augustus 2001
L

r
§]
In juni 2000 zijn de verbouw en de 1e fase van d e verhuur gestart.
,
Eind van dit jaar zal de helft van het totaal verhuurbare oppervlak
(ca: 60.000 m 2 kantoorbestemming) van de tabak-, koffie- en thee-
fabrieken gereed zijn. Vanaf 2002 worden de overige gebouw-
delen onder handen genomen. Er is ook mogelijkheid voor nieuw-
bouw achter het complex.
Het lezingenaanbod van deze A VA -bijeenkomst zal weer gevarieerd
zijn. Zie onderstaandprogramma. Zie ook: www.ontwerpfobriek.nl
Ontvangst
15:15 Remco OverdAm, projectmanager
Kondor Wessels Ontwerpfabriek, introductie
15:30 Film over de bouw van de Van Nelle fabriek
16:00 Wessel de Jonge, projectarchitect over de restauratie en het karakter van het
16:15 KlaasJan Nobel, technisch installatieadviseur bij eDe over de klimaatgevels
16:30 Leon van Osch, directeur van Oskomera over het stalen gevelprofiel
16:45 Rondleiding door de fabriekshallen
17:45 Tegenlezing door Prof. Pierre Leijendeckers, TUle
18:00 Discussie- en borreltijd
Slot AVA (Alleen Voor

I .••.•.•!• • • 0 n t wik k eli n 9 I ~
Productontwikkeling in de industrie
Techniek + Marketing
Wi e vult dat in?
H et is heel erg Booosting om ontwerpen en maken met elkaar in verband te brengen. De ontwerper
die direct met de makers wil communiceren en de maker die de ontwerpers (architecten, adviseurs,
etc.) als essentieel deel van zijn markt, beter wil begrijpen. Mick Eekhout spreekt van 'bridging the
gap'. H et slechte nieuws is echter dat die gap nog erg groot is. Architecten hebben wel toenemende
belangstelling voor techniek. D e opleidingen in Eindhoven en Delft spelen daar ook op in. Eindhoven
is ontstaan vanuit een integratiegedachte en Delft kent Bouwtechnologie als invulling van deze
behoefte. Beide leiden 'zich voor techniek interesserende ontwerpers en bouwers' op. Maar hoe zit het
met de 'zich voor ontwerpen en bouwen interesserende producenten'?
Helaas. D e industrie kan niet terugvallen op afstudeerders die in de industrie de brugfun ctie kunnen
vervullen. O f zouden dezelfde on twerpers ook bereid zijn om in de industrie te werken? H et is
interessant om te bedenken hoe het zo u zijn als de industrie archi tecten in di enst zou nemen om in
de markt beter te kunnen communiceren met architecten. Om sam en met architecten te werken aan
de realisatie van on twerpen, maar ook om signalen op te vangen en deze te vertalen naar zinvolle
oplossingen en naar productontwikkelingen. D e huidige representanten van de industrie blijken
hiertoe niet in staat. Z ij zijn opgeleid met de gedachte dat bouwen 'handel ' is.
Om op de vraag terug te komen of ontwerpers bereid zouden zijn om die fun cti e in te vullen is het
antwoord: 'Nee'. Net opgeleide architecten willen voor alles ontwerper zijn en een co mmerciële hll1ctie
in de industrie staat voor de kersverse archi tect haaks op die ambitie.
D e functie in de industrie is een soort vrij e rol, iets wat tegen projectmanagement en product-
ontwikkeling aanligt. D it moet inhoud krij gen door ingeni eurs op te leiden die een grondige training
in marketingtheo rie en marketingtechnieken hebben ondergaan. Een ingenieur die zich voldoende
kan inleven in de drij fVeren va n de architect, een behoorlijke generalistische technische bagage heeft,
maar vooral ook in marketing is getraind. H et netwerk naar de markt leidt dan weer als vanzelf tot
prikkels voor producto ntwikkeling. H et vertalen naa r producten vereist dan weer opnieuw een mix
van marktkennis maar zeker ook van technologie. Een nieuw soort in genieur, die zowel marketing
als techniek in de bagage heeft, past in de zich snel wijzigende bouwmarkt. W ellicht dat een dergelijke
invulling ook de slui pende devaluatie van het ingenieursberoep, zoals dat al ca. 30 jaar aan de gang
lijkt te zijn, een halt kan toeroepen. O f verbeeld ik me die devaluatie maar?
Overigens is deze behoefte ook buiten de bouw gesignaleerd. In zijn afscheidscollege hoor ik Prof H.
van der H art (TUle, faculteit technologie management) over de Ingenieur in technology business
spreken. Naast technologie is zo'n ingenieur getraind om veel co ntacten in de markt met afnemers
te hebben en zich te verplaatsen in de positie en behoeften va n de klant. D e nieuwe ingenieur, die
technologie en 'customer value' aan elkaar kan koppelen en tegelijkertijd ook intern door de technische
kerncompetentie wo rdt geaccepteerd.
Jos Lichtenberg, Voorzitter Booosting I D irecteur A+ Bureau voor bouwproductontwikkeling

