1.
juli 1997 jaargang 8 nr. 40
booostin 9 nieuwsbrief
stichting
i nd ustrieel
bouwen
nederland
-,
bijeenkomst
Hoogovens Steel Strip mill Products (HSSP) produceert warm - en
koudgewalste platte stalen producten (rollen en platen) onbe -
kleed. verzinkt en/of geverfd. ~----~
Hssp staat bekend om de zuiverheid van haar Staal
en om de uitstekende mechanische eigenschappen
en goede omvormbaarheid van haar staal. Samen
met klanten, toeleveranciers en andere partners
wordt continu aan de ontwikkeling van nieuwe
producten en producttoepassingen gewerkt, ook
voor de bouw. Bijvoorbeeld:
constructie-element in bijvoorbeeld de woningbouw. Met eenvoudige
middelen is in korre tijd het skelet van een woning cc monteren. Stalen
frames lenen zich ook goed voor de prefabricage van gebouwonderdelen
zoals bijvoorbeeld binnenspouwbladen. Met de frames kan tevens op
eenvoudige wijze op bestaande gebouwen worden gebouwd (optoppen).
staal frame ~
In hec kantoor van HSSP is veel staal en aluminium verwerkt. Het gebouw
had een bouwtijd van één jaar. Na een bezoek aan de continue gietmachine
en de dompelverzinklijn is tevens tijd voor een rondleiding door het kantoor van HSSP.
ak
L .J

2.
r ,
U bent van harte welkom in IJmuiden' H et aantal deelnemers IS beperkt tot 50 personen.
Aangesjotenen bij Booosting genieten de voorkeur bij inschrijving.
15:00 Ontvangst
15:15 Welkomstwoord en introductie
door Hans Beyer, directeur Product-Markt-
15:45 Rondrit ontwikkeling van Hoogovens
17:30 Koud buffet
18:30 Productontwikkeling 1: (Het emaille dak )
door ir Arlette van HSSP
19:00 Productontwikkeling 2:
visie van Jan Marcus van Hoogovens op de techniek
visie van Eric Vreedenburgh van Archipel Ontwerpers op het ontwerp
19:30 Productontwikkeling 3: (Het staalfrarne )
door Ad Reinen, hoofd Bouw van Hoogovens
20:00 'Architectuur en industrialisatie'; steel studyhouses
door Arnold de Vries Robbé, Staal bouw Instituut
20:30 Discussie
21:00 Einde
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.
L Áschaaldak van het" Nomadis ch Paviljoen. Archipel Ontwerpers .J

3.
e
1.••.•.•,••• 0 n t wik k e 1 n9 I
Probleem & Oplossing
Een concreet handvat om tot vernieuwing te komen, is het inspelen op 'problemen' welke in de markt
leven. Het woord 'probleem' hoeft: daarbij niet al te zwaar genomen te worden. (Lichte) irritaties zijn
ook goed. Iets wordt soms ook pas een probleem als de oplossing bestaat. De bewustwording van een
probleem is vaak ook de genezing.
De consumentenmarkt wordt overstelpt met voorbeelden op dit gebied. Producten welke inspelen op
een al dan niet onderkende hinder. Denk aan de Vacu-Vin, leeslampjes die je met een klem op een
boek kunt klemmen, etcetera. AInazing Discovely, je weet wel de zender die 's nachts onder andere
RTL en Eurosport velvangr, zit er vol mee. In de bouw werkt dat natuurlijk ook. Kennis van de markt,
onder meer door te praten met spelers in het bouwveld, het bezoeken van (Booosting)bijeenkomsten,
goed luisteren, helpen bij het opsporen van 'problemen'. Voorbeeld:
Het probleem
Een goed voorbeeld dat recent op deze basis is ontwikkeld, speelt in op een aantal problemen, t.W.
• Inefficiëncy van het bouwproces (met name afbouw) als gevolg van door elkaar lopende
disciplines die onderling afhankelijk zijn.
• Versroring van het ontwerpproces, onder andere door late beslissingen of wijzigingen door
opdrachtgevers en onder invloed van adviseurs, onder meer met betrekking tot installaties.
• Organisaties zijn flexibel, gebouwen zijn dat in het algemeen nier. Met name het 'leidingbreiwerk'
werkt hierin belemmerend. Door leidingen onafl1ankelijk te maken van het bouwkundige deel
is het mogelijk om:
• laat in het ontwerpproces nog wijzigingen in de installatieconcepten te accepteren zonder
gevolgen voor het ontwerp;
• de disciplines tijdens de uitvoering volgordelijk op te roepen zonder dat er conflicten ontstaan
over aansluitingen op een voorganger in het proces; het bouwproces wordt hierdoor veel
overzichtelijker;
• gebouwen later in de gebruiksfase aan te passen aan de nieuwe gebruikseisen (nieuwe huurder,
groeiende organisatie, etcetera).
De oplossing is gezocht in de vloer, waar
ruimte voor installaties is gereserveerd. De vloer
is het belangrijkste onderdeel van een bouw-
systeem zoals dat voor PFL B.V. is ontwikkeld.
De leidingen worden in de vloer weggewerkt.
Deze wordt later afgedekt met een solide
beplating. Aldus is als het ware de verhoogde
vloer c.q. het verlaagde plafond g6ntegreerd in in het A+ kantoor
het vloerelement. Naast de aangegeven leidingfIlosofie wordt hiermee dan ook aanzienlijk op
bouwhoogte bespaard. Het systeem wordt binnenkort op de markt gebracht. Een variant wordt
ontwikkeld voor de woningbouwmarkt in opdracht van Koninklijke Volker Stevin.
Jos Lichtenberg, Bestuurslid Booosting, Directeur A+, buro voor bouwproducrontwikkeling

