindrows ay kailangan ng karagdagang panustos.

62.
Ang mga sumusunod na puntos ay mahalagang isaisip kung nais ang ganitongsistema.1. Bagaman ang windrows ay hindi kailangan ikutin, kailangan silang diligan o takpan2. Sa lugar na bahagyang malamig, o madalas umulan, subukan ito sa maliit sa simula. Protektahan ang windrows sa paglalagay patong-patong na dayami.

63.
PACKING OR PACKAGINGMatapos i-harvest ang compostilagay ito sa sako o plastic at i-silyo.Mas mainam na i-apply agad sahalaman o itago sa may lilim nalugar.

64.
ANO ANG MGA BULATI?Nakikita sa lupa, karaniwang kumakain ng nabulok na organikong bagay. Walang buto.Makikita sa buong mundo maliban sa tigang at rehiyon na malapit sa hilagang bahaging mundo na malamig ang klima. Meron 1,800 species ang bulati at 10-15 bilang nitoay ginamit sa vermiculture sa buong mundo.Ang ibang bulati ay maputla ang kulay, marami ang mapulang tsokolate o lila. Ang urina makikita sa Pilipinas ay matingkad na asul. Mahigit kumulang 400 species angnandito sa PilipinasAng bulati ay ibinebenta sa buong mundo. Sayantipikong Klasipikasyon Kingdom Animalia Phylum Annelida Class Clitellata Subclass Oligochaeta Order Haplotaxida Suborder Lumbricina

65.
KAPALIGIRAN NG BULATI• Pagdami ng butas sa lupa (malalim at mabilis na paglagos ng tubig at oksiheno).• Malalim na daan sa ilalim ng lupa at pagdala ng lupa sa ibabaw na humahalo sa lupa sa ibabaw.• May lumalabas sa mga bulati na malagkit na nagtataglay ng nitrogen, isang mahalagang sustansya para sa halaman.

66.
KAPALIGIRAN NG BULATI• Dumi ng bulati: Ginagawang mataba ang lupa.• Nagtataglay ng concentrated nitrate, phosporous, exchangeable magnesium, potassium and calcium ang mga sustansyang ito ang nag-aayos sa soil pH.• Maaaring gamitin sa pagbulok.• Ginagawang lupang panghardin ang tirang pagkain, basura sa bakuran.• Pagkain sa iba. Ano ang kumakain sa kanila? Manok(chicken), ibon(birds), palaka(frogs), salagubang (Beetle), alupihan (nocturnal centipede), linta (leech).

67.
BUHAY NG BULATI•Sa isang ektarya ng lupa, may higit sa isang milyong bulati.•Gaano katagal silang mabubuhay?•Anim na taon.•Ang ibang uri ay nabubuhay ng sampung taon.•Gumagawa ang mga bulati ng ‘cocoon’ o lalagyan ng itlog kung saan ang itlog aymapipisa.•Pagpisa ay 3 linggo hanggang 5 buwan depende sa uri.•Makakagawa ng 80 ‘cocoon’ kada taon o 240 maliit na bulati.•Depende sa uri ang mga bulati na malalim ang pinagmulan ay makakagawa ng kauntina ligtas sa mga sasalakay.

68.
Karaniwang Pangkalahatang Katangian Ng Mga Bulati:Iba’t ibang uri ng bulati ang umaangkop sa ibat’t ibang klima (temperatura atmahalumigmig) at sa uri ng lupa (may taglay na mataas na organikong karbon) sa mineralna lupa (may mababang karbon).Ang ganitong pag-aangkop ay may pananagutan sa malawak na hanay ng‘physiological’ na pagkakaiba ng uri ng mga bulati.Gayunman, may pangkalahatang komento na dapat gawin:1.Humihinga ang bulati sa pagkuha ng oksiheno sa pamamagitan ng panlabas ng kanilangkatawan tungo sa loob ay ibinubuga ang ‘carbon dioxide’ palabas. Natutunaw angoksiheno sa madulas na labas ng katawan na dumadaan sa ‘capillary blood vessels’ sakatawan na kinukuha ng ‘respiratory pigment’ at dinadala sa panloob na organo.2.Makakaligtas ang mga bulati sa mahabang panahon sa tubig kung mataas ang natunawna lebel ng oksiheno.3.Hindi mapanatili ng mga bulati ang matatag na temperatura ng katawan katulad ng tao oaso o baka. Nangangahulugan na ang uri ng kanilang paghinga ay tumataas kasabay ngtemperatura.4.May mga uri ng bulati na kayang mabuong muli ang naputol na parte ng katawan. Angpagbuo muli ng parte ng buntot ay mas mabilis kaysa sa parte ng ulo. Walang ano manguri ng bulati na kapag pinutol sa dalawa ay magiging dalawang bulati.5.Ang mga bulati ay ‘hermaphrodites’.