• ,
_Mn.~i,i,(..' ____n_i_e_uws__-----,
__
.
Bouwen 1n Japan
D e bouwsector in Japan behoort tot de meest innovatieve te wereld. Hoge
grondpr ij zen, aardbevingsgevóel igheid en economische omstandigheden
dwingen de sector om uiterst slim te bouwen. Japanners zijn meesters in
efficiënt, doordacht bouwen en ook co nsu mentgericht bouwen. Grote
bouwbedrijven in Japa n reserveren 0,9 procent van hun omzet voor
research & development. Stedebouw en Architectuur heeft, ter gelegen-
heid van 400 jaar betrekkingen tussen Japan en Nederland het boek Bouwen in Japan uitgegeven.
De bijdragen zijn geschreven door wetenschappers en Japandeskundigen als Arjan van B/okland (TWA
Tokio), Jouke Post en Frans van Gassel (TUE), Karel Dekker (TNO Bouw), Geerhard Hannink
(Cenuum O ndergronds Bouwen) . D eze bijdragen worden onderbroken door commentaren, visies
en lessen uit de Japanse bouw in de vorm van interviews met Wim Bakens, Herman Hertzberger, Ham
Hesen, ir Riet Kristimson-Reitsema en Jon Kristimson, Age van Randen, Flits Scheublin en Jan Stuip.
Samenstelling: Wijnand Beemster. ISBN-nummer: 90-72047-71-0. Kosten: f 49,-.
? info en bestellen
T 030-605.1090
I www.arko.n l
NAAM
BEDR')F
I I
ADRES
I I
POSTCODE WOONPlAATS
TELEFOON
o komt op donderdag september naar de Van Nelle Ontwerpfubriek
te Rotterdam van 15.00 tot 19.00 uur met personen. (zie pag. 01-02) Booosting
o komt op woensdag 19 september naar Centrum Hout in Berganlbacht Postbus 596
van 15.00 tot 18.30 uur met personen .. (zie pag. 05-06)
2600 AN Delft
o wil graag aansluiten op het Internet-netwerk van Booosting (AVA)
(www.OOO.nllbooosting).
o ontvangt graag informatie ovcr parricipatie bij Booosting.
o bestelt het boek 'Booosting in bedrijf (! 992) Participanten: f 25.00 )
o bestelt de reader' 10 jaar Booosting' (1998) ( Niet-participallten: f 39,50
A VA staat voor ALLEEN VOOR AANGESLOTENEN
L .J

• ,
Aankondiging van de bijeenkomst met Centrum Hout
op woensdag 19 september 2001 van 15 tot 18.30 uur te Bergambacht
Vroeger werd veel meer van hout gemaakt dan tegenwoordig: van de kleinste gebruiksvoorwerpen
tot en met complete gebouwen en infrastructurele werken. Door de jaren heen zijn er voor veel
toepassingen alternatieven op de markt gebracht die trachten hout te verdringen. Toch zien we de
laatste jaren weer een opleving in het houtgebruik en ook het aantal IFD-voorbeeldprojecten met hout
is opvallend. Komt dit door de kwaliteit van de houtproducten, door de drang om duurzaam te
bouwen en het milieuvriendelijke karakter van hout of zijn natuurlijke materialen gewoon een trend
in de architecruur? W at zijn recente onrwikkelingen in de houtbouw en kan hout blijven
concurreren?
Na een beschouwing over hout in de architectuur door
architecruurpublicist Ids Haagsma, zal Jan Willem van de
Kuiten (docent Houtconstructies Faculteit Civiele Techniek
T UD) ingaan op de recente ontwikkelingen in de houtbouw in
binnen- en buitenland.
Vervolgens wordt ingezoomd op houten gevelelementen. Jan
Douma van de Nederlandse Bond voor Timmerfàbrikanten gaat
in op de wensen die verschillende partij en tegenwoordig
hebben en hoe daaraan vanuit de timmerindustrie invulling
gegeven wordt.
Een voorbeeld van een recente ontwikkeling is het Kapla® -
kozijn. Een kant-en-klaar, afgeschilderd en beglaasd houten
kozijn dat in de bouwfase, nog na het voegen, wordt ingehesen
en gemonteerd.
.J
11