4.
_~"I.I·hiiil·_L ___op o_e-,-p__
-,_r_ ---l
OPROEP Internet-Link
In het kader van de uitbreiding en verbetering van de bOOOsting-
internetpagina verzoeken wij de aangeslotenen vriendelijk het adres van
hun home-page door te geven, zodat een link gelegd kan worden naar uw
pagina.
000 Internet Services, verzorgt deze velwijzingen kosteloos en is bereikbaar op onderstaand adres:
Marc Maurer
Sint Leonardusstraat 88
5614 EK Eindhoven
T elefoon: 040-211 6188
E-mail: info@OOO.nl
Het adres is http://www.OOO.nl/bOOOsting. N eem 'ns een kijkje en sluit ook aan!
000 Internet Services realiseert ook exclusief voor bedrijven in de Nederlandse bouw-, architectuur- en/of
N AA.i
BEDRlJF
I I
ADRES
POSTCODE WÜONPLMTS
TELEFOON
o Komt op donderdag 2 oktober naar Hoogovens te IJ Illuiden van 15.00 tot 21.00 Booosting
uur met . .. personen. (zie I/r. 40 pag. 0/ -02) Postbus 10197
o Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting. 3004 AD Rotterdam
o Bestelt het boek o 'Booosting in beeld' (1994/95)
Participantel/: f 25 ,00 o 'Booosting in bedrijf (1992)
f 39,50
Ni~t-partiripal/tm: o 'Tussen traditie en experiment' (1989)
L.

5.
• ,
Verslag van de AVA bij 'newMetropolis' te Amsterdam op 1 april 1997
.
Een nleUWe wereldstad
Hugo van Bergen (externe betreld<ingen newMetropolis) vertaalt bij afWezigheid van de architect Renzo
Piano diens uitgangspunten: 'Nee, het is geen schip. Ik volg de tunnel zodanig dat het gebouw er
volledig in kan 7~lld(en. In het gebouw zijn veel pleinfuncties opgenomen en is de afwerking zo sober
mogelijk gehouden om de aandacht niet van de inhoud af te leiden'. In het pand lukt het enigszins
het streven naar zoveel mogelijk openheid te realiseren; de volledig gepatineerde koperen buitengevel
is op de transparante begane grond na, echter één gesloten façade. Het ontbreken van 'contacc' met
de omgeving van het Amsterdams havengebied maal<t dat jong en oud alle aandacht kunnen vestigen
op een veelzijdige interactie met één van de thema's.
En Van Bergen rapt in supertempo de gekozen zones op:
• Interacties, de samenleving vormgeven door middel van uirvvisseling,
• Technologie, gereedschappen mal<en om de menselijke mogelijkheden uit te breiden,
• Energie, keuzen mal<en om de samenleving van brandstof te voorzien,
• Wetenschap, vragen srellen over de wereld om ons heen,
• Mens, onderzoek her unieke karakter van de mens.
AJs 'kwartetten met video's' en 'pop-up-arts' u tijdens een bezoek teveel worden en u zin heeft's wat
anders te 'abstraheren' maar niet weet waar, schroom dan niet bij één van de vele 'omgekeerde
suppoosten' te raden te gaan.
L .J

