1. Toàn cầu hóa vàToàn cầu hóa và
chuyển dịch văn hóachuyển dịch văn hóa
Người trình bày: Nguyễn HòaNgười trình bày: Nguyễn Hòa

2. Chuyển dịch văn hóa:
Là khái niệm dùng chỉ “Là khái niệm dùng chỉ “Sự thay đổi của các giáSự thay đổi của các giá
trị và chuẩn mực văn hóa trong mộttrị và chuẩn mực văn hóa trong một
lĩnh vực văn hóa hoặc một nền văn hóa, dẫn đếnlĩnh vực văn hóa hoặc một nền văn hóa, dẫn đến
sự thay đổi của một lĩnh vực văn hóasự thay đổi của một lĩnh vực văn hóa
hoặc một nền văn hóa tronghoặc một nền văn hóa trong
khoảng thời gian nhất định“khoảng thời gian nhất định“

3. 1. Vai trò văn hóa và văn minh trong sự1. Vai trò văn hóa và văn minh trong sự
chuyển dịch giá trị của cộng đồng văn hóachuyển dịch giá trị của cộng đồng văn hóa
Từ bàn tính đến máy vi tính

4. vàvà BoeingBoeing trở thànhtrở thành
vũ khí khủng bốvũ khí khủng bố
BoeingBoeing vận chuyểnvận chuyển
hành kháchhành khách

5. -““Tính đa dạng của các nền văn hóa conTính đa dạng của các nền văn hóa con
người, có thật trong hiện tại và cũng cóngười, có thật trong hiện tại và cũng có
thật trong quá khứ, là lớn hơn và phongthật trong quá khứ, là lớn hơn và phong
phú hơn nhiều so với những gì mà chúngphú hơn nhiều so với những gì mà chúng
ta đã biết tớita đã biết tới””
(Lévi Strauss - Chủng tộc và lịch sử)

6. 2. Toàn cầu hóa, truyền bá văn minh và sự
chuyển dịch theo hướng mở rộng không
gian sinh tồn văn hóa của cộng đồng
“Cuộc cách mạng khoa học và công nghiệp
phương Tây chỉ nằm trong một thời kỳ bằng
khoảng một phần mười nghìn của sự sống đã qua
của loài người. Vì thế, nên thận trọng trước khi
khẳng định rằng cuộc cách mạng này là nhằm biến
đổi hoàn toàn ý nghĩa của sự sống đó”
(Lévi Strauss - Chủng tộc và lịch sử)

7. Đèn lồng Trung Hoa cổ truyền
và....
... thanh niên Trung Hoa thi uống
bia cả chai!

8. Ở Việt Nam, trong khi rất ít
bạn trẻ say mê nghệ thuật
truyền thống thì một số người
lại hướng tới nghệ thuật trình
diễn
Biểu diễn của ca nương
Phạm Thị Huệ và CLB Thăng Long
Tác phẩm WC.đọc của Lê Anh Hoài
Tác phẩm Bay lên của họa sĩ Diệu Hà

9. Và trong khi những buổi buổi diễn
như của nghệ nhân Hà Thị Cầu
đã trở nên hiếm hoi, thì Hip-hop
hay Halloween (ma lộ hình) lại
nhận được sự hâm mộ của giới
trẻ, nhiều người trong số họ tham
gia rất nhiệt tình nhưng hầu như
không biết nguồn gốc và ý nghĩa
của các sản phẩm này trong văn
hóa phương Tây
Hiphop về làng
Ma lộ hình nhưng không biết tại sao lại
có Halloween

10. 3. Chuyển dịch như là sự thích nghi của
một số tôn giáo trong bối cảnh toàn cầu
hóa và phát triển văn minh
Nếu xem các tôn giáo cũng là một kiểu loại sản
phẩm văn hóa của loài người ra đời từ thời quan
niệm về “hai thế giới” còn thịnh trị, là nơi niềm tin
cố kết theo hệ thống giáo lý chặt chẽ và ít thay
đổi; thì ngày nay, trước sự vận động phát triển của
kinh tế, chính trị, xã hội và công nghệ, các tôn
giáo cũng có một số chuyển dịch, như là để thích
ứng với thời đại.

