4. Projekt „Ekonomia społeczna w praktyce” wpisuje się w europejską
Inicjatywę Wspólnotową EQUAL, od 2004 r. wdraŜaną takŜe w Polsce. Realizacja
Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL odbywa się przez opracowanie i sprawdzanie w
praktyce innowacyjnych rozwiązań prowadzących do zwalczania wszelkich form
dyskryminacji i nierówności związanych z rynkiem pracy. Nadrzędnym celem
EQUAL jest inicjowanie zmian sposobów udzielania pomocy grupom
dyskryminowanym na rynku pracy. Projektodawcami PIW EQUAL są Partnerstwa
na rzecz Rozwoju (PRR).
Działania Partnerstw koncentrowały się wokół pięciu obszarów
tematycznych. Jeden z tematów - Temat D poświęcony był wzmocnieniu krajowej
gospodarki społecznej, (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz
społeczności lokalnych oraz poprawie jakości miejsc pracy. Głównym przesłaniem
było wsparcie i wypracowywanie tworzenia polskiego modelu gospodarki
społecznej, powiązanej z lokalnymi rynkami pracy, a takŜe wypracowanie metod
zaangaŜowania społeczności lokalnych na rzecz wykorzystania instrumentów
gospodarki społecznej w aktywizacji zawodowej.
W powyŜsze załoŜenia wpisywał się projekt „Ekonomia społeczna w
praktyce” realizowany przez 14 podmiotów - organizacji pozarządowych, Instytut
Studiów Politycznych PAN, firmę komputerową MaroonPoint, Gminę Kwilcz.
Projekt administrowała Fundacja Barka.
W ramach projektu testowano i wdraŜano system wsparcia rozwoju inicjatyw
ekonomii społecznej w trzech środowiskach, duŜego miasta, małego miasta oraz
na wsi.
Niniejsza publikacja przedstawia rezultaty projektu „Ekonomia społeczna w
praktyce”, w środowisku wiejskim.
Krystyna Dorsz
Stowarzyszenie
Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny
„Dla Ludzi i Środowiska”
3
5. W ramach projektu Ekonomia społeczna w praktyce wypracowywano i wdraŜano
w trzech środowiskach system wsparcia rozwoju inicjatyw ekonomii społecznej.
Jednym z obszarów realizacji była gmina wiejska.
Na obszarach wiejskich w Polsce Ŝyje obecnie około 14 mln ludzi. Wśród nich 58%
posiada gospodarstwa rolne, jednak tylko 15 proc. utrzymuje się z nich. Drugą grupę
stanowią mieszkańcy wsi nie mający własnego gospodarstwa. Jest ich 42 % i ta grupa liczy
około 6 mln osób. Struktura źródeł utrzymania ludności wiejskiej jest bardzo zróŜnicowana.
Pośród nich 17% mieszkańców wsi Ŝyje wyłącznie lub głównie z niezarobkowego źródła,
jak emerytury i renty, a co najistotniejsze 39% mieszkańców wsi jest utrzymywanych przez
pozostałych członków rodziny.
Na tym tle problemy bezrobocia i wiąŜącego się z nim ubóstwa są znacznie trudniejsze do
rozwiązania niŜ w mieście. Szacuje się, Ŝe bezrobocie na obszarach wiejskich obejmuje
około miliona osób. Obok bezrobocia rejestrowanego w rodzinach nie mających
gospodarstw (31%) i w rodzinach posiadających gospodarstwa rolne (13,4%), zjawiskiem
charakterystycznym dla polskiej wsi jest tzw. bezrobocie ukryte w rolnictwie. Wg
ekspertów zajmujących się wsią, bezrobocie ukryte wynosi około 800 000 osób. Są to
członkowie rodzin uŜytkujących gospodarstwo rolne, którzy faktycznie nie mają
zatrudnienia w gospodarstwach.. Szczególną kategorię wśród bezrobotnych stanowią byli
pracownicy PGR i ich rodziny. W latach 1989 – 2000 liczba zatrudnionych w byłych PGR
obniŜyła się z 450 000 do około 120 000. Powodem były procesy związane ze zmianami
własnościowymi. Wiele gospodarstw zostało przejętych przez prywatnych przedsiębiorców,
którzy minimalizowali zatrudnienie. Inne zostały rozwiązane, a ziemia i zabudowania
przeszły w gestię Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zmienionej później na Agencję
Nieruchomości Rolnych. .
Odnosząc się do sytuacji na obszarach wiejskich, naleŜy takŜe zwrócić uwagę na
czynniki, które w istotny sposób róŜnicują sytuację mieszkańców miast, miasteczek oraz
wsi. Na pozycję mieszkańców wsi na rynku pracy wpływają: jakość edukacji, kwalifikacje
zawodowe, sytuacja materialna, źródła dochodu, moŜliwość tworzenia alternatywnych form
zatrudnienia. Struktura bezrobotnych na wsi ze względu na wykształcenie jest znacznie
mniej korzystna niŜ w przypadku bezrobotnych zamieszkałych na obszarach miejskich, co
zmniejsza ich szanse na podjęcie pracy. Niski poziom wykształcenia jest takŜe powaŜną
4
6. barierą dla rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej . Poziom wykształcenia
ludności wiejskiej to kolejny wskaźnik pokazujący dystans, który mieszkańcy wsi muszą
pokonać, by skutecznie rywalizować z mieszkańcami miast na trudnym rynku pracy. Nadal
43% mieszkańców wsi ma zaledwie podstawowe wykształcenie (w miastach 24%),
natomiast wykształcenie wyŜsze zaledwie 4,3%, gdy w miastach 13,7%.
Wsparcie mieszkańców wsi w procesie ich równania do poŜądanego poziomu Ŝycia w
Polsce poakcesyjnej staje się więc problemem pierwszoplanowym w polityce społecznej
prowadzonej na terenach wiejskich. Powinno to być wsparcie ujawniające i wyzwalające
potencjały osobiste oraz grupowe mieszkańców wsi. Jego cel powinno stanowić stworzenie
takich warunków, by ludzie nie mogący znaleźć swojego miejsca w zmieniającym się
świecie wykorzystali do maksimum swe własne potencjały, moŜliwości działania, z
poŜytkiem dla siebie i dla innych. Potrzebne im są do tego: wiedza, jak to zrobić,
przekonanie, Ŝe moŜna i warto to zrobić, oraz wsparcie w działaniu. Wymaga to działań o
charakterze aktywizującym, w miejsce dotychczas dominujących działań o charakterze
pomocowym. Przykładem takiego działania było Partnerstwo na Rzecz Rozwoju „Ekonomia
społeczna w praktyce” (projekt dofinansowany ze środków Inicjatywy Wspólnotowej
EQUAL), powołane dla wsparcia rozwoju polskiego modelu gospodarki społecznej. Dla
realizacji tego celu powstały trzy modelowe centra ekonomii społecznej: w duŜym mieście
(Poznań), małym mieście (Drezdenko) i na obszarach wiejskich – w Kwilczu wraz z filią w
Lwówku Wlkp. Ich misją jest wsparcie polskiego modelu gospodarki społecznej poprzez
doprowadzenie do integracji społeczno-zawodowej osób długotrwale bezrobotnych.
