1. ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ИХ СУРГУУЛЬ
Эдийн засаг бизнесийн сургууль
Кибернетикийн тэнхим
Үндэсний үйлдвэрлэлийг
дэмжсэн мөнгөний
бодлого
Удирдсан багш: …………………………………............../ Я. Эрдэнэсүрэн /
Илтгэл бичсэн: …………………………………………….../ 0.Алтансаруул /
/ХААИС-ЭЗБС, Эдийн засгийнкибернетик-4 курс/

2. Улаанбаатар хот
2009 он
Эрдэм шинжилгээний
ажлын бүтэц
Оршил
Илтгэлийн хураангуй
Илтгэлийн түлхүүр үгс
1.Мөнгө, мөнгөний бодлого, түүний үнэ цэн…………………………….....
2. Монгол улсын эдийн засаг,Мөнгөний бодлогод хийсэн судалгаа....
3.Монгол
улсын
үндэсний
үйлдвэрлэлийг
дэмжсэн
бодлого.............................................................................................................
Дүгнэлт
Хавсралт
Номзүй
мөнгөний

3. Илтгэлийн хураангуй
Манай улсын эдийн засаг сүүлийн хэдэн жил өссөн боловч нэрлэсэн үйлдвэрлэл байхгүй атлаа
нийгмийн халамжиндаа асар их мөнгө тараасны эцэст макро түвшний зарим үзүүлэлтүүдээ
удирдаж чадахаа больж байна.Энэ байдлаасаа гарах хэрэгтэй.Өөрөөр хэлбэл нийгмийн халамжаа
авах шаардлагатай хүнд нь өгөөд, амжиргааны түвшин хэвийн иргэдийн нийгмийн халамжийн
мөнгийг бодит үйлдвэрлэлийн хөрөнгийн эх үүсвэр болгох шаардалагатай. Энэ үйлдвэржилтийг
эхнээс нь дэс дараатай зохион байгуулалтай хийж үндэсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн эхлэлийг
тавих цаг нь болсон гэж үзэж байна.
Түлхүүр үгс
• Хавтгайрсан Нийгмийн халамж
• Эдийн засгийн бууралт
• Үндэсний үйлдвэрлэл
• Мөнгөний оновчтой бодлого
Илтгэлийн оршил
Манай улсын төсөв анх удаа 2005 онд ашигтай гарсан. Тэр үед дэлхийн банкны мэргэжилтнүүд
монгол улсыг дүгнэн хэлэхдээ хар костюмтай, хар нүдний шилтэй, мөнгөлөг, өнгөлөг цагаан
залуу манай хаалгыг татаж эхэллээ гэж хэлж байсан.Тиймээ тэр үед манай улс баян харагдаж
байсан. Мөнгийг удирдаж чадахгүй бол мөнгө гэдэг эзнээ орхиод л явчихдаг сонин гэмээр
зүйлшдээ.Манай төрийн шийдвэр гаргагч нар маань мөнгийг удирдахдаа тааруу улс гэдгээ төсөв
ашигтай гарангуйт нийгмийн халамж өгч эхлээд гэрчилсэн.Манай улсын нийт хүн амын 81% нь
ямар нэгэн байдлаар нийгмийн халамж авч байна.Үүний дунд үнэхээр нийгмийн халамж авах
хүмүүс зөндөө байгаа гэхдээ бас нийгмийн халамж авхааргүй хүмүүс түүнээс цөөнгүй байгаа
юм.Шуудхан хэлэхэд амжиргааны түвшин боломжийн хүмүүсд өгөх нийгмийн халамжийг
багасгах мөнгөний бодлого баримталж,Харин нөгөө талаас нь үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих
мөнгөний бодлого баримтлах хэрэгтэй, бүүр шаардлагатай байгаа юм.

4. 1.Мөнгө, мөнгөний бодлого, түүний үнэ цэн
Эдийн засгийн амин судас нь мөнгөний бодлого юм.Судасгүй хүн үхдэг, түүнтэй ижилхэн
мөнгөний бодлого нь алдагдсан эдийн засаг доголдолд орж хямардаг. Харин мөнгөний бодлого
нь оновчтой бол эдийн засгийн судсуудаар сайн цус гүйж өсөлтөнд хүрдэг.Ийм учраас мөнгөний
бодлогыг боловсруулахдаа, хэрэгжүүлэхдээ нухацтай хандах хэрэгтэй.
Улс орнууд эдийн засгаа хөгжүүлэхийн тулд ямар бодлого боловсруулах хэрэгтэйг
тодорхойлохдоо эдийн засагт чухал нөлөөтэй Мөнгөний бодлогыг чухалжилж үздэг. Мөнгөний
бодлогыг эдийн засгийн өсөлтийг тогтворжуулах, үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн худалдан авах
чадварыг бууруулахгүй байх, бусад орны валютуудтай харьцах арилжааны ханшийг тогтвортой
байлгах, үнийн өсөлтийн хэлбэлзлийг бага байлгах, инфляцийг нэг оронтой тоонд барих гэсэн
үндсэн зорилгуудийн нэгдэл болгож хэрэгжүүлдэг. Мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд
эхлээд мөнгөний бодлого нь ямар механизмаар эдийн засагт нөлөөлдөг болохыг мэдэх нь чухал
юм. Монгол банкнаас мөнгөний бодлогийг хэрэгжүүлэхдээ тухайн үеийн эдийн засгийн
байдлаасаа шалтгаалан мөнгөний хатуу болон зөөлөн бодлогыг явуулдаг.
•
Мөнгөний зөөлөн бодлого
Мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх замаар эдийн засгийн тэнцвэрт нөлөөлдөг бодлого
•
Мөнгөний хатуу бодлого
Мөнгөний нийлүүлэлтийг бууруулах замаар тогтворжилтийг хангах бодлого
Мөнгөний бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэхэд мөнгөний эрэлт нийлүүлэлтийг судлах
шаардлагатай.

