1. ZBATIMET E VALËVE NË
TEKNIKË DHE NË JETËN E
PËRDITSHME

2. OBJEKTIVAT
 Të kuptojmë konceptin valë .
 Të analizojmë llojet e saj.
 Të shpjegojmë zbatimet e valës
në jetën e përditshme dhe
teknikë.

3. PËRMBAJTJA
 Valët zanore
 C’kuptojmë me valë?
 Instrumentët
 Ku e gjejmë atë ? muzikore
 Llojet e valëve  Ultratingujt
 Valët mekanike  Rrezet X
 Mikrovalët  Valët infra të kuqe.

4. Ç’QUAJMË VALË ?
 Valë quhet: dukuria e
përhapjes së
një ngacmimi fizik nga një
pikë e hapësirës në pika
të tjera të saj. Vala
transporton energji dhe
impuls , por nuk
transporton lëndë. Bota
është plot me lloje të
ndryshme valësh : valët
në korda , valët zanore ,
valët sizmike ,valët e
radios , rrezet X .

5. VALËT GJENDEN
KUDO
 Valët janë kudo. Shumica e informacionit që kemi marrë
na vjen në formën e valëve. Mbështetemi te valët për
të dëgjuar muzikë, të shohim TV, mund të gatuajmë me
valë, mund të bisedojmë me të tjerët etj. Valët
transferojnë energjinë në forma të ndryshme, disa
janë shumë të dobishme, ndërsa të tjerët mund të jetë
vdekjeprurës. Një tsunami ose valë jonormale është një
valë shumë ë madheuji që ka mund të prodhohet nga
një fenomne sizmik. Këto valë mund të lëvizin me
shpejtësi 500 km / h dhe kanë një kohëzgjatje prej 60
minutash. Ata mund të lëvizin nëpër oqean shumë
shpejt dhe do të shkaktojë dëme të pallogaritshme në
rajonet bregdetare. Kafshët përdorin mocionin valë
lëvizuar në hapësira të ndryshme. . Ngjalat dhe
gjarpërinjtë përdorin valët e tërthorta e trupit për
nxitje kundër ujit ose terrenit duke i ndihmuar ata të
lëvizin. Valët shokukrijuar nga një ndriçim mund të
shkaktojnë një bum të zërit. Shoket zanorë mund të
prodhohen nga avioni që fluturon me shpejtësi të
madhe se shpejtësia e zërit në ajër. Për shkak të kësaj
avionët Concord janë ndaluar nga fluturimi mbi pjesë
të brendshme të Shteteve të Bashkuara.

6. LLOJET E VALËVE
 Valët i kemi të disa llojeve, por ama dy
janë tipet kryesore të valëve: ato
mekanike dhe ato elektromagnetike. Këto
dy tipe valësh përbëjnë gjithë spektrin e
valëve që njihen e gjejnë përdorim në
fusha të ndryshme të jetës. Te valët
elektromagnetike mund të përfshijmë:
valët radio, mikrovalët, infra të kuqe,
dritën e dukshme, valët ultravjollcë,
rrezet x e rrezet gama. Te valët mekanike
mund të përfshijmë: valët akustike, valët
ujore, valët sizmike etj.

7. VALËT MEKANIKE
 Një valë mekanike është një
valë që ka nevojë për një
shkak për të ndryshuar
pozicion Materiali i
lëvizshmën nuk e ndryshon
pozicionin e vet fillestar nëse
nuk transportohet energji
nga grimcat pëgjegjëse. Valët
e oqeanit dhe ato zanore janë
shembuj të këtij fenomeni.
Një valë mekanike kërkon një
kontribut fillestar të
energjisë. Pasi kjo energji
fillestare është shtuar,
udhëton nëpër valë të mesme
deri sa të gjithë energjia e
tij është transferuar.

8. MIKROVALËT
 Mikrovalë janë në vetvete
valë elektromagnetike të cilat
i përgjigjen një brezi
frekuence prej 300 MHz deri
në 300 GHz. Ato gjejnë
zbatim të gjerë në aparate,
instrumente të ndryshme
elektroteknike si që është
p.sh: Radari, Furra me
mikrovalë, në tekniken Plasma
(TV, PC etj.), sistemet e
komunikimit ajrorë (Celulari,
Bluetooth, Televizioni
satelitor, ëLAN) si dhe tek
sensorë e ndryshëm. Po ashtu
në qarqet ushtarake flitet
për një armë me mikrovalë si
armë rrezatuese p.sh. ADS.