Gminy Kwilcz i Lwówek Wlkp., kwalifikowane jako obszary wiejskie, borykają się
zarówno z wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, z ukrytym bezrobociem, jak i z
problemami pozostałymi po dawnych PGRach. Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych
tutaj zamieszkujących wymaga zatem podjęcia kompleksowych działań, które pomogą im
w znalezieniu zatrudnienia. Rozwiązaniem, a przynajmniej złagodzeniem ich problemów
moŜe być ekonomia społeczna, jako bardziej przyjazna osobom słabszym, potrzebującym
wieloaspektowego wsparcia.
Projekt „Ekonomia społeczna w praktyce” realizowało 3 partnerów z gminy Kwilcz -
Stowarzyszenie Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”,
Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka oraz Gmina Kwilcz. Z gminy Lwówek
Wlkp. w programie jako partner uczestniczyło Stowarzyszenie Integracji Społeczności
5
7. Lokalnych „Wielkopomoc”. W ramach realizacji projektu wypracowywano i wdraŜano
model wspierania inicjatyw ekonomii społecznej. Model ten powstał poprzez
współuczestnictwo stowarzyszeń, spółdzielni, Centrum Integracji Społecznej, Centrum
Ekonomii Społecznej, partnerów publicznych. Na jego przykładzie moŜemy
przeanalizować, jaki proces i jakie podmioty tworzą system wsparcia dla ekonomii
społecznej na obszarach wiejskich.
STOWARZYSZENIA
Niski stopień samoorganizacji mieszkańców wsi jest jednym z powaŜniejszych
problemów, które w zasadniczy sposób mogą utrudniać podejmowanie inicjatyw na rzecz
ekonomii społecznej. Mieszkańcy wsi na ogół w niewielkim stopniu angaŜują się w
organizowanie Ŝycia społecznego. Nie mają teŜ często poczucia, Ŝe sami mogą kreować
rzeczywistość. Stąd głównym inicjatorem działań o charakterze lokalnym staje się gmina.
Na wsi działają nieliczne organizacje, a te, które funkcjonują, są na ogół niewielkie i nie
odgrywają istotnej roli w środowisku. Nie mają decydującego wpływu na Ŝycie lokalnej
społeczności, dla samorządu nie są równowaŜnym partnerem, który moŜe realizować
zadania publiczne powierzone gminie. Słabość organizacji pozarządowych na obszarach
wiejskich wynika z ich złej kondycji finansowej oraz braku lokalnych liderów, a takŜe braku
majątku, na którym moŜna budować stabilizację. Większość organizacji pozarządowych w
gminie nie ma po prostu kapitału umoŜliwiającego im prowadzenie działalności. Dla
realizacji swoich statutowych celów zwracają się więc coraz częściej w stronę samorządu
lokalnego, od którego oczekują finansowego wsparcia. Stąd większość przedstawicieli gmin
widzi w organizacjach pozarządowych jedynie odbiorcę publicznych funduszy, a czasem
konkurenta w kolejce po publiczne środki. Jednocześnie organizacje nie są przygotowane do
sięgania po środki zewnętrzne, na przykład w konkursach, w tym takŜe po środku unijne. W
poprzednim okresie finansowania 2004-2006 tylko 2 proc. organizacji otrzymało wsparcie
w ramach funduszy unijnych. Nie ma statystyk, jaka liczba wśród tej grupy ma swoje
siedziby na obszarach wiejskich, ale prawdopodobnie jest to tylko ułamek spośród nich.
6
8. Kapitalne znaczenie dla rozwoju ekonomii społecznej ma budowanie kapitału
społecznego poprzez inicjowanie lokalnych stowarzyszeń. Stowarzyszenia są bardzo
dobrym sposobem do budowania systemu i wdraŜania modelu ESP na wsi. Zakładane
przez mieszkańców wiosek mają tę nieocenioną wartość, Ŝe w najlepszy sposób integrują
lokalną społeczność. Poprzez stowarzyszenia łatwiej podejmować wspólne inicjatywy Przy
stowarzyszeniu moŜna zainicjować działalność Klubu Integracji. Łatwiej takŜe organizować
wspólne spotkania. Stowarzyszenia i Kluby to bardzo waŜne elementy, bez których model
na wsi nie ma szans na funkcjonowanie. Są one pierwszym elementem aktywizacji lokalnej
społeczności oraz aktywizacji osób bezrobotnych. A rozwój lokalny jest uwarunkowany
aktywizacją jego mieszkańców. Bez zabrania społeczności lokalnych w proces przemian nie
ma szans na budowanie kapitału społecznego,
W gminie Kwilcz sytuacja wyjściowa była stosunkowo niezła. W 2003 r. gmina
zainicjowała konkurs „Sołectwo Aktywne”. Poprzez konkurs mieszkańcy wsi są zachęcani
do wspólnego decydowania o przyszłości swojego środowiska, kultywowania lokalnych
tradycji i obyczajów itp. Takie ukierunkowanie programu sprzyja organizowaniu się
mieszkańców w formalne i nieformalne grupy, które stają się aktywnym podmiotem przy
realizacji programów na rzecz lokalnego społeczeństwa oraz aktywnym partnerem
samorządu gminnego. W środowisku działa teŜ kilka organizacji, które podejmują wiele
ciekawych i cennych inicjatyw. Jest stowarzyszenie Tęcza, prowadzące warsztaty terapii
zajęciowej, funkcjonuje lokalne koło agroturystyki, jest silna grupa starszych osób
zorganizowana w Koło Emerytów i Rencistów, stowarzyszenia sportowe, Kwileckie
Towarzystwo Przyjaciół Europy. Aktywnie działa równieŜ Stowarzyszenie Wsi Prusim
„Jezioraki”. Jest Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka, prowadzące ośrodek dla
bezdomnych.. W gminie Kwilcz działa teŜ pierwsze na terenach wiejskich Centrum
Integracji Społecznej, załoŜone przez Stowarzyszenie Regionalny Ośrodek Socjalno-
Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”. ROSE jako jedna z niewielu organizacji na terenach
wiejskich skutecznie aplikowało ośrodki unijne.
W gminie Kwilcz brakowało jednak inicjatyw, które tworzyli sami mieszkańcy
poszczególnych sołectw.
Od sierpnia 2005 r. Stowarzyszenie ROSE prowadziło intensywną kampanię
zapraszając osoby bezrobotne do CIS. Przez kilka miesięcy odbyło się kilkadziesiąt
7
9. najróŜniejszych spotkań. Zarówno w gminie, w parafiach, jak i w poszczególnych wioskach.
Szukano lokalnych liderów, rozmawiano z sołtysami, spotykano się z bezrobotnymi
mieszkańcami gminy Kwilcz. Był to czas o tyle waŜny, Ŝe w sposób systemowy
przedstawione zostały projekty wdraŜane na terenie gminy. Jednocześnie ten osobisty
kontakt i rozmowy zaprocentowały stworzeniem klimatu zaufania. Ta animacja otworzyła
lokalne środowisko na nowe inicjatywy i ułatwiła zakładanie własnych stowarzyszeń
przez mieszkańców wsi.