r ,
D it maakt een einde aan de ontberingen waaraan geveltimmelwerk soms maandenlang in de ruwbouw
blootstaat. En dat ve rhoogt niet alleen de kwaliteit en de duu rzaamheid van het gevelelement, maar
verbetert ook de arbeidso mstandigheden op de bouwplaats en versterkt het industrieel en demontabel
bouwen. Inmiddels is het kozijn in diverse proefproj ecten geplaatst. T immerfabriek Adriaan van Erk
is een van de fabrikanten die het Kapla® -kozijn produceert.
15:00 Ontvangst en introductie
15:15 Rondleiding in de fabriek
16:00 'Hout in de architectuur' door Ids HlUlgsma, architect
16:15 'Ontwikkelingen in de houtbouw' door dr ir Jan Willem van der Kuikn, TUD
16:30 'Gevelelementen: productie, kwaliteit en ontwerpvrijheid' door Jan Douma, NBvT
16:45 'Ontwikkeling van het Kapla® -kozijn en ervaringen uit proefprojecten'
door D. van der Kooij, architect BNA
17:00 Pauze
17:15 'Kwaliteitszorg vs nieuwe productontwikkelingen', tegenlezing
door Henk van Laarhoven, H.]. Henket architecten,
lid Raad van Advies Booosting
17:30 Tijd voor discussie en een borrel
18:30 Afronding
U bent van harte welkom!
L Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart. .J

• ,
Verslag van de nieuwjaarsbijeenkomst op 18 januari 2001
bij Duvedec te Veldhoven
Een op een vraa
is niet
altijd de
plossing
het probleem
Duvedec is in 1983 opgezet door Ham Botz en in 1998 partner in de T rento-groep geworden. In
deze groep worden o.a. de machines gemaakt om de door Duvedec ontwikkelde voertuigen te maken.
Duvedec staat voor productontwikkeling. Trento voor de ontwikkeling van het productieproces.
Ham Beumer, manager styling department, vertelt hoe gedreven Duvedec is in het maken van een
goede vertaalslag van de basisgegevens over vormgeving van een klant, via een CAD-programma naar
een eindproduct. 'Heel belangrijk is een geïntegreerde oplossing. En klant heeft een vraag, maar een
antwoord op een vraag is niet altijd de oplossing van het probleem. Wat is het werkelijke probleem?
Wat is het eigenlijke, maar ook oneigenlijke gebruik? Wat kan je met een nieuw product?'
Het designproces is dus een proces van continue communiceren. De communicatie dient open en
helder te zijn. Teneinde de wensen van de klant te achterhalen, te begrijpen en goed te vertalen in een
nieuw product. Creativiteit en expertise zijn hierbij onontbeerlijke randvoorwaarden. Steeds opletten
en bijblijven.
T v.l.n.r.: Jouke Post. Jan Westra en
Jos Lichtenberg in de Phileas-mockup
... De vervorming van de oppervlakte van het kleimodel is heel fijn aan te geven. Er is zo
snel een 3D-vorm aan de klant te presenteren. want vormen moet je zien en voelen.
L