11. “Sự đụng độ giữa đức tin và tính hiện đại đang lại diễn ra, và thời nay
sự đụng độ này rất mạnh mẽ” (Giáo hoàng Benedict XVI)

12. Điều gì đã xảy ra khi Sư ông Thích Nhất Hạnh viết: “Giêsu không phải chỉ là Chúa
của chúng ta. Ngài còn là Cha, là Thầy, là Anh, và là chính chúng ta“? Và điều gì
đã xảy ra khi Osho viết: “Con đường từ dục tới samadhi là con đường dài.
Samadhi là mục tiêu tối thượng; dục chỉ là bước đầu tiên“? Không rõ đây là kết
quả đốn ngộ hay tiệm ngộ (?), là ý muốn cách tân Phật giáo cho phù hợp với bối
cảnh lịch sử mới (?), là thủ pháp để thu hút tín đồ (?),... thì vẫn có thể đặt ra một
câu hỏi: Phải chăng với Thích Nhất Hạnh và Osho, các môn phái Phật giáo này đã
xa rời bản nguyên của nó?

13. 3. Quá trình phóng chiếu giá trị của một số
nền văn hóa lớn ra phạm vi thế giới,
bài học cần tham khảo từ Nhật Bản
Với sự phát triển của kinh tế hàng hóa và hệ thống truyền thông,
các trung tâm lớn của thế giới đã có hai “vũ khí” hữu hiệu để mở
rộng ảnh hưởng. Đối với các quốc gia lớn trên thế giới, toàn cầu
hóa là thời cơ để họ phóng chiếu những giá trị văn hóa riêng,
thậm chí như muốn biến cái riêng của mình thành cái chung của
nhân loại.
Đi đầu trong sự phóng chiếu này là văn hóa Hoa Kỳ, với “đột phá
khẩu” thường là tiếng Anh thương mại, là hàng hóa với quần áo
bò Levis, mũ bóng chày, Cocacola, sandwich, cửa hàng
McDonald, thịt gà Kentucky, Rock and Roll, Rap, Hip-hop, Elvis
Presley và phim Hollywood, ... Cường độ, biên độ của quá trình
phóng chiếu mạnh và rộng đến mức có người coi quá trình “quốc
tế hóa văn hóa” là quá trình “Mỹ hóa”.

14. Trong phim Võ sĩ đạo cuối cùng (The Last
Samurai), lúc bắt đầu sự nghiệp, Mutsuhito
Đại đế nói: “Tổ tiên ta đã cai trị nước Nhật
này từ 2.000 năm qua. Trong suốt thời gian
đó, chúng ta đã ngủ vùi. Đêm qua, khi ngủ
ta đã nằm mơ. Mơ thấy thống nhất đất
nước. Mơ thấy một đất nước hùng mạnh,
độc lập và hiện đại”, khi sự nghiệp có kết
quả, ông cảnh báo: “Giờ đây chúng ta đã
thức giấc. Chúng ta nay đã có đường sắt
và quần áo phương Tây. Thế nhưng, chúng
ta không được phép quên chúng ta là ai,
đến từ đâu”.

15. Hoa anh đào trên đất Hoa
Kỳ, điệu múa Nhật Bản
truyền thống và…
Japanese pop hôm nay

16. Theo một bản tin trên VietNamNet
ngày 11.11.2010 thì ở Nhật Bản: “250
cặp đôi đã nude và "mây mưa" cùng
nhau ở một địa điểm bí mật và chỉ có
một cái máy quay cỡ lớn để ghi loại
toàn bộ khoảnh khắc đáng nhớ này.
Sau đó, những hình ảnh này đã được
ghi thành phim và xuất bản thành DVD.
Hiện nó đang được rao bán với giá 40
đô la”
Lúc đầu, những cặp đôi này vẫn mặc quần
áo và đứng trước máy quay...
Sau đó, họ không ngần ngại "nude toàn tập“…