Proces powoływania lokalnych stowarzyszeń w gminie Kwilcz rozpoczęli
mieszkańcy Mościejewa. Grupa kobiet uczestnicząca w zajęciach Centrum Integracji
Społecznej zainicjowała u siebie Klub Integracyjny. Kobiety uznały, Ŝe warto podjąć
działania u siebie. To one zdecydowały, Ŝe chcą organizować u siebie w wiejskiej świetlicy
spotkania dla swoich sąsiadów. Od marca 2006 r. w kaŜdą środę świetlica oddana była do
dyspozycji osób, które załoŜyły Klub Integracyjny. Oddanie świetlicy na potrzeby Klubu
zostało uzgodnione z sołtysem. Kobiety w Mościejewie zaraziły swoją aktywnością duŜą
grupę osób. Na spotkania, szkolenia w Klubie przychodziło regularnie ponad 20 osób. Klub
organizował duŜe imprezy integracyjne, na które zapraszani byli wszyscy mieszkańcy wsi,
przedstawiciele innych miejscowości, takŜe z gminy i powiatu. Klub podejmował działania
na rzecz dzieci i młodzieŜy. Dla nich odbywały się okolicznościowe imprezy, Andrzejki,
Wigilia, Dzień Dziecka. Pomocą mieszkańcom w animacji lokalnej słuŜyło stowarzyszenie
Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny, sprawujące niejako patronat nad tą inicjatywą.
Proces takiej aktywności trwał w Mościejewie ponad rok, kiedy to środowisko Mościejewa
doszło do przekonania, Ŝe naleŜy sformalizować swoje działania. W lipcu 2007 r.
zarejestrowane zostało lokalne stowarzyszenie.
Czas tak intensywnie przepracowany ze społecznością Mościejewa zaowocował tym,
Ŝe znacznie łatwiej podejmowano rozmowy w innych miejscowościach. W ciągu kilku
miesięcy 2007 r. w 6-tysięcznej gminie powstało 8 stowarzyszeń.
Proces powstawania stowarzyszeń wspierało Centrum Ekonomii Społecznej.
Pracownicy Centrum uczestniczyli w spotkaniach grup inicjatywnych, doradzali, w jaki
sposób przeprowadzić wszystkie sprawy formalne związane z zarejestrowaniem
stowarzyszeń w Krajowym Rejestrze Sądowym, pomagali wypełniać niezbędną
8
10. dokumentację. Podpowiadali, jakie trzeba spełnić wymogi, aby stowarzyszenie rozpoczęło
działalność. W ten sposób w ośmiu wioskach powstały lokalne stowarzyszenia.
Nazwa organizacji Prezes Siedziba
Stowarzyszenie Daleszynek
Danuta Gapik Daleszynek 18/4
„Babiniec”
Stowarzyszenie Chudobczyce
Krzysztof Agaciński Chudobczyce 8/2
„Wspólnie w Przyszłość”
Stowarzyszenie Kurnatowiczanie Wojciech Woś Kurnatowice 8A
Stowarzyszenie Mościejewo Mościejewo -
Ewa Lubik
„Sami Sobie i Dla Innych” Świetlica Wiejska
Upartowo -
Stowarzyszenie Upartowo Michalina Sroka
Świetlica Wiejska
Stowarzyszenie Wituchowo Maria Piątek Wituchowo 11/2
Stowarzyszenie Wsi
Kazimierz Kostrzyński Kubowo 12
Kubowo - Stara Dąbrowa
ul. Sportowa 1
Stowarzyszenie Ziemi Luboskiej Zenon Kowalka
64-423 Lubosz
Wszystkie te stowarzyszenia które podjęły działalność na rzecz lokalnej
społeczności i zajęły się budowaniem swojej małej ojczyzny.
Podobny proces zachodził takŜe w gminie Lwówek Wlkp. W momencie rozpoczęcia
realizacji programu "Ekonomia społeczna w Praktyce” na terenie gminy Lwówek działało
kilka organizacji - Stowarzyszenie Współpracy z Zagranicą, zajmujące się budowaniem
kontaktów z partnerami zagranicznymi; w sferze wykluczenia społecznego działają
Stowarzyszenie Integracji Społeczności Lokalnych "WIELKOPOMOC", Fundacja
Gospodarstwo Edukacji Ekologicznej Marszewo zajmująca się takŜe popularyzacją wiedzy
z zakresu ekologii w rolnictwie, Stowarzyszenie Pomocy i Integracji Bezrobotnych "Lepsza
Przyszłość" Władysławowo. Ogólnopolskie Stowarzyszenie na Rzecz osób z
Upośledzeniem Umysłowym koło Lwówek prowadzi Warsztaty Terapii Zajęciowej.
Ponadto aktywnych jest kilka Kół Gospodyń Wiejskich i stowarzyszenia sportowe.
9
11. W trakcie realizacji projektu w gminie powstało osiem nowych stowarzyszeń.
Nazwa organizacji Prezes zarządu Siedziba organizacji
Wiesława Świetlica wiejska
Stowarzyszenie „Aktywna Wieś”
Fornalik – Lisek Zębowo
Stowarzyszenie Świetlica wiejska
Andrzej Loba
„Aktywne Grońsko” w Grońsku
Stowarzyszenie Mieszkańców Świetlica wiejska
Andrzej Jędrzejczak
Zgierzynki w Zgierzynce
Stowarzyszenie Amatorski ruch Miejsko Gminny Dom
Zbigniew Torchała
artystyczny „ARA” Kultury we Lwówku
Stowarzyszenie Mieszkańców Zespół Szkoły i
Renata Marciniak Przedszkola w
Chmielinki
Chmielinku
Świetlica wiejska
Stowarzyszenie Mieszkańców Brodów
w Brodach
Miejsko Gminny Dom
Stowarzyszenie „SPEKTRUM” Renata Torchała
Kultury we Lwówku
Stowarzyszenie Mieszkańców Szkoła Podstawowa
Danuta Konieczka
Posadowa w Posadowie
Powstałe stowarzyszenia w gminie Kwilcz i w gminie Lwówek Wlkp. to inicjatywy
nowej gospodarki społecznej, zorientowane nie tylko na korzyści członków – zasada
wzajemności, ale przede wszystkim na korzyści społeczne, zwłaszcza społeczności
lokalnych i środowisk marginalizowanych, do jakich niestety naleŜą obszary wiejskie
poprzez swoją peryferyjność, brak dostępu do nowoczesnych technologii itp. Ekonomia
społeczna oparta na wartościach solidarności, partycypacji i samorządności, odgrywa tutaj
kluczową rolę w społecznym rozwoju lokalnym. Pozwala wykorzystywać zasoby ludzkie w
sposób komplementarny do sektora prywatnego i publicznego, zapobiega wykluczeniu
społecznemu i łagodzi napięcie społeczne. Szerzej, ekonomia społeczna wspomaga proces
budowania społeczeństwa obywatelskiego, tak niezwykle potrzebnego na obszarach
wiejskich. Doskonale widoczne jest to w gminach, gdzie był realizowany projekt
„Ekonomia społeczna w praktyce”.