69.
PAGPAPARAMIBawat bulati ay may parte sa katawan ng pagpaparami tulad ng babae at lalaki.Kapag ang bulati ay nahikayat at naghanap ng angkop na kasama, sila ay magtatabi naang mga ulo ay nakaturo sa magkasalungat na direksyon, ididikit ang katawan saisa’t isa na madulas ang katawan at magdedeposito ng semilya sa mga butas sakatawan ng kanilang kasama.Pagkatapos ng kanilang ginawa na tumatagal ng isang oras, pareho silang gagawang maliit na ‘cocoon’ sa pamamagitan ng semilya ng kasama at ng kanilang itlog.Magtatapos ang semilya at itlog sa loob ng ‘cocoon’. Pagkalipas ng ilang linggoay lalabas sa ‘cocoon’ ang ilang bulati. Sa pangkalahatan, ang mga bulati aymalakas ang semilya o itlog habang hindi pa nakakakita ng kasama.

70.
Kilos: UlanMakikita natin ang maraming bilang ng mga bulati nalalabas mula sa lupa pagkatapos ng ulan.Ang sanhi nito ay ang pagkakaroon ng tubig ng lupa nakulang sa oksiheno para sa mga bulati, kaya’t lalabas angmga bulati para makakuha ng oksiheno ng kanilangkailangan para makahinga.Pangatlo, ginagamit ng mga bulati ang basang labas nglupa para makakilos sila ng mabilis kaysa sa ilalim ng lupa,makapunta sa ibang lugar ng mas mabilis. Delikado itonggawin sa umaga, dahil ang mga bulati ay madalingnamamatay kapag direktang nasinagan ng araw na maymalakas ng UV, at lalong delikado sa mga ibon.Ang pang-apat na teorya ay dahil maraming organismo salupa ng katulad din ng ibang hayop, ang ‘carbondioxide’ ay natutunaw sa tubig-ulan, nabubuo bilang‘carbonic acid’ na nagiging sanhi ng pagkakaroon ngmaraming asido ng lupa na delikado sa mga bulati kungkaya’t lumalabas sila para maghanap ng makakain saibabaw ng lupa.

71.
Anatomy / Physiology• Coldblooded invertebrates.• Nabubuhay sa malamig na temperatura sa pamamagitan ng pagpunta sa malalim na bahagi ng lupa.• Walang mata.• Ngunit nadarama ang liwanag at nararamdaman ang pagyanig ng lupa.Internal Anatomy•Humihinga sa kanilang balat•Balot ng madulas na likido•Nabubuhay sa ilalim ng tubig•Naglalabas ng madulas na likido para makagawa ng ‘cocoon’ para sa kanilang itlogAng pinakamalaking bulati ay natagpuan sa South Africa na may sukat na 22 talampakanmula sa ilong hanggang sa dulo ng buntot.

72.
Ang mga bulati ay kumikilos na kilala sa tawag na “peristaltic contraction”. Ang katawan ng mga bulati ay tubo ng puno ng likido na nahahati sa iba’t ibang bahagi. May pabilog na muscles na nakapaligid sa bawat bahagi para sa haba ng bulati.•Ang umbok sa gitna ng katawan ng bulati ay tinatawag na ‘clitellum’•Gumagapang gamit ang ‘setae’ (balahibo)•Kumikilos na parang maliit na braso na tumutulong para matulak sila pataas.•Iba’t iba ang laki ng mga bulati•‘manure worms’ ay may sukat na 2 sentimetro ang haba•‘Nightcrawlers’ ay makakakuha ng halos isang talampakan•Ang ‘Australian Gippsland Earthworm’ ay lumalaki hanggang 12 talampakan anghaba.