17. Hiện tại, Nhật Bản vẫn là quốc gia chọn con đường “Tây
hóa” mà giữ gìn được bản sắc riêng, người Nhật Bản vẫn
nhớ mình là ai, vẫn tự hào và bảo tồn truyền thống,... thì
văn hóa Nhật Bản vẫn chuyển dịch, và dường như trong
đó có các chuyển dịch ngoài ý muốn. Nếu như phụ nữ
Nhật Bản đã có vị trí bình đẳng hơn so với nam giới,
không còn chỉ là của “bên trong” (uchi no), nếu nền âm
nhạc hiện đại Nhật Bản đã có dòng riêng với Japanese
pop (J-pop),... thì trong khi máy ảnh Canon, đồng hồ
Senco, ô tô Toyota, đồ điện tử Sanyo đang thống trị trên
“sân khách” thì tại “sân nhà”, người Nhật Bản lại phải
đương đầu với giáo phái Aum, với tệ nạn Enjo Kosai, với
tình trạng Karoushi... Thế là, một cường quốc có ý thức rất
cụ thể, rõ ràng về đạo lý và giá trị dân tộc cũng khó có thể
lường trước được tác động ngược chiều từ quá trình hội
nhập kinh tế, văn hóa với thế giới.

18. 5. Sự du nhập quan niệm về cá nhân từ
những nền văn hóa lấy cá nhân làm bản vị
tới những nền văn hóa lấy cộng đồng làm
bản vị.
- Trong khi một số quốc gia còn đang loay
hoay tìm kiếm, lựa chọn thì ngoảnh đi ngoảnh
lại, một số sản phẩm văn hóa - văn minh dưới
danh nghĩa hiện đại, vốn có xuất xứ từ nước
ngoài, đã hiện diện trong sinh hoạt xã hội, lớp
trẻ náo nức học theo, và nhiều người coi đó
như là tiêu chuẩn của hiện đại.
- Dường như toàn cầu hóa về kinh tế đã tạo ra
các tiền đề để đẩy tới toàn cầu hóa về văn
hóa. Thực tế cho thấy, hầu như các quốc gia
có tiềm lực về kinh tế rất quan tâm tới quá
trình quảng bá văn hóa. Như ở Việt Nam, có
thể thấy sự hiện diện đồng thời của Hội đồng
Anh, Viện Goethe, Trung tâm văn hóa Pháp,
Nhà Văn hoá - Khoa học Liên bang Nga,
Trung tâm văn hóa Hàn Quốc, Trung tâm
Thông tin Văn hoá Nhật Bản, và đang có kế
hoạch thành lập Học viện Khổng Tử...
Chương trình của Trung tâm
văn hóa Pháp tại Hà Nội diễn
ra từ ngày 25/10 đến ngày
22/11/2010
Từ 25.10 đến 22.11
Par Của Phạm Ngọc Dương, Xorigia-Lê Huy
Hoàng, Trần Văn Thức, Nguyễn
Huy An, Hà Mạnh Chiến
Từ 01 đến 08.11: Triển lãm Báo chí Pháp ngữ
Triển lãm UNI-Presse giới thiệu 200 đầu báo và
tạp chí tới độc giả Pháp ngữ tại Hà Nội
Địa điểm: Tầgn 2 L'Espace
Ngày 08.11 - 18h00
Trần Đức Thảo, triết gia của Pháp và Việt Nam
Diễn giả : Jean-François Poirier, dịch giả, nhà
triết học, nhà văn, chuyên gia về triết học Đức và
Pháp hiện đại, và Jean-Pierre Han, nhà phê bình
văn học và sân khấu, nhà sáng lập và giám đốc
tạp chí về sân khấu Frictions, Théâtres-écritures,
tổng biên tập tạp chí Lettres françaises.
Địa điểm: Hội Trường Entrée libre
Vé vào cửa: Tự do
Ngày 10.11 - 20h00
Hòa nhạc: Tam tấu gitan mới
Địa điểm: Nhà Hát Lớn Hà Nội
Giá vé: 200 000/150 000/100 000 VND
Giảm 50% cho sinh viên và thành viên của
L'Espace
Ngày 12.11 - 20h00…
(Poste hoạt động của Hội đồng Anh và một Chương trình
làm việc hàng tuần của Trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội)