9. FURRAT ME
MIKROVALË
 Furra e njohur me mikrovalë punon diku
në frekuenca 2,45 GHz. Nxehja e ujit
nuk arrihet me ndonjë frekuencë të
rezonancës por molekulat e ujit si dipole
tentojnë gjatë tërë kohës që të
orientohen në një fushë magnetike, kjo
shkakton transformimin e energjisë së
fituar nga diaelektricitetit në nxehtësi.
Xhami, lloje të qeramikës, janë të
tejkalushëm (transparent) për këto
rrezatime dhe i absorbojë ato shumë
pak. Për këtë shkak, për të mbështjelle
furrat e mikrovalëve përdoren
thjerrëza të tejdukshme plastike.Rryma
alternative me frekuencë mbi diçka 1
GHz është vështirë të përcillen në
përçues elektrik pasi që me rritjen e
frekuencës, rritet edhe humbja e
energjisë. Për këtë në furrat me
mikrovalë përdoren disa përçues boshë
(gypa këndorë) nëpër të cilat rrjedhë
rryma me frekuenca shumë të larta.

10. VALËT ZANORE
 Valët zanore në ajër janë
shembulli më i rëndësishëm i
valëve gjatësore .Valët zanore
mund të përhapen në cdo
mjedis , të ngurtë, të lëngët
dhe të gaztë dhe shpejtësia
e tyre varet nga cilësitë
e mjedisit . Këto valë janë të
pakapshme nga syri i njeriut
por shkaktojnë ndijimin e
dëgjimit , ndryshe i quajmë
tinguj . Valët me frekuencë
më të vogël se 20Hz quhen
infratinguj dhe valët zanore
me frekuencë mbi 20000Hz
quhen ultratinguj .
Infratingujt dhe ultratingujt
janë të pakapshëm nga veshi
i njeriut

11. PËRDORIMI I
VALËVE ZANORE
 Valët tejzanore ose valët me frekuencë të
lartë zanore janë përdorur për të pastruar
dhëmbët dhe bizhuteri, për të ndihmuar
kafshët të komunikojnë dhe kanë ndihmuar
mjekët në vëzhgimin e organeve të brendshme.
Ato gjithashtu përdorur për të kuruar veshkën
dhe gurëve të tëmthit duke thyer gurë.
Alarmet për vjedhje përdorin efektin Doppler
për të monitoruar lëvizjet në dhomë. Cilësia e
zërit që vjen nga një instrument muzikor varet
nga numri i frekuencave harmonik të prodhuara
dhe intensitetin e tyre të afërm. Instrumentet
frymorë mbështeten në rezonancë ndërsa
instrumentet me tela përdorin ligjin e
instrumenteve me tela

12. INSTRUMENTËT
MUZIKORË
ME TELA
 Ne instrumentet muzikore me tela,kemi te
bejme me rastin kur teli eshte fiksuar ne te dy
skajet. Toni I tingullit I perftuar nga nje tel I
tille normalisht percaktohet nga frekuenca
themelore. Gjatesia e vales qe I pergjigjet
tonit themelor eshte e barabarte me dyfishin e
gjatesise se telit,prandaj frekuenca themelore
do te jete: v = u/2L. Kur teli I kitares ose I
violines gishtohet, gjatesia efektive e telit
shkurtohet; toni ne kete rast eshte me I larte,
sepse gjatesia e vales se themelorit eshte me e
vogel.

14. I NSTRUMENTET ME
GODITJE (PIANO)
 Në piano, notat më të ulta lëshohen nga tastet në
të majtë të tastierës dhe kanë një frekuencë më
të vogël se notat e larta që prodhohen nga tastet
në të djathtë.
Nota të ulta Nota të larta Frekuenë e ulët Frekuenë e lartë

15. ULTRATINGUJT
 Ultratingulli është një teknologji e avancuar në
të cilin në një frekuencë shumë të lartë valët
zanore janë përdorur kryesisht për qëllime
diagnostifikimi në mjekësi. Ultratingujt janë
përdorur për të marrë pamjet e qarta të
"vështira për t’u arritur", pjesët e trupit. Valët
janë aq të hollë se ata janë në gjendje të
depërtojnë në për një masë të madhe. Në
fushën mjekësore, ultratingujt janë përdorur
për të hetuar organet e brendshme të trupit të
njeriut të tilla si mëlçisë, fshikëz e tëmthit, të
pankreasit, veshkat, mitrës, zemër etj Ato
përdoren gjithashtu për të thyer gurët në
veshka në kokrra të vogla. Më së shpeshti kjo
është duke u përdorur për të monitoruar
rritjen e fetusit në mitrën e nënës dhe për të
zbuluar defektet e lindjes në fetus.