6.
r ,
Stoer constructieverhaal
Patricia v. d. Wa~ constructeur bij D3BN verbaast het mannelijk bezoek met een sroer constructie-
verhaal. De onderbouw rust voor 70% op de Y-tunnel en voor 30% op nieuw geslagen palen. Op het
middenstuk van de tunnel rijbanen zijn extra prefab liggers aangebracht.
Het gebouw kraagt naar voren en naar de zijden uit (van 74 naar 62°), de voorpunt is in feite een kegel
en het loopt op van 2 naar 5 verdiepingen. Het beloopbare, publiek toegankelijke dal<, goed voor een
picknick of a real midsummer-nightsdream is oplopend en heeft een overspanning van 15 meter. Het
gebouw heeft een kegelvormige stalen constructie waarin holle kokers zijn aangebracht om zoveel
mogelijk gewicht en materiaal te besparen. De gevel zit als een vlies om een uit vijf vakwerken bestaand
stalen spant heen. Een stijve doos op een aantal kolommen, met enkele kopramen. Er is 440.000 kg
constructiestaal en 4100 m 2 koperen gevelbekleding verwerkt en het groorste deel van het beron is
in het werk gestort.
Bewust scheef bouwen
De aannemer BAM Amsterdam, vertegenwoordigd door Aart SLot en MichaeL Venge, licht de korte
bouwtijd, roe. Er is veel tijd verloren gegaan aan de overdracht van kennis. Het ontbreken van
betrokkenheid bij de voorbereiding hadden zij heel graag anders gezien. Een haastklus zonder
'repetitie-effect'. Procesbeheersing en 'bewust scheef bouwen' is nog niet zo mal<kelijk.
Met een rondleiding, een buik vol versnaperingen van één van de vele sponsors van newMetropolis
uit bedrijfsleven en overheid en een architectuurhart vol gemengde gevoelens later, keren de 25 'AVA's'
huiswaarrs. Nederland Waterland is een nationaal centrum voor wetenschap en technologie rijker.
Een roerist roept verbaasd: 'Kijk, ze zijn een boot aan het bouwen!' Maar, nee, het is geen schip. En
ook geen piano.
Jolanda Steenhouwer
.....~..
~ .... ~
~
·r···.:-:=~·--~~-. ~~_
~
..:..-~,._--~_._-~~
.~,
~" ;-J--'
L .J

7.
• ,
Verslag Booosting bijeenkomst bij Zoontjens Beton te Tilburg
op 10 apri 1 1997
~~t l ©l c ~t~ ~~r~@©ll ~
.
parkeren 1 S leuk
Het tij is om. Auto's in parkeerstand mogen
worden gezien. Sterker: de geparkeerde auto
wordt een architectonisch fenomeen. Fons
Verheyen weet het zeker.
Tijdens de bijeenkomsr bij tegelfabrikant Zoontjens Beran laakre de
Leidse architect de achterstelling van de gestalde aura. 'De
architectuur van parkeergarages is saai. Aura's worden weggesropr in
lullig aangeklede gebouwen. Hooguit war rierelanteintjes. Maar
parkeren is leuk, en niet een noodzakelijk kwaad.'
Booosting bij Zoontjens Beran. Jouke Post opende de bijeenkomst met twee dia's en
twee vragen. Eén van de vragen: 'War re doen met de kauwgomplaag die tegelvloeren
teistert?' Ham Ververs, directeur van Zoontjens Beton, had niet direct een antwoord
klaar. In een korre inleiding belichtte hij de positie van het in 1905 opgerichte
familiebedrijf. Parkeerdaken, dakbestraring en grondbesrrating zijn de belangrijkste
producren. Ververs gaf aan dar Zoo ntjens Beran zich srerk maakt voor innovarie
('aparre dingen maken mer producr-archirecren'). Dar resulreerde onder meer in de
milieu regel, waarvoor het bedrijf in 1996 de bouwrecyclingsprijs ontving. Een
ontwikkeling van recente datum is het daklocksysteem, een
alrernatief voor de ballastlaag op hoge daken. Met Buro A+ wordt
gewerkt aan een speciale tegel om galerijen op te hogen. Zodat de
galerijwoningen geschikt worden voor seniorenbewoning. Min of
meer afgerond is de ontwikl<eling, door Zoontjens Beton, van een
parkeerdak voor zware belasting (door vrachrverkeer).
Bezoek aan fabriek
Hoe de tegelprodukten worden gemaakt? Met morrel en machines
en slechts weinig mensen. Medewerkers van Zoontjens Beton
gidsten Booostingers door de productieruimten. De indringende
muzak van de machines omlijstte een rondgang langs (onder andere)
een indrukwekkend mengvat, het startpunt van de productie van
parkeerdaktegels. In het vat maakt Zoo ntjens Beron een natte
beronmorrel die onder hoge druk (GOO ran) wordt verdicht rot beronkwaliteit B60-80. Eén van de
producten die op deze manier wordt geproduceerd is de bekende Pardak PD 90 tegel.
L .J
07

8.
,
Hard verhaal
Na de rondleiding door de fabriek legde Albert
van den Hout, directeur BDA Buro Dakadvies,
uit dat parkeerdaken een lange historie achter
zich hebben. Hij maakte ook duidelijk dat de
Pardak tegel niet het alleenrecht heeft. In een
chronologisch ove,ûcht zette hij de verschillende
systemen op een rijtje: beton en gietasfalt,
systemen op basis van polyesterharsen, tegels in
zandbedden en omgekeerde (parkeer-)dakconstructies. Die laatste hebben de voorkeur, betoogde Van
den Hout. Hoe zo'n dak eruit ziet, demonstreerde hij aan de hand van dia's van het 200x250 grote
parkeerdak van woonboulevard Alexandrium nr, een dakbeëindiging ontworpen door Fom Verheyen.
Dubbel gebruik
Na - in de woorden van Verheyen - het 'harde verhaal van Van den Hout' volgde het 'zachte' verhaal
van de architect van Alexandrium UI: 'Parkeren op het Alexandrium is het summum van genot. Uit
de auto direct in de winkel. Via een kurketrekker bereikt de automobilist een leuk gebied. Niet een
desolate of truttige standaardomgeving, maar een langgerekt landschap. Dat niet meer is dan een
omgedraaid gebouw, want in feite maken we dubbel gebruik van het dak En dat laatste is de trend
voor de komende jaren. Het dubbel gebruik van - in bredere zin - de ruimte: maaivelden die over
elkaar heen lopen - zie bijvoorbeeld recent werk van Koolhaas en MVRDV (campusproject in
Nijmegen). In die richting gaat nog veel meer gebeuren. Het zit in de lucht.' Om dat landschap te
kunnen maken, pleitte Verheyen voor productinnovaties. 'Daken zijn 'gaaf' en worden nu echt
ontworpen. Maar we hebben innovatieve producten nodig om dat op een hoger plan te brengen.
Zo wil ik een parkeerdal< in gras. Kan dat?'
Wijnand Beemster, journalist
L

