1. ODALAR VE BORSALAR İÇİN
TEMEL İSTATİSTİK
YÖNTEMLER
Ankara, 2008
Dr. Atilla YARDIMCI

2. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
ii
Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, yazarın ve Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliği’ (TOBB) nin önceden yazılı izni olmaksızın
mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde
çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma
ve özel çalışma amacıyla, yazarın adı ve TOBB belirtilmek suretiyle
kullanılabilir.
TOBB yayınları için ayrıntılı bilgi
Yayın Müdürlüğünden alınabilir
Tel: (312) 413 80 44 - 46
Faks: (312) 418 10 02
e-posta: basin@tobb.org.tr
internet: www.tobb.org.tr
TOBB yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz.
ISBN 978-9944-60-392-8
TOBB Yayın No: 2008/79
Baskı: Aydoğdu Ofset Matbaacılık ve Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti./ANKARA

3. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
iii
Önsöz
Teknolojinin hzla geli ip dünyann küreselle ti i, insanlarn ve irketlerin
birbirleriyle daha fazla ileti im ve etkile im içinde oldu u bir ortamda ya yoruz.
Bu yeni rekabet ortamnda ayakta kalmann, rekabet edebilmenin ve daha fazla
katma de er yaratabilmenin yolu bilgiden geçiyor. Veri toplamak, bilgiye
ula mak için ilk basamaktr. Ama ihtiyaç duyulan bilginin olu mas, verilerin
bilgiye dönü mesi ile olur ki, bunu sa layan bilim de istatistiktir.
Karar alc ve yöneticilerin ba arlarnn arkasnda, güvenilir verilere dayanarak
alnan kararlar yatmaktadr. Ancak bilginin üretilmesi kadar, üretilen bu
bilgilerin, zamannda ve güvenilir biçimde kullanc ve karar alclara aktarlmas
da önemlidir. Ayn ekilde, uygulanmakta olan sosyal ve ekonomik politikalarn
test edilmesinde de istatistikî bilginin önemi çok büyüktür.
Ölçülemeyen bilgi, kontrolümüzde de ildir. Küreselle menin hzla geli ti i bu
ortamda, bilginin de ayn hzla yaylmas kaçnlmazdr. Bu, beraberinde bilgi
karga as ve kirlili ini de getirmi tir. Buna çözümü bili im teknolojisinin
katklaryla istatistik bilimi getirmi tir.
statistik, bütün bilimlerin ihtiyaç duydu u bir bilimdir. Zira hayatmzn önemli
kesiminde ve bilimsel çal malarn tamamnda istatistiksel bak açs ve
de erlendirmesi söz konusudur. statistikî çal malara önem veren kurumlar,
bilgiye ula mada ve rekabette, rakiplerinin birkaç adm ilerisindedirler.
Bu ba lamda, bilgi ça  kavramnn olu masnda istatisti in rolü dikkate
de erdir. Çünkü her türlü ulusal ve uluslararas, sosyal, ekonomik ve di er
geli me hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflerin ba arya ula mas güncel ve
güvenilir istatistiksel çal malara dayandrlmasna ba ldr. Zaten geli mi
ülkelere ve irketlere bakt mzda bütçelerinin önemli bir bölümünün Ar-Ge
çal malarnn kapsad n görüyoruz. statistik de Ar-Ge çal malarnn önemli
bir parçasdr.

4. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
iv
Öte yandan günümüzde giderek geli mekte olan proje kültürü, istatistik temelli
dü ünmeyi gerektirmektedir. Avrupa Birli i katlm sürecindeki müzakere
konusu ba lklarndan birinin “ statistik, Bilgi Toplumu ve Medya” olmas da
ayrca dikkat çekicidir. nanyorum ki ülkemiz de, Ar-Ge çal malarna ve
istatistik bilimine daha fazla önem vererek, küresel rekabet ortamnda ileri gitme
imkân bulacaktr.