5. 2-р бүлэг
Нэгдүгээр Шинжилгээ
Нийгмийн халамжийн дэмжих мөнгөний бодлогод
хийсэн судалгаа
Би дээр дурьдсан 2005 онд манай улсын төсөв анх удаагаа эерэг гарч ашигтай ажиллаж эхэлсэн.
2006 он гэхэд 62 424,7 сая төгрөгийн ашигтай ажилласандаа баярхаад улсын төсвөөс нийгмийн
халамжинд нэлээд тэрбум төгрөг зарсан.Үүнд:
 Залуу гэр бүлд өгөх мөнгөн тусламж
 Шинээр мэндэлсэн хүүхдэд өгөх мөнгөн тусламж
 Хүүхдийн мөнгөн тусламж
 Алдар цолтой ахмадуудад үзүүлэх мөнгөн тусламж
 Алдарт эхийн одонтой ахмадуудадолгосон мөнгөн туслламж гэсэн нийгмийн
халамжид чиглэсэн олон арга хэмжээ авсан. Гэтэл 2006, 2007 онуудад гүйлгээн дэх мөнгөний
хэмжээ асар их болж Бараа бүтээгдэхүүний эрэлт ихсэж үнэ нь өссөн. Бодит байдал дээр мөнгөн
тусламж нь үнийн хөөрөгдөлийг бий болгоод эцэст нь мөнгөн тусламж нь хэзээ ч буухгүй
өндөр үнэ авчирсан. Яагаад ийм олон нийгмийн халамж өгөх болсон түүхийг товчхон дурьдахад
2005 онд төсөв ашигтай гарч бүгд л баярлацгааж байсан. Тухайн үед дэлхийн зах зээл дээр алт
зэсний үнэ өндөр байж дараа жил буюу 2006 онд ч гэсэн ашигтай ажилж эхэлсэн.Монгол хүний
уужим сэтгэлтэй зан ч юмуу, өөр юу нь нөлөөлсийн Ардчилсан намын гишүүн ноён Гүндалай энэ
эрх орныхоо баялагаас үүдэлтэй мөнгөнөөс эх орныхоо ирээдүй болсон хүүхэддүүдээ өгөх
хэрэгтэй гэж санаа гаргаад тэр нь УИХ-р батлагдаж анхны том нийгмийн халамжийн эхлэл ингэж
тавигдсан юм. Гэтэл тухайн жилд нь том намуудын өрсөлдөөн их байдгын гайгаар МАХН-аас
бас нэг нийгмийн халамжийн хөтөлбөрийг өргөн барьлаа. Тэр хөтөлбөрт бас л эх орноо энэ цаг
үед авч яваа залуусдаа бас мөнгөн тусламж өгье гэж дурьджээ.Энэ нь УИХ-р хэлэлцэгдэж бас л
батлагдсан. Энэ мэтчилэн дараа дараагийн нийгмийн халамж нэмэгдсээр манай улс бүх иргэддээ
мөнгөн тусламж өгдөг дэлхийд байхгүй цорын ганц орон болоод байгаа юм. Доорх хүснэгтэнд
2006 оны УИХ-н тогтоолоор Улсын төсвөөс шинээр нийгмийн халамжийн мөнгөн тэтгэмж авсан
хүний тоо болон авсан мөнгөний хэмжээг дүнгээр нь харуулав.

6. Нийгмийн халамжийн мөнгөн дүн/ сая.төг/
Хүүхдийн мөнгөн тэтгэмж
Шинэ төрсөн хүүхдийн мөнгө
Шинэ гэр бүлд олгосон мөнгө
Алдар
цолтой
ахмадуудад
үзүүлэх мөнгөн тусламж
Алдарт
эхийн
одонтой
ахмадуудад
олгосон
тусламж
Нийт дүн
2006
26599.3
4248.3
11433.0
2007
33412.4
5825.8
29887.0
2008
36121
6283
15000
503.3
718.1
854
8520.4
11000
78363.7
69258
мөнгөн 5012.5
47796.4
Дээрх мөнгөн дүнг Нийт мөнгө болон гүйлгээн дэх мөнгөний хэдэн хувийг эзэлж байсныг
харцгаая.
Нийт мөнгө / М2/
М1
Гүйлгээн дэх мөнгө
Нийгмийн халамжийн Мs-д эзлэх хувь
2006
2007
2008
3.1%
3.3%
3.0%
14.4%
13.2%
10.4%
19.5%
21.5%
17.0%
Дээрх хүснэгтэнд 2006 оноос эхэлж төсвөөс өгсөн нийгмийн халамжийг нийт мөнгө /М2/, М1
болон гүйлгээн дэх бэлэн мөнгөний хичнээн хувийг эзэлж байгааг харууллаа. Дээрх 3
үзүүлэлтийн хамгийн чухал нь Гүйлгээн дэх бэлэн мөнгөний хэдэн хувийг нийгмийн халамж
эзэлж байгаа нь: Тодруулж хэлбэл 2006 онд Гүйлгээн дэх мөнгөний 19.5%-ийг зөвхөн шинээр
өгч байгаа нийгмийн халамжийн мөнгө эзэлж байна.2007 онд бүр их болж 21.5%-ийг, 2008 онд
17%-ийг бүрдүүлсэн байна. гүйлгээн дэх мөнгөний хэмжээ ихсэх тусам хэрэглэгчдийн худалдан
авах чадвар нэмэгдэж бараа бүтээгдэхүүний эрэлтийг бий болгож эрэлтийн ханш уналт буюу
инфляцийг нэмэгдүүлэх нэг нөхцөл нь болж байгаа юм. Энэ бүхний хамаарлыг олохын тулд
эконометрикийн загвар бодож Мөнгөний бодлогын алдаа оноог харцгаая. Манай улсын 278 нэр
төрлийн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнээс бүрддэг хэрэглээний үнийн индекс /CPI/ -ийн
Загвар боловсруулъя. Мөнгөний бодлого нь хамгийн түрүүнд бараа бүтээгдэхүүний үнийг
тогтвортой байлгах ёстой.
Хэрэглээний үнийн индексийн