r ,
H et producrontwikkelingsteam van Duvedec bestaat uit vijf man. Beumer als manager, de anderen
zijn stylist c.q. ontwerper. Ze staan voor concep tdesign (bijvoorbeeld brainstormsessies bij
leveranciers), inhousestyling-supporr, productdesign intern en extern, visualisatie (de virtuele mock/up
wordt steeds belangrijker). Pluspunt is dat de engineering parallel kan oplopen met het design als men
zich aan deze hardpoints houdt. Omdat er geen interne vertaalslag meer gemaakt hoeft te worden is
er geen informatieverlies. Het ontwerpteam wordt ondersteund door Caria 5, een geavanceerd en
gebruiksvriendelijk computerprogramma.
",yAltra '" Phileas
Enkele projectvoorbeelden uit het enorme
aanbod. Lagevl oercabi ne Mercedes (com-
ple e t product voor seriefabricage);
cab ines voor Siemens, Alusprinter Merce-
des. De Philea s , een dubbel geleide -
voertui g van 24 meter 1 ang . Komt ei nd
2001 op de markt, kan zelfstandig zijn
weg vinden op drie cm nauwkeurig. Een
voertuig met he e l veel innovaties. Let
op het rookraampje, de klant/de rokende
bestuurder kreeg zijn zin in de
rookvrije bus. De 'Altra ' , een stadsdis-
tributievoertuig voor Daimler Chrysler.
Jos Lichtenberg, huidige voorzitter van Booosting, tracht de zaken te keren in zijn tegenlezing 'De bouw
als inspiratie voor de auto-industrie'. Hij doelt op de kennis van comfort in de bouw. Het industriële
bouwen zou ook veel meer consumentgericht moeten opereren. Jan Westra, een van zijn voorgangers
vult aan: 'In de bouw zeggen wij wat je hebt, hier bij Duvedec vragen ze zich af wat je met een nieuw
product kan. Dat zo uden wij ook moeten doen'.
Het is gebruikelijk dat de voorzitter tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst even stil staat bij het voorbije
en komende jaar. In het kort komt het er op neer dat Booosting de BV-activiteiten zoals deze, voortzet.
BrancheVreemde bijeenkomsten hebben als doel te zoeken naar nieuwe ontwikkelingen aan de randen
van de bouw, in veelal voor de bouw onbekende branches. Tot slot benadrukt de voorzitter dat
Booosting niet het bestuur is, maar dat de aangeslotenen Booosting zijn!
Jolanda Steenhouwer, Secretariaat Booosting
L .J

Componentenontwerpen
De rol van architecten in productinnovatie
Aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft wordt binnenkort het promotieonderzoek afgerond
van Mieke Oostra. Het onderzoek begon met een inventarisatie van allerlei soorten van
productinnovaties bij producenten. Hierbij werd onder andere gebruik gemaakt van informatie en
contacten afkomstig van Booosting-bijeenkomsten. Bij het reconstrueren van diverse product-
ontwikkelingsprocessen bleek dat hierbij vaak architecten betrokken waren. Dit was in tegenspraak
met de bevindingen uit de productinnovatieliteratuur, die aan architecten in dergelijke processen geen
rol toebedeelt. Besloten werd om het onderzoek op de rol van architecten in deze processen te focussen.
Het ontwerpen en ontwikkelen van nieuwe bouwproducten, of de bijdrage hieraan van de
betrokken architect, noemen we componentontwerpen.
>. t:: Hiertoe is een analyses gemaakt van productinnovatieprocessen waarin architecten betrokken waren
<lJ
!- '"
?
..., '- in een vijftal casestudy's te onderzoeken: (a) een gevel met Lignostone kolommen, (b) sandwich-
-i->
<lJ <IJ
.<: .Q panelen die een hoge geluidswerendheid moesten hebben, (c) een geprefabriceerde kromme
"
s:: :t:
'" ::l ligger, (d) een speciaal vormgegeven vangrail en (e) een nieuw vloersysteem. Door de analyse van
E ..c:
<.J
> V) '-
'"
s:: <lJ
<lJ
deze cases werd geprobeerd antwoord te vinden op de vragen: 0 wat voor rol spelen architecten in .~ E '"
E '-
0
::l
.0
s::
productontwikkelingsprocessen en e
op welke manier proberen architecten dergelijke processen te sturen. ~ ~
-i->«
a ..., <lJ
Om de algemene geldigheid van de resultaten uit deze cases te vergroten is informatie vergaard door ~ .::;
"'" ...,
<lJ
U
<lJ extra interviews te houden en uitspraken te verzamelen van architecten, productontwikkelaars en t::
s::
..., .<:
0
V)
u andere partijen in de bouw die te maken kunnen krijgen met productinnoverende architecten. '- ..., '" '-
E; 0
0 '- a <lJ
s::
0>
'" Tot slot zijn de conclusies getoetst door deze voor te leggen aan enkele experts. <: E
'-
-'
0
0
De bouw wordt vaak gezien als een bedrijfstak waar weinig aan innovatie wordt gedaan.
"Cl
<lJ
"Cl Toeleveranciers worden beschouwd als de partij die het merendeel van het karige aantal product-
innovaties voor hun rekening neemt. De betrokkenheid van producenten bij innovatie is over het s:: s::
0>
<lJ
o
::r: <lJ
algemeen ook vaker een publiek gegeven, dan de bijdrage van architecten of adviseurs. Producenten s::
van standaard- en systeemproducten hebben er immers belang bij om dergelijke innovaties via de "Cl .<:
<lJ
'"
0-~
> u
media zo breed mogelijk bekend te maken aan hun doelgroep. Architecten hebben er gezien hun <lJ :< 0> .~
"Cl
opdrachten meer belang bij zich bij hun public relations te richten op het totale gebouwen minder r;: ~
V)
op de specifieke onderdelen. Als gevolg hiervan blijven door hen geïnitieerde componenten .0
onderbelicht. Dit versterkt het beeld van de producent als innovator.

