1.
1
“ROLI I QYTETIT NE
ORGANIZIMIN E
TERRITORIT”

2.
2
Qyteti?
• Sipas Max Weber:
“mund te perpiqemi te percaktojme qytetin ne
menyra te ndryshme. Te gjitha qytetet kane te
perbashket: qe gjithsecili ka nje vendodhje te
percaktuar, te pakten relativisht: eshte nje
“periferi”, jo nje ose disa banesa te izoluara
(…): ai eshte nje “periferi” e madhe (1979).

3.
3
… me pak fjale …
• Qytetet jane vende ne siperfaqen e toksore, ku
vihet re me mire se hapsira gjeografike eshte
nje realitet artificial, pra nje “produkt” i
shoqerise njerzore.
• Njeriu ka riperpunuar ambjentin natyral dhe e
ka organizuar ne menyre qe te gjeje ne te,
kenaqesine e nevojave te tij.

4.
4
Funksioni i qytetit
• Qyteti eshte i tille kur, eshte ne gjendje te organizoje
territorin perreth.
• Qytetet jetojne ne mardhenie me nje rajon, nga i cili
merr mbeshtetje dhe i ofron te mira dhe sherbime, por
sidomos drejt te cilit ushtron fuqine e drejtimit dhe
kontrollit.
• Edhe kur “hapsirat urbane” jane rritur pa organizim,
funksioni i tyre ishte ai i gjeneratorit te organizimit te
hapsirave tokesore.

5.
5
Funksioni i qytetit
• Si nje organizem biologjik, rajoni, sa me
kompleks eshte, aq me shume ka nevoje te
zhvilloje brenda tij, nje aparat nervor qendror
per qeverisjen e rritjes dhe funksionimin:
SISTEMIN URBAN

6.
6
Rendesia e qytetit varet nga funksionet qe perhap. Me
“funksion urban”, kuptojme te gjitha “ato aktivitete te
jashtme ose basic dhe te brendshme ose no basic qe
qyteti permbush.
SHEMBULL: Funksioni politik, kulturor, kreativ dhe
novator
Funksionet e qytetit kane rreze veprimi te ndryshme
per shtrirjen territoriale
SHEMBULL: Funksioni politiko-administrativ

7.
7
NIVELI
TERRITORIAL
FUSHA RREZJA/KM
Mikrorajonal Fqinjesia, lagja,
qyteti
0,1-30
Rajonal Komunat 30-150
Makrorajonal Shteti, bashkesia
e shteteve,
kontinente,
planeti
>20.000
NIVELI

8.
8
Kulturor Muze, universitete, teater, biblioteka,
mass media, gazetaria, festivale,
panaire…
Drejtues Komuna, Rajone, ambasada, banka,
sigurimet, zyrat…
Produktiv Artizanat, SME, kompani te medha,
tregu i punes urban…
Shperndares Trasport, hekurudhe, aeroporte, tregje,
shendetsi, turizem dhe kohe e lire,
palester, kinema…
LLOJET

9.
9
Funksione lokale dhe eksporti
• Shkembimet qe qyteti ka ne brendesi dhe jashte, jo vetem ne
anen ekonomike: perveç shkembimeve te rregulluara nga
tregu ka edhe shkembime idesh, novacionesh dhe vlerash
kulturore, flukse njerzish qe shtyhen nga aktivitete pa
perfitim.
• Funksionet lokale, rrezja e te ciles nuk kalon qytetin, per
mirembajtjen e riprodhimit te vete qytetit.
• Funksione eksporti, rrezja e veprimit te tyre eshte rajonale,
dhe lidhen me diferencen eksport/import te qytetit.

10.
10
Per te kuptuar funksionimin e
“organizmit kompleks” qe e
percaktuam “qytet” mund te
perdoren disa modele teorike

11.
11
Teori te zhvillimit urban
Shtrirja e qytetit ne zona funksionale ka
krijuar teori te ndryshme, te cilat
perfaqsojne variante te vlefshme te
modeleve, per pershkrimin e qytetit

12.
Qyteti perfshin nje qender sipermarrje, ne
literaturen anglo-saksone CBD, e karakterizuar nga :
AKSESIBILITETI
VENDOSJA QENDRORE

13.
13
CBD (Central Business District)
ose Qendra e Sipermarrjes
• Vlere e larte trualli;
• Shtrirje arteriale;
• Ndertesa te larta;
• Afersi me qendrat historike.

14.
14
Ernest Watson Burgess
Modeli i zonave koncentrike
Burgess (1925)

15.
15

16.
Zona 1
• Zona qendrore biznesi (CBD)
• Nivele te ndryshme te ardhurash me zonat
periferike
• Zgjerimi i linjave urbane lidhet me kete
model se tepermi
16

17.
ZONA 2
• Karakterizuar nga modele miks, per perdrimin
industrial ose rezidencial te truallit
• Shtepi te vogla, apartamente te vogla, terheqin
njerzit me te ardhura me te ulta
• Shpesh perfshin kriminele dhe geto racore
• Zakonisht quhen zona tranzicioni
17

18.
ZONA 3
• Zonat e “puntoreve”
• Puntore, te vendosur afer fabrikave te zonave 1
& 2
• Me stabel se zonat e tranzicionit
• Karkaterizohet nga lagje etnike, emigrantesh
18

19.
ZONA 4
• Shoqeri e klases se mesme, me kushte me te
mira
• Shumica kane pune ne zonat CBD
19

20.
ZONA 5
• Familje te pasura, te mbledhura ne perfieri
• Hapsira te medha natyrore dhe shtepish
• Te pasurit u spostuan ketu, per te shmangur
heterogjenitetin social, i shkaktuar nga shtrija e
zones 4
20

21.
21
Modeli i zhvillimit ne sektore
Homer Hoyt (1939)

22.
22

23.
23
Edward Louis Ullman
Modeli me shume berthama
Harris & Ullman (1945)
Chauncy Dennison Harris

24.
Prof. Carmelo M. Porto 24

25.
Prof. Carmelo M. Porto 25

26.
26
KRITERI FUNKSIONALIST
Analiza funksionale, na lejon percaktimin e
raporteve qe ka qyteti me rrethinat e aferta dhe me
pjesen tjeter te botes

27.
27
Walter Christaller (1933)

28.
28
Zonat qendroreZonat qendrore
• Christaller, duke i aplikuar rrjeteve te qyteteve
“ligjet e ekonomise”, te ndryshuara nga teoria
neoklasike e ekuilibrit te tregut, ne kushte
konkurrence perfekte, me rrjedhoje krijimin e
“zonave qendrore”.

29.
29
Zonat qendroreZonat qendrore
• Zonat qendrore jane qendra qe i “sherbejne”
territorit rrethues, duke i ofruar popullates te
mira dhe sherbime qendrore.
• Territori i sherbyer nga nje zone qendrore,
quhet rajon plotesues.

30.
30
Zonat qendroreZonat qendrore
Çdo qender urbane ka njefare fushe
veprimi ekonomike
kriter i te qenit qender

31.
Prof. Carmelo M. Porto 31WALTER CHRISTALLER