7. эконометрикийн загвар
CPI- Хэрэглээний үнийн индекс
CPI=C+C(1)*M0+C(2)*M2+C(3)*BENZ+C(4)*UR+ C(5)*USD+C(6)*CNY
 M0- Гүйлгээн дэх бэлэн мөнгө
Гүйлгээн дэх бэлэн мөнгө нь шууд худалдан авах чадварын үзүүлэлт болдог
олохоор энэ
нь нэмэгдэхэд бараа бүтээгдэхүүний эрэлт нэмэгдэж үнэ нь өсдөг.Ийм учраас энэ үзүүлэлтийг
хэрэглдээний үнийн индексд нөлөөлнө гэж үзсэн юм.
 M1 - Энэ нь гүйлгээний хүрээнд байгаа банкнаас гадуурх бэлэн мөнгө, арилжааны банк
болон бусад хадгаламжийн байгууллагуудад байгаа хугацаагүй хадгаламж хоёрын
нийлбэрээс бүрдэнэ.
 M2 -Энэ нь монгол улсын нийт мөнгө юм. Энэ үзүүлэлт нь зайлшгүй хэрэглээний үнийн
индексд нөлөөлнө.
 BENZIN-Бензиний үнэ
Манай улс бусад улсыг бодвол нэг дутагдалтай.Тэр нь бүх төрлийн шатахуунаа 100%
Импортоор авдаг.Үүний улмаас бензин шатахууны үнэ жоохон нэмэгдэхэд л өдөр тутмын
өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ шууд л нэмэгддэг.Ийм учраас Хэрэглээний
үнийн индексийн гол нөлөөллөгч хүчин зүйл нь Шатахууны үнэ гэж үзлээ.
 UR-Ажилгүйдэл

8. Инфляцид нөлөөлдөг нэг хүчин зүйл.Ажилгүйдлийн түвшин нэмэгдэхэд хэрэглэгчийн
худалдан авалт буурч бараа бүтээгдэхүүний эрэлт нь багассаны улмаас үйлдвэрлэгчид
орлогогүй болж зардлын ханш ундаг талтай.Тийм учраас эдийн засагчид Ажилгүйдэл
инфляци 2-г хоорондоо нягт уялдаатай гэж үздэг.
 USD- Долларын ханш
Эдийн засагчид долларын ханшийг CPI-д нөлөөлдөг гэж үздэг. Долларын төгрөгтэй
харьцах ханш чангарах, сулрах болгоны цаана нь бараа бүтээгдэхүүний үнэ болон
байгуулгын төлбөр тооцоо хэлбэлздэг болохоор нөлөөлөгч хүчин зүйлийн нэгээр авлаа.
 CNY- Хятадын юанийн ханш
Манай улс бараа бүтээгдэхүүнийхээ 70%-д хувийг урд хөршөөсөө импортоор авдаг.Тийм
болохоор хүссэн хүсээгүй манай хэрэглээний үнийн индексээр илэрдэг инфляцид
нөлөөлөгч хүчин зүйлээр авлаа.
CPI
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
M0/төг/
М2/төг/
100
144.62
170.2
180.44
198.46
214.56
231.71
235.42
246.48
273.59
299.61
317.59
359.5
445.77
29755700000.0
46095800000.0
56816500000.0
61754200000.0
91567500000.0
107394400000.0
119205800000.0
134642800000.0
152826600000.0
168521100000.0
191688300000.0
245098900000.0
364074400000.0
407200000000.0
102044600000.0
128395300000.0
170065500000.0
167249600000.0
220167000000.0
258848600000.0
331064300000.0
470125600000.0
703332400000.0
847032400000.0
1140138800000.0
1536493300000.0
2401051400000.0
2341400000000.0
Шатахуун
USD
ы үнэ/төг/
ханш/төг/
135
144
210
209.8
295.1
349.8
383.9
399.6
428.4
540.6
678.5
817.6
900.0
1173.0
473.6
693.5
813.2
902
1072.4
1097
1102
1125
1168
1209
1221
1165
1170
1267
CNY
Ханш
UR
/төг/
56.94
83.57
98.21
108.96
129.53
132.52
133.1
135.90
141.10
146.1
151.3
149.1
160.18
185
5.4
6.5
7.5
5.8
4.6
4.6
4.6
3.4
3.5
3.6
3.3
3.2
3.3
3.2
Дээрх хүснэгтийн тоо мэдээг монгол банкны тайлан, Статистикийн ерөнхий хорооны эмхтгэл
дээрээс авсан тоо баримт юм.
Хэрэглээний үнийн индексийн гол хүчин зүйлүүдээс хамааруулан олон хүчин зүйлийн шугаман
регресс бодсон үр дүнг авч үзье.
Estimation Command:
=====================