Burada önemli bir sorumluluk, Türk özel sektörünün asli temsil mekanizmalar
olan Oda ve Borsalarmza dü mektedir. Elbette böylesine büyük bir temsil
gücü, bir sorumluluk do urur. Bu yüzden de Oda ve Borsalarmzn, temsil
ettikleri bu büyük camiann ihtiyaçlarna, en iyi ekilde hizmet verebilecek bilgi
ve donanma sahip olmas gerekti ine inanyor ve bu yönde çal malar
yürütüyoruz.
Bu kapsamda Oda ve Borsalarmzn kapasitelerini güçlendirici bu önemli
çal may hazrlayan ve kitap haline getiren TOBB Bilgi Hizmetleri Dairesi
Ba kanmz Dr.Atilla Yardmc’y öncelikle tebrik ediyor ve eme ine saygnn
bir ifadesi olarak, bu de erli eserinin basmna katkda bulunmaktan büyük bir
gurur ve memnuniyet duyuyoruz.
Oda ve Borsalarmza faydal olmas dileklerimle…
M.Rifat H SARCIKLIO LU
TOBB Ba kan

5. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
v
iii
Günümüzde kurumlar, faaliyetlerini daha etkin yürütebilmek için dönemsel
olarak çe itli verilerden yararlanrlar. Elde ettikleri verilerin güvenli olmas
yaplacak çkarsamalarn da tutarl olmasn sa lamaktadr. Özellikle çok farkl
kaynaklardan elde edilen bilgilerin, çe itli bilimsel yöntemler kullanlarak
çözümlenmesi ve yorumlanmas gerekmektedir. Bu a amada kullanlan
yöntemler, yaplan çal mann amacna ve eldeki verilere uygun olmaldr.
Saysal verilerin yorumlanarak anlaml sonuçlarn elde edilmesi ancak istatistik
yöntemlerinin kullanlmas ile mümkündür. Ara trmalarn tasarlanmas
a amasndan itibaren verilerin toplanmas, özetlenmesi, çözümlenmesi ve
yorumlanmas admlarnn tümünde istatistik yöntemlerinden yararlanlmaktadr.
Hazrlanan bu kitap ile Oda ve Borsalarn, faaliyetlerini daha etkin
yürütebilmeleri için temel istatistik yöntemleri nasl kullanacaklar anlatlmaya
çal lm tr. Yöntemler mümkün oldu unca basit bir biçimde i lenmi , konu ile
ilgili örneklerin de Oda ve Borsa uygulamalarndan seçilmesine özen
gösterilmi tir. Anlatlan yöntemlerin, matematik e itimi alm ve saysal
çözümlemeye yetkin ki ilerce uygulanaca  varsaylm tr.
Konular 13 Bölüm altnda toplanarak 149 örnek yardm ile anlatlm tr.
Örnekler detayl biçimde her a amas çözümlenerek gösterilmi ve sonuçlarnn
yorumlar da yaplm tr. Kitap kapsamnda yer alan konularn ksa açklamalar
a a da verilmi tir.
Bölüm 1: Ara trma Nedir ve Nasl Yaplr
Bilimsel kriterlere uygun ara trma a amalar, veri toplama yöntemleri
anlatlm tr. Özellikle anket formu olu turma ve uygulama a amalar üzerinde
durulmu tur. Bu ilk bölümün Oda ve Borsalarn skça yaptklar kamuoyu
ara trmalarnn daha tutarl olabilmesine katkda bulunaca  dü ünülmektedir.
Giri

6. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
vi
iv
Bölüm 2: statistik Tanm ve Temel Kavramlar
Bu bölüm ile Oda ve Borsalarn temel istatistik tanm ve kavramlarn bilerek,
ara trmalarnda terminoloji birlikteli i sa lamalarna katkda bulunulmas
amaçlanm tr. Ara trmalarda kullanlan de i ken ve ölçek çe itleri de bu
bölümde anlatlm tr.
Bölüm 3: Verilerin Özetlenmesi ve Grafikler
Ara trma sonuçlarnn detayl biçimde çözümlenmesi ve yorumlanmasndan
önce yapsnn ortaya konmas için basit teknikler ile özetlenmesi bu bölüm
içerisinde verilmi tir. Çizelgelerin olu turulmas ve yorumlanmas, grafik
çe itleri ile özellikleri de bölüm kapsamnda yer almaktadr.