73.
Uri ng “Vermi” gamit sa pag-aalaga•Temperate species • Manure Worm (Eisenia foetida) • Canadian Nightcrawler (lumbrious rebellus)•Tropical species • African Nightcrawler (Eudrilus eugeniae) • Indian Blue (Perionyx excavates) Hybrid Worms May tatlong klase ng bulati ang tinatawag na “hybrid”, sila ay ang manure worm (E. foctida), the african nightcrawler (E. euginiae) at ang gray nightcrawler (A. hawayanis).

74.
Eudrilus eugeniae (karaniwang pangalan, African nightcrawler)Ang bulati na ito ay semi-tropical species, ibig sabihin ay hindi matagalan angmalamig na temperatura at karaniwang lumalaki sa loob ng bahay o kaya ay sakontroladong temperatura katulad sa mga lugar sa North America. E. eugeniae aymalaking uri. Tinatawag din itong “Giant Tropical Compost Worms”’ mainam dinsilang pampain.Ginagamit ito sa vermicomposting sa rehiyon ng Mediterranean at ilang lugar saEastern Asia.Temperature range: Minimum, 45°F, maximum 90°F, ideal range: 70°F - 80°FReproductive rate: humigit-kumulang 7 batang bulati bawat isang bulati kada linggona nasa mabuting kalagayan.Katamtamang bilang ng batang bulati kada cocoon, humigit-kumulang ay 2-3Panahon para lumabas ng cocoon: humigit-kumulang 15-30 na araw kapag nasamabuting kalagayan.Panahon para magparami: humigit-kumulang 30-95 na araw kapag nasa mabutingkalagayan.

75.
Cocoons (eggs) Juveniles (Young) and Adult Breeder (1-3 grams)

76.
Eisenia Fetida/Eisenia Andreii (common name: Red Worm)May dalawang uri ng bulati na nakalista dito dahil lahat ng pag-aalaga ng E. fetida, E.endreii ay narito. E. andreii ay medyo kahawig ng E. fetida sa ugali, nais na kapaligiran,pagpaparami at pagpapalaki, at anyo na maaaring mapagkakilalan sa kanila ay sapamamagitan ng ‘molecular scanning’.Wala silang pagkakaiba sa panlabas na anyo. Mapagkakamalan silang kambal. Eiseniafetida ang pangkalahatang nabanggit dahil ang dalawa ay magkalapit sa isa’t isa atdahil ang fetida ang mas kilala sa dalawa.

77.
Eisenia fetida/Eisenia andreii ang uri ng bulati ang masasabing higit na nagagamit savermicomposting at ang pinakamadaling palakihin dahil puwede sila sa kahit na anongkondisyon ng kapaligiran at ang pagbabago nito.Ang uri ng bulating ito ay puwedeng gamitin kahit saan maliban sa gawing pain dahilmaliit na bulati lang ito.Temperature range: minimum 38°F, maximum 88°F, ideal range 70°F - 80°F.Reproductive rate: humigit-kumulang 10 batang bulati bawat isang bulati kadalinggo na nasa mabuting kalagayan, katamtamang bilang ng batang bulati kadacocoon: humigit-kumulang sa 3.Panahon para lumabas ng cocoon: humigit-kumulang sa 30-75 araw kapag nasamabuting kalagayan.Panahon para magparami: humigit-kumulang sa 85-150 araw kapag nasamabuting kalagayan.Paalala: Ang pagbabaybay ng ‘fetida’ ay binago ilang taon na ang nakalipas sa‘foetida’ at muling ibinalik sa kadahilanang malinaw lamang sa kaunting‘earthworm tax onomists’. Ang ibang pagbaybay ay hindi ibang uri ng bulati. Anomang impormasyon tungkol dito ay makikita sa dalawang baybay, at ang tamang baybayay ‘fetida’.