~
E
,
Q)
....,
Q)
V)
>,
V)
.,;,
E V)
....,
Q)
.c:
Cl.
0
Q)
V)
'-
'"
'"
"
'-
o
(d) (e) :S
'-
o
De eisen die worden gesteld aan gebouwontwerpen nemen toe. Dit maal<t productinnovatie ~
noodzakelijk. Opdrachtgevers en gebruikers worden steeds mondiger, terwijl ook de eisen op het ~
gebied van mi lieu, arbeidsomstandigheden en veiligheid strenger worden. Om alle kennisgebieden in .:!i:
het onrwerp te incorporeren wordt er steeds vaker in teams samengewerkt, wat het onrwerpproces ;
complexer maakt. Onderwijl neemt de tijd af die over het algemeen beschikbaar is om tot een ontwerp .g
te komen. Dit leidt rot de noodzaak van een efficiënt ontwerpproces. Meer inzicht in ontwerp- "
Q)
methoden voor het gehele ontwerpproces, waaronder ook voor processen van componentontwerpen, -"
-"
is dus gewenst. Met dergelijke kennis wordt het mogelijk de toenemende complexiteit binnen een E
c:
korte tijd te kunnen verwerken op een professioneel niveau. Hierdoor nemen ook de mogelijkheden 0
'-
toe om adequaat uitgewerkte en specifieke bouwcomponenten te gebruiken waarmee het g;
gebouwconcept op bevredigende wijze is te realiseren.
'-
o
o Als representant van de opdrachtgever en gebruikers heeft de architect een verantwoordelijkheid om ~
> 4-
Q)
eisen en wensen van opdrachtgevers te vertalen in specificaties waaraan bouwproducten moeten c:
...., voldoen, en deze te communiceren naar producenten. Door dit te doen kunnen kwalitatief betere -;;;
u
'"
....,
'- bouwwerken worden opgeleverd op het gebied van gebruikswaarde, culturele waarde en toekomst-
V)
c: waarde. Ook kan de architect zijn eigen wensen voorleggen aan de industrie. Door te formuleren wat
o
u
voor soort producten wenselijk zouden zijn, fungeren architecten als trekker voor dat beter bij de eigen
'"
'-
Q)
ontwerpvisie aansluit.
"
Q)
Q) Dit onderzoek heeft als doel te verduidelijken hoe architecten aan productinnovatie bijdragen. Voor
Ol
architecten wordt verduidelijkt wat voor mogelijkheden er zijn voor het componentontwerpen. Door
meer bekendheid hieraan te geven bij de diverse betrokkenen in het bouwproces wordt gezorgd voor
meer begrip voor componentontwerpende architecten. Tevens kunnen door deze kennis nieuwe
manieren worden gevonden om innovatie in de bouw te stimuleren. Door de heersende opvarring dat
toeleveranciers de initiatoren van productinnovatie zijn, blijven mogelijkheden tot vraaggestuurde
innovaties onderbenut. Met deze publicatie worden handvaten gegeven aan architecten en andere
betrokkenen om hierin verandering te brengen.
De verdediging van het proefschrift zal plaatsvinden op 18 september a.s. om half 11 in de senaatszaal
van de Aula op het TU terrein in Delft. Het inleidende praatje van de promovenda begint om 10 uur.
Belangstellenden zijn welkom om de plechtigheid bij te wonen.
? info
Mieke Oostra, Slavenburg's Bouwbedrijven
T 010-2665934
E mieke.oostra@slavenburg.nl