Bölüm 4: E ilim ve De i im Ölçüleri
Bu bölüm kapsamnda ortalama türleri, hesaplanma yöntemleri ile kullanm
yerleri anlatlm tr. Bunun yannda farkl veri gruplarnn kar la trlmasnda
yararlanlan de i im ölçüleri de ksaca verilmi tir. Böylece Oda ve Borsalar
tarafndan derlenen verilerin temel özelliklerinin ortaya konmasna yönelik
bilgiler aktarlm tr.
Bölüm 5: Olaslk
Oda ve Borsalarn faaliyetlerini izlemeleri ve iyile tirmeleri amacyla temel
olaslk kavramlarndan yararlanmalar gerekebilmektedir. Bölüm kapsamnda
seçme ve sralama seçeneklerinin ortaya çkma durumlarna ait olaslklarn
hesaplamas konular anlatlm tr. Bunun yannda belli ko ullarn ortaya
çkmas durumunda istenen seçeneklerin gerçekle mesi olaslklar da
anlatlm tr.
Bölüm 6: Kesikli Rastlant De i keni ve Da lm
Denemeler ya da ara trmalar sonucundaki de i kenlerin belli de erleri almas
ve bunlara ait da lmlarn, Oda ve Borsa uygulamalarnda kullanlmas
anlatlm tr. Çok bilinen kesikli da lmlardan bernoulli, binom ve poisson
kesikli da lmlarnn Oda ve Borsalar açsndan gereklili i görülerek bu
bölümde ksaca de inilmi tir.
Bölüm 7: Sürekli Rastlant De i keni ve Da lm
Bölüm kapsamnda birçok istatistik yönteminde kullanlan normal da lm ile
standart normal da lm Oda ve Borsa uygulamalar üzerinden anlatlm tr.
Böylece daha sonraki bölümlerde ve temel istatistik yöntemlerin
uygulanmasnda yetkinlik sa lanmas amaçlanm tr.
Bölüm 8: Örnekleme ve Da lmlar
Bir kamuoyu ara trmasnn ba ars tasarlanan örnekleme plannn
uygulanmasna ba ldr. Bu bölümde Oda ve Borsalar tarafndan yaplan veya
yaplmas dü ünülen kamuoyu ara trmalarnda örnekleme a amalar hakknda
bilgi sahibi olmalar amaçlanm tr. Bunun yannda sonraki bölümlerde
kullanlacak olan örnekleme da lmlar ksaca anlatlm tr.

7. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
vii
v
Bölüm 9: Tahmin Ediciler ve Aralk Tahmini
Ara trma sonuçlarnn kitleye genelle tirilmesi ve belli olaslklar ile içinde
bulundu u aral n belirlenmesi bu bölümde verilmi tir. Bölümde anlatlan
örneklerin Oda ve Borsalar tarafndan yaplan uygulama ve faaliyetlere uygun
olmasna özen gösterilmi tir.
Bölüm 10: Hipotez Testleri ve Karar Verme
Yaplan ara trmalarn birço unda belli bir tezin ispatlanmas ya da geçersizli i
amaçlanmaktadr. Bu bölümde elde edilen de erler ile olu turulan hipotezler
arasndaki farkll nn istatistiksel olarak anlaml olup olmad nn test edilmesi
anlatlm tr. Ayrca bölüm içerisinde sk kullanlan çapraz tablolarn
olu turulmas ile çözümlenmesi, birden fazla grubun aralarnda farkllk olup
olmad nn ara trld  varyans çözümlemesi yöntemleri Oda ve Borsalara
yönelik örnekler ile anlatlm tr.
Bölüm 11: Korelasyon Katsays ve Basit Regresyon
Olaylar arasndaki ili kiler ve birbirleri ile etkilenme durumlarnn ortaya
konmasna yarayan korelasyon de eri bu bölümde anlatlan ilk konudur.