Obywatele poprzez swoje instytucje, wspólnoty, związki, stowarzyszenia, fundacje,
przedsiębiorstwa społeczne mogą organizować w sposób pełny nowe społeczne Ŝycie, a
państwo powinno, zgodnie z zasadą pomocniczości, tworzyć jedynie niezbędne warunki dla
funkcjonowania róŜnorodnych przedsięwzięć obywatelskich..
10
12. Powstałe stowarzyszenia animują rozwój rynku róŜnorakich usług świadczonych na
rzecz społeczności lokalnych. Przykładem moŜe być szereg szkoleń przeprowadzanych w
ramach projektu „Ekonomia społeczna w praktyce”, skierowanych do osób bezrobotnych.
Gros tych szkoleń odbywało się we współdziałaniu z lokalnymi stowarzyszeniami, które
wspomagały proces rekrutacji beneficjentów czy uŜyczały pomieszczeń dla realizacji
szkolenia. Tak przeprowadzone zostały m.in. szkolenia z wikliniarstwa, rękodzieła,
opiekunek środowiskowych. Stowarzyszenia włączały się takŜe w inne działania projektu,
jak chociaŜby organizacja lokalnych spotkań.
Przykład przeprowadzonych szkoleń jest świadectwem na to, iŜ poprzez stowarzyszenia
moŜna takŜe prowadzić edukację ustawiczną. W ten sposób bezpośrednio w miejscu
zamieszkania dorośli mieszkańcy wsi mogą podnosić swoje kwalifikacje zawodowe w celu
podjęcia pracy czy przekwalifikowania. Budowany jest kapitał społeczny.
CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
WaŜnym elementem w systemie rozwoju inicjatyw ekonomii społecznej jest Centrum
Integracji Społecznej. Jest to forma aktywizacji dla osób długotrwale bezrobotnych,
wykluczonych, z niską motywacją do podjęcia pracy lub innej działalności. Poprzez
reintegrację społeczną i zawodową prowadzoną systemowo CIS jest skuteczną metodą
rozwiązywania problemów ubóstwa i bezrobocia szczególnie na wsi.
Na znaczenie Centrum Integracji Społecznej dla budowania systemu wspierania i rozwoju
inicjatyw ekonomii społecznej w gminie wiejskiej wskazywały ewaluatorki z Polskiej
Akademii Nauk podczas badań projektu „Ekonomia Społeczna w Praktyce”, dlatego warto
temu zagadnieniu poświęcić takŜe trochę uwagi.
Stowarzyszenie ROSE załoŜyło pierwszy CIS wiejski. Od początku teŜ Kwileckie
Centrum Integracji Społecznej poprzez swoje działania wpisuje się w ekonomię społeczną.
CIS jest nową formą przedsięwzięć ekonomii społecznej. Tworzenie Centrum
Integracji Społecznej umoŜliwia Ustawa o zatrudnieniu socjalnym, uchwalona w 2003 r.
Po nowelizacji ustawy status Centrum Integracji Społecznej nadawany jest na okres 5 lat
przez Wojewodę. Centrum Integracji Społecznej moŜe być tworzone zarówno przez
11
13. organizacje pozarządowe, jak i przez samorządy, jako jednostki wydzielone organizacyjnie i
budŜetowo. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym określa precyzyjnie, jakie działania naleŜy
prowadzić w Centrum :
społeczno-ekonomiczne – rozumiane jako uczenie aktywności w sferze
reintegracji społecznej i zawodowej, resocjalizacja i socjalizacja,
edukacyjne – rozumiane jako praktyka działania w zakresie szeroko rozumianej
reorientacji zawodowej oraz doskonalenia zawodowego,
terapeutyczne – rozumiane jako eliminowanie źródeł, objawów, skutków
psychologiczno-społecznych dysfunkcji,
ochronne - rozumiane jako zabezpieczenia odpowiednich warunków nauki
zawodu, pracy, czasu pracy, wyŜywienia.
CIS łączy dwa komponenty – reintegrację społeczną i reintegrację zawodową.
Reintegracja społeczna
Ma na celu odbudowanie, kształcenie i podtrzymywanie uczestników projektu umiejętności
uczestniczenia w Ŝyciu społeczności lokalnej i pełnieniu ról społecznych w miejscu pracy,
zamieszkania lub pobytu, naukę planowania Ŝycia i zaspokajania potrzeb własnym
staraniem, zwłaszcza przez moŜliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie
lub działalność gospodarczą a takŜe uczenie umiejętności gospodarowania posiadanymi
środkami pienięŜnymi. Program reintegracji społecznej obejmuje poradnictwo
psychologiczne, grupę wsparcia, edukacje ogólną
Reintegracja zawodowa
Dotyczy odbudowywania, podwyŜszania i podtrzymywania kwalifikacji zawodowych a
takŜe nabywania nowych umiejętności zawodowych u beneficjentów CIS, co ma prowadzić
do zdolności samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy, przygotować do działalności
wytwórczej, usługowej i handlowej.
Reintegracja zawodowa obejmuje:
indywidualny program zatrudnienia socjalnego
12
14. szkolenia zawodowe, na które składają się:: edukacja zawodowa (kursy,
szkolenia) i praktyka w warsztatach aktywizacji zawodowej: wytwórczych,
usługowych i handlowych
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym wprowadziła takŜe moŜliwość dla uczestników
Centrum Integracji Społecznej, po zakończeniu Programu, podejmowania zatrudnienia
wspieranego. Jest to forma zatrudnienia na wolnym rynku pracy przy wsparciu Starostwa
Powiatowego Pracodawca, który zdecyduje się na zatrudnienie absolwenta CIS, podpisuje
ze starostą umowę, a starosta zobowiązuje się do refundacji części wynagrodzenia tej osoby
przez pierwszych 12 miesięcy zatrudnienia w następującej wysokości - 100 proc. zasiłku dla
bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne przez pierwsze trzy miesiące, 80
proc. zasiłku dla bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne przez następne
trzy miesiące, 60 proc. zasiłku wraz ze składką przez następne sześć miesięcy.
Zatrudnienie na wolnym rynku, zatrudnienie wspierane oraz załoŜenie spółdzielni
socjalnej to trzy formy podjęcia pracy po zakończeniu uczestnictwa w Centrum Integracji
Społecznej. CIS, prowadzony przez stowarzyszenie ROSE, które działa w otoczeniu i na
rzecz ekonomii społecznej, kładzie duŜy nacisk na przygotowanie swoich uczestników do
załoŜenia i prowadzenia spółdzielni socjalnych.
SPÓŁDZIELNIE SOCJALNE
W 2005 r. dodanie działu IV do Ustawy Prawo spółdzielcze dało moŜliwość tworzenia
spółdzielni socjalnych w Polsce. Bazując na tych zapisach oraz na wprowadzonym pojęciu
spółdzielnia socjalna do Ustawy o promocji zatrudnienia rozpoczęliśmy proces zakładania
spółdzielni socjalnych.