• ,
_~J.""Wiillo_,- __ --,a.:..:g,,-e,---n..:.d..:.a_ _- ,
Activiteiten 2001
donderdag 6 september Van Nelle Ontwerpfabriek in Rotterdam (AVA) (zie pagina 01-02)
woensdag 19 september Centrum Hout in Bergambacht (zie pagina 05-06)
(AVA) staat voor Alleen Voor Aangeslotenen
• •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
booosting
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
Booosting, opgericht vanuit een geco mbineerd initiatief van
stichting industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel te vervaardigen bouwptoducten en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
• ••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
~ ... Booosting colofon
Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft
telefoon 0152702770 telefax 0152702771 E-mail booosting@ooo.nl
homepage www.booosting.nl
Contactpersoon: Jouznda Steenhouwer
bereikbaar ma en di van 9. 00 tot 17. 00 uur en op wo van 9. 00 tot 13. 00 uur
Redactie: Jolanda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans Truijen
Met dank aan: Arie van den Akker, Marc Maurer, Jeroen Mensink,
Arie Mooiman, Mieke Oostra, Daniëlle Timmer, Henny van Vliet
.. Voorzitter
Vice Voorzitter
Jos Lichtenberg
Els Zijlstra
A+
Materia
Secretaris Jan van der Woord TU Delft
Penningmeester André Roelofien Neonis Designers
Lid Eduard Böhtlingk Architectenbureau Böhtlingk
Lid Harm Boomsma Axys Innovations
Lid NicoNoort Corus Colors
L. ..J

• 11 ,
Nieuwe participanten
Henny Boesten - Van Vliet buro voor architectu ur & inter i eur
contactpersoon : mw Henny van V/iet bni bna
Bureau Boesten - van V1i~t is een bureau met jarenlange etvaring op het
gebied van arch itectuur en interieur. D it heeft geresulteerd in een
Nieuwkoopseweg 24 gevarieerd opdrachtenbestand met ontwerpen voor won ingen, scholen,
2641 PB Pijnacker zorginstellingen, winkels, banken en kantoren. kleinschalige nieuwbouw
T 015-361 0927 en grote interieuropd rachten behoren tot onze dagel ijkse praktijk.
F 015 361 0928 Bureau Boesten - van Vliet is opgericht in 1968 en heeft sinds ko rt een
E he 1 . boes ten@wxs . n1 samenwerki ngsverband met een architecten kantoor en landschaps-
tref.nl/pijnacker architect te D el ft.
Reden om aan te sluiten bij Booosting: 'De combinatie van ontwerp en
ui tvoering houdt mij altijd bezig. Ik verbaas m ij over de traagheid van vern ieuwing in de bouw en de
moeite die het kost om iets wat niet standaard is uitgevoerd te krij gen . Comm unicatie tussen d iverse
partijen is de belangrij kste schakel en in Booosting zie ik een poging tot gel ijkwaardigheid waardoor
er nieuwe producten kunnen omstaan. '
A + Bureau voor Limelight CEPEZED
Bouwproduktontwikkeling MBi EGM Architecten
ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek De Meeuw Oirschot HomanlOsorio Lobato Architecten
Aldus bouwinnovatie Octatube Space Stntctures Hubert-Jan Henket Architecten
BDA Groep , Optifoor JMDS
Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau Oskomera MUA, Maurer United Architects
D3BNCJ. Plastica Plaat RPHS architecten
dgmr raadgevende ingenieurs Polyblock Snelder . Vola. Petit Architecten
ing. Karel H. Dekker Polynorm Bruynzeel Jan Timmers
Mrsserblesgraaf RCSystem Tuns + Horsting Architecten
Façade Comulting 6- Engineering Reynolds Architectuursystemen Verburg Hoogendijk Architecten
GeNie Comult en Parmers Rockwool Van Waes, Buro /JOOl' Architektuur
Kettlitz Adviezen Saint-Gobain Glass XX architecten
Leyktndi Consultancy SBM Nederland Atelier Zeimtl"ll, van der Pol
Materia • Slaom burgs' Bouwbedrijvm
RGD, Directie Ontwerp 6- Techniek Somjj Nederland 1l'>"J'S innovations
Schoonderbeek 6- Parmers Advies Trespa International Koning Industrial Design
H. de Wit Comultancy Ubbink Nederland Neonis Iud Design 6- Corporate Graphics
Ingenieursbureau Zonneveld Unicom Nederland Robin Hood Produkties
VEBO Beton 6- Staal TNO i ndustrie
Bik Bouwprodukten Wb Accommodatieservice Wel! Design
BRS Staa/werken Wentzei
Bruynzeel Keukem en Kasten Wolvega Panelen Aedes, /Jereniging /Jan woningcorporaties
'BSN Ytong Nederland Bouwen met Staal
c: CVK Kalkzandsteen Z~0;tfem Bet: on, Centrum Hout
1:l Corus Colors I I '
-§; H. Van Dam Fabriek van Ploanverken Archi-Komult Hogeschool Emchede
~ Hoesch Bouwsystemen NederlLZnd Archipel Ontwerpers Hogeschool Brabant
~ Holec Laagspanning Architectenbureau Boesten-van Vliet TU Delft, vakgroep Bouwtechnologie
~ Holonite Architectenbureau Böhtlingk , TU Delft, Faculteit Lucht- en
.""
'ë
Hunter Douglas
Limburg Kozijnen
Limburgia Deuren
Het Architecten Consort
Arconiko Architecten
Bullhorst Architecten en Stedenbouwers
ruimtevaarttechniek
TU Eindhoven, foculteit Bouwkunde
.J