Özellikle Oda ve Borsalarn faaliyetleri arasndaki ili kilerin bilinmesi planlama
ve karar verme a amalarnda önemli olabilir. Bölüm içeresin de ayrca basit
model kurma ve gelece e yönelik tahminlerde bulunulmasna ba langç
olu turan regresyon yöntemi ksaca anlatlm tr.
Bölüm 12: Endeks Saylar
Verilerde zaman içinde olu an de i imlerin birimlerden ba msz olarak
incelenmesi amacyla kullanlan endeks saylar Oda ve Borsalara yönelik
örnekler yardmyla anlatlm tr. Son zamanlarda artan ekonomik ve sosyal
göstergelerin olu turulmas ve yorumlanmas konularnda Oda ve Borsalarn
bilgi sahibi olmalar amaçlanm tr.
Bölüm 13: statistik Paket Yazlmlar
statistik yöntemlerin uygulanmasnda yararlanlan paket yazlmlardan en sk
kullanlanlar bu bölümde ksaca tantlm tr. htiyaç duyulan yazlmlarn,
lisansl olarak kullanlmas ile yazlmn sahip oldu u tüm özelliklerinden
yararlanlmas sa lanaca  gibi üretici firmadan gerekli desteklerinde alnmasna
neden olaca  unutulmamaldr.
Hazrlanan bu kitabn, Oda ve Borsalarmzn istatistik yöntemleri kullanarak,
kendi faaliyetlerinde ve hizmetlerinde farkndalk yaratmasna katkda
bulunmasn dilerim.
Dr. Atilla YARDIMCI
2008, Ankara

8. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
viii

9. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
ix
vii
ÖNSÖZ .............................................................................................................................
G R ..............................................................................................................................
Ç NDEK LER............................................................................................................. V
BÖLÜM 1 - ARA TIRMA NED R VE NASIL YAPILIR............................................ 1
1.1. ARA TIRMA ...................................................................................................... 1
1.2. B L MSEL ARA TIRMA A AMALARI .................................................................. 2
1.2.1. Ara trma Konusunun Belirlenmesi ........................................................ 2
1.2.2. Sorunlarn Ortaya Konmas.................................................................... 2
1.2.3. Kavramsal Tanmlamalarn Yaplmas ................................................... 2
1.2.4. Ara trma Stratejisinin Belirlenmesi....................................................... 2
1.2.5. Ara trma Yönteminin Belirlenmesi ........................................................ 3
1.2.6. Ekip Üyelerinin Belirlenmesi.................................................................. 3
1.2.7. Uygulama................................................................................................ 3
1.2.8. De erlendirme ........................................................................................ 3
1.2.9. Raporlama............................................................................................... 4
1.3. VER TOPLAMA YÖNTEMLER .......................................................................... 4
1.3.1. Gözlem Tekni i ....................................................................................... 4
1.3.2. Deney Tekni i ......................................................................................... 4
1.3.3. Görü me Tekni i..................................................................................... 5
1.3.4. Kaytlardan Yararlanma......................................................................... 5
1.3.5. Literatür ve Ar iv Taramas.................................................................... 5
1.3.6. Anket ....................................................................................................... 5
1.4. ANKET OLU TURMA A AMALARI..................................................................... 6
1.4.1. Anket Yönteminin Belirlenmesi ............................................................... 6
1.4.2. Anket Sorularnn Olu turulmas ............................................................ 9
1.4.3. Anket Formunun Denenmesi................................................................. 12
1.4.4. Anket Güvenilirli i ve Geçerlili i ......................................................... 13
1.4.5. Örnekleme............................................................................................. 14
1.4.6. Uygulama.............................................................................................. 15
1.4.7. Analiz ve Raporlama............................................................................. 15
BÖLÜM 2 - STAT ST K TANIMI VE TEMEL KAVRAMLAR............................... 17
2.1. STAT ST K ...................................................................................................... 17
2.1.1. statisti in Uygulama Alanlar.............................................................. 18
2.1.2. Ksa Tanmlar ....................................................................................... 19
2.2. DE KENLER ................................................................................................. 20
2.3. STAT ST KSEL ARA TIRMALARDA KULLANILAN ÖLÇEKLER.......................... 22
çindekiler
iii
v
ix

10. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
x
viii
BÖLÜM 3 - VER LER N ÖZETLENMES VE GRAF KLER.................................. 25
3.1. SIKLIK Ç ZELGELER ....................................................................................... 25
3.1.1. Sürekli Nicel Verilerde Sklk Çizelgeleri.............................................. 25