Stowarzyszenie ROSE od początku pracowało z kilkoma grupami inicjatywnymi, spośród
których zarejestrowane zostały cztery spółdzielnie:
Spółdzielnia socjalna Świt – rejestracja październik 2005
Spółdzielnia socjalna Kram – rejestracja wrzesień 2005
Spółdzielnia socjalna Nadzieja – rejestracja październik 2005
13
15. Spółdzielnia socjalna Marszewo – rejestracja listopad 2005
Początki były trudne z wielu powodów. Niespójne prawo uniemoŜliwiło sięgnięcie po
dotacje z Powiatowego Urzędu Pracy. Spółdzielnie próbowały wówczas pozyskać środki z
Powiatowego Urzędu Pracy w Międzychodzie. Jednak Ŝadna z nich nie otrzymała dotacji na
rozpoczęcie działalności. Problem wiązał się z róŜną interpretacją przepisów. ZłoŜone pismo
do PUP, jeszcze przez zarejestrowaniem spółdzielni, informujące o inicjatywie nie
wywołało odzewu ze strony Urzędu. Natomiast po rejestracji spółdzielni w Krajowym
Rejestrze Sądowym nie było juŜ moŜliwości pozyskania środków. Niestety nie było
wówczas rozporządzenia, które regulowałoby te kwestie w sposób jednoznaczny.
NiemoŜność uzyskania dofinansowania na rozpoczęcie działalności znacznie utrudniła
funkcjonowanie spółdzielni. Praktycznie tylko Spółdzielnia Socjalna Kram rozpoczęła
działalność jesienią 2005 r. Pozostałe przez blisko rok nie funkcjonowały. W tym czasie
Spółdzielnia Socjalna Nadzieja i Spółdzielnia Socjalna Świt podjęły decyzję o połączeniu.
Dziś jest to jedna Spółdzielnia Socjalna Świt.
Spółdzielnie uzyskały w pierwszych miesiącach po zarejestrowaniu dotacje z
Ministerstwa Pracy w wysokości 15 tys. zł. Nie były to jednak wystarczające środki na
uruchomienie planowanych działalności. Dopiero granty z programu PIW Equal w ramach
projektu „Ekonomia społeczna w praktyce” dały moŜność uruchomiania planowanych
działalności i zatrudnienia członków spółdzielni.
W gminach Kwilcz i Lwówek powstały jeszcze dwie spółdzielnie socjalne. Jedną
załoŜyły uczestniczki Centrum Integracji Społecznej. Druga powstała wokół partnerstwa w
Lwówku Wlkp.
Spółdzielnie podejmują róŜnorodne działalności. Ich aktywność w zakresie działań
gospodarczych jest przykładem szukania nisz i budowania lokalnego rynku usług.
Spółdzielnia Socjalna Świt zajmuje się usługami gastronomiczno-hotelarskimi, prowadzi
centrum konferencyjno-szkoleniowe oraz uruchamia produkcję makaronów ekologicznych.
Obie te działalności zostały dofinansowane przez Fundusz Grantowy z projektu ESP. Świt
powiązany jest ze stowarzyszeniem Integracyjnym Wspólnoty Barka, z którym ściśle
współpracuje. Działalność prowadzi, wynajmując obiekty od Fundacji Barka.
Spółdzielnia Socjalna Kram to przykład współdziałania na płaszczyźnie ekonomicznej z
Centrum Integracji Społecznej. Kram obsługuje CIS, przygotowując dla jego uczestników
14
16. posiłki. Wykonuje drobne remonty i wspiera Centrum w zakresie konserwacji i utrzymania
obiektów. Ponadto Spółdzielnia Kram dzięki środkom z Funduszu Grantowego uruchomiła
Centrum Ogrodnicze, sytuując je w Kwilczu, gdzie dotychczas nie było takiego sklepu.
Znalazła niszę do prowadzenia swojej działalności. Centrum znajduje się w części starego
nieuŜytkowanego dworca PKP.
W Kwilczu działa teŜ Kwilecka Spółdzielnia Socjalna, świadcząca usługi gastronomiczne.
Ta spółdzielnia to takŜe przykład szerokiego współdziałania wielu lokalnych podmiotów.
Kwilecka Spółdzielnia wynajęła lokal, w którym uruchamia jadłodajnię. Pomieszczenia
remontuje Spółdzielnia Socjalna Kram wspólnie z uczestnikami Centrum Integracji
Społecznej.
Kolejne działające na tym terenie spółdzielnie to przykład współdziałania podmiotów
ekonomii społecznej z lokalnym samorządem. Spółdzielnia Socjalna Marszewo otrzymała
środki z Funduszu Grantowego na projekt dotyczący świadczenia usług w zakresie terenów
zielonych. Pomysł zyskał uznanie u władz samorządowych gminy Lwówek Wlkp. Gmina
zleciła spółdzielni konkretne usługi, związane z utrzymaniem zieleni miejskiej, tj.
wykaszanie trawników, utrzymanie boiska czy poboczy na lokalnych drogach.
W lutym 2007 r. powstała Spółdzielnia Socjalna Eko-Farma. Wśród kilku rodzajów
działalności, spółdzielnia prowadzi usługi pielęgnacyjne. Członkinie spółdzielni
uczestniczyły w kursach branŜowych z zakresu opieki na osobami starszymi i chorymi.
Tak przygotowane mogły startować w przetargu zorganizowanym przez Miejsko-Gminny
Ośrodek Pomocy na świadczenie usług pielęgnacyjnych w gminie. Dziś mają dwuletni
kontrakt. Spółdzielnia znalazła i zagospodarowała kolejną niszę na lokalnym rynku pracy.
Spółdzielnie tylko wtedy będą miały rację bytu, kiedy będą spełniać podstawowy
warunek związany z ekonomiką podjętych przez nie zadań. W załoŜeniach, mogą stanowić
alternatywne miejsca pracy dla osób wymagający integracji społecznej. Aby zapewnić
członkom spółdzielni pracę, spółdzielnie muszą być przedsięwzięciami efektywnymi
ekonomicznie. Jednocześnie poniewaŜ członkowie spółdzielni zwykle są osobami, które z
róŜnych przyczyn nie radziły sobie na wolnym rynku, stąd waŜne jest, aby przedsięwzięcia
ekonomii społecznej były mocno wpisane w lokalny rynek. Łatwiej wówczas utrzymać taką
strukturę. Łatwiej takŜe reagować na wszelkie problemy, jakie mogą się pojawić w ich
funkcjonowaniu.
15
17. Poza prowadzeniem działalności stricte gospodarczej spółdzielnia socjalna jest zobowiązana
do prowadzenia społecznej reintegracji jej członków, przez co naleŜy rozumieć działania
mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w Ŝyciu
społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu.
Kolejnym obszarem jest zawodowa reintegracja jej członków, przez co naleŜy rozumieć
działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego
świadczenia pracy na rynku pracy. Przy czym działania te nie są wykonywane w ramach
prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej.
Jednocześnie spółdzielnia socjalna moŜe prowadzić działalność społeczną i oświatowo-
kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a takŜe działalność
społecznie uŜyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie. Takie usytuowanie spółdzielni
socjalnej ułatwia jej funkcjonowanie. Nawiązywanie więzi społecznych i działalność na
rzecz lokalnego środowiska pomaga w przedsięwzięciach gospodarczych. Rozeznanie
lokalnego otoczenia i zakorzenienie się w nim jest niezbędne dla długofalowej polityki, jaką
powinna prowadzić kaŜda spółdzielnia. Pomocą w tym powinno słuŜyć Centrum Ekonomii
Społecznej, jak to się działo w przedstawianych gminach, lub inna instytucja wspierająca.