9. LS CPI M0 M2 BENZIN USD CNY UR C
Estimation Equation:
=====================
CPI = C(1)*M0 + C(2)*M2 + C(3)*BENZIN + C(4)*USD + C(5)*CNY + C(6)*UR + C(7)
Substituted Coefficients:
=====================
CPI = 1.288625584e-010*M0 - 4.704572608e-012*M2 + 0.1603998196*BENZIN 0.03638198464*USD + 1.371794431*CNY + 4.885282634*UR - 10.310353
Дээрхээс үзэхэд монголын 278 нэр төрлийн бараанаас бүрддэг Хэрэглээний үнийн индекс эдгээр
авч үзсэн хэд хэдэн гол хүчин зүйл маш хүчтэй нөлөөлж байгаа бөгөөд детерминацийн
коэффициент нь 99,66%-тай, Дарвин Ватсоны шалгуур нь 1.75 байна. Мөн тэгшитгэлийн
зөвшөөрөгдсөн ба үл зөвшөөрөгдсөн утга хоорондын зөрүү болох Log likelihood нь -42,1 гарсан
буюу алдаа бага байгаа нь харагдаж байна.
Тэгшитгэлээс харвал:
 Гүйлгээн дэх бэлэн мөнгөний/М0/ хэмжээ нэг төгрөгөөр нэмэгдэхэд Хэрэглээний үнийн
индекс 1.28 Хувиар нэмэгдэхээр байна.
 Нийт мөнгө /М2/-ний хэмжээ нэг төгрөгөөр нэмэгдэхэд Хэрэглээний үнийн индекс
-4.70457%-р буурахаар байна.
 Суурь үнэ болох бензиний үнэ нь нэг төгрөгөөр нэмэгдэхэд хэрэглээний үнийн индекс
0.16039%-р өсөхөөр байна.
 Долларын ханш нэг төгрөгөөр нэмэгдэхэд хэрэглээний үнийн индекс 0.0363%-р буурахаар
байна.
 Хятад улсын юанийн үнэ нэг төгрөгөөр нэмэгдэхэд хэрэглээний үнийн индекс 1.3717%-р
нэмэгдэхээр байна.
 Ажилгүйдлийн түвшин нэг хувиар нэмэгдэхэд хэрэглээний үнийн индекс
4.8852%-р
нэмэгдэхээр байна.
 Сул гишүүн нь сөрөг гарсан нь хэрвээ инфляцийн энэ хэдэн хүчин зүйлийг зохистой
хэмжээг нь тохируулж чадвал хэрэглээний үнийн индекс 10.3103%-р буурна.
2009 оны 1-р сарын мөнгөний үзүүлэлтүүдийг эконометрикийн загвардаа ашиглаад 2009 оны 1-р
сарын Хэрэглээний үнийн индексийг олъё.

10. CPI = 1.288625584e-010*M0 - 4.704572608e-012*M2 + 0.1603998196*BENZIN 0.03638198464*USD + 1.371794431*CNY + 4.885282634*UR - 10.310353
Шатах
М2
2006
2007
2008
2009оны
CPI
317.59
359.5
445.77
463.51
1-р сар
доллар
ууны
ын
M0
245098900000.0
364074400000.0
407200000000.0
1536493300000.0
2401051400000.0
2341400000000.0
үнэ
817.6
900.0
1173.0
ханш
1165
1170
1267
ханш
149.1
160.18
185
UR
3.2
3.3
3.2
346600000000.0
2260000000000.0
1000.0
1600
234
3.4
юаны
Загвараар олсон 2009 оны 1-р сарын Хэрэглээний үнийн индексийг олоход Монгол банкнаас
гаргасан хэрэглээний үнийн индекстэй бараг ижилхэн гарсан.
Хэрвээ Бид 2005 онд Төсөв ашигтай гарах үед нь бид мөнгөний зөв бодлого баримталсан бол
хэрэглээний үнийн индекс ямар байх байсныг эконометрикийн функцээрээ бодож гаргацгаая.
Өөрөөр хэлбэл бид тэр мөнгийг халамжинд өгөөгүй өөр нэг хэрэгтэй юмны үйлдвэр барьсан гэж
бодъё.тэгсэн бол хэрэглээний үнийн индекс ямар байх байсныг харъя.
CPI
2006
2007
2008
M0
316.1116
352.8708
433.6947
197304614500*
285798404000*
337976000000*
Шатахуу
1536493300000.0
2401051400000.0
2341400000000.0
долларын
ны үнэ
М2
ханш
юаны ханш
UR
817.6
900.0
1173.0
1165
1170
1267
149.1
160.18
185
3.2
3.3
3.2
*-оор тэмдэглэсэн гүйлгээн дэх мөнгөнөөөс нийгмийн халамжинд өгсөн мөнгийг хасаж тооцсон дүн.
Төрийн мөнгөний бодлого мөнгөний нийлүүлэлтээр л дамжин хэрэгждэг болохоор дээрх
хүснэгтэнд гүйлгээн дэх мөнгөний хэмжээ багассан болохоор хэрэглээний үнийн индекс багассан
байна.
онууд
2007
2008
Мөнгөний
үед
2006
Мөнгөний алдаатай бодлогын
хэлбэр
317.59%
316.11%
359.5%
445.77%
352.847%
433.69%
оновчтой
Зөрүү
Тайлбар
1.48%
ХҮИ-д байгаа бүх барааны үнэ
6.66%
1.48%-р бага байх байжээ.
ХҮИ-д байгаа бүх барааны үнэ
12.08%
6.66%-р бага байх байжээ.
ХҮИ-д байгаа бүх барааны үнэ
12.08%-р бага байх байжээ.

11. Дээрхээс харахад мөнгөний бодлогын зохицуулалтын гол зэвсэг бол гүйлгээн дэх мөнгөний тоо
хэмжээ юм.
Дээр дурьдсан энэ олон нийгмийн халамж нь эцсийн дүндээ үнийн хөөрөгдөл бий болгож байгаа
юм. Нийгмийн халамжийн талаар судалгаа хийсний үр дүнгээ дараах схемээр товчхон харуулъя.
Мөнгөний гаралтын схем
Óëñûí òºñºâ
/ 78363.7ñàÿ.òºã /
Íèéãìèéí õàëàìæ
/ 78363.7 ñàÿ.òºã/
Õ¿¿õäèéí ìºíãº
Õîñóóäûí ìºíãº
Òºðñíèé ìºíãº
33412.4ñàÿ.òºã
5825.84ñàÿ.òºã
29887.04ñàÿ.òºã
Öîëòîé àõìàäûí
ìºíãº
Îäîíòîé àõìàä
ìºíãº
2520.44ñàÿ.òºã
718.14ñàÿ.òºã
Óðñãàë çàðäàë
/78363.7ñàÿ.òºã/
Õÿòàäûí ¿éëäâýðëýã÷äûí
îðëîãî
/54854.59ñàÿ.òºã/
̺íãºíèé ãàðàëòûí ñõåìèéã òàéëáàðëúÿ.
Óëñûí òºñ⺺ñ 2006 îíä äýýðõ íýð á¿õèé 5 íèéãìèéí õàëàìæèéã ºã÷ ýõýëñýí. Ýäãýýð íèéãìèéí õàëàìæ íü
õýðýãëýã÷èäèéí ãàð äýýð î÷èæ àíõàí øàòíû/õîîë õ¿íñ,àõóéí áàðàà/ õýðýãëýýíèé çàðäëûí ýõ ¿¿ñâýð
áîëäîã.Ìàíàé óëñ ãàíöõàí õ¿íñíèéõýý ìàõàà ë èìïîðòîîð àâäàãã¿é áóñàä ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíõàà óðä
õºðøººñºº 70%-èéã íü èìïîðòîîð àâäàã. ¯¿¿íýýñ õàðàãäàæ áàéãàà þì. Áèä õÿòàäûí ¿éëäâýðëýã÷äèéí
îðëîãûã íèéãìèéí õàëàìæààðàà áèé áîëãîîä áàéíà.Áèä õè÷íýýí íèéãìèéí õàëàìæ àðä èðãýääýý ºãíº òýð
õýìæýýãýýð õÿòàäûí ¿éëäâýðëýã÷ íàð áàÿæèíà.

