1. გაკვეთილი № 21
საშინაო დავალების შემოწმება
1. 1 (Fe) = 0,49 ( (FeO) = 0,51
2. 2 (FeCl2) = 0,077 ) (HCl) = 0,1472
3.
4. m(Al) : m(Fe2O3) = 1 : 2,96
5. m(Al) : m(Fe3O4) = 1 : 3,22
XI ტესტი
1. ნატრიუმი შეიძლება მივიღოთ:
1. ნატრიუმის მარილის წყალხსნარში რკინის ღეროს ჩაშვებით
2. ნატრიუმის ქლორიდის წყალხსნარის ელექტროლიზით
3. ნარიუმის ქლორიდის ნალღობის ელექტროლიზით
4. ნატრიუმის ტუტის წყალხსნარის ელექტროლიზით
2. რომელი დებულებაა ამომწურავი - წყლის სიხისტე გამოწვეულია:
1. ტუტე მეტალების კარბონატების და ჰიდროკარბონატების არსებობით
2. მხოლოდ მაგნიუმის და კალციუმის ჰიდროკარბონატების არსებობით
3. მაგნიუმის და კალციუმის კარბონატების არსებობით
4. მაგნიუმის და კალციუმის ხსნადი მარილების არსებობით
3. ნებისმიერ პირობებში რომელი რეაქციაა მცდარი?
1. 3TiO2 + 4Al = 2Al2O3 + 3Ti
2. 2PbO + C = 2Pb + CO
3. Hg + FeCl2 = HgCl2 + Fe
4. 3Fe + 4H2O = Fe3O4 + 4H2
4. რომელი დებულებაა სწორი?
1. ალუმინი ჩვეულებრივ პირობებში ადვილად შედის რეაქციაში
კონცენტრირებულ მინერალურ მჟავებთან (HCl, HNO3, H2SO4)
2. ალუმინოთერმიით მეტალების მიღებას საფუძვლად უდევს აღმდგენლად
ალუმინის გამოყენება
3. ალუმინის ოქსიდი ფუძე ოქსიდია, ამიტომ ის ტუტეებთან არ რეაგირებს

2. 2
4. ალუმინოთერმიით მეტალების მიღებას საფუძვლად უდევს დამჟანგველად
ალუმინის გამოყენება
5. ნებისმიერ პირობებში რომელი რეაქციაა შეუძლებელი?
6. ჩვეულებრივ პირობებში არ მიმდინარეობს:
7. რომელი ნივთიერების წყალხსნარია კირიანი წყალი?
1. CaO 2. CaCO3 3. CaCl2 4. Ca(OH)2
8. რომელი რეაქციაა მცდარი?
9. ნებისმიერ პირობებში რომელი რეაქციაა მცდარი?
10. თუჯის ბრძმედში გამოდნობის პროცესში:
1. CO აღადგენს რკინის მადანში შემავალ ოქსიდებს, მაგრამ ვერ აღადგენს
მადანში შემავალ SiO2 და MnO2
2. რკინის და კოქსის ურთიერთქმედებით მიიღება ცემენტიტი Fe3C, რომელიც
გამლღვალ რკინაში აღარ იხსნება
3. კაზმი შეიცავს ფლუსებს, რომლებიც კალციუმის და მაგნიუმის
სულფატებია
4. არცერთი პასუხი არ არის სწორი
შენიშვნა! ჯერ ვისწავლოთ XXI გაკვეთილი დაშემდეგ ვუპასუხოთ ტესტის კითხვებს.
თუჯის და ფოლადის წარმოება
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სუფთა რკინა რბილი, პლასტიკური, ჭედადი და გლინვადი
მეტალია. რკინის შენადნობები – თუჯი და ფოლადი ფართოდ გამოიყენება ტექნიკასა და
ყოფაცხოვრებაში.