3.1.2. Kesikli Nicel Verilerde Sklk Çizelgeleri.............................................. 31
3.1.3. Snflanabilir Nitel Verilerde Sklk Çizelgeleri .................................... 32
3.1.4. Sralanabilir Nitel Verilerde Sklk Çizelgeleri..................................... 33
3.1.5. E it Olmayan Aralkl ve Açk Uçlu Sklk Çizelgeleri.......................... 34
3.2. GRAF KLER ..................................................................................................... 35
3.2.1. Da l Çubuklar.................................................................................. 36
3.2.2. Çizgi Grafi i ......................................................................................... 39
3.2.3. Daire Dilimleri Grafi i......................................................................... 40
3.2.4. Saçlm Grafi i...................................................................................... 41
BÖLÜM 4 - E L M VE DE M ÖLÇÜLER ........................................................ 43
4.1. E L M ÖLÇÜLER ........................................................................................... 43
4.1.1. Aritmetik Ortalama ............................................................................... 43
4.1.2. Tepe De eri........................................................................................... 47
4.1.3. Ortanca ................................................................................................. 48
4.1.4. Aritmetik Ortalama, Ortanca ve Tepe De eri Arasndaki li ki ........... 52
4.1.5. Yüzdelikler, Çeyrek De erler................................................................ 52
4.1.6 A rlkl Ortalama................................................................................. 54
4.1.7. Geometrik Ortalama ............................................................................. 56
4.1.8. Harmonik Ortalama.............................................................................. 57
4.2. DE M ÖLÇÜLER ......................................................................................... 58
4.2.1. De i im Geni li i.................................................................................. 58
4.2.2. Çeyrek Sapma ....................................................................................... 59
4.2.3 Mutlak Sapma ....................................................................................... 59
4.2.4. Varyans ve Standart Sapma .................................................................. 59
4.2.5. Standart Hata........................................................................................ 62
4.2.6. De i im Katsays ................................................................................. 62
4.2.7. Çarpklk ve Basklk Katsaylar .......................................................... 63
4.3. SAPAN DE ER VE KUTU Ç Z M ...................................................................... 64
4.3.1. Sapan De er.......................................................................................... 64
4.3.2. Kutu Çizimi ........................................................................................... 65
BÖLÜM 5 - OLASILIK ................................................................................................ 67
5.1. SIRADÜZEN ..................................................................................................... 67
5.1.1. Çarpma lkesi........................................................................................ 67
5.1.2. Toplama lkesi....................................................................................... 68
5.2. N FAKTÖR YEL ................................................................................................ 68
5.2.1. Ayn Bireylerin Bulundu u Durum ....................................................... 69
5.2.2. Dairesel Düzen...................................................................................... 69
5.3. B RLE M DÜZEN ............................................................................................ 69
5.2. OLASILIK ........................................................................................................ 72
5.2.1. Raslant Olay ve Tanmlar...................................................................72
5.2.2. Örneklem Uzay..................................................................................... 74
5.2.3. Olaylar ve Olay Uzaylar...................................................................... 74

11. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
xi
ix
5.3. KO ULLU OLASILIK ........................................................................................ 77
5.3.1. Ba msz Olaylar................................................................................... 79
5.3.2. Toplam Olaslk Formülü...................................................................... 79
5.3.3. Bayes Teoremi....................................................................................... 82
5.3.4. Olaslklarn Çarpm Kural.................................................................. 84
BÖLÜM 6 - KES KL RASTLANTI DE KEN VE DA ILIMLARI ................... 87
6.1. RASTLANTI DE KEN ................................................................................... 87
6.2. KES KL RASTLANTI DE KEN ..................................................................... 88
6.2.1. Kesikli Olaslk Fonksiyonu .................................................................. 89