12. Õàðèí áèä òºñºâºº àøèãòàé ãàðñàí ¿åä íü óõààíòàé õàíäàæ çºâ ìºíãºíèé áîäëîãî áàðèìòàëñàí áîë èíôëÿöèéí
ò¿âøèí áàãà áàéõ áàéñàí. Ǻâ ìºíãºíèé áîäëîãî ãýæ áèä íèéãìèéí õàëàìæèíä ºãºõèéí îðîíä òºñâèéí çºâ óðñãàë
áóþó ¿éëäâýðæèëòýíä öàðöóóëàõ áàéñàí þì.Òóõàéí ¿åä íü òýð ìºí㺺ð ìîíãîë óëñàä õýðýãòýé áàéãàà
¿éëäâýð áàðüñàí áîë îäîî ìàíàé íèéò ìºíãºíèé òîî òýð õýìæýýãýýð íýìýãäýõ áàéñàí þì.¿éëäâýðæèëò ãýäýã íü
ìºíãºíèé òàëààñ íü òàéëáàðëàâàë ìºíãºí óðñãàëûã äîòîîääîî ¿éëäýýí ãýñýí ¿ã. Í.ÁàãàÁàíäè òýòýì ¿ãýíäýý
õýí÷ õýçýý ÷ àëäàæ áîëíî.Àëääàãã¿é õ¿í ãýæ õààíà ÷ áàéõã¿é, ãàãöõ¿¿ àëäààãàà äàõèæ ãàðãàõã¿é ë áàéõ
õýðýãòýé.
2008 îíä Óèõ-í ñîíãóóëü áîëñîí Íàìóóä ÿëàõ ãýæ àðä ò¿ìýíäýý ýõ òîì òîì àì ºãö㺺ñºí. Àðä÷èëñàí íàì
ýðäýíèéí õóâü 1,000,000òºãðºãèéã õ¿í á¿ðò ºãíº ãýæ ÿðüæ äóóñààã¿é áàéõàä ÌÀÕÍ íàì Äîëîîí õîíîãèéí
äàðàà ìºðèéí õºòºëáºðºº ãàðãàæ ýðäýíèéí õæâü 1,500,000òºã õ¿í á¿ðò ºãíº ãýýä òàíèëöóóëñàí.Ýíý áîë
2008 îíû 6 ñàðä áîëñîí ¿éë ÿâëóóä. ªíººäºð 2009îíû 3 ñàðä åðºíõèé ñàéä Ñ.Áàÿð Ýðäýíèé õèøèã 1500000
ºãíºº ãýæ ÿðèàä ë áàéõûí…Áèä ìºíãºíèé áîäëîãîî áîëîâñðóóëàõäàà íóõàöòàé õàíäàí òîîöîî ñóäàëãàà õèéæ
¿çýõ õýðýãòýé. ªíãºðñºíä áàðèìòàëñàí íèéãìèéí õàëàìæèéí äýìæèõ ìºíãºíèé áîäëîãî íü íèéò áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã 2008 îíä 12%-ð íèéòýä íýìýãä¿¿ëæ àðä èðãýäèéí àìæèðãààã äîðîéòóóëñàí. Îäîî 2
äàõü øèíæèëãýýãýý õèéå.
Õî¸ðäóãààð øèíæèëãýý
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí ýêîíîìåòðèéí çàãâàð
GDP – Íýã õ¿íä íîîãäîõ Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í

