QYTETERIMET ILIRE
 Lindja dhe zhvillimi i qyteteve ilire
Njoftimet me te hershme te shkruara per ekzistencen e qyteteve ne Iliri i
takojne mesit te shek IV para eres se re, por sic deshmojne dhe te dhenat
arkeologjike, zanafillen e tyre duhet ta kerkojme me heret, aty nga mesi i
shek V para eres se re.
Gjate shek IV-II para eres se re qyteti dhe jeta ne Iliri moren nje zhvillim
te vrullshem. Ato u zhvilluan vecanerisht ne krahinat e ultesires
bregdetare, nga Dyrrahu deri ne Apoloni. Qytetet ishin te ngritura mbi
kodra te mbrojtura nga pikepamja natyrore e te fortifikuara me mure
rrethuese te ndertuara me blloqe guresh te punuar.
Qyteti ilir ishte nje qender ekonomike, ku krahas skllavopronareve
jetonin dhe vepronin dhe zejtaret dhe tregtaret. Qyteti kishte edhe
funksion ushtarak, shoqeror e kulturor. Periudha e zhvillimit dhe e
lulezimit te qytetit e te kultures qytetare perkonte me kohen e fuqizimit
me te madh te shtetit Ilir.
 Arti dhe besimet
Ne epoken prehistorike iliret kishin te zhvilluar artin dekorativ, i cili gjeti
zbatim te gjere ne prodhimet e artizanatit, si ne enet prej balte ashtu dhe
ne objektet e zbukurimit prej bronzi. Motivet qe perdoreshin me shpesh
per zbukurim si trekendesha ,rombe, vija zigzage, rrathe etj kishin qellim
estetik, por dhe botekuptimor. Ne Lepenice te Vlores dhe ne Tren te
Korces jane gjetur piktura shkembore te bera me boje.
U shfaq skulptura prej guri qe paraqiste shtatore me veshje ilire.
Perhapje te gjere mori punimi i terrakotave prej balte te cilat paraqitnin
kryesisht forma qe adhuronte popullsia ilire. Kulti me i perhapur ishte
kulti i Diellit i cili simbolizohej ne forme rrethi, ne forme spirale dhe kryqi
te thyer. Shume i perhapur ka qene dhe kulti i gjarperit.
Gjuha ilire
Iliret flisnin nje gjuhe indoevropiane qe dallohej nga gjuhet e tjera te
kohes se lashte te ballkanit. Deri me sot nuk eshte zbuluar asnje
mbishkrim i plote i shkruar ne ilirisht.Ne mbishkrimet e zbuluara ka
shume emra njerezish qe shpjegohen me Ilirishten.

PELLUMBI ILIR
Bën pjesë në grupin e pëllumbave me ngjyra dhe është ndër pëllumbat
më të lashtë të Evropës. Është kultivuar në të gjithë territorin e Ilirisë.
Duke parë rëndësine simbolike të këti pëllumbi, romakët e morën dhe e
kultivuan më tutje duke ia dhënë emrin columba illiyrica që në shqip do
të thotë pëllumbi ilir.
Vendbanimet dhe varrezat ne kohen e bronzit
dhe te hekurit.
• Karakteristike kryesore e epokes se Bronzit (3000-1100 vjet para eres se
re) eshte lindja e metalurgjise se bronzit dhe si rrjedhoje veglat kryesore
te punes dhe armet pergatiteshin me kete material te ri. Krahas
vandbanimeve te hapura, te vendosura ne fusha pjellore e tarraca,
vendbanimeve shpellore e kasolleve te ngritura mbi hunj (Maliq,Belsh,
Gajtan, Benje, Konispol, Sovjan etj) nga fundi i epokes se bronzit linden
dhe vendbanimet e para te fortifikuara me mure (Bardher-Sarande,
Margellic-Fier etj).

Origjina ilire
• Mbi bazen e te dhenave arkeologjike, gjuhesore, antropologjike dhe te
burimeve te shkruara,kultura dhe etnosi ilir kane origjine autoktone
(vendase).
• Trualli historik i ilireve
Trualli historik i ilireve perfshin tere pjese perendimore te Ballkanit,
Kufiri verior i tyre eshte veshtire te percaktohet. Ka mendime se si kufi
natyror ishin deget e Danubit (Sava e Drava), kurse ne jug duke perfshire
dhe Epirin, kufiri shkonte deri ne gjirin e Ambrakise (Preveza). Ne lindje
si kufi natyror ishin lumenjte Morava e Vardar dhe ne perendim brigjet e
Adriatikut e te Jonit.
Fiset me te rendesishme ilire ishin: taulantet, ardianet, dardanet,
dalmatet, penestet, moloset, kaonet, tesprotet etj.
• Piramida e parë dhe më e madhe në botë ishte ilire ne Bosnje te
Sarajeves

Pjese nga struktura e mbretit ilir Pirro:
Punoi :#MesueseAurela