6.2.2. Kesikli Da lm Fonksiyonu.................................................................. 91
6.2.3. Kesikli Raslant De i keninin Beklenen De eri.................................... 92
6.2.5. Kesikli Rastlant De i keninin Varyans............................................... 93
6.2.6. Ortak Da lml Kesikli Rastlant De i kenleri .................................... 95
6.3. KES KL DA ILIMLAR ................................................................................... 100
6.3.1. Bernoulli Da lm .............................................................................. 100
6.3.2. Binom Da lm................................................................................... 101
6.3.3. Poisson Da lm................................................................................. 103
BÖLÜM 7 - SÜREKL RASTLANTI DE KEN VE DA ILIMLARI................ 107
7.1. SÜREKL RASTLANTI DE KEN .................................................................. 107
7.1.1. Sürekli Olaslk Yo unluk Fonksiyonu ................................................ 107
7.1.2. Sürekli Da lm Fonksiyonu................................................................ 109
7.1.3. Beklenen De er ve Varyans ................................................................ 110
7.1.4. Ortak Da lml Sürekli Rastlant De i kenleri .................................. 111
7.2. SÜREKL DA ILIMLAR .................................................................................. 113
7.2.1. Normal Da lm .................................................................................. 113
7.2.2. Standart Normal Da lm.................................................................... 115
7.2.3. Üstel Da lm...................................................................................... 120
7.3. MERKEZ L M T TEOREM ............................................................................. 122
7.3.1. Binom Da lmnn Normal Da lma Yaknsamas............................ 122
7.3.2 Poisson Da lmnn Normal Da lma Yaknsamas.......................... 124
BÖLÜM 8 - ÖRNEKLEME VE DA ILIMLARI...................................................... 125
8.1. ÖRNEKLEME ................................................................................................. 125
8.1.1. Kapsam ............................................................................................... 126
8.1.2. Örnekleme Birimi................................................................................ 126
8.1.3. Çerçeve ............................................................................................... 126
8.1.4. Parametre ........................................................................................... 127
8.1.5. Örnekleme Hatas ............................................................................... 127
8.1.6. Örnekleme Büyüklü ünün Belirlenmesi.............................................. 127
8.2. ÖRNEKLEME YÖNTEMLER ........................................................................... 128
8.2.1. Basit Rasgele Örnekleme .................................................................... 128
8.2.2. Sistematik Örnekleme.......................................................................... 130
8.2.3. Tabakal Örnekleme............................................................................ 130
8.3. ÖRNEKLEME DA ILIMLARI........................................................................... 132
8.3.1. Örneklem Ortalamasnn Örnekleme Da lm................................... 132
8.3.2. Örnekleme Orannn Örnekleme Da lm.......................................... 134
8.3.3. t - Da lm.......................................................................................... 135

12. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
xii
x
8.3.4. Ki-kare Da lm ................................................................................. 135
8.3.5. Örneklem Varyansnn Örnekleme Da lm....................................... 137
8.3.6. F-Da lm........................................................................................... 138
BÖLÜM 9 - TAHM N ED C LER VE ARALIK TAHM N ...................................... 139
9.1. TAHM N ED C LER......................................................................................... 139
9.2. TAHM N ED C LER N ÖZELL KLER ............................................................... 141
9.2.1. Tutarllk ............................................................................................. 141
9.2.2. Yanszlk.............................................................................................. 141
9.2.3. Etkinlik................................................................................................ 142
9.2.4. Yeterlilik.............................................................................................. 142
9.2.5. Ortalama Hata Karesi ........................................................................ 142
9.3. ARALIK TAHM N .......................................................................................... 142
9.3.1. Kitle Ortalamasnn Aralk Kestirimi.................................................. 143
9.3.2. Kitle Orannn Güven Aral .............................................................. 148
9.3.3. Kitle Varyansnn Güven Aral ......................................................... 149
9.3.4. ki Kitle Ortalamas Arasndaki Farkn Güven Aral ....................... 150
9.3.5. ki Kitle Oranlar Arasndaki Farkn Güven Aral ........................... 154