Spółdzielnie nie powinny funkcjonować w oderwaniu od innych struktur ekonomii
społecznej.
Spółdzielnie są najistotniejszym elementem gospodarki społecznej, stwarzają szansę na
skuteczne rozwiązywanie problemów osób, które mają największe trudności z
funkcjonowaniem w Ŝyciu społecznym i zawodowym, głównie na rynku pracy.
CENTRUM EKONOMII SPOŁECZNEJ
Kluczowym elementem systemu tworzonego w ramach projektu Ekonomia społeczna
w praktyce jest Centrum Ekonomii Społecznej. Instytucja utworzona w ramach projektu
Ekonomia społeczna w praktyce, powołana została dla wsparcia rozwoju ekonomii
społecznej. W załoŜeniach projektu CES to instytucja pośrednicząca w integracji z rynkiem
pracy osób długotrwale bezrobotnych. Jego misją jest wsparcie polskiego modelu
16
18. gospodarki społecznej poprzez doprowadzenie do integracji społeczno-zawodowej osób
długotrwale bezrobotnych. Centrum Ekonomii Społecznej to rodzaj szeroko pojętego
inkubatora, który wspiera rozwój wszelkich inicjatyw związanych z gospodarką społeczną.
Centrum Ekonomii Społecznej w Kwilczu z filią w Lwówku Wlkp. powstało przy
Stowarzyszeniu Regionalny Ośrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i Środowiska”.
Centrum Ekonomii Społecznej w Kwilczu koncentrowało się na działaniach związanych z
budową środowiska przyjaznego ekonomii społecznej. Składało się nań wiele róŜnorodnych
działań, wśród których wymienić naleŜy: rozpoznawanie środowiska lokalnego,
propagowanie idei partnerstwa lokalnego i dialogu społecznego czy organizowanie spotkań
partnerstwa. CES aktywnie uczestniczył w tworzeniu podmiotów ekonomii społecznej.
Pracownicy Centrum pomagali zakładać lokalne stowarzyszenia, wspierali powstawanie i
rozwój spółdzielni socjalnych, m.in. poprzez konkurs grantowy. Organizowali szkolenia i
kursy branŜowe dla osób bezrobotnych i członków spółdzielni socjalnych.
Adresatami działań CES były osoby długotrwale bezrobotne oraz przedstawiciele lokalnej
społeczności zainteresowani programem gospodarki społecznej.
Centrum Ekonomii Społecznej w gminie wiejskiej spełniało funkcję animatora
lokalnych działań. W niewielkim stopniu współpracowało z Powiatowym Urzędem Pracy.
W zakresie realizacji programu największą rolę w środowisku Kwilcz i Lwówka odegrał
Ośrodek Pomocy Społecznej. WaŜna teŜ była rola Centrum Integracji Społecznej. O wiele
mniejsze znaczenie niŜ w Poznaniu czy Drezdenku miało ukierunkowywanie beneficjentów
na podjęcie pracy w przedsiębiorstwach komercyjnych. WiąŜe się to z mało mobilnym,
słabo rozwiniętym rynkiem pracy. Stąd teŜ wynika niewielka rola planowanego
pośrednictwa pracy. W tym kontekście natomiast silny nacisk został połoŜony na rozwój
róŜnych form przedsiębiorczości społecznej, zwłaszcza spółdzielni socjalnych. Istotne
znaczenie ma doradztwo oraz trening w miejscu pracy, przy czym owym „miejscem pracy”
jest przede wszystkim prowadzenie działalności gospodarczej w ramach spółdzielni
socjalnej.
Centrum Ekonomii Społecznej w Kwilczu wpisuje się w działania Stowarzyszenia ROSE
prowadzone na rzecz edukacji i aktywizacji w powiecie i gminie. PoniewaŜ osią tych
działań jest promocja przedsiębiorczości społecznej w zaniedbanym ekonomicznie regionie,
Centrum Ekonomii Społecznej moŜe być silnym narzędziem słuŜącym do umacniania
17
19. pozycji oraz roli organizacji pozarządowych w procesie budowania lokalnych porozumień i
partnerstw.
PARTNERSTWO LOKALNE
Działania podjęte w lokalnym środowisku wykreowały szeroką współpracę pomiędzy
róŜnorodnymi partnerami, którzy wspólnie w sposób systematyczny, trwały planują,
projektują, wdraŜają i realizują działania i inicjatywy, związane z szeroko pojętą ekonomią
społeczną. Partnerzy uczestniczący na róŜnych etapach realizacji projektu brali udział w
kreowaniu wspólnych przedsięwzięć. W ten sposób tworzył się system trwałych więzi i
powiązań pomiędzy poszczególnymi organizacjami i instytucjami.
Ponadto we współpracę zaangaŜowani zostali partnerzy reprezentujący róŜne sektory, takie
jak gospodarka, rynek pracy, kultura, edukacja i opieka społeczna. Partnerzy zainteresowani
byli rzeczywistą i efektywną współpracą.
Partnerstwo lokalne, które spaja działania na terenie gmin Kwilcz i Lwówek Wlkp.,
powstawało oddolnie. W gminach Kwilcz i Lwówek Wlkp. proces budowy partnerstwa
wyglądał nieco inaczej. Realizacja projektu ESP w Kwilczu rozpoczęła się praktycznie w
2005 r. , kiedy to oficjalnie gmina przystąpiła do Partnerstwa.
Tworzenie Partnerstwa lokalnego i spajanie wszystkich podjętych działań we wspólną
platformę współpracy to trudny proces. Pierwszym etapem było rozpoznanie środowiska i
zidentyfikowanie podmiotów prawnych, lokalne organizacje, liderów, biznes, tudzieŜ
lokalne instytucje publiczne. Najprostszym sposobem jest przeprowadzenie diagnozy i
analizy lokalnego rynku, tak jak to uczyniono dla gminy Kwilcz.
Kolejny etap to był czas animowania lokalnych społeczności. Zarówno w Kwilczu, jak i
Lwówku organizowano cotygodniowe spotkania Partnerstwa, przygotowywane przez róŜne
podmioty, na początku z aktywnym udziałem gminy. To był czas pracy nad grupami
inicjatywnymi i czas tworzenia stowarzyszeń. TakŜe poszukiwanie liderów wokół których
koncentrowały się początkowe działania na wioskach. Lider to osoba znacząca w
środowisku, która łączy środowisko. I jest osobą na tyle wiarygodną, Ŝe ufa mu lokalna
18
20. społeczność. W wielu wioskach takimi niekwestionowanymi liderami byli sołtysi
(Daleszynek, Wituchowo, Kubowo, Upartowo, Miłostowo, by wymienić tylko niektórych z
gminy Kwilcz ), w innych liderzy lokalnych organizacji (Prusim), czy mieszkańcy, którzy
dotychczas nie przejawiali większej aktywności (Chudobczyce, Mościejewo).
WaŜnym momentem dla lokalnej społeczności w procesie budowania partnerstwa były
wspólne projekty i programy. W Lwówku np. sieć partnerów przygotowała wspólny
wniosek do Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Otrzymane wsparcie zaowocowało
wspólnym programem, w który zaangaŜowane zostały organizacje pozarządowe,
spółdzielnie, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Kultury, sołectwa.