13. GDP=C+C(1)* FINVESTMENT +C(2)* GINVESTMENT +C(3)* EXFORT
+C(4)* PRODUCTIVITY
Ìàíàé óëñûý íóòàã äýâñãýð äîòîð á¿òýýãäñýí á¿õ áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ìºíãºí ä¿íã Äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿í ãýäýã.Íýã õ¿íä íîîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í íü ýäèéí çàñãèéí õàìãèéí ÷æõàë ¿ç¿¿ëýëò
þì.Ýíý ¿ç¿¿ëýëò ºñâºë òóõàéí ýäèéí çàñàã ºñºëòòýé áàéíà ãýæ ¿çäýã. Ìàíàé æëñûí ýäèéí çàñàã ñ¿¿ëèéí
æèë¿¿äýä ºññºí ä¿íòýé ãàð÷ áàéãàà þì. Ýíý ºñºëòºíä äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñ õ¿÷òýé íºëººëñºí ãýæ ¿çýæ áàéíà.
•
FINVESTMENT- Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò/Íýã õ¿íä íîîãäîõîîð/
•
GINVESTMENT-Äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëò/Íýã õ¿íä íîîãäîõîîð/
•
EXFORT- ãàäààä õóäàëäàà áóþó ýêñïîðò/Íýã õ¿íä íîîãäîõîîð/
•
PRODUCTIVITY- Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ/Íýã õ¿íä íîîãäîõîîð/
Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íä íºëººëºõ 4 õ¿÷èí ç¿éëèéí áîäèò óòãèéã äîîð õàðóóëàâ.Ìîíãîë áàíêíû òàéëàí
áîëîí ñòàòèñòèêèéí åðºíõèé ãàçðûí ýìõòãýë äýýðýýñ àâñàí áîäèò òîî áàðèìò þì..
Íýã õ¿íä
íîãäîõ
Äîòîîäûí øóóä
ÄÍÁ
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Ãàäààäûí øóóä
õºðºí㺠îðóóëàëò
õºðºí㺠îðóóëàëò
(òºãðºãººð)
18429.02
35021.69
47456.47
41138.78
61591.01
69796.36
82253.64
84946.9
109465.7
94947.34
( òºãðºãººð)
21064.14
22445.14
28063.4
44882.65
46830.02
48471.48
44063.2
48068.78
60908.75
103178.3
/òºãðºãººð/
239887.39
277502.9
352319
341106.33
392261.84
490600.82
529132.54
574637.02
666893.5
854480.56
Ýêñïîðòûí
Õºäºëìºðèéí
õýìæýý
á¿òýýìæ
/òºãðºãººð/
/òºãðºãººð/
96721
125024.9
153787.4
128634.3
161884.8
212380.1
235287.7
238141
287260
415087.8
0.35
0.38
0.41
0.44
0.49
0.52
0.55
0.59
0.66
0.82

14. 2005
2006
2007
2008
1090971.9
1440693.2
1745700.4
1748855.7
153958.3
140126.8
142879.1
266818.8
157119.4
191306.3
232670.6
251071.1
507435.2
692680.6
838741.2
938886.6
1.03
1.24
1.46
1.72
Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêîíîìåòðèêèéí çàãâàðûã EVIES 5.1 äýýð áîäîæ ãàðãàñàí óòãûí ñòàòèñòèå
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðóóëëàà.Ñòàíäàðò õàçàéëò íü 0.99%, Durbin-Watson êîýôôèöèàíò íü 1.99 ãàð÷ 2 òóí
îéðòîí î÷ñîí.
Estimation Command:
=====================
LS GDP FINVESTMENT GINVESTMENT EXFORT PRODUCTIVITY C
Estimation Equation:
=====================
GDP = C(1)*FINVESTMENT + C(2)*GINVESTMENT + C(3)*EXFORT + C(4)*PRODUCTIVITY +
C(5)
Substituted Coefficients:
=====================
GDP = 0.2694175029*FINVESTMENT + 2.299113449*GINVESTMENT +
2.521896276*EXFORT +863405.5461*PRODUCTIVITY + 279022.0327
ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí çàãâàðûí õóâüñàã÷èéíõ íü óòãûã òàéëáàðëúÿ.
•
Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºìíºõ êîýôôèöèàíòèéí óòãà íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò íýã òºãðºãººð
íýìýãäýõýä íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ 0.26 òºãðºãººð íýìýãäýíý.
•
Äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòèéã íýã òºãðºãººð íýìýõýä ÄÍÁ íü 2.29 òºãðºãººð íýìýãäýíý.
•
Ýêñïîðòûã íýã òºãðºãººð íýìýãä¿¿ëýõýä ÄÍÁ íü 2.52 -ººð íýìýãäýíý.
•
Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ íýã òºãðºãººð íýìýãäýõýä ÄÍÁ-863405.5-ð íýìýãäýíý.
Îäîî äýýðõ ãàðñàí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí ýêîíîìåòðèêèéí çàãâàðààð íèéãìèéí õàëàìæèéã äýìæñýí ìºíãºíèé
áîäëîãî íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä ÿàæ íºëººëñºíèéã õàðöãààÿ. 2006 îíîîñ ýõýëæ íèéãìèéí õàëàìæèíä ºãñºí òºð
ìºíãèéã ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ äîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýð áîëãîñîí áîë ýäèéí çàñàã ìààíü ÷àæ ºñºõ
áàéñàíûã äîîðõ õ¿ñíýãòýíä õàðóóëúÿ.

15. Íýã õ¿íä
*-îîð òýìäýãëýñýí
äîòîîäûí
áîë
íèéãìèéí õàëàìæèíä
ºãñºí
ìºíãèéã
2006
2007
2008
1475205
1775472
1870419
øóóä õºðºíãº
îðóóëàëò
/òºãðºãººð/
Äîòîîäûí
øóóä õºðºíãº
ÄÍÁ
õºðºíãº
îðóóëàëòûí
òîîíóóä
Ãàäààäûí
íîãäîõ
îðóóëàëò
(òºãðºãººð)
140126.8
142879.1
266818.8
( òºãðºãººð)
209726.4*
262409.5*
276974*
Ýêñïîðòûí
Õºäºëìºðèéí
õýìæýý
á¿òýýìæ
/òºãðºãººð/
/òºãðºãººð/
692680.6
838741.2
938886.6
1.24
1.46
1.72
¿íäýñíèé
¿éëäâýðëýëýý äýìæèõ áîäëîãîîð äàìæóóëàí äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòàíä îí îíä íü õàðãàëçóóëàí íýìýí òîîöñîí þì .
Ýäèéí çàñãèéí öýâýð ºñºëò áóþó íýã õ¿íä íîîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëòèéí ººð÷ëºëòèéã äîîðõ
õ¿ñíýãòýíä õàðóóëëàà.
Îí
Íèéãìèéí õàëàìæèéã
¯éëäâýðëýëèéã äýìæñýí
äýìæñýí ¿åèéí ÄÍÁ/íýã
ìºíãºíèé áîäëîãî
õ¿íä/
áàðèìòàëñàí áîë
ÄÍÁ/íýã õ¿íä/
2006
1440693.2
1475205
2.4%
2007
1745700.4
1775472
1.7%
2008
1748855.7
1870419
7%
Äýýðõ õ¿ñíýãòèéí ñ¿¿ëèéí áàãàí äàõü õóâü áîë íèéãìèéí õàëàìæèéã õýâòãàéðóóëàí ºãñºí ìºíãºíèé áîäëîãûí
¿åèéí íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ-ýýñ ¿éëäâýðëýëèéã äýìæñýí ìºíãºíèé áîäëîãûí ýêîíîìåòðèêèéí çàãâàðààð ãàðñàí
ÄÍÁ íü èë¿¿ ºñºëòòýéã õàðóóëæ áàéãàà ¿ç¿¿ëýëò.
Òîäðóóëæ õýëáýë: 2008 îíû æëñûí òºñ⺺ñ
íèéãìèéí õàëàìæèíä ºãºõ áàéñàí òýð ìºíãèéí ¿íäýñíèé
¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ ìºíãºíèé áîäëîãûã áàðèìòàëæ äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýõ ¿¿ñâýð áîëãîñîí áîë
ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü 7%-ð èë¿¿ áàéõ áàéñàí áàéíà.
̺íãºíèé îðîëòèéí ñõåì
Óëñûí òºñºâ
¿éëäâýðæèëò
Äîòîîäûí
õýðýãëýã÷äýä
Ýêñïîðòîíä
Òàòâàð
̺íãºí îðëîãî
Äîòîîäûí ¿éëäâýðëýã÷äûí
îðëîãî