9.
• ,
Verslag van de bijeenkomst bij Enitor op 1 mei 1997
Kunstjes met kunststof
Een schitterende donderdagmiddag, 1 mei. Ook het hoge Noorden van
Nederland ziet er op deze dag feestelijk uit. Een selecte groep
van Booosting aangeslotenen wil zich laten inspireren door extru-
deren en heeft de reis naar Buitenpost gemaakt. Een treffender
plaatsnaam is er niet.
Jouke Post geeft aan de aanwezigen zijn visie op de mogelijkheden van geëxrrudeerde kunsrsrof-
profielen als milieuvriendelijk alternatief voor kitten. Daarvoor zal wellicht nog het nodige aan
productontwikkeling moeren worden gedaan. Het is dan ook een goede zaak voor Enitor dat het zich
bij Booosting heeft aangesloten. Daar is immers bij uitstek het platform waar productontwikkeling
plaats kan vinden.
Met moeite scheppen
De heer Schootstra verbaast de aanwezigen vervolgens met de verklaring van het woord 'Eniror'. Dat
heeft niets te maken met de 'Eerste Nederlandse Industrie voor Toelevering .. .' of zoiets; het woord
stamt uit het Latijn en betekent zoveel als 'met moeite scheppen' of zelfs 'baren'. Enerzijds kun je je
daar wel wat bij voorstellen als er verteld wordt over de zeer hoge druk waarbij de gesmolten kunststof
uit de extruder wordt geperst ... , maar aan de andere kant blijkt het tijdens de rondleiding toch
allemaal heel gladjes (letterlijk!) te verlopen.
Voortgekomen uit de fietsenbranche (kettingkasten en jasbeschermers), heeft het bedrijf zich na een
periode van veelzijdigheid (vacuumvormen, spuitgieten en extruderen van diverse kunststoffen) nu
gespecialiseerd in het extruderen van PVC profielen. Daarbij heeft men een hoge mate van perfectie
bereikt in allerlei vormen van co-extrusie, d.w.z. het gelijktijdig extruderen van twee of zelfs drie
kunststoffen (vaal< hard en zacht PVC) entof kleuren tot één profiel. (zie ook pag. 14) Binnen het
bedrijf wordt aan de kwaliteit en kwaliteitsbewal<ing een hoge prioriteit gegeven. Toleranties die hier
niet worden geaccepteerd, worden elders in de bouw vaal< als niet haalbaar beschouwd ...
Afsremming? Met betrekking tot recycling is het bedrijf zover dat alle eigen producten kunnen worden
(en ook daadwerkelijk worden) gerecycleerd. De stelling van Enitor is dan ook, dat in de milieu-
discussie niet de kunststof fout is, maar veelal de toepassing verkeerd wordt gedaan. Men denkt graag
mee in Buitenpost ...
Na een aantal imponerende voorbeelden van de mogelijkheden en oplossingen die Enitor kan bieden,
door Haye Tabak met veel verve gebracht, was het tijd om te l<ijken naar een toepassing van Enitor
profielen. Ko Kuperus van Hunter Douglas gaf een duidelijk inzicht in de mogelijkheden van
sandwichpanelen, gefabriceerd door Hunter Douglas Construction Elements, met randprofielen van
gerecycleerde PVc, uiteraard afkomstig van Enitor en in samenwerking met Reynolds. Vooral de
goede maatvastheid, het thermisch ontkoppelen van de randen van de goed geïsoleerde panelen en
..J