3. 3
თუჯს იღებენ სპეციალურ ღუმელებში, რომლებსაც ბრძმედი ქვიათ. ბრძმედში
იტვირთება “კაზმი”, რომელიც რკინის მადნის, კოქსის და ფლუსებისგან შედგება. კოქსი
მიიღება ქვანახშირის გადამუშავებით. ის ნახშირბადისგან შედგება. კარგად იწვის და
წვისას ძალიან მაღალ ტემპერატურას იძლევა. სპეციალური ხვრელიდან შეუშვებენ
ჟანგბადით გამდიდრებულ ჰაერს.
კოქსის წვისას:
C + O2 → CO2↑
CO2 + C → 2CO↑
CO აღადგენს რკინის მადანში შემავალ რკინის ოქსიდებს
450-5000 3Fe2O3 + CO → 2Fe3O4 + CO2
0
600 Fe3O4 + CO → 3FeO + CO2
7000 FeO + CO → Fe + CO2
CO აღადგენს არამარტო რკინას, არამედ მადნის შემადგენლობაში შემავალ
მინარევებსაც, მაგ:
SiO2 + 2CO → Si + 2CO2
MnO2 + 2CO → Mn + 2CO2
გამლღვალი რკინა ბრძმედის ფსკერზე ჩამოედინება (აქ ტემპერატურა 18000-ს აღწევს).
რკინაში იხსნება Si, Mn და მინარევების აღდგენის სხვა პროდუქტები. ამასთანავე
რკინისა და კოქსის ურთიერთქმედებით მიიღება ცემენტიტი
3Fe + C → Fe3C (რკინის კარბიდი, ცემენტიტი)
რომელიც აგრეთვე იხსნება გამლღვალ რკინაში.
მინარევების დიდი რაოდენობა შეიძლება ასე ავიცილოთ ნადნობში: კაზმი შეიცავს
ფლუსებს. ფლუსები კალციუმის და მაგნიუმის კარბონატებია. გახურებისას ისინი
იშლებიან
CaCO3 → CaO + CO2 MgCO3 → MgO + CO2
ეს ფუძე ოქსიდები რეაგირებენ სილიციუმის ორჟანგთან და წარმოქმნიან რკინაში
უხსნად სილიკატებს, რომლებიც წიდის სახით რკინის ნადნობს ზემოდან მოექცევა.
სპეციალური ხვრელიდან ჯერ გამოუშვებენ წიდას, მეორე ხვრელიდან კი ნადნობს.
ღუმელის მთელი შემცველობა იწევს ქვემოთ. ზემოდან ემატება ახალი ულუფა კაზმი და
ასე განუწყვეტლივ მიმდინარეობს პროცესი.
მიღებული ნადნობი შეიცავს არანაკლებ 92% რკინას. 4%-მდეა ნახშირბადი, 4%-მდეა
სილიციუმი და 1% მანგანუმი და მცირე რაოდენობით სხვა კომპონენტები. ასეთ
შენადნობს თუჯი ქვია. თუჯი მაგარი შენადნობია, მყიფეა, არ იჭედება და არ იგლინება.
ძნელად მუშავდება სახარატო და საზეინკლო ინსტრუმენტებით. მაგრამ თუჯს კარგი
სამსხმელო თვისებები აქვს. ე.ი. წინასწარ გამზადებულ ყალიბში თუ ჩავასხამთ
გამლღვალ თუჯს ის ბოლომდე ავსებს ამ ფორმას, გაცივებისა და გამყარების შემდეგ
შემოეცლება ყალიბი და მიიღება მზა დეტალი.
მიღებული თუჯის უდიდესი ნაწილი გამოიყენება ფოლადის მისაღებად. ფოლადის
მიღების ერთ-ერთი მეთოდია მარტენის ღუმელის მეთოდი. საჭიროა რკინის
შენადნობიდან მოვაცილოთ სილიციუმი, მანგანუმი და სხვა მინარევები, ხოლო
ნახშირბადის შემცველობა უნდა გახდეს 1,7%-ზე ნაკლები. მარტენის ღუმელში თავსდება
გამლღვალი თუჯი, ჯართი და ამ ნარევში სპეციალური მილებით ჩაუშვებენ ჟანგბადით
გამდიდრებულ ჰაერს.
მიმდინარეობს რეაქციები:
2Fe + O2 → FeO
მიღებული რკინის ოქსიდი ჟანგავს არასასურველ მინარევებს

4. 4
2FeO + Si → 2Fe + SiO2
FeO + Mn → Fe + MnO
FeO + C → Fe + CO
CO აირის სახით მოცილდება, SiO2 და MnO რკინაში არ იხსნება და წიდის სახით
ზემოდან მოადგება ნალღობს, რომლის მოცილების შემდეგ გადმოღვრიან გამლღვალ
ფოლადს.
ფოლადი მაგარი, ჭედადი, გლინვადი შენადნობია. ადვილად მუშავდება და ერთად
აღებულ ყველა მეტალზე და შენადნობზე ბევრად უფრო მეტი იწარმოება
მეტალურგიულ კომბინატებში. გამოიყენება მშენებლობაში (არმატურა),
მანქანათმშენებლობაში, ყოფაცხოვრებაში და .ა.შ.