Dla Partnerstwa istotne jest takŜe tworzenie obszarów współpracy czy tworzenie
wewnętrznego rynku usług. Ten aspekt został szerzej opisany przy spółdzielniach.
PRAWODAWSTWO ZWIĄZANE
Z EKONOMIĄ SPOŁECZNĄ
UWAGI DOTYCZĄCE ZMIAN W ZAKRESIE ROZWOJU
INICJATYW EKONOMII SPOŁECZNEJ
W ostatnich latach nastąpił powaŜny postęp w zakresie rozwoju inicjatyw ekonomii
społecznej organizacji pozarządowych, spółdzielni socjalnych i innych form aktywnej
integracji. Przede wszystkim powstały podstawowe ramy prawne dla podejmowanych
inicjatyw i rozwoju alternatywnych form przedsiębiorczości. Ekonomia społeczna w Polsce
ma dobre podwaliny. WaŜne jest jednak, aby istniejące prawo odpowiednio zmieniać. Dla
kolejnych nowelizacji warto rozwaŜyć następujące sugestie, wypracowane w trakcie
wdraŜania projektu „Ekonomia społeczna w praktyce”.
Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŜytku publicznego i wolontariacie
Dz. U. 2003, nr 96, poz. 873
Pierwszą, istotną ustawą, która buduje podwaliny pod partnerstwo jest Ustawa o
Działalności PoŜytku Publicznego i Wolontariacie. Traktuje się ją jak swoistego rodzaju
konstytucję dla organizacji obywatelskich. Ustawa określa zasady funkcjonowania
organizacji, współpracy z samorządem, kwestie wolontariatu itd. To, co powinno być
19
21. zmienione w odniesieniu do organizacji, wiąŜe się z księgowością. Jest sprawą oczywistą,
Ŝe w przypadku organizacji pozarządowych w zakresie finansów musi być pełna
przejrzystość. Sięganie po środki zewnętrzne oznacza często wiele dodatkowych procedur.
Niemniej jednak, wydaje się zasadnym rozwaŜenie moŜliwości, aby organizacje, które
rozpoczynają działalność lub ich budŜety są w skali roku niewielkie, rzędu np. kilkuset
złotych czy kilku tysięcy, nie musiały prowadzić pełnej księgowości.
Organizacje w większym stopniu teŜ powinny mieć moŜliwość dysponowania kapitałem i
pozyskiwania środków na projekty inwestycyjne. Bez stałej infrastruktury, na bazie której
moŜna tworzyć długofalową politykę, organizacje będą uzaleŜnione od projektów, od
okazjonalnego finansowania. Aby stowarzyszenia czy fundacje mogły funkcjonować w
obszarze ekonomii społecznej muszą dysponować kapitałem. Tylko wtedy będą
równorzędnym partnerem dla innych podmiotów, w tym administracji lokalnej.
SPÓŁDZIELNIE
Ustawa z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych
Dz. U 2006, nr 94, poz.651
Dla rozwoju ekonomii społecznej najistotniejsza jest ustawa o spółdzielniach
socjalnych z 2006 r. Tworzenie spółdzielni socjalnych ma na celu aktywizację zawodową i
ułatwienie zaistnienia na rynku pracy bezrobotnych. Spółdzielczość socjalna nie tylko
wpisuje się w politykę walki z bezrobociem, ale stanowi takŜe istotny element ruchu
spółdzielczego a zarazem stanowi jeden z waŜniejszych komponentów światowej
gospodarki, który nie tylko spełnia waŜną rolę gospodarczą, ale teŜ wiele funkcji
społecznych. Ustawa wpisuje się w realizację załoŜeń Strategii Lizbońskiej oraz
wspólnotowego programu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.
Po blisko dwóch latach wdraŜania Ustawa o spółdzielniach socjalnych wymaga
stosownych zmian.
1. zwiększenie liczby członków, którzy nie naleŜą do grup mogących załoŜyć
spółdzielnię. Ustawa dopuszcza moŜliwość zatrudnienia osób o niezbędnych
kwalifikacjach do prowadzenia działalności spółdzielni przy relacji 1:5
(1 „specjalista” na 5 członków spółdzielni). Wydaje się jednak, Ŝe wzorem chociaŜby
20
22. spółdzielni włoskich naleŜy zwiększyć liczbę osób, których nie dotyczy problem
wykluczenia. Optymalnym wydają się proporcje 50:50.
2. Zmiana sposobu pozyskiwania środków przeznaczonych na rozpoczęcie
działalności gospodarczej przez spółdzielnie. Środki na rozpoczęcie działalności
powinny być kierowane na podmiot prawny, a nie na poszczególnych członków.
WiąŜe się to chociaŜby z przygotowaniem spójnego biznesplanu przez członków
spółdzielni.
3. stworzenie mechanizmu zabezpieczenia środków z dotacji z PUP, np. poprzez
utworzenie funduszu poręczeniowo-gwarancyjnego. Nie moŜna od osób
zakładających spółdzielnię oczekiwać, iŜ będą dysponować stosownym majątkiem,
koniecznym do zabezpieczenia dotacji na rozpoczęcie działalności. Bez stworzenia
odpowiedniego mechanizmu dobry skądinąd zapis wspierania spółdzielni socjalnych
pozostanie nie w pełni wykorzystany. Nie kaŜdy PUP podejmie ryzyko, aby
wystarczającym zabezpieczeniem był np. weksel in blanco. Zmiana sposobu
zabezpieczenia środków przeznaczonych na rozpoczęcie działalności gospodarczej
przez spółdzielnie wydaje się być niezbędna.
4. ujednolicenie regulacji w PUP dotyczących przyznawania środków z PUP. We
wszystkich Powiatowych Urzędach Pracy powinny obowiązywać jednakowe
regulaminy, wzory dokumentów, biznes planu czy wniosku.
5. Opracowanie i wdroŜenie systemu szkoleń dla wszystkich PUP dotyczących
ekonomii społecznej. Wszystkie Urzędy Pracy powinny przejść szkolenia dotyczące
ekonomii społecznej. Przy czym tego typu szkolenia powinny być przeprowadzone
przez praktyków.
CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
USTAWA z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym
Dz. U. 2003, nr 122, poz. 1143
USTAWA z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz o
zmianie niektórych innych ustaw
Dz. U. 2007, nr 115, poz. 793
21
23. Kolejnym, niezwykle waŜnym aktem prawnym dla działalności i moŜliwości
podejmowania przedsięwzięć w zakresie ekonomii społecznej w Polsce jest ustawa o
Zatrudnieniu Socjalnym, przyjęta przez Sejm w czerwcu 2003 roku. Odpowiada ona na
problemy wykluczenia spowodowanego niskim poziomem edukacji. Ustawa o Zatrudnieniu
Socjalnym pozwala tworzyć Centra Integracji Społecznej (CIS), które są nową formą
przedsięwzięć ekonomii społecznej, oraz Kluby Integracji Społecznej.