10.
r ï
het meedenken in oplossingen werden door HDCE op prijs gesteld. Er wordt gewerkt aan alweer een
verdere ontwikkeling van de profielen. Naar aanleiding van het verhaal van Kuperus is het wellicht
een goede suggestie om ook eens een bezoekje aan HDCE te Leek te brengen ... (red: HDCE is
inmiddels gepland op woemdag 20 november a.s.)
Kilometers profiel
Dan de productie in. Een indrukwekkende hoeveelheid extruders spuwen schijnbaar moeiteloos
kilometers profiel uit. Van de simpele 'zebraslang' (geen exotisch dier, maar een geel/zwart gestreepte
tuinslang) wordt bijvoorbeeld zo'n 1500 meter per uur geproduceerd. Maar ook zeer gecompliceerde
profielen voor allerlei toepassingen (scharnierend en met lipjes) komen met grote hoeveelheden uit
de extruders.
Weer terug in de zaal werd de tegenlezing gehouden door ir Rem Pijnenborgh van buro ArchiService.
De heer Pijnenborgh hield zijn lezing als lid van Viba, de Vereniging Integrale Biologische
Architektuur. De strekking van zijn verhaal was, dat we, gedwongen door de wereldomstandigheden,
naar een recycling-maatschappij op weg zijn. Hij voorspelde dan ook, dat over 50 jaar de meeste
gebouwen autonoom zullen functioneren, d.w.z. in hun eigen energie en overige infrastructuur zullen
voorzien. Verschillende voorbeelden van waar het fout gaat brachten hem er toe om de toehoorders
aan te sporen productontwikkeling integraal te bekijken, dat wil zeggen van wieg-tot-wieg. Enitor werd
door hem aangespoord om te zoeken naar mogelijkheden om plantaardige grondstoffen te gebruiken
voor de fabricage van kunststoffen. De mogelijkheden zijn er volgens hem volop. Zo heeft Mercedes
in Brazilië een aantal auto's rondrijden, clie volleclig van plantaardige stoffen zijn gemaakt (vnl. hennep-
adltige producten). Daarnaast is er het voorbeeld van 'PUR'-schuim die wordt gemaakt uit ricinus-
olie. Helaas denkt de bouw maximaal 3 jaar vooruit ...
Tijdens de boeiende discussie bleek dat de heer
Schootstra, directeur Enitor van mening is dat
PVC niet belastend is voor het milieu omdat het
recyclebaar is. Terwijl Pijnenborgh voorspelt
dat Enitor over vijf jaar geen chloorhoudende
producten meer gebruikt worden. Men dient
over te gaan op ethyleen-producten. Ondanks de
uiteenlopende standpunten was er wel een-
stemmigheid over de noodzaak om het milieu als
bepalende factor mee te nemen bij product-
ontwikkeling; de 'van-wieg-tot-wieg' integrale
benadering sprak iedereen aan. Dienen de
kunststof-profielen nu als eerste aangepakt te
worden of verdienen bijvoorbeeld brandstofgebruik of verpakkingsmateriaal priorteit? Duidelijk is dat:
• er voor Booosting nog uitdaging genoeg op het gebied van milieubewuste productontwikkeling is.
• Enitor mogelijkheden te over biedt om daarbij te participeren.
• Enitor een boeiende tijd tegemoet gaar. Over 5 jaar weer een bijeenkomst... ?
De discussie 'Milieu en Kunststof gaat dat samen?' werd nog verder gevoerd tijdens een voorteffelijk
verzorgd hapje en drankje, waarna de aanwezigen (al dan niet milieu-bewust) huiswaartS togen.
Johan Riezebos, CVK Kalkzandsteen, bestuur BooostinglJomar Post, student Industrieel Ontwerpen
.J
•

11.
• ,
_;t.I.t.~i,i,(. _____a--,g,--e_n_d_a__---,
Activiteiten 1997
do 2 okrober Hoogovens te Ijmuiden
do 20 november Hunter Douglas te Leek
• •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
b0 0 0 5 t •n 9
-
st i c h tin 9
I n mei. 1988 is de srichtin.g Industrieel Bouwen Nederlan. d,
.
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatieF van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstellmg
i n dus tri e e I van Booosring is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
b 0 uwe n roepassen van industrieel te vervaardigen bouwproducten en gebouwdelen, ter verhoging
ne der I a n d van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bem in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
_~t.I.Wi,i,l'_L- __ C_o_l_o_f_o_n__----"
Hoogmadestraat 57 postbus 10197 3004 AD Rotterdam
010 4156304 010 4157409 paarch@pi.net
h Imp://www.OOO.nl/booosting
Jolando. Steenhouwer,
bereikbaar: di en wo van 9.00 rot 17.00 uur en op do van 9.00 tot 13.00 uur
Jolamla Steenhouwer
Patricia Brouwer Design
D Drukkerij Ham T ruijen
&iner Bullhorst, Jomar Post, Eelke Po uwer, Johan Riezebos,
A. Swanenberg, Haye Tabak, Tijs Verburg,Jan van der Woord
Jouke Post Post Ter Avest Architecten
Eric Vreedenburgh Archipel Ontwerpers
Jan van der Woord TU Delft
Johan Riezebos CYK Kalkzandsteen
Jas Lichtenberg Buro A +
Henk van Laarhoven Hubert-Jan Henket Architecten
Jaap Koning Jaap Koning Industrial Design
L ...J
11