• ,
mOOOi
Schoonheidservaringen
In 1790 publiceert Immanuel Kant zijn 'Kritik der Urteilskraft'. Daarin opgenomen is de
'Ondedi ngsleer van het Schone'. Kant maakt daarin onderscheid russen twee categorieën van
esthetische etvaring. Hij spreekt van 'das Schöne' en 'das Erhabene't .
In de esthetische ervaring speelt zich het volgende af: een gegeven object treft de zintuigen en
mobiliseert de verbeelding, die op haar beurt de zintuiglijke gegevens vetwerkt en waarbij zij het
verstand het unificatiewerk laat verrichten.
In de ervari ng van 'das Schöne', of het schone zijn de verbeelding en het verstand in volledige
harmo nie met elkaar, de waarnem ing is te bevatten. Karakteristiek van 'das Erhabene', in het
Nederlands 'het verhevene' of'het sublieme', is dat in het spel van de vermogens rede en verbeelding
helemaal niet in harmonische overeenstemming kunnen worden gebracht, omdat het bovenzinnelijke
altijd de zintuiglijkheid zal rranscenderen2 .
Een voorbeeld van schoonheid volgens de eerste categorie is Casa del Fascio van Giuseppe T erragni
in Como uit 1932 - 1936. De verbeelding die het gebouw oproept, appelleert aan het verstand. De
harmonie spat er van af, alles 'klopt', alles staat
in relatie tot elkaar. Aan dit gebouw is aflees-
baar dat overal over is nagedachr. Van het totale
bouwvolume, de gevelopen ingen, tot en met de
bevestigingsmiddelen aan toe, is het gebouw
rationeel vormgegeven. Alles voldoet aan de
wetten van perfecte harmonische verhoudingen,
met wiskundige precisie bepaald .
De Cenotaaf voor Newton van Etien ne Boullée
is een bewuste poging tot het oproepen van het
'mathematisch sublieme'3; Boullée was op de
hoogte van het werk van Kant en Burke.
Tech nisch was het gigantische monument in
1785 nog niet realiseerbaar, maar wat een
verbluffend effect zou dat zijn om door een heel
klein deurtje die onmetelijk grote hal binnen te
stappen, waar ook nog eens dag en nacht
terstond omkeren.
Techniek uitsluitend gebruiken om schoon heid va n de eerste categorie te realiseren zou de principes
van 'polyrechnique' inzetten volgens 'beaux-arrs' ideeën en technisch vernuft reduceren tot decoratie.
Dit is een pleidooi voor de mogelijkheden van 0+0+0 in het realiseren van de tweede categorie. Het
effect van moooi moet verbluffend zijn, het moet de ervaring overdonderen, daarin zal het
verschillen van mooi.
3 Het mathematisch sublieme is slechts één van de
subcategorieën van 'Das Erhabene', te weten die waarin
Jeroen Mensink, ]MDS Arch itecten grootsheid oorzaak is van de ovetweldigende ervaring.
L
11