78.
Matured ANC Temp: 25°C (0-35°C) Mating or Pagpisa 1-3 Mating or self- self bulati fertilization Moisture: 80% fertilization (70-90%)3.6 cocoons per week CocoonPag-itlog ng bulati kada ika-7 araw pagkatapos ng mating na tumatagal 1-7 oras, at sa loobng 48 oras mabubuntis na naman sya dapat, ang itlog ng bulati ay mapipisa sa loob ng 21araw matapos maiitlog.

79.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 ARAW M G A G A W A I N 45 Araw na Progreso sa LEGEND: Paglalagay ng mga Breeder sa worm beds Pagtiyak ng tamang moisture ng worm beds kada ika-3 na araw at monitoring ng peste Pag-itlog ng mga bulati kada ika-7 araw Paghaharvest ng mga breeder at pagtiyak ng earation sa worm beds at upang mamonitor kung may mga peste sa mga bulati Pagpisa ng mga itlog ng mga bulati kada ika-21 araw Paglalagay ng mga hinarvest na breeder sa inihandang panibagong worm beds Tatlong araw na preparasyon para sa paghahanda ng mga panibagong dagdag na mga worm beds Paghihiwalay ng mga matured at batang bulati sa VermicompostSource: courtesy of ANC growers of Laguna

80.
CROP TOTAL QUANTITY TIME TO APPLY NEEDEDRice 1.5 tons/ha = (30 sacks) Half after last ploughing Half before flowering stageCorn, sugarcane, cotton, 2 tons/ha = (40 sacks) Half during last ploughing &sunflower half before flowering stage, vermitea monthlyLeafy vegetable 1 ton/ha = (20 sacks) At planting only, vermitea weeklyFruit vegetables: tomato, 3 tons/ha = (60 sacks) 1 ton at planting & 1 ton pereggplant, pepper, etc. month, last application before flowering, vermitea weeklyRoot crops: sweet potato, 2 tons/ha At planting onlywhite potato, radish, carrots,etc.Legumes: mungbean, 1.5 tons/ha At planting onlysoybean, peanut, pole sitaw,etc.

81.
CROP TOTAL QUANTITY NEEDED TIME TO APPLYOrnamental plants 0.5 kg/pot/application At planting time & before flowering, vermitea monthlyOrchids Vermitea onlyTurf (bermuda,fairways only) 1 ton/ha/application At planting, twice a yearLarge Tree Application: 5 kg/tree/application 3-5 years old, twice a yearMango, coconut, lanzones, before flowering & after rainyrambutan, pommelo, durian, season, vermitea twicemangosteen & other large fruit monthlytrees 10 kg/tree/application 6-9 years old, twice a year before flowering & after rainy season, vermitea twice monthly 20 kg/tree/application Trees more than 10 years old, twice a year before flowering & after rainy season, vermitea twice monthly

82.
CROP TOTAL QUANTITY TIME TO APPLY NEEDEDSmall Tree Application: 2 kg/tree/application At planting time & beforeKalamansi, sintunis, guava, flowering in 1-2 year oldetc. trees, vermitea twice monthly 3 kg/tree/application 3 year old tree, vermitea twice monthlyForest Trees 2 kg/tree/application At planting time for 1-2 year old trees 3 kg/tree/application For 3 year old trees, twice a yearSource: Application table courtesy of Kahariam and Felicidad Orchard Farms

83.
Obserbasyon ng mga ANC growers o magbubulati• Good substrates do not always discourage vermi from wandering outside the beds• Vermi can be highly adaptable to its environment• Vermi possible characteristic mating pattern observed• Cool weather entice vermi to wander and explore environment• Water-soaked goat, horse, cow, carabao manure whets vermi appetite for reproduction• Use of vermi tea on orchids greatly enhanced development and flowering• Use of 6 months old vermicast enhanced propagation of cuttings• Immersion of vermi in water can induce worm exodus• Too much concentration of cocodust attract Japanese beetle

84.
Maraming salamat po! "Ang lupa ang pakainin, hindi ang halaman.Pakainin ang lupa at ang lupa ang magpapakain sa halaman".