12.
• ,
_:i.t.t.h""'_ parti ei panten
Nieuwe participanten
Contactpersonen:
Rainer Bullhorst, architect BNA
BULLHORST ARCHITECTEN & STEDENBOUWERS Joke van der Scheer, bureaumanager
Noordeinde 41
2514 Ge Den Haag Bewust beweegt ons bureau zich op elk schaalniveau van het vak. Bij
T 070 3646677 onze werkwijze krijgt her kleine derail evenveel aandachr als het grore
F 070 3466677 concept, vanuit de overtuiging en doelsrelling dat een product zijn
onderdelen en als geheel optimaal moet functioneren. Aangezien nier
alle op de markt verkrijgbare srandaardproducten aan onze eisen voldoen, werken wij voortdurend
aan productontwikkeling. Zo is voor het Minisrerie van Jusririe een model ontworpen voor prorecrie
van hoogrisico objecten, wals banken en juweliers, en diverse malen succesvol toegepasr. Verder zijn
gerealiseerd venrilatie- en verlichringsarmaruren, kliklijsren, bind systemen, meubels en srraarblokken,
villa's, kantoren en winkels en de resraurarie van Nirwana. Bij de opzer voor een betonfabriek mer al
haar milieu-, insrallarie- en produktie-eisen, groeide de behoefte aan een wisselwerking mer
geestverwanten wals bij de Booosring - aangesloren leden. Tijdens een eerste kennismaking bleek her
klimaat dermare stimulerend dat spontane toetreding voor de hand lag.
BEDRIJVEN INDUSTRIEEL ONTWERPERS
Alliance Europ~ Ad vnn Etrlo Ir/d,mrial Desigr/ ACN COIISmlCletm
Bik Bouwproducten Flex Building & IlIIaior Syslnns , BIlUmt Nedam IGB, Utrecht
Brakellntmror Gro~p Holland Procming Burentl Allgmmt
Brnynu~t Krokens en Kasten janp Koning IndtlStrial De5Îgn BDA Groep
van Campen Be,ulings Landmark Desigrl 6- Tec/J11ology Corsmit Rmtdgevmd lngeninmbllrenu
CVK !Vtlkumdsleen TNO lndtlStrie 'D3BNDmHtIIlg
Fabriek van Plantwakm H. Va/I Dam IlIg. Knrel H. Dekker
Enitor ARCHITECTEN Fllfade Consult;'lg 6- Ellgi'luring
Hoesch Bouwsystemen Nderland Archipel OntrlJnpm GeNie COllsu11
Ho/ec Systemen 6- Compo'lmml Architectenbureau Böhtlingk Ir A. Hoek CS BOlllvkwuiig Ingmiew1
Hoogovens Groep jan Brouwer AssoCÎnW Hogeschool Enscbede
HU'lter Douglm BulUJom Architecten nt 'uMnboullJers Hog=hool MidMn-B/'tIbnlll
Kömmaling Bmelwc CEPEZED Hiensch Engineering
JJ Krms EGM ArchiteCIm i 2 Ingenieursbureau voor
Krnp~ Bomatex Hubert-Jnn Hmku bna nrchiteclm indtlStriële bOl/wllletboden
OctalTlbe Space SmlclTlres , josé Osorio Lobato !Vtllloor varl M ToekolllSl
Pieterman HardgIm Post Ter AVe$t Architecten , Prof Ir P.HH Leijendeckm
Plmtica Plaat jnn Timmm Nationale W'oningrnlld
Po/yblock 7J'ièn Desigrl Sftlalbouwi'lStitt",1
Po/ynoml TUIls+Horsting ArchiteCIm Stichting Aluminium Celllmm
Rewa Budel Verburg Hoogendij'k Arcbittktell TU Delft
Reyno!ds Arcbitectrmr$JStmlen Architekle1/buro Visrer &Bcermnn TU Eilldhovm
Rockwool LapirlllS ir Frank Mil VMS, • VKG, Vereniging VIlII Kunsstof
omfj Netkrland Bllro voor Architektrmr Getlekkmmten Fllbrikallletl
Saint-Roch Gim ir Dalln Perm Vereniging Neder/llndse Cmlmtindllsrrie
Struik m Hammlag Bouw H. de Wil COJlsultancy
Trespa Imemaliomd OVERIGEN Ingenieltrsburellll Zolllieve/d
Ubbink N~derland A + RW'enll voor
Unicom Nederland Bouwproduktolltwikkeling
Wolvegn Pan~len Adviesburea" voor Bouwteclmi.k ABT
Zoomjens Beton ArchitectelI en COllsllltarlfJ A6C .. nieuw aangesloten
L. .J