nieuws
In het kader van ' 100 jaar Woningwet'
heeft Brains-Unlimited (Amsterdam ) een
voor een breed publiek toegankelijke
tentoo nstelling bedacht. Er is gekozen voor
een buitenexpositie die voorbijga ngers
direct confronteert met door kunstenaars in
beeld gebrachte extrapolaties van heden-
daagse ontwikkelingen in het woongedrag
binnen de Nederlandse samenleving. V oor
de selectie en boeking va n de kunstenaars is
Showroom Mama (Rotterdam) benaderd,
di e een vijftal creatieve teams wisten in te
zetten op de invulling van de buiten-
expositie bestaande uit vijfentwintig door de stad reizende kijkdozen. Architectenbureau M aurer
United Architects (MUA) is benaderd voor het ontwerp van deze kijkdozen. H et bureau koos voor
metershoge driedimensionale ui tvoeringen van blokken gerelateerd aan het bekende Tetris computer-
spel. Deze vormen zijn als famili e van el kaar herkenbaar en vallen door hun felle kleuren op in elk
straatbeeld. De elementen reizen vier dagen door de stad, waarna ze samenkomen op een plein
(Spaarndammerplantsoen, Amsterdam) en naadloos in el kaar passend een architectonisch bouwwerk
vo rmen, dat voor de volgende weken als buitenexpositie paviljoen blijft fungeren. D e exposerende
kunstenaars van het U RBANTETRIS project zijn: Arno Coenen, Hans Kievit, Frank de Bruijn, Crash
Comfort en het architectenduo Marc en Nicole Maurer.
'H et is uiteindelijk een zeer interessant project geworden. D e elementen doken opeens gedurende de
nacht van 17 op 18 mei op in het straatbeeld. M en zou de elementen kunnen vergelijken met een
brievenbus, telefooncel of glasbak. D e elementen zijn ook in die kleuren uitgevoerd. H et bijzondere
aan de kijkdoos-elementen is echter dat zij bewegen. Gedurende 4 dagen n okken zij als een tram of
metro door de stad om uiteindelijk op het plein bij elkaar te komen in een architectonisch bouwwerk,
dat doet denken aan de 'Rubik's cube'. Zo veranderde het project voortdurend van aard. ' Aldus het
architectenduo M arc en Nicole M aurer.
Voor een soortgelijke tentoonstelling 111
Rotterdam bedachten zij een meer dan 10 meter
hoge variant bestaande uit dezelfde bouwblok-
achtige U RBANTETRIS-elementen.
? info
MVA, M aurer U nited Architects
Marc en Nicole Maurer
T 040-2 11 61 88
E maurer@ooo. nl

ScaffoldOOl
Sinds de eerste keer dat we berichtten
over het Ni euwe Stylos Pavil j oen
Scaffo 1dOOl i s er veel gebeurd. Het
project dat voor en door studenten van
de Faculteit Bouwkunde (TUD) wordt
gebouwd heeft inmiddels vaste vormen
aangenomen.
Vanaf 30 oktober '00 is een groep enthousiaste studenten aan
de slag gegaan met de bouw van ScafFold. Destijds is
begonnen met het bouwen van een steigerhulpconstructie.
Deze diende om de stabiliteit van de eigenlijke draag-
constructie tijdens de bouw te waarborgen. Het dak van deze
draagconstructie bestaat uit een 1,22 meter hoog 3D-vakwerk
welke 9 meter overspant en is gemaakt van steigerbuizen. Het
dak heeft een overstek waaraan de hellingbaan hangt, die naar
het dakterras leidt. Hierna werden achtereenvolgens de
kozijnen en de 9 meter lange polycarbonaatplaten ingehangen
in de constructie. De houten delen van de hellingbaan en de
constructie van het zaaltje volgden. Het plaatsen van de dak-,
vloer-, en wandelementen zijn de laatste afgeronde onderdelen
van ScafFold. De vlonder functioneert als plein. De binnen-
constructie staat los van de hoofddraagconstructie en dient
uitsluitend om de vloeren te dragen. De toiletunit, de bar en
de trappen zijn daarna gevormd. De vloerverwarming is
verwerkt in de vloer van het zaaltje, de elektra is aangelegd en
ook de klimaatinstallaties werden langzaamaan zichtbaar.

Twee grote onderdelen, het dakterras en de fold (gevouwen
wand van steigerplanken) zijn als laatste nog buiten gebouwd.
22 Juni was het zover: de oplevering. Gezien de status
'Voorbeeldproject Industrieel Flexibel en Demontabel
bouwen', die ons is toebedeeld door de SEV (Stuurgroep
Experimentele Volkshuisvesting), organiseerde deze instantie
mede onze opening, welke werd vooraf gegaan door een
symposium over 'Tijdelijkheid en IFD-bouwen'.
? info
Stylos/TUD
Daniëlle Timmer
E danielle@ricardis.tudelft.nl