Ostatnia nowelizacja ułatwiła działanie Centrum. Jednak z doświadczeń blisko 3-letniego
prowadzenia CIS wydaje nam się, iŜ pewnych zmian wymaga:
1. Sposób kierowania do CIS – naleŜy ułatwić bezpośrednie kierowanie przez PUP
oraz organizację prowadzącą CIS. Dziś sposób kierowania przez ośrodki pomocy
społecznej sprawia, Ŝe w niektórych sytuacjach czas skierowania do CIS jest zbyt
wydłuŜany.
2. Finansowanie – podstawowym problemem dla małych CISów, takich jak
prowadzony w Kwilczu, jest sposób finansowania. Ustawa wskazuje, Ŝe utrzymanie
Centrum jest obligatoryjne dla gmin. Trudno jednak w małych biednych gminach
utrzymać stosunkowo kosztowny program. NaleŜy rozwaŜyć częściowe finansowanie
działalności CIS ze środków Funduszu Pracy.
3. MoŜliwość wykorzystywania majątku ANR (tereny popegeerowskie). W Ustawie
o zatrudnieniu socjalnym z 2003 r. zapisana została moŜliwość przekazywania przez
Agencję Nieruchomości Rolnych majątku na rzecz Centrum. Niestety w nowelizacji z
2005 r. ten zapis usunięto. W ten sposób ograniczono moŜliwości rozwoju Centrów
na terenach wiejskich. Przykład CIS prowadzonego w Kwilczu – stowarzyszenie nie
dysponowało odpowiednią bazą na organizację Centrum, gmina nie ma majątku
trwałego, który mogłaby przekazać na cele związane z reintegracją społeczną i
zawodową. Jednocześnie w gminie jest szereg obiektów popegeerowskich,
niezagospodarowanych, które z całą pewnością moŜna by przeznaczyć na budowę
zaplecza dla CIS, chociaŜby na warsztaty. Nasze rozmowy z Agencją w 2005 r. nie
przyniosły Ŝadnego rezultatu. W ten sposób majątek popegeerowski, który mógłby
słuŜyć lokalnej społeczności, albo dewastowany niszczeje, albo sprzedawany
prywatnym właścicielom. A mieszkańcy terenów popegeerowskich, o których w
dobie przemian po prostu zapomniano, zostają po raz kolejny pozbawieni swojej
szansy. W przypadku Kwilcza więcej odwagi wykazało PKP, które oddało w
22
24. dzierŜawę stary nieuŜytkowany dworzec. Wydaje się jednak wartym rozwaŜenia, aby
inicjatywy ekonomii społecznej miały łatwiejszy dostęp do obiektów i majątku
trwałego. Bez takiego kapitału nie ma szans na faktyczny rozwój gospodarki
społecznej.
Z punktu widzenia problemu bezrobocia, na szczególną uwagę zasługuje takŜe Ustawa
o Promocji Zatrudnienia i Instytucjach Rynku Pracy. Zasadniczym celem tego aktu
prawnego jest regulacja zasad tworzenia partnerstw lokalnych jako instytucji realizujących
inicjatywy partnerów rynku pracy. Ustawa ta określa takŜe zasady zlecania zadań
publicznych słuŜbom zatrudnienia, organizacjom pozarządowym, instytucjom
samorządowym, związkom zawodowym oraz organizacjom pracodawców. Ustawa ta po raz
pierwszy wprowadziła nową instytucję aktywizacji bezrobotnych, jaką jest spółdzielnia
socjalna. Z tą ustawą powiązanych jest wiele działań związanych z obszarem ekonomii
społecznej.
PODSUMOWANIE
Związki ekonomii społecznej występujące pomiędzy
podmiotami ją tworzącymi
Działania podejmowane w trakcie realizacji programu Ekonomia Społeczne w
Praktyce doprowadziły do powstawania wielu nowych organizacji, których głównym celem
jest pobudzenie aktywności lokalnych społeczności w zakresie ekonomii społecznej.
Powstawały one z przekonania, Ŝe jedynie aktywna postawa mieszkańców moŜe zmienić
oblicze polskiej wsi, szczególnie tej, na której odcisnęło się piętno wsi popegeerowskiej,
zaniedbanej przez szereg lat, z mieszkańcami nieporadnymi z wyuczoną bezradnością, o
niskim poziomie wykształcenia, o wysokiej stopie bezrobocia, o wysokim odsetku
mieszkańców korzystających z pomocy Ośrodków Pomocy Społecznej, starzejącej się.
Jest to pierwszy krok na drodze do zbudowania społeczeństwa aktywnego, dbającego o
swoje interesy, mającego świadomość zachodzących zmian społeczno-ekonomicznych i
chcącego mieć na nie wpływ.
23
25. Działania podejmowane przez poszczególne organizacje znakomicie wpisują się w ramy
ekonomii społecznej szeroko rozumianej, nie tylko jako działania ściśle gospodarcze, ale
ukazujące konieczność zdobywania coraz to nowych umiejętności i wiedzy ogólnej,
rozwijające wraŜliwość społeczną poprzez pomoc dobrosąsiedzką, wychodzące naprzeciw
potrzebom osób niepełnosprawnych i starszych, a wreszcie działania o charakterze
kulturalnym, sportowym i rekreacyjnym, rozwoju tradycji regionalnych i lokalnych.
Dopiero wówczas moŜna powiedzieć o sukcesie w budowaniu ekonomii społecznej, kiedy
wszystkie te działania będą prowadzone równocześnie.
Dlatego tak waŜny jest element współpracy, wymiany doświadczeń i wspólnego uczenia się
jak największej liczby podmiotów tworzących całość społeczności lokalnej, przychylność i
aktywny udział w tych działaniach samorządu lokalnego, i władz gminy jest niezmiernie
waŜny. MoŜe mieć decydujący wpływ na powstawanie partnerstwa lokalnego, skupiającego
się na tym, co dzieje się na terenie gminy, ewentualnie gminy sąsiedniej powiązanej
najróŜnorodniejszymi uwarunkowaniami (dogodna komunikacja, związki tradycyjne,
podobne problemy do rozwiązania itp.).
Współdziałanie poszczególnych organizacji poprzez zlecanie sobie wzajemnie prac,
wykonywanie prac społecznie uŜytecznych na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego,
czynny udział w organizowaniu imprez o znaczeniu lokalnym i gminnym, organizowanie
wspólnego wypoczynku, spotkań integracyjnych, imprez sportowych czy tez szkoleń.
Powstawanie nowych podmiotów ekonomii społecznej takich jak spółdzielnie socjalne czy
teŜ przedsiębiorstwa społeczne, pomaga rozwiązywać problemy związane z bezrobociem i
marginalizacją tej części społeczeństwa, która jest mniej zaradna i nie potrafiąca dać sobie
rady w zmieniającej się rzeczywistości.
Takie działania wzmacniają społeczność lokalną, wytwarza się więź pomiędzy
mieszkańcami (patriotyzm lokalny w dobrym tego słowa znaczeniu), ale równieŜ powodują
wzrost gospodarczy gminy i bogacenie się społeczeństwa, a co za tym idzie - rozwój całej
społeczności lokalnej.
Tak utworzony model zachowujący standardy działania i zarządzania moŜna z
powodzeniem replikować w inne regiony kraju.
24