13.
,-_______ mijns inziens
,
mOOOi?
Geen sprake van twijfel; 'moooie deese'. Haarfijn maakte mijn
zoontje met ZlJn beperkte woordenschat van pakweg tien
zelfstandige naamwoorden duidelijk wat in de omgeving aan zijn
esthetische normen voldeed.
En nog steeds, hij is nu ruim acht, weet hij onwankelbaar het verschil tussen mooi en lelijk. Hij kan
het nu zelfs beredeneren. Jaloersmakend, want te vaak maken wij door wat ongepast denkwerk over
vlakverdeling en afwerking van een mooie eerste indruk, een geruststellende en minder goede rweede.
Ik heb het nu vooral over architectuur.
Echter, vooral bij bezoeken aan bekende en
onbekende steden lijken 'mooi' ervaringen steeds
zeldzamer te worden. Want wat er achter de
coulissen van steeds meer van dezelfde reclames
schuil gaat blijft vrijwel zeker gedurende de ' ljfe
cycle' van het aangeprezen product voo r ons
verborgen.
Een paar weken terug in Wenen, de blik
vermoeid door de overvloedige maar vrijwel
onverhulde barokke schoonheid, stuitte ik
opeens op dit kleine juweel. Een roestvrijstalen
anonieme schoonheid. Want behalve voor de
dorstige automobilist manifesteert dit tank-
station zich vooral door zijn elegante en onna-
drukkelijke verschijningsvorm. Of dit product
het gevolg is van een onbaatzuchtige opdracht-
gever, een verlichte onrwerper, de strenge 10kaJe
regulering of een monopoliepositie van Aral viel
door mij niet na te gaan, maar het resultaat stemt
tOt nadenken. Een benzinestation in een stad, het
lijkt een noodzakelijk kwaad maar ondertussen
vraag ik me vaak af waar al die voertuigen toch
worden gelaafd. Misschien is de betreffende architectuur in New Vork nóg onopvallender of in Parijs
nóg beter gecamo ufleerd, maar dit fraaie voorbeeld verdient zeker navolging. Of berer: aanpassing.
Het herhalen van dir concept op een andere pJaars en op een andere manier juich ik toe. Ook bij
nadere beschouwing heb ik mijn eerste indruk niet vervangen: ' moooie deese'!
Gerbrand Bas, industrieel onrwerper Holland Processing
L .J

14.
• ,
Tri-extruderen bij Enitor
materiaal 2: transparant hard p.v.c.
I
De verwerkingstechniek tri- - . __ I __ __
extruderen van Eniwr behelsr her
koppelen van drie extruders op
één matrijs. Het resulraar is een
profiel waarin drie verschillende
kunstsrof-soorren en/of kleuren
aan elkaar worden verbonden.
In de afbeelding betekent dit dat:
materiaal 3: gekleurd t.p.e. materiaal 1: gekleurd hard p.v.c.
Extruder 1 zorgt voor de aanvoer van een gekleurde basis van hard p.v.c.
Extruder 2 zorgr voor de aanvoer van het transparante deksel van hard p.v.c.
Extruder 3 zorgt voor de aanvoer van het soepele scharnierdeel van t. p.e.
Tri-extrusie is een specialisme binnen een specialisme. De materialen (ook in een heel dunne
uirvoering) worden perfecr mer eJkaar verbonden. Het voorbeeld bewijst dar. En dat ondanks het
verschil in verwerkingsremperaruur russen de kunstswfsoorren onderling.
Nieuwe opleiding Bouwinnovator
De Hogeschool Enschede start voor technici met de opleiding Bouwkunde of Civiele Techniek in
seprember 1997, de nieuwe opleiding Bouwinnovawf.
De opleiding besraat uit 4 blokken: 0 Bouwrechniek, concept en vormgeving
e Bouwwereld en markering
o Organisarie en communicatie
o Innovatiemanagement
De bouwinnovator leert nieuwe informatie op het gebied van bouwkundige en civiele producten,
processen en rechnieken te signaleren, te implementeren en te onrwikJ<elen.
De bouwinnovawr kan ingezet worden bij: • producenten van bouwproducten
• architecrenbureau's
• grote aannemers
• advies- en installatiebureau's
• overheid (stimulering innovatie)
De duur va n de opleiding is als dagopleiding één jaar en als avondsrudie twee jaar.
Geïnteresseerden kunnen terecht bij: Hogeschool Enschede
Instituut Bouwkunde en Civiele T echniek
T 053 487 1400
F 053 430 2848
L ~ __________________ ~ __________________________ ~