16. ULTRATINGUJT NË
MONITORIMIN E FETUSIT
 Një skaner me ultratinguj është përdorur
për të studiuar rritjen e fëmijës brenda
barkut të nënës. Dhënësi i dërgon valët
zanore dhe gjithashtu regjistron jehonën
e valëve. Dhënësi është ai që presionon
mbi lëkurën dhe shprëndan valët nëpër të
gjithë trupin. Valët e ultrazërit
depërtojnë në organ të trupit njerëzor
dhe të marrin reflektimin nga organi i cili
do të shqyrtohet. Mikrofoni i ndjeshëm
në dhënës regjistron ndryshimet e vogla
të tingullit dhe drejtimin e tij. Pastaj ato
valët e pasqyruara ultratinguj pasqyrohen
në kompjuter dhe kemi një imazh të qartë
të fetusit të palindur. Imazh 3D i fetusit
ndihmon mjekun të zbulojëndonjë
sëmundje ose defekt dhe e ndihmon të
monitorojë rritjen e fetusit.

17. RREZET X
TE DENTISTI
 Kur kemi shkuar te dentisti për të marrë dhëmbët tanë të pastrohen,
dentisti mund të dëshironi të marrë një pamje të tyre për të parë nëse
kemi ndonjë dëmtimit të dhëmbëve. Kjo nuk është me të vërtetë një
foto, por diçka që quhet një radiografi, ose një X-ray. Dentisti juaj
është në të vërtetë duke përdorur një sasi të vogël të rrezatimit për
të krijuar një radiografi e cila është një imazh i dhëmbëve tuaj.
Rrezatimi që një dentist apo mjek përdor shpesh quhet X-rrezet. X-
rrezet janë një formë e energjisë elektromagnetike vetëm drita-
rrezet dhe mikro-valët janë. X-rrezet kanë më shumë energji se drita-
rrezet mënyrë që ata të mund të depërtojnë dhe të udhëtojë nëpër
materialet që drita-rrezet nuk mund. Film është i ndjeshëm ndaj
radiografitë në të njëjtën mënyrë që ai është në dritë-rrezeve, aq X-
rrezet mund të përdoret për të prodhuar imazhe. X-rrezet që janë
dërguar me anë të një objekti mund të prodhojë një imazh në një pjesë
të filmit të vendosur në anën e kundërt të objektit. Duke ekzaminuar
imazhin ose radiografi, dentisti mund të shqyrtojë dhëmbët për gjëra
të tilla si dëmtimit të dhëmbëve, të cilat nuk janë gjithmonë të shihen
lehtësisht. Dëmtimit të dhëmbëve mund të jenë defekte shumë të
vogla në dhëmbët tuaj. Ata janë shpesh shumë të vogla për t'u parë nga
thjesht shqyrtimin dhëmbët tuaj me sy të lirë.

18. RREZET X
 Përdorime të tjera.
 Rrezet X gjithashtu të
ndihmojnë në trajtimin e
pacientëve mjekësore që kanë
kancer. Ata mund të vrasin
qelizat e keqe në mënyrë që
ata nuk mund të vazhdojnë
ndarjen e tyre.. X-rrezet mund
të përdoren gjithashtu për të
vrarë bakteret që shkaktojnë
prishje të ushqimit. Kjo është
ajo që është përdorur për të
ruajtur ushqimin që
astronautët konsumojnë ,
ndërsa gjenden në hënë dhe në
hapësirë.

19. RREZET INFRA TË
KUQE
PËRDORIMI RREZIQE
 Nxehtësia Ushqime  Edhe pse rrezet infra të
Industrisë kuqe janë të
rëndësishme, ato
 Telekomandat gjithashtu kanë disa
rreziqe që lidhen me to .
 Perdorimi hapësiror Filmat e hollë ari mbi
anijet kozmike
 Moti /Retë pasqyrojnë rrezet infra
të kuqe nga dielli i cili
 Mjekësi mund të dëmtojnë të dy
njerëzit dhe pajisjet në
 Shkencë anije. Gjithashtu duhet
syze dielli për mbrojtje
nga rrezet infra të kuqe
 Mallrat e konsumit natyrore.

20. PËRFUNDIME
 Valët janë pjesë e
pandashme e jetës sonë.
Në të shumtën e rasteve
nuk e ndiejmë praninë e
tyre por ato janë të
shpërndara në forma të
ndryshme. Rëndësia e
tyre fillon me të folurin e
mbaron te
diagnostifikimet më të
avancuara mjekësore.