16. ̺íãºíèé îðîëòûí ñõåìèéí òàéëáàð:
Óëñûí òºñ⺺ñ ºãºõ àðä èðãýäèéí íèéãìèéí õàëàìæèéí ìºíãèéã ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéí íèéãìèéí õàëàìæ
áîëãîõ õýðýãòýé ãýñýí çîðèëãîòîé ñõåì.Òºñ⺺ñ ãàðàõ ¿éëäâýðæèëò ð¿¿ îðîõ ìºíãºí óðñãàë íü ¿íäýñíèé
¿éëäâýðèéã äýìæèæ óëñûí õýìæýýíû ¿éëäâýð áèé áîëîõîä îðøèíî. Òîäîðõîé õóãàöààíû äàðàà äîòîîäûí
õýðýãëýã÷äûí õýðýãöýýã õàíãàæ ýêñïîðòîíä ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íýý ãàðãàæ ìºíãºí îðëîãûí îðîõ
óðñãàëûã áèé áîëãîí ýöýñò íü õýëýõýä ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëýý äýìæñýíýýð ã¿éëãýýí äýõ ìºí㺠ìààíü äàõèí
ýðãýëòýíä îðæ ýäèéí çàñàãò òààòàé ãýãäýõ Ì2-èéí õýìæýý íýìýãäýíý.
4.Ìîíãîë óëñûí ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæñýí
ìºíãºíèé áîäëîãî
Äýýðõ 2 ìàêðî ò¿âøíèé ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý õèéõýä 2006 îíîîñ ýõýëæ ºãñºí íèéãìèéí õàëàìæ íü Ýäèéí
çàñàãò 2 òîì ñºðºã íºëºº ó÷ðóóëñàí:
•
Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåñèéã õèé õººðºãä¿¿ëæ 278 íýð òºðëèéí áàðààíû ¿íèéã 11-ð íýìýãä¿¿ëñýí.
•
Íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ-èéã 7%-ààð áóóðóóëñàí. Äýýðõ ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëòýýäýýñ ãàäíà
àðä èðãýääýý áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýã ºã÷ áàéíà.Ýíý á¿ãäýýñ ãàðàõ õýðýãòýé.Ìèíèé äýâø¿¿ëæ áóé ñàíàë
áîë ýíý õàâòãààðñàí íèéãìñèéí õàëàìæèéã áàãàñãàõ õýðýãòýé. Òýð òóñìàà 2006 îíîîñ Óëñûí òºñ⺺ñ ºã÷
ýõýëñýí:
 Çàëóó ãýð á¿ëä ºãºõ ìºíãºí òóñëàìæ
 Øèíýýð ìýíäýëñýí õ¿¿õäýä ºãºõ ìºíãºí òóñëàìæ
 Õ¿¿õäèéí ìºíãºí òóñëàìæ
 Àëäàð öîëòîé àõìàäóóäàä ¿ç¿¿ëýõ ìºíãºí òóñëàìæ