15.
· ,
Tien utiliteitsbouwprojecten krijgen
voorbeeldstatus
In het kader van het programma 'voorbeeld- Besluit subsidies Technologische'
projecten duufZ<1am bouwen' hebben tien samenwerkingsprojecten
utiliteitsbouwprojecten de voorbeeldstatus Tot en met 1 september a.s. is her mogelijk om
'duurzaam en energiezuinig bouwen' gekregen. op basis van Besluit subsidies Technologische
Het programma voorbeeldprojecten duurzaam Samenwerkingsprojecten (BTS) projectvoor-
bouwen' maakt het mogelijk projecten in de stellen in te dienen. Doel van deze regeling is de
woning- en utiliteitsbouw met een hoge score op aansluiting tussen technologische hoogwaardige
het gebied van duurzaamheid en energie- bedrijven en onderzoeksprojecten op onder-
efficiency als voorbeeld te laten dienen voor weks- en ontwikkelingsgebied te bevorderen. De
anderen en ween impuls te geven aan duur- samenwerking moet voor 50% bestaan uit
zaam bouwen in de dagelijkse praktijk. industrieel basisonderzoek.
Projecten die zijn goedgekeurd zijn onder meer:
Ecokantoor te Bunnik, Natuurvriendenhuis te TIEB investeringen
Hall, Hogeschool te Heerlen, het Vekal<asteel te Op basis van het Besluit tenders industriële
Tilburg. Eerder dit jaar kregen 24 woningbouw- energiebesparing kunnen tot en met eind
projecten al de voorbeeldstatus. Een indienings- oktober voorstellen voor investeringsprojecten
mogelijkheid voor het doen van projectvoor- worden ingediend. Er zijn rwee soorten
stellen zal dit jaar niet meer plaatsvinden. projecten die in aanmerking komen voor
Mogelijk zal volgend jaar een nieuwe indienings- subsidie; demonstratieprojecten (subsidie
mogelijkheid worden opengesteld voor het doen maximum 40% en markrinttoductie-projecten
van projectvoorstellen. (subsidie 25%). In beide gevallen gaat her om
maatregelen om efficiënter met energie om te
Stichting Fonds Collectief Onderzoek GWW gaan. Enkele voorbeelden van energie-
Recent is door het Ministerie van Verkeer en besparende projecten die voor subsidie in aan-
Waterstaat de Stichting Fonds Collectief merking komen zijn: het invoeren van betere
Onderzoek GWW opgericht. De Stichting stelt productie-apparatuur, procesimegratie, het
zich ten doel het beheren en ter beschikking optimaal regelen van processen, het invoeren van
stellen van fondsen ter financiering van collectief real-time energiebeheer, het verkonen van
onderzoek voor de grond-, water- en wegen- procestijden, het vermi nderen van transport e.d.
bouw alsmede voor verkeer en vervoer. Het Subsidie kan alleen wo rden aa ngevraagd door
fonds zal gevoed worden door een opslag op de industriële bedrijven en samenwerkingsver-
bestekken van openbare aanbestedingen van banden.
overheden. De verwachting is dat in het laatste Aanvragen moeten worden ingediend bij het
kwartaal van J 997 voldoende budget in het Tenderbureau TIES van Novem in Apeldoorn.
fonds zit om een oproep te doen voor het
indienen van projectvoorstellen. Alleen onder- Voor meer informatie
wel<sprojecten die in samenwerking tussen leunt u contact opnemen
partijen uit de sector worden gevoerd komen met Pouwer & Stevers
voor een bijdrage in aanmerking. 010 - 45211 22.
L .J
15

16.
• ,
Evenementenbrug Arena
In augusrus 1995 werd door het stadsdeel Amsterdam Zuid-Oost aan Verburg Hoogendijk
Architekten (Booosting) te Amsterdam opdrachr gegeven voor her maken van een ontwerp van een
voetgangers-verbinding tussen een door de N.S. Infm Behce~geplande 'evenementenhalte' en het
nieuwe stadion Arena in Amsterdam Zuid-Oost. Vanwege het ontbreken van duidelijke steden-
bouwkundige randvoolwaardcn is in nauw overleg met de betrokken partijen, stadsdeel Zuid-Oost,
Amsterdam Arena-besruur en de Nederlandse Spoorwegen, het programma van eisen opgesteld. De
belangrijkste randvoorwaarde voor de nieuwe voetgangersverbinding was dat de risico-supporters' van
bezoekende voerbalclubs rechtsrreeks uit de speciale supporterstreinen naar de voor hun gereserveerde
supporrers-vaH:en kunnen worden gesluisd. Bij evenementen als popconcerten kunnen ook 'gewone'
bezoekers gebruik maken van deze nieuwe verbinding. Mochten er zich in de 'tube' incidenten
voordoen, dan kan via de noodtrap worden ingegrepen ofwel hulp worden geboden.
Door de vele verkeersafwikkelingen op het maaiveld, o.a. bevoorrading van nooddiensten, werd
besloten een luchtbrug te maken vanaf het perron tot onder het' omloopbordes' . Vanwege de geringe
mogelijkheid tot het maken van steunpunten, is gekozen voor een constructieve opzet waarbij slechrs
drie steunpunten nodig zijn. Men loopt als het ware door een 'tube'; een runnelbuisconstructie die
is opgebouwd uit trek- en drukstangen. Ten behoeve van de visuele afscherming van rivaliserende
supporters, is 6ver de ovale ribben een kunsstof textiel-membraan gespannen. De ruimtelijke
constructie met de ovale, taps uitlopende en ringvormige spanten is voortgekomen uit het
oorspronkelijke idee dat de tunnelbuisconstructie een open karakter diende te hebben.
De ringspanten van IPE-profiel (h.o.h. 2,5 meter) worden met elkaar verbonden door ronde
gordingen 0 100mm. Hiertussen worden diagonale trekstaven met 0 30 mm en 0 36 mm
aangebracht. Een staalplaat-betonvloer is als loopniveau in de ringspanten verwerkt. De maximale
overspanning bedraagt 30 meter met overstekken van circa 10 meter. Verburg Hoogendijk
Architekten werkt samen met het staalbedrijf Bos 6- van Rijs Staalwerken b. v. uit Moerkapelle.
De oplevering van de witte brug is in juli 1997.
L ____________________________________~____________ ~