19. Hơn một thế kỷ kể từ khi ra đời, chủ nghĩa thực dụng (pragmatism),
chủ nghĩa thực chứng (positivism) với một số biến thể của nó, đã
được truyền bá và thực hành hầu như trên khắp thế giới thông qua
quan niệm sơ giản nhất của hai lý thuyết này là thực dụng và thực
chứng. Dù lý thuyết và tác phẩm của từ C. Peirce đến G.
Santayana, từ A. Comte đến A.J. Ayer... chưa được phổ biến một
cách hệ thống hoặc chưa được xuất bản trên toàn cầu, thì thực
dụng và thực chứng vẫn trở thành một bộ phận cấu thành của hàng
hóa và phương tiện truyền thông rộng khắp. Cùng với thời gian, qua
sự lan tỏa trên phạm vi rộng và cường độ cao, thực dụng và thực
chứng đã tác động mạnh mẽ tới cảm quan hiện thực của phần lớn
loài người, kích thích họ chạy theo xu hướng thỏa mãn nhu cầu một
cách nhanh chóng, trực tiếp, đòi hỏi mọi vấn đề xã hội - con người
đều phải được thực nghiệm, hơn là suy tư một cách trừu tượng về
những vấn đề còn nằm ở thì tương lai…

20. Trong truyền thống của nó, về cơ bản, văn hóa phương Tây
thường lấy cá nhân làm “bản vị”, văn hóa ấy có quan niệm riêng,
đi trước một số nền văn hóa khác trong quan niệm về cá nhân,
dân chủ. Từ góc độ nhất định có thể nói, đa số sản phẩm vật chất
của văn hóa và văn minh phương Tây trước hết nhằm đáp ứng
một cách rộng rãi nhu cầu của cá nhân, trong điều kiện cá nhân
đã được trang bị hiểu biết cơ bản về quyền lợi và nghĩa vụ của cá
nhân trong quan hệ với cộng đồng. Thêm nữa, nhiều sản phẩm đó
gắn liền với sự phát triển kinh tế ở trình độ cao, giá trị kinh tế của
chúng cũng khác, nên dù thu nhập cao thì không phải bất cứ cá
nhân nào cũng có khả năng mua sắm. Đi cùng với toàn cầu hóa,
các sản phẩm kể trên tỏ ra rất có “ma lực” trong khi kích thích con
người thỏa mãn nhu cầu, nhất là các nhu cầu vốn đã và đang bị
hạn chế, như nhu cầu về sex, nhu cầu thỏa mãn vật chất, nhu cầu
được tự do lựa chọn cách sống.

21. Vài so sánh thú vị về con người giữa phương Tây và phương Đông
Cách sống:
Một người
và mỗi
người giữa
cộng đồng
Cuộc sống của
người già: Ở
Phương Tây, khi đi
dạo dắt theo con
chó hoặc bế thú
cưng. Ở phương
Đông, khi đi dạo
thường dắt theo
cháu.

22. Du nhập vào những quốc gia và cộng đồng văn hóa chưa có quan
niệm chính xác, đầy đủ và hoàn chỉnh về cá nhân, chưa có ý thức
hoàn chỉnh về luật pháp và chấp hành luật pháp, các sản phẩm
văn hóa - văn minh ấy tạo ra nghịch lý giữa việc thỏa mãn nhu cầu
của con người - trong tư cách là cá thể xã hội, với trình độ phát
triển chung của xã hội. Nghịch lý đó hoàn toàn có thể làm nảy sinh
mâu thuẫn giữa việc con người tìm mọi cách thỏa mãn nhu cầu
dưới khẩu hiệu “quyền cá nhân” với khả năng có giới hạn, với các
tiêu chí có vai trò định tính tư cách con người trước xã hội. Mâu
thuẫn không được giải quyết, hậu quả sẽ khôn lường. Còn khôn
lường hơn khi bộ máy tổ chức, quản lý và điều hành xã hội không
kịp thời nắm bắt, không kịp thời hoạch định, không có đối sách
thích hợp, tự thị về vai trò mà sản xuất các “hư cấu văn hóa chủ
quan” áp đặt lên xã hội,… thì nguy cơ đánh mất tấm “căn cước
văn hóa dân tộc” cũng từ đó mà ra.