17.  Àëäàðò ýõèéí îäîíòîé àõìàäóóäàä îëãîñîí ìºíãºí òóñëàìæ ãýñýí íèéãìèéí õàëàìæóóäûã ò¿ð çîãñîîæ ýíý
ýõ ¿¿ñâýðèéã ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéí õºðºí㺠îðóóëàëò áîëãîõ õýðýãòýé þì.
2010 îíû òºñâèéã áîëîâñðóóëæ áàòëàõäàà õóóëèéí òºñºëä ¿éëäâýðæèëòèéí á¿ëýã íýýæ
/ æèøýý íü: 7á¿ëýã/ äàðààõ äýñ äàðààëëûí äàãóó àæèëëàõ õýðýãòýé þì.
 Õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ìîíãîë óëñàä ÿìàð ¿éëäâýð õýðýãòýé áàéãààã ñóäàëæ òóõàéí æèëèéã þóíû
¿éëäâýðèéí æèë áîëãîõîî òîäîðõîéëíî.
 ¯éëäâýðèéíõýý ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëñíû äàðàà óëñäàà äýýã¿¿ðò îðäîã òºñºë áè÷äýã õ¿ì¿¿ñèéí
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé “¿íäýñíèé òºñºë” íýðòýé òºñëèéí áàãûã á¿ðä¿¿ëíý.
 ¯íäýñíèé òºñºë áàãà íü òîîöîî ñóäàëãààãàà 2009 îíû 9ñàðûí 15 ãýõýä òºñâèéã óäèðäàí çàõèðàã÷èä
ºãæ áàòëóóëàõ øààðäëàãàòàé þì.
 ¯éëäâýðèéí ñàíõ¿¿ã íèéãìèéí õàëàìæèíä ìºí㺠ÿàæ õóâèàðëàäàã áàéñàí ÿã òýðýí øèã
¿éëäâýðæèëòèéí íèéãìèéí õàëàìæ íýðèéäëýýð á¿ðä¿¿ëíý.
 Òóõàéí òºñºë áàòëàãäñàíû ìàðãààøíààñ ýõýëæ “¿íäýñíèé òºñºë” áàã íü äàðààãèéí ¿íäýñíèé
¿éëäâýðèéí ñóäàëãààíäàà îðæ äýýðõ øèãýý àæèëëàõ íü ç¿éòýé þì.
Äýýðõ ìàÿãààð æèë áîëãîíûã ¿éëäâýðæèëòèéí æèë áîëãîí íýã òîì ¿éëäâýðèéã áàðüæ àøèãëàëòàíä îðóóëààä
áàéõûí áîë áèä 3 æèëèéí äàðàà Óëñûí õýìæýýíèé 3 òîì ¿éëäâýðòýé áîëíî. 5 æèëèéí äàðàà 5 òîì ¿éëäâýðòýé
áîëíî.̺íãºíèé áîäëîãîîð äàìæóóëàí ¿íäýñíèé ¿éëäâýð¿¿äòýé áîëîõã¿é áîë õóâèéí õýâøëèéíõ ¿íäýñíèé
¿éëäâýðëýëèéã òîâîéëãîí ãàðãàæ ÷àäàõã¿é.
¯íäýñíèé ¿éëäâýðõèëòèéã 3 àðãà çàìààð õýðýãæ¿¿ëæ áîëíî.
Äàðààõ 3 àðãààð òóõàéí ¿éëäâýðèéí íºõöºë áàéäàëä òîõèðóóëàí ¿éëäâýðýý õààíà ÿìàð àðãààð áàðüæ
áàéãææëàõàà òîäîðõîéëíî.
1.Òóõàéí ¿éëäâýðèéí ò¿¿õèé ýäèéí íººöºä òóëãóóðëàí áàéãóóëàõ

18. 2.Õ¿í àìûí íÿãòðàëûã äàãàí ¿éëäâýðýý áàéãóóëàõ
Õ¿í àìûí íÿãòðàë èõòýé Óëààíáààòàð õîò, Äàðõàí, Ýðäýíýò, õîòîë, áàãàíóóð çýðýã õîò ñóóðèí ãàçðóóäàä
õýðýãöýýòýé áàéãàà õ¿íñíèé ¿éëäâýð¿¿äèéã ÿàðàëòàé áàéãóóëæ îîðèéí 2 æèëèéí äîòîð ¿íäýñíèé
¿éëäâýðýýðýý õ¿íñíèé õýðýãöýýãýý õàíãàõ õýðýãòýé.
3.Óëñûí õ¿ðýýíä íýãýí õýìæýýãýýð òàðààí áàéãóóëàõ
Ä¿ãíýëò
Ìàíàé óëñûí òºñºâ 2005 îíä àíõ óäàà àøèãòàé ãàðñàí ãýæ èëòãýëèéíõýý ºìíº õýëñýí.2006 Îíä ÷ ãýñýí
àøèãòàé ãàð÷ òºñ⺺ñ õàâòãàéðñàí íèéãìèéí õàëàìæèí äýýðýý äàõèàä 5 òºðëèéí íèéãìèéí õàëàìæ íýìýýä
ºãºõººð áàòàëñàí. Áèä õºãøèí çàëóóã¿é, 3 æèë Íèéãìèéí õàëàìæ àâëàà. Íèéãìèéí õàëàìæ ñàéõàí ë äàà
ãýõäýý íýã ºäºð ò¿ð¿¿â÷èíäýý ìºíãºòýé, íýëýýä õýäýýí ºäºð êàðìàà õîîñîí ÿâàõ áîëñîí. ¯¿íèé øàëòãààí íü
íèéãìèéí õàëàìæèéí ìºí㺠áóóõ ñóðàãààð íàéìàé÷èä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í äýýðýý íýã, õî¸ð çóóí òºãðºã
íýìæ çàðñààð áàéãààä òýð íü ñ¿¿ëä íü áóóäàãã¿é ºíäºð ¿íý áîëæ òîãòäîã.
Áèä èéì ýäèéí çàñãèéí ãàæóóäëààñàà ãàðàõ öàã íü áîëñîí.Ýíý ìºíãºíèé íèéãìèéí õàëàìæèéã ÷èãëýñýí
ìºíãºíèé áîäëîãîî ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæñýí ìºíãºíèé áîäëîãîîð ñîëèõ õýðýãòýé.
Áèä ºðãºí õýðýãëýýíèéõýý áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé 70%-ã èìïîðòîîð àâäàã.Ýíý íü íýã òàëààð ¿íäýñíèé
àþóëã¿é áàéäëàà ÷ áîäñîí, ̺íãºíèé ãàäàãø óðñãàëûã ÷ õàðñàí ÿàâ÷ áàéæ áîëîõã¿é àñóóäàë.Ýíýýñ
ãàðàõûí òóëä ìºíãºíèé áîäëîãîîð ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèæ õýðýãöýýãýý ººðñ人 õàíãàäàã áàéõ
áîäèò øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà.¯¿íèéã ë èðãýíýýñýý òºðèéí ºíäºðëºã¿¿ä íü õ¿ðòýë äýìæèæ
àæèëöãààÿ.Áèä íýãýí öàãò äýëõèéí òàëûã ýçýëæ ÿâñàí ò¿¿õòýé óëñ.Îäîî òýð ¿åýý ñàíàæ ìºíãºíèé

19. áîäëîãîîðîî ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëýý äýìæèæ äýëõèéä ×èíãèñèéí Ìîíãîëûí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿çýõ
ãýæ, õàðàõ ãýæ, õýðýãëýõ ãýæ äýëõèéí óëñ îðíóóä èðäýã áîëãîöãî