BÖLÜM 10 - H POTEZ TESTLER VE KARAR VERME .................................... 155
10.1. H POTEZ TEST B LE ENLER ........................................................................ 155
10.2. H POTEZ TEST ADIMLARI............................................................................. 156
10.2.1. Hipotezlerin Kurulmas....................................................................... 156
10.2.2. Anlamllk Düzeyinin Seçilmesi........................................................... 158
10.2.3. Test statisti inin Belirlenmesi............................................................ 158
10.2.4. Karar Kuralnn Belirlenmesi ............................................................. 160
10.3. ORTALAMAYA L K N H POTEZ TESTLER ................................................... 161
10.3.1. Kitle Varyansnn Bilindi i Durum ..................................................... 161
10.3.2. Kitle Varyansnn Bilinmedi i Durum................................................. 164
10.4. VARYANSA L K N H POTEZ TESTLER ........................................................ 165
10.5. K TLE ORANINA L K N H POTEZ TESTLER ................................................. 168
10.6. K ORTALAMA ARASI FARKA L K N H POTEZ TESTLER ............................ 169
10.6.1. Ba ml Örneklemler Durumu............................................................. 169
10.6.2. Ba msz Örneklemler Durumu........................................................... 170
10.7. K K TLE ORANI ARASINDAK FARKIN H POTEZ TESTLER .......................... 172
10.8. ÇAPRAZ TABLOLARIN TEST ......................................................................... 173
10.9. HOMOJENL K TEST ....................................................................................... 176
10.10. TEK YÖNLÜ VARYANS ANAL Z ................................................................... 178
BÖLÜM 11 - KORELASYON KATSAYISI VE BAS T RESGRESYON............ 183
11.1. KORELASYON KATSAYISI ............................................................................. 183
11.1.1. Korelasyon Katsaysnn Hesaplanmas.............................................. 184
11.1.2. Korelasyon Katsaysnn Anlamllk Testi........................................... 185
11.2. BAS T DO RUSAL REGRESYON..................................................................... 187
11.2.1. Kitle Regresyon Modeli....................................................................... 188
11.2.2. Basit Do rusal Regresyon Modelinin Kestirimi ................................. 188
11.2.3. Regresyon Modelinin Açklama Gücü................................................. 191
11.2.4. Güven Aralklar ve Hipotez Testleri .................................................. 194

13. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
xiii
xi
BÖLÜM 12 - ENDEKS SAYILAR............................................................................ 199
12.1. TANIM VE ÖZELL KLER................................................................................. 199
12.2. MEKAN VE ZAMAN ENDEKSLER .................................................................. 200
12.2.1. Mekan Endeksleri................................................................................ 200
12.2.2. Zaman Endeksleri ............................................................................... 201
12.3. BAS T VE B LE K ENDEKSLER...................................................................... 203
12.3.1. Basit Endeksler ................................................................................... 203
12.3.2. Bile ik Endeksler................................................................................. 203
12.4. A IRLIKLI ENDEKSLER ................................................................................. 205
12.4.1. Temel Dönem A rlkl Laspeyres Endeksi ......................................... 206
12.4.2. Cari Dönem A rlkl Paasche Endeksi .............................................. 207
12.4.3. Fisher deal Endeksi ........................................................................... 209
12.4.4. Zincirleme Endeks............................................................................... 209
BÖLÜM 13 - STAT ST K PAKET YAZILIMLARI ................................................ 215
13.1. PAKET YAZILIM NED R ................................................................................. 215
13.2. STAT ST K PAKET YAZILIMLARI................................................................... 217
13.2.1. SPSS Paket Yazlm............................................................................ 217
13.2.2. Minitab Paket Yazlm........................................................................ 219
13.2.3. Di er Paket Yazlmlar........................................................................ 221
EKLER......................................................................................................................... 223
EK-A STANDART NORMAL DA ILIM TABLOSU ..................................................... 223
EK-B T DA ILIMI DE ERLER ................................................................................ 224
EK-C K -KARE DA ILIMI DE ERLER ................................................................... 225
EK-D F DA ILIMI DE ERLER ............................................................................... 226
YARARLANILAN KAYNAKLAR............................................................................. 229